دریاچه بالخاش

بزرگترین دریاچه آسیای مرکزی پس از آرال، به وسعت ۴۳۲ ، ۱۸ کیلومترمربع ، واقع در بخش شرقی جمهوری قزاقستان , رود ایلی و چندین رود کوچکتر به این دریاچه می‌ریزند. رود ایلی از سمت مغرب وارد دریاچه می‌شود و ۷۵ تا ۸۰ درصد آب آن را تأمین می‌کند و رودهای کوچکتر از سمت مشرق به آن می‌ریزند. این وضع جریان دایمی آب را از مغرب به مشرق سبب شده است این دریاچه برای جغرافی دانان مسلمان در قرون پیشین ناشناخته بود. مؤلف گمنام حدود العالم می نویسد که «ایلا (ایلی) به دریای ایسی گول افتد». تا آنجا که اطلاع داریم، از جمله نویسندگان مسلمان، محمد حیدر (ص ۳۶۶) تنها کسی است که در اواسط قرن دهم (ص ۳۶۶) به وصف این دریاچه پرداخته است:

این نویسنده دریاچه بالخاش را، که در آن زمان مرز میان سرزمین ازبک‌ها (ازبکستان) و مغول‌ها (مغولستان) بود، دریاچه آبی رنگ (کوکچه تنییز -تنکیز) نامیده و آن را دریاچه‌ای با آب شیرین وصف کرده است اما درباره طول و عرض آن به مبالغه گرویده و رود ولگا (اتل) را منشعب از آن دانسته است. نوشته او درباره مزه آب این دریاچه اهمیت دارد، زیرا همه جغرافی دانان عصر جدید بالخاش را دریاچه آب شور معرفی کرده‌اند.

در ۱۹۰۳، بخش ترکستان انجمن سلطنتی جغرافیایی روسیه تحقیقاتی را در این زمینه آغاز کرد. بر اثر این تحقیقات، که از طریق مطالعات مؤسسه دولتی آب‌شناسی در ۱۹۳۱ و بررسی‌های مؤسسه علوم زمین شناسی فرهنگستان علوم اتحاد جماهیر شوروی در ۱۹۴۱ تکمیل شد، به تأیید رسید که بخش غربی آب دریاچه شیرین و برای آشامیدن و مصارف صنعتی مناسب است. قلموق‌ها نخستین کسانی بودند که نام مغولی بالخاش را به این دریاچه دادند. این قوم در قرن یازدهم و نیمه نخست قرن دوازدهم بر این مناطق تسلط داشتند. این نام با ضبط (Balchas) در نقشه‌ای از دریاچه که نسبت به زمان خود بسیار دقیق است، و درجه داری سویدی به نام رنات کشیده، موجود است. این درجه دار از ۱۷۱۶ تا ۱۷۳۳ در سرزمین قلموق‌ها به سر برده بود.

سرزمین پیرامون بالخاش متروک و بغایت خشک است. این دریاچه تا زمان انقلاب اکتبر روسیه، از نظر اقتصادی نقشی نداشت. اهمیت این ناحیه، در سال ۱۹۳۶، با بنای یک شهر بزرگ صنعتی به نام بالخاش در کرانه خلیج کوچک برتیس در ساحل شمالی دریاچه آغاز شد. تأسیس کارخانه ذوب مس در این ناحیه در ۱۹۳۷، که شهر بالخاش پیرامون آن گسترش یافت، در توسعه اقتصادی آن اهمیت اساسی داشته است. بالخاش از طریق راه آهن به کلیه مراکز عمده قزاقستان و آسیای مرکزی متصل است دامداری و کشت برنج در بخش پایین دست رود ایلی بر اهمیت اقتصادی این ناحیه افزوده است و تهیه کنسرو ماهی دومین صنعت شهر بالخاش به شمار می‌رود. از ۱۹۷۰ از جریان آب رود ایلی برای تولید برق استفاده شد. بر طبق سرشماری ۱۹۸۳، جمعیت شهر بالغ بر ۰۰۰، ۸۰ نفر بوده است. قزاقستان هچنین چندین دریاچه‌ی نمک دارد، از جمله دریاچه‌ی آرال که به دلیل استفاده‌ی بیش از اندازه از آب رودهای منتهی به آن در حال کوچک شدن است.

نیز نگاه کنید به

رودهای روسیه؛ رودهای مصر؛ رودهای کانادا؛ رودها و دریاچه های چین؛ رودها و دریاچه های تونس؛ رودها و دریاچه های ژاپن؛ رودهای افغانستان؛ رودهای مالی؛ رودهای فرانسه؛ رودهای سوریه؛ رودهای سودان؛ رودهای اسپانیا؛ رودهای زیمبابوه؛ رودها و دریاچه های ساحل عاج؛ رودهای تایلند؛ رودهای آرژانتین؛ رودهای اوکراین؛ رودها و دریاچه های اردن؛ رودهای اتیوپی؛ رودهای سیرالئون؛ رودها و دریاچه های سنگال؛ رودهای سریلانکا؛ رودهای تاجیکستان؛ رودهای بنگلادش؛ رودها و دریاچه های سنگال؛ دریاچه های گرجستان؛ رودها و دریاچه های اردن؛ رودها و دریاچه های چین؛ رودها و دریاچه های تونس؛ رودها و دریاچه های ژاپن؛ رودها و دریاچه های ساحل عاج؛

منبع اصلی

صابری، اصغر(1395). جامعه و فرهنگ قزاقستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی(در دست انتشار)

نویسنده مقاله

اصغر صابری