جغرافیای طبیعی قزاقستان

موقعیت جغرافیایی

قزاقستان که به زبان قزاقی: ،(KasaxcTaH) و به زبان روسی: (KasaxcraH) خوانده و نوشته می شود با موقعیت ریاضی ۴۸ درجه شمالی و 68 درجه شرقی و منطقه زمانی به ساعت جهانی 5+ و وسعت ۲,۷۱۷,۳۰۰ کیلومتر مربع سرزمینی کم ارتفاع و وسیع بیابانی، نیمه بیابانی و استپ در شمال آسیای مرکزی آسیای مرکزی متشکل از پنج کشور ازبکستان،

فدراسیون روسیه
	قزاقستان	مغولستان
		چین
	ترکمنستان

ترکمنستان، تاجیکستان، قزاقستان و قرقیرقستان قرار گرفته است که از سواحل شرقی دریای خزر تا مرز جمهوری خلق چین امتداد یافته است: این کشور که تا سال ۱۹۹۱ بخشی از اتحاد جماهیر شوروی به شمار می رفت، از شمال و شمال شرقی با روسیه، همجوار دشت‌های سیبری غربی با ۶,۸۴۶ کیلومتر، از شرق با چین با ۱,۵۳۵ کیلومتر، در جنوب شرقی با قرقیزستان با ۱,۰۵۱ کیلومتر، در جنوب با ازبکستان با ۲,۲۰۳ کیلومتر و در جنوب غربی با ترکمنستان با ۳۷۹ کیلومتر و با حدود ۱۸۹۴ کیلومتربا سواحل شمال شرقی دریای خزر همسایه است که مجموع کل طول مرزهای این کشور ۱۲۰۱۲ کیلو متر می باشد. این کشور به عنوان نهمین کشور بزرگ دنیا پس از روسیه، کانادا، چین، آمریکا، برزیل، استرالیا، هند و ارژانتین » پا به عرصه وجود گذاشت و در پیمان دوستی و همکاری متقابل روسیه و قزاقستان که در روز ۲۵ م۱۹۹۳ در مسکو به امضا رسید رؤسای جمهور دو کشور علاوه بر سایر موضوعات، در مورد به رسمیت شناختن مرزهای موجود بین دو کشور به توافق رسیدند.

قزاقستان یکی از میراث داران اقتصاد بزرگ جاده‌ی ابریشم و پل ارتباطی میان اروپا و آسیای شرقی به شمار می آید، امروز به سبب کشف منابع غنی انرژی نیز در کانون توجه شدید بازیگران بین المللی قرار گرفته است. این منطقه به مثابه ی سرزمینی بکر و دست نخورده، دارای منابع و معادن زیرزمینی فراوانی است. این کشور پس از استقلال از نظر وسعت و مساحت جغرافیایی به عنوان نهمین کشور بزرگ دنیا شناخته شد، که مساحت آن تقریبا با مساحت کل کشورهای اروپای غربی برابری می‌کند، در منطقه، بعد از روسیه و چین بیشترین مساحت را دارا است و در بین کشور های اسلامی بزرگترین کشور محسوب می شود. مساحت این کشور تقریبا سه برابر کشور ترکیه و پاکستان و ۲ برابر کشور جمهوری اسلامی ایران است. از آنجا که بخشی از قزاقستان در قاره اروپا قرار دارد کشوری اوراسیایی محسوب می شود ولی از نظر تقسیمات بین المللی و تقسیمات قاراه ای عموما کشوری آسیایی است.

پستی و بلندی ها:

قزاقستان در جهان به عنوان بزرگ‌ترین منطقه خشک استپی با علفزارها و شنزارهای گسترده شناخته می شود،

این کشور با سرزمین پست و هموار از تختال کم ارتفاع (استپی) وسیعی در وسط آسیای میانه، در غرب جلگه های مجاور دریای خزرتشکیل شده است که مناطق پست و بیابانی آن در بخش غربی و مرکزی آن واقع شده است. بیابان هایی شامل صحرای قیزیل قوم در شمال ، قره قوم در مرکز و بارسوکی در شمال کشور. مناطق خشکی این کشور ۲,۶۶۹,۸۰۰ کیلومتر مربع وسعت دارد که حدود یک سوم مناطق خشکی از سرزمین های هموار، مسطح و بیابانی تشکیل می شود.

در بخش مرکزی قزاقستان فلات قزاق با مساحت ۸۰۴۵۰۰ کیلومتر مربع یک سوم کشور را دربر می‌گیرد که ارتفاعات اولوتائو، برمن تائو و قزل تاش در آن قرار گرفته است و در جنوب فلات قزاق بیابان های مویون قوم و بتپاق دالا تا مرز قرقیزستان امتداد یافته است و ارتفاعات پراکنده ای چون قره تاو، ژل تاو و صحراهای کوچکی مانند تاقوم، ساری ایسیک اوتراو وژوسان دالا نیز در این نواحی دیده می شود.. در شرق؛ "آق تاو" یا «آکتائو» در مجاورت دریای خزر قرار دارد. و در مجموع می توان گفت که هر چه از شرق قزاقستان بطرف غرب و بسوی دریاچه ارال پیش برویم از ناهمواری ها آن کاسته می شود.

جلگه پست خزر واقع در مناطق شمالی دریای خزر در نواحی غربی قرار گرفته است که فلات اوست اورت و صحرای توران جنوب غربی آن را در بر گرفته است.

ناحیه برل با ۲۷۶۹ متر، مارکاکول با ۱۸۵۰ متر و آشتیناخو با ۳۶۳۸ متر از جمله نواحی مرتفع قزاقستان به شمار می‌رود. بین دریاچه ی بالخاش و رودخانه ی ایرتیش در شرق قزاقستان ناهمواری های ۵۰۰ تا ۱۰۰۰ 10

متری به صورت یک فلات نسبتا مرتفع واقع شده است. اراضی با ارتفاع کمتر از ۵۰۰ متر شامل تپه ماهورها و دامنه های با شیب کم و نیز دشت های آبرفتی (ارتفاع کمتر از ۲۰۰ متر) می باشد. بطور کلی هر چه ازقسمت شرقی "قزاقستان" به سمت غرب پیش برویم از ارتفاع ناهمواری‌ها کاسته می‌شود.

بنا بر این قزاقستان عموما کشوری است پست و هموار که کوه ها و مناطق مرتفع حدود %۲۰ از کل مساحت آن را تشکیل می دهد، کوهستان های آن در مناطق شرقی و جنوب شرقی واقع شده است و ارتفاعات موگو جاری در شمال غربی قزاقستان واقع شده است، ارتفاعات این کشور شامل رشته تپه هایی در شمال شامل نواحی مرتفع نحیه برل با ۲۷۶۹ متر، مارکاکول با ۱۸۵۰ کتر و آستیناخو با ۳۶۳۸ متر می باشد و رشته کوه های تین شان در شرق و جنوب شرقی قزاقستان قراردارد و قله خان تنگری در جنوب شرقی قزاقستان (در مرز قزاقستان و قرقیزستان) با ۶۹۹۵ متر ارتفاع بلندترین نقطه‌ی کشور بشمار می رود. و واپدینا کاندی و یا گودی نمک کرجی (قراتپه) واقع در شرق بندر آکتائو در مجاورت دریای خزر با ۱۳۲ متر پایین ترین نقطه آن از سطح دریای های آزاد است.

