نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اردن

نظام آموزش در کشور اردن شامل ساختار و سیاست آموزشی کشور؛ اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی کشور؛ آموزش ابتدایی (پایه)؛ آموزش متوسطه؛ آموزش عالی و... می‌باشد.

ساختار و سیاست آموزشی کشور

پیشرفت نظام آموزشی اردن بسیار عالی است که در دهه 1920 کار خود را آغاز کرد. اردن یک نظام آموزشی پیشرفته و سطح بالا را برای پیشرفت مردم پایتخت خود بنا نهاد. امروزه 2787 مدرسه دولتی،‌ 1493 مدرسه خصوصی، 48 انجمن دانشگاهی و 19 دانشگاه در اردن وجود دارند. در اردن، دسترسی به آموزش پایه مورد تاکید است و این مهم در تمام برنامه‌های توسعه‌ی اردن مدنظر واقع شده‌است. مسئولین برای هر روستا با جمعیت 10 نفر یک مدرسه مهیا کرده‌اند. در نتیجه توسعه سریع امکانات، شهروندان فقیر و دور افتاده را قادر به دسترسی به امکانات آموزشی کرده است.

آموزش در اردن از سه مرحله تشکیل می‌شود:

1. دوره کودکستان: یک مرحله 2 ساله جهت ایجاد محیط مناسب برای کودکان و تهیه فرصت‌های آموزشی متعادل که باعث می‌شود آن‌ها عادات درست سلامتی را بدست بیاورند، روابط اجتماعی خود را محکم کنند، شیوه‌های درست را توسعه دهند و مدرسه را دوست داشته باشند.

2. دوره‌های آموزش ابتدایی: یک دوره اجباری 10 ساله برای کسب اهداف عمومی‌ آموزش و مهیا ساختن شهروندان در تمام زمینه‌ها از جنبه‌ی فیزیکی، ذهنی، روحی، عاطفی و اجتماعی.

3. دوره‌ی آموزش ثانویه (کمکی): یک دوره اختیاری 2 ساله برای آماده و مجهز کردن شهروندان با ظرفیت‌ها و مهارت‌های گوناگون علمی،‌ فنی، شخصی، ملی و انسانی.

این دوره شامل دو مرحله است:

الف) آموزش ثانویه نظری: این دوره بر اساس فرهنگ عمومی‌ پایه و فرهنگ علمی‌ یا شغلی است. دانش‌آموزانی که‌این دوره را گذرانده‌اند در آزمون ملی شرکت می‌کنند.

ب) آموزش ثانویه کاربردی: این دوره بر اساس آموزش کاری و شغلی است و دانش‌آموزان پس از فارغ التحصیلی از مدرسه مستقیم به بازار کار می‌پیوندند.

اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی کشور

اهداف عمده نظام آموزش اردن بدین شرح است:

تربیت شهروندانی که به خدا ایمان داشته باشند، اعتقادات اسلامی‌ را بدانند، متعهد به ارزش والای اسلامی‌ - عربی باشند، وفادار به کشور، قوانین و ملت‌شان باشند، کاملا به حقوق‌شان آگاه باشند، وظایف شان را به گونه‌ای انجام دهند که شخصیت شان را در تمام زمینه‌ها رشد دهد و به شناخت دیگران در عین حفظ هویت شان بیانجامد.

تربیت شهروندانی که بخوبی با مهارت‌ها و دانش‌های ضروری برای اقتصادی علمی‌(دانش، رابطه و ارتباط بین سیستمی، کارگروهی، تفکر علمی، شخصی، تکنولوژی، شغل آتی و مهارت‌های تحقیق علمی) به منظور شرکت در ساخت و پیشبرد جامعه مجهز باشند.

مهیا کردن فرصت‌های یادگیری برای همه، کسب مساوات و عدالت در خدمات آموزشی در جنبه‌های کمی‌ و کیفی، تمرکز بر توسعه کیفی آموزش در تعامل با دانش‌آموزان در حین یادگیری.