آب و هوا

تابستان های داغ و کوتاه، زمستان های ابری و بسیار سرد و طولانی ، تنوع آب و هوایی زیاد و وزش بادهای تند از خصوصیت های بارز آب و هوای قاره ای قزاقستان است: یکی دیگر از مشخصه های آب و هوایی این سرزمین، اختلاف شدید دما میان شب و روز با تابستان های کوتاه و زمستان های بسیار طولانی است. در زمستان روزها با میانگین ۱۰ ساعت و طول شب ها حدود ۱۴ ساعت، کوتاهترین روزها و بلندترین شب های سال را دارد و برعکس در تابستان حدود ۱۸ ساعت طولانی ترین روزها و ۶ ساعت کوتاه ترین شب های سال را دارا است.

علاوه بر اختلاف شدید دمای هوا بین شب و روز، در نواحی مختلف اختلاف دما قابل توجه و زیاد است، دمای هوا در تابستان به ۳۵+ درجه و در زمستان گاه ۴۵ - تا ۵۰ - درجه کاهش می یابد، که همین موضوع میانگین اختلاف دما در سردترین و گرم‌ترین روزهای سال را به حدود ۸۰ تا ۸۵ درجه سانتیگراد می‌رساند. هوا در جنوب و غرب از مناطق شمالی گرم تر است، بطوری که هر چه از جنوب و غرب بطرف شمال برویم هوا سردتر می‌شود، زیرا شمال قزاقستان نزدیک به سرزمین های روسیه و متأثر از آب و هوای قطب شمال و مناطق سیبری می باشد. بر عکس غرب قزاقستان بدلیل همسایگی با دریای خزر و در جنوب بخاطر همجواری با کشورهای ترکمنستان و قرقیزستان از آب و هوای معتدل تر و گرمتری برخوردار است. تنوع آب و هوایی در این سرزمین پهناور ناشی از عوارض طبیعی و همچنین دوری آن از اقیانوس ها است. بارندگی در مناطق بیابانی و استپی که بخش عمده قزاقستان را تشکیل می دهد بسیار کم است. میزان بارندگی در شمال با حدود ۲۰۰ میلی متر و در جنوب شرقی با میانگین ۵۰۰ میلی متر و در ارتفاعات و قله ها تا ۱۶۰۰ میلی متر افزایش می‌یابد. بارندگی در مناطق استپ و جنگلی بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ میلی متر است که با 11

پیشروی به سوی مرکز از مقدار بارندگی کاسته می شود، که در مجموع با توجه به میانگین ریزش های جوی در مناطق مختلف، بارندگی در این کشور نسبتا کم است. نواحی اطراف دریاچه بالخاش که تقریبا در مرکز قرار دارد با بارندگی حدود ۱۰۰ میلی متر از خشک‌ترین مناطق قزاقستان به شمار می‌رود.

در شمال غربی و مرکز این جمهوری بادهای خشک و شدیدی می‌وزد و گاهی اوقات حرارت صحراهای شنی به ۷۰ درجه سانتی گراد نیز می‌رسد.

منابع آبی (یخچال ها، رودها و دریاچه ها) :

منابع آبی: قزاقستان در مجموع از منابع آبی نسبتا خوبی برخوردار است و شبکه‌های آب های سطحی این کشور به حوضچه‌های داخلی می‌ریزد.

یخچال های طبیعی: وجود بیش از ۲۷۰۰ یخچال طبیعی با وسعت نزدیک به ۲۰۰۰ کیلو متر مربع از مهمترین منابع آبی وسرچشمه‌های بسیاری از رودها ونهرهای شرقی و جنوب شرقی قزاقستان است. مهم ترین این یخچال ها در رشته کوه های تیان شان و آلتای و ارتفاعات آلاتائو و دزر و نگار قرار دارد.

رودها

مهمترین رودهای قزاقستان رود ایرتیش، رود سیردریا، رود اورال ، رود ایلی است ولی رودهای دیگری نیز در این کشور وجود دارد که عبارتند از توبول، لک، چو، تورکای، ایرگیز، ساری سو، تلاس، نورا و امبای.

رود ایرتیش

که از دامنه‌های غربی ارتفاعات آلاتاو در شمال سین کیانگ ایغور سرچشمه می‌گیرد. به عنوان بزرگترین رود پس از پیوستن به رود اوب (رود آب) روانه خلیج آب واقع در اقیانوس منجمد شمالی می شود.این رود شاخه اصلی رود آب به شمار می رود. که با همراه شدن با رود «آب» یکی از بزرگترین رودخانه های جهان را تشکیل می دهد. درازای این رود ۴،۲۴۸ کیلومتر دومین رودخانه طولانی در اوراسیا به شمار می رود. که در بخش‌هایی از آن کشتیرانی صورت می‌گیرد

ایرتیش با جاری شدن از استان سین چیانگ چین بطرف شمال قزاقستان وارد می‌شود و با گذشتن از دریاچه زایسان قزاقستان دو رود «ایشیم» و «توبول» را در خود جای می‌دهد و سر انجام به رود «اب» در نزدیکی شهر خانتی مانسیسک وارد می‌شود. پس از این که رود ایرتیش به رود آب می‌پیوندد، با طی ۱۱۶۲ کیومتر به سمت شمال به اقیانوس منجمد شمالی می ریزد.

شهر امسک که راه آهن سراسری روسیه از آن می گذرد و شهرهای «سمی» و «پاولادار» در شمال غربی قزاقستان مهمترین شهرهایی هستند که در کنار رود ایرتیش قرار دارند. 12

رود سیر دریا

این رود که با نام عربی «سیحون» یا نام «گل‌زریون» نیز معروف است دومین رود پر آب و بزرگ آسیای مرکزی و دومین رود مهم قزاقستان به شمار می رود، این رود از سلسله ارتفاعات تیان شان در قرقیزستان سرچشمه گرفته با گذر از مرز ازبکستان وارد جنوب قزاقستان می شود و با پیوستن به آمو دریا (جیحون) سر انجام به دریاچه آرال (دریاچه خوارزم) در خاک قزاقستان می‌ریزد، سیر دریا دارای دو سرچشمه است یکی از کوه های تین شیان واقع در قرقیزستان و دیگری در شرق ازبکستان، دو رودخانه نارین و قره دریا در مجاورت مرز این کشور با تاجیکستان رودخانه سیر دریا با حدود ۲۲۰۰ کیلومتر طول از کشورهای قرقیزستان، تاجیکستان ، ازبکستان می‌گذرد تا سرانجام در دریاچه آرال در قزاقستان بریزد. بخش عمده مسیر سیردریا از خاک ازبکستان گذشته و محصول پنبه این کشور مدیون آب حیات بخش این رودخانه است.

بر روی رود سیر دریا در محدوده قرقیزستان از سوی دولت برای تولید برق سدی احداث شده است که بخاطر کمبود آبیاری کشتزارهای پنبه موجب نارضایتی دولت ازبکستان شده است ، مردم تاچیکستان هم از برکت سیر دریا بهره مند می شوند که بیشتر از این رود برای تولید برق استفاده می‌کنند. رود سیر دریا پس از ترک کوه های آسیای مرکزی به دشت های ازبکستان و قزاقستان می رسد. این دو کشور پر جمعیت از این رود برای کشاورزی بهره می‌برند. در قزاقستان بدلیل کاهش آب های این رود ناگزیر در بهره برداری از آب سیر دریا برای کشاورزی و کشت پنبه از شیوه های مدرن آبیاری استفاده می‌کنند. بسیاری از مردم قزاق که در کناره های سیر دریا زندگی می‌کنند با ماهی گیری از این رود روزگار می‌گذرانند.

علاوه بر روستاهای زیادی که در طول مسیر این رود قرار دارد، شهرهای خجند در تاچیکستان و قزل اوردا در قزاقستان نیز در کنار این رود آرام گرفته و از مواهب آن بهره مند می‌شوند.

دره حاصلخیز فرغانه مدیون آب این رودخانه است: حجم آب وارده به سیردریا درسال حدود ۹۰ کیلومتر مکعب است که نسبت به سال های گذشته کاهش چشمگیری داشته است.

رود اورال

از سرازیر شدن آب های بخش های جنوبی رشته کوهای اورال در فدراسیون روسیه و ورود به "قزاقستان" رود بزرگ اورال که طول آن ۲۵۲۰کیلومتر است تشکیل می شود. این رود که طول آن ۲۴۲۸ کیلو متر است، پس از رود «ولگا» و رود «دانوب» سومین رود در اروپا است از دیگر رودهای مهم قزاقستان به شمار می رود. این رود دلتای وسیعی را در شهر گوریف ( شمال دریای خزر) تشکیل می‌دهد

جام جم آنلاین

13

رود، اورال که به دریای خزر می‌ریزد بخش عمده آب این دریای را تأمین می کند که بخش‌های جنوبی آن قابل کشتیرانی است.

در کناره های رود اورال در روسیه شهر «مگنیتا گورسک» قرار دارد و در استان قزاقستان غربی نیز شهری به همین نام وجود دارد که رود اورال نیز در همین منطقه جریان دارد که بنا به سرشماری سال ۲۰۰۸ میلادی این شهر ۲۵۵۴۸۹ نفر جمعیت داشته است.

رود ولگا

رودخانه کیقاش Kirash با طول ۱۶۲ کیلو در مرز بین قزاقستان و روسیه یکی از شاخه های رود ولگا که وارد قزاقستان می‌شود و به دریای خزر می‌ریزد، نیز از دیگر رودهای قزاقستان است که روستای کوتیایوکا Kotyaevka در نزدیکی آن قرار دارد. در اکتبر سال ۲۰۰۶ پلی بر روی این رودخانه ساخته شد که بخش جاده روسیه و قزاقستان آستاراخان- آتیرائو را به هم پیوند می‌دهد.

"مانگیشلاک " Mangyshlak نیز انشعابی از رود ولگا است که آب شیرین برخی مناطق استان مانکیستاو Mangistau قزاقستان را تأمین می‌کند.

بخشی از رود ولگا که در قزاقستان واقع شده است بدلیل اینکه شهرها و کارخانه های متعددی در کنار آن قرار گرفته است بخش عمده آلودگی و زیست محیطی دریای خزر را موجب شده است.۳

پل روی رود کیقاش به طول ۳۷۰ متر

3 http://ru.government.kz/docs/p060917~2.htm

(Opan)

رود ایلی

این رود که از کشور چین سرچشمه گرفته و به دریاچه بالخاش در "قزاقستان" می‌ریزد حدود ۱۳۰۰ کیلومتر طول دارد و از شعبات اصلی آن کانگ، شی سو، تک سو است که از تیان شان شمالی سرچشمه می‌گیرد. شهرایلی در "قزاقستان" در ساحل این رودخانه واقع شده است هنگام پرآبی ۴۵۰ کیلومتر از این رودخانه قابل کشتیرانی است.

رود امبا

از دامنه ارتفاعات موگوژاری در شمال "قزاقستان "سرچشمه می‌گیرد و با طی ۵۶۰ کیلومتر مسافت وارد دریای خزر می‌شود. در بخش‌های جنوبی رودخانه مزبور حوزه‌های غنی نفتی وجود دارد. توبول: از جنوب شرق پایکوه‌های اورال سرچشمه می‌گیرد و در "قزاقستان" جریان می‌یابد. طول آن ۱۶۰۰ کیلومتر است و از شرق به رودخانه ایرتیش می‌پیوندد.

دیگر رودخانه‌های مهم این کشور، ایشیم، توبول، لک، چو، تورگای، ایرگیز، ساری سو، تلاس، نوروامبا می باشد که برخی در تابستان خشک می‌شوند. جونگا، زایلی آلا، تاو، کونگی، آلاتاو وآلتای این رودها هم به لحاظ ایجاد نیروی برق و هم از لحاظ تأمین آب لازم برای کشاورزی و آب آشامیدنی شهرها از اهمیت اقتصادی فراوانی برخوردار می باشند.

دریاچه ها

بزرگترین و مهم‌ترین دریاچه‌های این کشور دریاچه‌های آرال، بالخاش و زایسان می‌باشد. سرچشمه ی بسیاری از رودها و نهرهای شرقی و جنوب شرقی این کشور را در قزاقستان حدود ۴۸۰۰۰ دریاچه به وسعت ۴۵۰۰۰ کیلومتر مربع تشکیل می دهند که اغلب آن ها در بیشتر سال خشک می شوند ولی منابع سرشاری از انواع املاح و مواد لازم برای صنایع شیمیایی را از خود بر جای می‌گذارند. بخش شمالی دریاچه ی آرال 7در این کشور واقع است و دریاچه ی بالخاش بزرگترین دریاچه ی داخلی قزاقستان نیز با ۱۸۴۳۰ کیلومتر مربع در غرب کشور قرار دارد. آب نیمه ی شرقی آن شور است ولی نیمه ی غربی آن دارای آب شیرین می باشد: آنچه واقعیت دارد سطح آبهای داخلی با ۴۷۵۰۰ کیلو متر مربع حدود ۸/۱ درصد کل مساحت قزاقستان را تشکیل می دهد، دریای خزر نیز از جمله منابع آبی این کشور است که بین ۵ کشور ایران، قزاقستان، روسیه، ترکمنستان و آذربایجان مشترک است که قزاقستان طولانی ترین مرز آبی خود را با دریای خزر در میان این کشورها بخود اختصاص داده است. 15

درلان

U

اکتا)

(دریای کاسپین

Irkmenist

رشت

درلان

U اکتا)

Irkmenist رشت

Caspian Sea

(دریای کاسپین

(برا

دریای خزر که مشترک بین ۵ کشور ایران، "قزاقستان"، روسیه، ترکمنستان و آذربایجان است، مهمترین و بزرگترین منابع آبی این کشور را به خود اختصاص می‌دهد که "قزاقستان" طولانی‌ترین مرز آبی را به خود اختصاص داده است.

دریاچه آرال

این دریاچه بین جمهوری" قزاقستان" و ازبکستان مشترک است. آرال تا سال ۱۹۶۰ از نظر وسعت چهارمین دریاچه جهان محسوب می‌شد و وسعتی معادل۶۷۴۰۰ کیلومتر مربع داشت ولی به دلیل مشکلات زیست محیطی کنونی آن، به ۴۰۰۰۰ کیلو متر مربع کاهش یافته است، منبع اصلی آب آن دو رود خانه آمودریا ( جیحون) و سیر دریا (سیحون) می‌باشد که سالانه پنجاه و پنج میلیارد متر مکعب آب را وارد دریاچه می‌کنند. ارتفاع آب این دریاچه از ۵۳۰۳ متر در سال ۱۹۶۱ به ۴۵۰۹ متر در سال ۱۹۸۰ کاهش یافته است و در مقابل میزان نمک آب دریاچه از ۹/%۹ به ۱۶۰۳% افزایش یافته است.

دریاچه بالخاش

دریاچه بالخاش، بزرگترین دریاچه آسیای مرکزی پس از آرال، به وسعت ۴۳۲ ، ۱۸ کیلومترمربع ، واقع در بخش شرقی جمهوری قزاقستان، رود ایلی و چندین رود کوچکتربه این دریاچه می‌ریزند. رود ایلی از سمت مغرب وارد دریاچه می‌شود و ۷۵ تا ۸۰ درصد آب آن را تأمین می کند و رودهای کوچکتر از سمت مشرق به آن می‌ریزند. این وضع جریان دایمی آب را از مغرب به مشرق سبب شده است این دریاچه برای جغرافی دانان مسلمان در قرون پیشین ناشناخته بود. مؤلف گمنام حدود العالم می نویسد که «ایلا (ایلی ) به دریای ایسی گول افتد» (ص ۴۰). تا آنجا که اطلاع داریم ، از جمله نویسندگان مسلمان ، محمد حیدر (ص ۳۶۶) تنها کسی است که در اواسط قرن دهم (ص ۳۶۶) به وصف این دریاچه پرداخته است: این نویسنده دریاچه بالخاش را، که در آن زمان مرز میان سرزمین ازبک ها (ازبکستان ) و مغول ها (مغولستان ) بود، دریاچه آبی رنگ (کوکچه تنییز -تنکیز) نامیده و آن را دریاچه ای با آب شیرین وصف کرده است اما درباره طول و عرض آن به مبالغه گرویده و رود ولگا (اتل ) را منشعب از آن دانسته است . نوشته او درباره مزه آب این دریاچه اهمیت دارد، زیرا همه جغرافی دانان عصر جدید بالخاش را دریاچه آب شور معرفی کرده اند. در ۱۹۰۳، بخش ترکستان انجمن سلطنتی جغرافیایی روسیه تحقیقاتی را در این زمینه آغاز کرد: بر اثر این تحقیقات ، که از طریق مطالعات مؤسسه دولتی آب شناسی در ۱۹۳۱ و بررسی های مؤسسه علوم زمین شناسی فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۴۱ تکمیل شد، به تأیید رسید که بخش غربی آب دریاچه شیرین و برای آشامیدن و مصارف صنعتی مناسب است.

16

قلموقها نخستین کسانی بودند که نام مغولی بالخاش را به این دریاچه دادند. این قوم در قرن یازدهم و نیمه نخست قرن دوازدهم بر این مناطق تسلط داشتند. این نام با ضبط ' ، Balchas در نقشه ای از دریاچه که نسبت به زمان خود بسیار دقیق است ، و درجه داری سوئدی به نام رنات کشیده ، موجود است . این درجه دار از ۱۷۱۶ تا ۱۷۳۳ در سرزمین قلموق ها به سر برده بود (نقشه دزونگاری اثر رنات سوئدی به هنگام اسارتش در سرزمین قلموق ها از ۱۷۱۷ تا ۱۷۳۳).

سرزمین پیرامون بالخاش متروک و بغایت خشک است .این دریاچه تا زمان انقلاب اکتبر روسیه، از نظر اقتصادی نقشی نداشت . اهمیت این ناحیه، در سال ۱۹۳۶، با بنای یک شهر بزرگ صنعتی به نام بالخاش در کرانه خلیج کوچک برتیس در ساحل شمالی دریاچه آغاز شد. تأسیس کارخانه ذوب مس در این ناحیه در ۱۹۳۷، که شهر بالخاش پیرامون آن گسترش یافت، در توسعه اقتصادی آن اهمیت اساسی داشته است . بالخاش از طریق راه آهن به کلیه مراکز عمده قزاقستان و آسیای مرکزی متصل است دامداری و کشت برنج در بخش پایین دست رود ایلی بر اهمیت اقتصادی این ناحیه افزوده است و تهیه کنسرو ماهی دومین صنعت شهر بالخاش به شمار می رود. از ۱۹۷۰ از جریان آب رود ایلی برای تولید برق استفاده شد. بر طبق سرشماری ۱۹۸۳، جمعیت شهر بالغ بر ۰۰۰، ۸۰ نفر بوده است.

قزاقستان هچنین چندین دریاچه‌ی نمک دارد، از جمله دریاچه‌ی آرال که به دلیل استفاده‌ی بیش از اندازه از آب رودهای منتهی به آن در حال کوچک شدن است.

بنادر مهم

هرچند قزاقستان از دسترسی به آب های آزاد محروم است ولی توجه ویژه ای به استفاده از حد اقل ظرفیت های موجود دریای خزر و رود اورال دارد، این کشور در حال حاضر چهار بندر شامل بندر آکتائو، بندر گوروک، بندر باتینا، بندر آق سو در ساحل دریای خزردارد.

منابع : حدود العالم ، چاپ منوچهر ستوده ، تهران ۱۳۴۰ ش ؛

Muhammad Haydar, Tarikh -i Rash i }d i },trans.by E.D.Ross; J. Marquart, Osteuropische und Ostasiatische ks de د Streifzqe ; J. G .Renat, Carte de la Dzoungarie dresse par le suldois Renat pendant sa captivit !chez les Kalm ed. Russ. Imp. Geog. Society, St. Petersburg.۱۸۸۱ ب ۱۷۳۳ , 1717 بریتانیکا ( با اضافاتی از )؛ د. اسلام / بارثلد؛ بنیگسن

17

بندر آکتائو: این بندر در حاشیه شهر آکتائو مرکز استان منگستائو و در کنار ساحل شرقی دریای خزر قرار دارد. بدلیل وجود ذخایر غنی نفت و اورانیم با دارا بودن اولین مرکز آب شیرین کن هسته ای جهان این منطقه را از اهمیت ویژه ای برخوردار کرده است.

این بندر که در سال ۱۹۶۳ به عنوان یک مرکز مهم صنایع اتمی و ماشین‌سازی توسط روس ها بنا شده است از آن برای حمل نفت خام و مواد معدنی استفاده می‌شود بهترین منطقه برای حمل و نقل بین المللی نفت است که ظرفیت جابجایی حدود ۱۰ میلیون تن نفت را دارد.

با توجه به اهمیت و موقعیت بندر آکتائو هر ساله سمینارها و نشست های بین المللی متعددی در مورد حمل و نقل و انرژی در این بندر برگزار می شود، بندر انزلی و بندر آستارا در جمهوری اسلامی ایران و بندر آستارخان در روسیه از جمله بنادر و مناطق مهمی هستند که در تبادل و حمل و نقل کالا با این بندر ارتباط زیادی دارند و کشتی های زیادی بین این بنادر رفت و آمد می کند.

واردات کالا از بندر آکتائو قزاقستان به بندر آستارا در تیر ماه سال ۱۳۹۳ با ورود کشتی «دیبا «متعلق به کشتیرانی دریای خزر آغاز شده است، این کشتی که از مبدأ «بندر آکتائو» در کشور قزاقستان به مقصد بندر آستارا عزیمت کرد مسیر جدید تجاری جدیدی را بین بندر آکتائو با بندر آستارا گشود

بندر کائوروک:(kuryk) از این بندر بیشتر برای انتقال نفت بهره برداری می شود. در بندر کوریک طرحی برای ساخت اختصاصی ترمینال بارگیری نفت با ظرفیت اسمی بالاتر از ۳۲-۲۳ میلیون تن در هر سال طراحی شده است.

قزاقستان شمالی

تو

ط

ارانتان برای

بالدی گرگان

العاتی

تو

ط

ارانتان برای

بالدی گرگان العاتی

بندر بائوتینو (bautino) در خلیج تورکاگان دریای خزر واقع شده است که بیشتر به عنوان پشتیبانی برای عملیات دریایی به کار می رود. ظرفیت اسمی بندر بائوتینو ۲,۵ میلیوم تن در هر سال است. بندر دهانه رودخانه شهر آتیرائو بر روی رودخانه اورال (ural) قرار دارد که برای انتقال بار خشک وبارهای بزرگ برای عملیات شرکت های نفتی ساخته شده است.۷

آکتائو به قزاقی (AKTay)

خبرگزاری ایسنا چهارشنبه ۰۴ تیر ۱۳۹۳ - 13:10

7 http://kaziran.com/355-%D8%A8%D9%86%D8%A7%D8%AF%D8%B1 18

منابع طبیعی:

نفت، گاز طبیعی، زغال سنگ، سنگ آهن، منگنز، کروم، کبالت، نیکل، کبالت، مس، مولیبدن، سرب، روی، هیدروکسید آلومینیوم(بوکسیت)، طلا، اورانیوم، زمین های قابل آبیاری: ۳۵,۵۶۰ کیلومتر مربع از جمله منابع طبیعی قزاقستان به شمار می‌رود.

منابع طبیعی، در کنار موقعیت استراتژیک و وسعت، سرزمین قزاقستان را از موقعیت مناسبی برخوردر کرده است.این کشور از منابع طبیعی غنی و سرشار نفت، گاز، منیزیوم، طلا، کروم، ذغال سنگ، مواد معدنی متنوع، اوارنیوم و منابع آبی نسبتا خوب با ۳۵۵۶۰ کیلومتر مربع، زمین های قابل کشت برخوردر است. که در پرتو همین منابع طبیعی و ذخایر معدنی گسترده زیر ساخت و رونق اقتصادی و تجارت انرژی را برای این کشور به ارمغان آورده است که با توجه به اهمیت و وسعت منابع طبیعی قزاقستان، در این بخش ناگزیر تنها به معرفی اجمالی آنها بسنده می شود.

بطور کلی قزاقستان در تولید اورانیوم مقام اول را دارد. در تولید و داشتن ذخایر فسفور جایگاه چهارم از نگاه معدن آهن مقام هشتم را در جهان حایز است علاوه بر آن ۳۰۰ معدن ذخیره طلا دارد که فعلا ۱۷۳ معدن آن فعال است.

«قزاقستان از نظر داشتن ذخایر طبیعی جایگاه ششم را درجهان دارد. ۱۰۰ معدن ذغال سنگ با حجم ۵۰ میلیارد تن نیز درین کشور موجود است»

همچنین معادن بزرگ دیگری در قزاقستان موجود است که به نوبه خود تاثیر بزرگ به توسعه اقتصادی این کشور می‌گذارد.

ذخایر نفت

قزاقستان در بین جمهوری های سابق اتحاد جماهیر شوروی از نظر تولید و ذخایر نفتی بعد از روسیه دومین جایگاه را دارد، در عمق این سرزمین به حجم ۴,۶میلیارد تن نفت ۲,۲ تریلیون متر مکعب گاز و جود دارد. سالانه نفت ۶۱,۹ میلیون تن و گاز ۳,۹میلیون متر مکعب استخراج می‌کند.

اقتباس از مقاله «بررسی منبع انرژی قزاقستان ، جلات خان زاهد فیاض.

http://www.fayaz12.blogfa.com/post-29.aspx

۹ فراهی، مجیب الرحمن، قزاقستان در یک نگاه، زیر نظر، آکیبای سماگلوف، چاپ اول، کابل، ۱۳۸۵، چاپ بلخ، صفحه ۱۲. 19

درین کشور سه فابریکه عمده تصفیه نفت فعالیت دارد و قسمت بزرگ مواد نفتی آن به روسیه انتقال مییابد. کمپانی های شورون آمریکا، بریتش گاز، ایلف و دوهزار کمپنی دیگر نیز بخاطر توسعه و انکشاف خطوط لوله، خطوط آهن و عرصه های دیگر اقتصاد در قزاقستان سرمایه گذاری نموده اند.»۱۰

قزاقستان در سال ۲۰۱۳، ۸۱ میلیون و ۷۳۱ هزار تن نفت و میعانات گازی تولید کرده است، بر اساس اعلام آقای کارابالین وزیر نفت و گاز قزاقستان با برنامه ریزی انجام شده در نظر دارد این کشور تولید نفت خود را در هر روز به ۱۰۰ هزار بشکه در روز برساند.این کشور دارای میادین نفتی عمده است که مهمترین میادین نفتی آن عبارتند از تنگیز۱۱، یوزن۱۲ و کاراچاگاناک۱۳، کالامکاس و وراتیبای که به وضعیت و ظرفیت تعدادی از این میادین نفتی اشاره می شود.۱۴

میدان نفتی تنگیز: این میدان نفتی در سواحل شمال شرقی دریای خزر واقع شده است که بزرگترین منبع تولید

نفت قزاقستان به شمار می رود و هم اکنون در روز حدود .

بشکه نفت از آن استخراج می شود ولی با

تزریق گاز به این میدان نفتی طی سال های آینده می‌تواند تا ۷۰۰ هزاربشکه نفت تولید کند. و در حال حاضر بیشتر نفت تولیدی این میدان نفتی از طریق خط لوله کنسرسیوم خزر به بندر نوسیبیرسک روسیه در سواحل دریای سیاه ارسال می شود.۱۵

میدان نفتی کاراچاگانک :

این میدان یک میدان میعانات هیدروکربنی است که در شمال قزاقستان واقع شده است و در سال ۲۰۰۷ میلادی روزانه حدود ۲۵۰ هزار بشکه میعانات گازی تولید داشته است. کنسرسیوم نفتی کاراچاگانک ( KPO) میزان ذخایر این میدان را حدود ۹-۸ میلیارد بشکه میعانات هیدروکربنی و ۴۷ تریلیون فوت مکعب گاز طبیعی اعلام نموده است.۱۶

Tengiz Uzen ۱۲

Karachaganak ۱۳

http://www.shana.ir/fa/newsagency/192480

۱۶ همان

میدان نفتی یوزن: این میدان در جنوب‌غربی قزاقستان در ناحیه‌ی مانگیستئو قرار دارد و در شش‌ماهه‌ی نخست سال ۲۰۱۲ حدودا ۱۰۰هزار بشکه در روز تولید داشته است .این میدان ۱۰۰ درصد تحت مالکیت شرکت کازمونای‌گاز قرار دارد و از سال ۱۹۶۱ کار بر روی آن آغاز شده است. میدان یوزن در حال نوسازی است، در حالی‌که میدان مجاور آن یعنی میدان نفتی کاراماندیباس نیز در حال توسعه است، چرا که انتظار می‌رود این دو میدان در آینده‌ای نزدیک تولید خود را تقویت کند.

ذخایر و میادین گازی:

قزاقستان یکی از مولدین مهم گاز در جهان و منطقه به شمار می‌رود، که دارای طبیعت سرشار از منابع بزرگ گاز در زیر بستر قلمرو آبی وخشکی این کشور واقع گردیده است و بعد از نفت، تولید و فروش گاز رکن دوم اقتصاد قزاقستان را از لحاظ منابع طبیعی تشکیل می دهد. و سالانه افزون بر رفع نیاز داخلی خویش، حجم قابل توجه این انرژی از مسیر های مختلف روانه بازار های منطقه ای و بین المللی می کند.۱۸ میزان ذخایر اثبات شده گاز طبیعی قزاقستان برحسب فوت مکعب «۶۵-۷۰ تریلیون فوت مکعب برآورده شده است». قزاقستان در تلاش است تا از واردات گاز از کشورهایی چون روسیه، ازبکستان و ترکمنستان بکاهد و درمقابل تولیدات خود را افزایش دهد، علاوه بر این مایل است تا صادرات گاز خود را افزایش دهد. ۱۹ با همین هدف دولت قزاقستان قانونی را تصویب کرد که به شرکت های نفتی در حوزه های گازی نیز اجازه سرمایه گذاری داد و حتی آنرا الزامی ساخت.

به دلیل نبود خطوط لوله انتقال گاز در داخل کشور که گاز تولیدی را به مناطق صنعتی انتقال دهد، توسعه منابع گاز طبیعی این کشور با مشکل روبرو شده است. قزاقستان تلاش می کند گاز طبیعی خود را از شمال و از طریق سامانه خطوط لوله گاز روسیه به بازار های خارجی صادر کند».( قزاقستان و چین نیز در زمینه انتقال گاز به چین رایزنی های دارند تا در صورت تحقق این پروژه قزاقستان به تنوع مسیر صادراتی گازی دست یابد، در حال حاضر پکن و آستانا در حال برنامه ریزی برای احداث یک خط لوله از میدان های گازی غرب قزاقستان به مناطق غربی چین هستند، این طرح علاوه بر مزایای فروش گاز به چین، مزیت هایی در داخل این کشور دارا خواهد بود، زیرا در حال حاضر نواحی جنوبی قزاقستان از گاز وارداتی ازبکستان تغذیه می

۱۷ روابط عمومی پترونت، اکتشاف و تولید نفت در قزاقستان و میادین نفتی این کشور

http://www.petronet.ir/oilcountries/-/asset_publisher/jOF6inRV3JB4/content/id/2383440 18 http://uzbek.irib.ir/ 19 http://uzbek.irib.ir/

21

شود که در صورت احداث پروژه خط لوله گاز قزاقستان - چین، ضرورت گاز مناطق جنوب قزاقستان از تولیدات گاز داخلی کشو رتامین خواهد شد.

یکی از عمده ترین خطوط مطرح گازشرق میانه که قسمت عمده آن را گاز آسیای میانه تکمیل می‌کند پروژه خط لوله انتقال گاز به اروپا تحت عنوان (نابوکو) است. « خط لوله موسوم به (نابوکو) در صورت احداث می تواند گاز ایران، ترکمنستان، جمهوری آذربایجان و قزاقستان رابه قلب اروپا انتقال دهد. این خط لوله ۳۳۰۰ کیلومتری که مبدا آن شرق ترکیه است پس از عبور از کشورهای بلغارستان، رومانی و مجارستان تا اتریش ادامه خواهد یافت». اگرچه کارهای مقدماتی احداث این خط لوله در جریان است و تا حدی توسعه پیدا کرده است امابا توجه به مخالفت روسیه کشورهای آسیای مرکزی منجمله قزاقستان ازپیوستن به آن مردداست .۲۰ برآورد هایی که از ذخایر طبیعی، صادرات و واردات گازاین کشورصورت گرفته تا آن زمان قزاقستان درمیان ۴۱ کشور تولید کننده گاز مقام بیست و پنجم را بخود اختصاص داده بود ولی با افزایش سطح صادرات و استخراج گاز در حال حاضر قزاقستان رااز لحاظ داشتن ذخایر گاز طبیعی با کانادا و کویت مقایسه کرده اند به این ترتیب قزاقستان درزمره ۲۰ کشور مهم دارای ذخایر گاز طبیعی قرار می گیرد، میزان ذخایر اثبات شده بنا بر براوردی که در سال ۲۰۱۲ شده است در اعماق سرزمین قزاقستان حدود ۲,۲ تریلیون متر مکعب گاز و جود دارد که سالانه تقریبا ۳,۹میلیون متر مکعب گاز از آن استخراج می شود. که از میدان کاراچانک واقع در نزدیکی مرز روسیه و در ساحل شمال غربی قزاقستان در روز حدود ۲۴۴ هزار بشکه میعانات گازی یعنی در حدود ۱۵ درصد کل تولید قزاقستان تولید شده است. بنا بر تخمین به عمل آمده این میدان دارای ۴۷ تریلیون متر مکعب گاز طبیعی است که توسط کنسرسیوم کاراچاناک با مشارکت شرکت های بی جی، شورون و لوک اویل گاز آن را استخراج می‌کنند. بنا به داده‌های شرکت عملیاتی فرآورده‌های نفتی کاراچاگاناک، پیش‌بینی می شود که تولید در کاراچاگاناک در سال ۲۰۲۰ تا ۳۴۰هزار بشکه در روز افزایش یابد.۲۱

بر اساس راهبرد ( استراتژی) توسعه پانزده ساله، وزارت انرژی و صنایع طبیعی قزاقستان، در نظر دارد، تولید گاز خود را تا سال ۲۰۱۵به ۱,۸۴ تریلیون فوت مکعب برساند. بیشترین ذخایر گاز این کشور در نواحی غربی آن قرار دارد که بخش زیاد گاز طبیعی آن مخلوط با نفت خام است، براین اساس مقادیر زیادی گاز طبیعی به چاهای نفتی این کشور تزریق می شود تا استخراج نفت تسهیل گردد. بعد از پایان یافتن نفت این چاه ها، میتوان گاز تزریق شده به آنها را استخراج کرد». در قسمت توزیع گاز در داخل باید گفت که « دو شبکه جداگانه گاز طبیعی در داخل وجود دارد، یکی از این شبکه ها در غرب کشور قرار دارد که گاز طبیعی مورد

۲۰ ذخایر انرژی در بین کشورهای منطقه (قزاقستان ) http:// uzbek. irib. ir/ persian

21 http://www.petronet.ir/oilcountries/-/asset_publisher/jOF6inRV 3JB4/content/id/2383440 22

نیاز را در اختیار ساکنان این نواحی قرار می دهد و شبکه دومی در منطقه جنوب واقع شده و گاز وراداتی را میان مصرف کنندگان گاز در این منطقه توزیع می‌کند. به دلیل نبود خطوط لوله انتقال گاز در داخل کشور که گاز تولیدی را به مناطق صنعتی انتقال دهد، توسعه منابع گاز طبیعی این کشور با مشکل روبرو شده است. قزاقستان تلاش می‌کند گاز طبیعی خود را از شمال و از طریق سامانه خطوط لوله گاز روسیه به بازار های خارجی صادر کند».۲۲

تولید گاز قزاقستان با مرور زمان افزایش چشمگیری داشته است، زیرا با گذشت هر روز شاهد سرمایه گذاری و مدرنیزه سازی هرچه بیشتر منابع تولید گاز این کشور هستیم.

امروز در مقایسه با گذشته سهامداران بیشتری یا صاحب سهم در استخراج ، تولید وانتقال گاز قزاقستان اند و یا مایلند تا سهمی از آن را از آن خود نمایند و دولت قزاقستان نیز در تلاش است تا در ذخایر گازی این کشور سرمایه گذاری کافی صورت گیرد، چه این سرمایه گذاری به واسطه شرکت های دولتی قزاقستان باشد و یا کمپانی های خارجی، تا از یکطرف درآمد دولت بالا رفته و در جنب آن با جذب سرمایه گذاری خارجی، میادین متعدد کشورفعال نگه داشته و ظرفیت تولید گاز این کشور نیز بالا رود.

راجع به ذخایر گاز قزاقستان وحجم استخراجی آن ارقام مختلف آمده است، اما آنچه که از خلال ارقام به هم نزدیک بدان تکیه کرد چنین ذکر شده است.

«ذخایر گاز طبیعی قزاقستان در ۸۳ منبع تمرکزیافته ،که در ۱۷ معدن آن گاز خالص و در بقیه گاز بصورت ترکیبی یافت می شود. پتانسیل منابع گاز طبیعی این کشور در منطقه دریای خزر به ۲ تریلیون متر مکعب می‌رسد. این خط لوله (۳۳۰۰) کیلومتری که مبدا آن شرق ترکیه است پس از عبور از کشورهای بلغارستان، رومانی و مجارستان تا اتریش ادامه خواهد یافت».

اگرچه کارهای مقدماتی آن در جریان است و تا حدی انکشاف کرده است اما نسبت مخالفت روسیه کشورهای آسیای مرکزی من جمله قزاقستان از پیوستن به آن متردد است.

هر چند استخراج و صادرات نفت و گاز قزاقستان در حال توسعه و گسترش است ولی بحران بوجود آمده بین فدراسیون روسیه از یکطرف، آمریکا و کشورهای غربی بر سر اوکراین از طرف دیگر و تحریم قزاقستان از سوی آمریکا و کشورهای اروپایی در سال های اخیر تولید و و مسیبر صادرات نفت و گاز قزاقستان را با

۲۲ بررسی منابع انرژی قزاقستان، جلات خان زاهد فیاض،

23

http://www.fayaz12.blogfa.com/post-29.aspx

تغییراتی مواجه کرده است بطوریکه بنا به گفته اوزابکای کارابالین وزیر نفت و گاز قزاقستان: «با توجه به اختلافات بین غرب و روسیه، صادرات گاز قزاقستان به روسیه به نوعی محدود خواهد شد و میزان صادرات این کشور احتمالا کاهش خواهد یافت، تحریم روسیه از سوی غرب ممکن است باعث شود این کشور نفت خود را از مسیر ایران صادر کند. تحریم‌های اقتصادی علیه روسیه می‌تواند وضعیت صادرات نفت قزاقستان را پیچیده کند. صادرات به روسیه به نوعی محدود خواهد شد و معتقدیم میزان صادرات نفت کاهش خواهد یافت و دوم اینکه خطر عرضه بیش از حد فرآورده‌های نفتی روسیه وجود دارد. قزاقستان ممکن است نفت خود را از طریق جمهوری آذربایجان و گرجستان به منطقه دریای سیاه صادر کند، همچنین ما در بندر باتومی پایانه نفتی داریم. ما همچنین ایران را در نظر داریم. اگر تحریم های ایران لغو شوند ما می‌توانیم از مزیت مسیر صادراتی آکتائو در ساحل قزاقستان در دریای خزر به بندر نکا در ایران استفاده کنیم، این مسیر تا زمانیکه شرایط ایران سخت شود، یک مسیر بسیار خوب بود.

قزاقستان همکاری نفتی با چین را مورد توجه دارد و تاکنون قزاقستان خط لوله آتاسو - آلاشانکو را با ظرفیت سالانه ۲۰ میلیون تن به سمت چین کشیده است». ۲۳

در پی اختلافات بوجود آمده بین روسیه و غرب و مشکلات ایجاد شده در تولید و صادرات نفت و گاز قزاقستان تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۴ کاهش یافته است، «اوزاکبای کارابالین معاون اول وزیر انرژی قزاقستان از کاهش ۱،۳ درصدی تولید نفت این کشور در سال ۲۰۱۴ خبر داد. کازابالین با اشاره به آن که این کاهش تولید به دلیل انجام تعمیرات در شرکت نفتی »تنگیز شورویل» رخ داده است، گفته است: تنگیز شورویل هر سال تجهیزات خود را تعمیر می‌دهد و همین امر باعث توقف ۲۵ تا ۳۰ روزه فعالیتهای آن می‌شود. اما امسال علاوه بر تعمیرات عادی، یک سری تعمیرات اضافی در بخش پمپاز گاز این شرکت نیز انجام گرفت که مدت تعمیرات را از ۳۰ روز به ۷۵ روز افزایش داد. قزاقستان در سال ۲۰۱۳، ۸۱ میلیون و ۷۳۱ هزار تن نفت و میعانات گازی تولید کرد»؛۲.

23 http://isna.ir

http://www.shana.ir/fa/newsagency/230459/%DA%A9%D8%A7%D9%87%D8%B4- خبرگزاری ترند 24 %D8%AA%D9%88%D9%84%DB%8C%D8%AF-%D9%86%D9%81%D8%AA-

%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%AF%D8%B1-%D8%B3%D8%A7%D9%84-2014 24

اورانیوم:

اورانیوم به عنوان یکی از منابع مهم انرژی که امروزه در صنایع نظامی، پزشکی و تولید برق نیز کاربرد زیادی دارد یکی دیگر از منابع سرشار طبیعی قزاقستان بشمار می رود، بطور کلی قزاقستان در تولید اورانیوم مقام اول را دارد.۲۵

«قزاقستان از نظر ذخایر اورانیوم بعد از استرالیا با ۱,۵میلیون تن دومین رتبه ۲۶ و در تولید آن در جهان مقام اول را دارا می باشد.۲۷ و بنا به گفته سرگئی یاشین نایب رییس هیات مدیره قزاتم پروم « ذخایر اورانیوم قزاقستان برای ۷۰ سال این کشورکفایت خواهند کرد، حتی اگر هیچ اکتشاف جدیدی صورت نگیرد.»۲۸

با توجه به معضلات زیست محیطی و کاهش تدریجی انرژی های فسیلی مانند نفت و گاز، روز به روز بر اهمیت اورانیوم افزوده خواهد شد و این ماده در آینده نه چندان دور جایگزین بسیاری از انرژی های دیگر خواهد شد که در این صورت هر چند امروزه نیز قزاقستان بخاطر جایگاه نخست در دارا بودن اورانیوم از درامد سرشاری برخوردار است اما با افزایش نیاز دنیا به این ماده این کشور در آینده به عنوان بزرگترین دارنده ذخایر اورانیوم در جایگاه و موقعیت بهتری قرار خواهد گرفت و درامد سرشاری را برای خود کسب خواهد کرد و به عنوان بازیگری تاثیر گذار در سطح بین المللی عرض اندام خواهد کرد.

کارگران در این عکس متعلق به آوریل سال ۲۰۰۹ در حال مهر و موم کردن یک کانتینر حاوی اکسید اورانیوم در معدن

اورانیوم خراسان ۱ در جنوب قزاقستان هستند. [رویترز/شمیل ژوماتوف]۲۹

۲۵ فراهی، مجیب الرحمن، قزاقستان در یک نگاه، زیر نظر، آکیبای سماگلوف، چاپ اول، کابل، ۱۳۸۵، چاپ بلخ، صفحه ۱۲.

26 www.shana.ir.

۲۷ فراهی، مجیب الرحمن، قزاقستان در یک نگاه، زیر نظر، آکیبای سماگلوف، چاپ اول، کابل، ۱۳۸۵، چاپ بلخ، صفحه ۱۲.

28 http://centralasiaonline.com/fa/articles/caii/features/business/2012/09/05/feature-01 29 http://centralasiaonline.com/fa/articles/caii/features/business/2012/09/05/feature-01 25

بر اساس پیش بینی های انجام شده و منابع متعدد، میزان ذخایر اورانیم در قزاقستان با ذخایر نفت ۷۰ سال قبل عربستان سعودی قابل مقایسه است.

اورانیوم قزاقستان که توسط شرکت دولتی قزاتم پروم که تولید و استخراج اورانیم قزاقستان را عهده دار است. که با شرکت هسته‌ای ملی چین (CDGNPC) یک قرارداد هسته‌ای امضا کردند که این قرارداد هسته‌ای در پی دیدار شعبه‌های تجاری دو کشور و توسط نولان کاپاروف، رییس شورای تجاری قزاقستان و ژانگ شان مینگ، مدیرکل شرکت هسته‌ای چین به امضا رسید . که بر اساس این قرارداد گسترش پیشرفت‌های استراتژیک در زمینه استخراج اورانیوم، استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای، تولید سوخت هسته‌ای و تبادل اورانیوم غنی‌شده میان چین و قزاقستان انجام خواهد شد.۳۰

بطور کلی در حال حاضر ۴۰ درصد اورانیوم جهان در قزاقستان تولید می‌شود۳۱ چنین براورد شده است که ذخایر قطعی اورانیوم قزاقستان تا سال ۲۰۲۰ دست کم ۱۸۰،۰۰۰ تن رشد خواهند داشت. «برنامه اورانیوم بسیار غنی شده اندکی غنی شده (توافق نامه آمریکا و روسیه برای تبدیل اورانیوم سلاح های هسته ای) که در برگیرنده ۱۰،۰۰۰ تن از ۵۵،۰۰۰ تن تولید سالانه اورانیوم جهان است، در سال ۲۰۱۳ به اتمام می رسد. گلیم جان مامیت بیکوف معاون دبیر کل موسسه فناوریهای بالای قزاقستان، گفت: «پس از پایان برنامه اورانیوم بسیار غنی شده/اندکی غنی شده، کمبود اورانیوم در بازار جهانی باعث افزایش قابل توجه قیمت اورانیوم قزاقستان خواهد شد. قزاقستان که یک سوم تقاضای جهانی را برآورده می‌کند، از این کمبود سود خواهد برد.»۳۲

۴-ذغال سنگ :

ذغال سنگ یکی دیگر از منابع مهم طبیعی قزاقستان است که در حال حاضر سوخت بخش عمده نیروگاه های تولید برق این کشور را تأمین می کند. هر چند ۸۰ درصد از سوخت تولید برق این کشور وابسته به ذغال سنگ است ولی با توجه به اینکه از یک سو صنایع و تولید نفت و گاز و از سوی دیگر تولید روز افزون اورانیوم و برنامه های پیش رو برای ساخت نیروگاه های تولید برق هسته ای و مشکلات زیست محیطی ناشی از سوخت ذغال سنگ در این کشور به تدریج از وابستگی نیروگاه های تولید برق قزاقستان به ذغال سنگ کاسته خواهد شد. ولی در عین حال ذغال سنگ به خاطر صرفه اقتصادی و ارزان بودن آن، جایگاه

30 http://www.isna.ir/fa/

31 http://www.smtnews.ir/mine/mines-intemational.

32 http://centralasiaonline.com/fa/articles/caii/features/business/2012/09/05/feature-01 26

خود را در تولید برق و منبع حرارتی بسیاری از روستاها و مراکز تولید منابع حرارتی کارخانه ها و محل زندگی مردم قزاقستان حفظ خواهد کرد.

قزاقستان در بین کشورهای همجوار بیشترین ذخایر ذغال سنگ را دارد، ذغال سنگ استخراجی قزاقستان که از نظر تولید بعد از روسیه قرار دارد.

کاراگاندا در نزدیکی شهر آستانا، و منطقه آکیبساتور در استان پاولودار در شمال شهر آستانا از جمله منابع و

معادن مهم ذغال سنگ در قزاقستان است که در مجموع این کشور را برخوردار از . سنگ کرده است

طلا:

.. تن و تولید.

ذغال

قزاقستان ۳۰۰ معدن ذخیره طلا دارد که فعلا ۱۷۳ سایت آن برای استخراج طلا فعال است.۳۳ قزاقستان دارای یک منطقه وسیع طلا خیز نیز می‌باشد. ذخایر ثبت شده طلا در قزاقستان به ۱۷۰۰ تن یعنی ۴ در صد ذخایر جهانی می‌رسد. قزاقستان از این نظر در رتبه هفتم جهانی پس از آفریقای جنوبی، آمریکا، استرالیا، روسیه، ازبکستان و اندونزی قرار دارد. مجموعا ۱۹۹ معدن تجاری طلا در بیشتر مناطق قزاقستان مورد اکتشاف قرار گرفته است که شامل ۱۲۷ معدن ابتدائی، ۴۰ مجتمع و ۳۲ محل ذخیره می باشند. ذخایر مس و پلی متالیک قسمت اصلی ذخایر کشور یعنی %۶۸ را تشکیل می‌دهند. بزرگترین معادن طلا، اسباکوسکو با ۳۶۰ تن ذخیره طلا و باکریچیک با ۲۷۷ تن ذخیره طلا است، در سالهای اخیر تولید طلا در کشور به بیش از بیست تن در سال رسیده است.۳۴

در قزاقستان علاوه بر معادن و منابع طبیعی که به آن ها اشاره شد درصد بالایی از ذخایر مواد معدنی استراتژیک در جهان را دارا است که می‌توان به فلز روی ۱۸ درصد، سرب ۱۵ درصد، مس ۶ درصد، سنگ آهن ۳ درصد، منگنز ۸ درصد، کروم ۲۱ درصد و طلا ۲۰ درصد اشاره کرد. اکثر معادن در قزاقستان خصوصی هستند. ۳۵

۳۳ فراهی، مجیب الرحمن، قزاقستان در یک نگاه، زیر نظر، آکیبای سماگلوف، چاپ اول، کابل، ۱۳۸۵، چاپ بلخ، صفحه ۱۲.

http://kaziran.com/ معادن قزاقستان 34 35 http://kazak.blogfa.com/post/

27