توسعه وزارت آموزش و پرورش کارآمد و تمرکز بر فعال سازی اداره مدارس

ارتقاء صلاحیت داخلی و خارجی نظام آموزش و پرورش در اردن

در بین معیارهای توسعه بخش آموزش، چشم انداز ملی بر رسیدن به اهداف زیر متمرکز است:

- توسعه در ساخت کودکستان‌های عمومی‌ و توجه بسیار بیشتر به فقرا و مناطق دور افتاده

- تاسیس کارگروه‌های بالاتر برای پیشرفت منابع انسانی و بازنگری قوانین سرپرستی و مدیریت آموزشی

- توسعه فرصت‌های تحصیلی در دوره ابتدایی و ثانویه (کمکی) و هم چنین توسعه‌ی بودجه کارآمد

- بالا بردن تمایل برای تمرکز زدایی و معتبر سازی روش شناسی برای ارزیابی و توسعه

- ارتقاء کیفیت آموزش دوره‌ی ابتدایی و کمکی

- ارتقاء مشارکت بخش خصوصی در مدیریت آموزش شغلی و توسعه برنامه‌هایی که به رفع نیازهای بازار کار بیانجامد.

آموزش ابتدایی (پایه)

آموزش ابتدایی یا پایه شامل 10 سال تحصیلی در مدرسه است که تمامی‌ شهروندان اردنی ملزم به گذراندن این دوره ده ساله هستند.

در بین سال‌های 1939 تا 1965 میلادی پیشرفت‌های مهمی‌ در وزارت آموزش و پرورش در زمینه توجه به جوانان روی داد و گام‌های بزرگی در جهت آموزش هنرهای زیبا، فنون نظامی، کتابخانه‌ها، رادیوها، تشویق انجمن‌ها و جشنواره‌ها در داخل و خارج از مدرسه برداشته شد.

از سال 1966 تا 1992 نیز بیش از پیش به جوانان، به ویژه در زمینه‌های آموزش اولیاء و مربیان، آموزش‌های هلال احمر، تدارک سفرهای علمی، تدارک مسابقات شعر و نثر، آموزش بازی شطرنج و... .

این پیشرفت‌ها سبب افزایش تعداد معلمان ودانش‌آموزان (به ویژه دانش‌آموزان دختر) در مقطع دبیرستان شد.

تعداد دانش‌آموزان، معلمان و مدارس

تعداد	1961/1962	1975/1976	1987/1988
تعداد دانش‌آموزان	19850	42137	125357
تعداد معلمان	976	1766	6773
تعداد مدارس	123	203	503
تعداد دانش‌آموز به ازای معلم	20	23	18
تعداد دانش‌آموز در یک مدرسه	161	207	249

آخرین آمار مربوط به سال 2018 نشان رشدی فزاینده در آموزش پایه را دارد. بر اساس آمار‌های موجود آخیر میانگین تعداد دانش‌آموزان در هر کلاس 25 نفر و برای هر معلم 16 نفر است. ضمناً آمارهای تفکیکی مربوط به ابتدایی و متوسطه در پایان بخش آموزش متوسطه خواهد آمد.

در اردن مدارس بین‌المللی خصوصی نیز وجود دارند که شهریه آن‌ها سنگین است؛ به عنوان مثال مدرسه بین‌المللی QQRT، یک مدرسه بسیار جدید و مدرن در اردن است که‌یادگیری زبان عربی و زبان انگلیسی را به صورت زبان مادری ارائه می‌دهد. این مدرسه در چندین شهر اردن شعبه دارد و برای رده‌های سنی 3 الی 18 سال در نظر گرفته شده‌است. هزینه تحصیل در این مدرسه کمی‌ بالاست اما شرایط کمک مالی بسیار خوبی به دانش‌آموزان برتر می‌دهد. هم‌چنین مدرسه بین‌المللی OPO مدرسه‌ای برای تقویت مهارت‌های زبان، زیست و شیمی‌و ریاضی است و دروس دیگری در این مدرسه تدریس نمی‌شود؛ شهریه تحصیلی این مدرسه گران است ولی امکانات استفاده از صندوق‌های مالی مدرسه وجود دارد . هزینه تحصیل در این مدرسه در ابتدای هر سال توسط دولت مشخص می‌شود.

یک مدرسه استعداد یابی آمریکایی نیز در اردن وجود دارد که شعبه‌ای از یک مدرسه ملی است که دانش‌آموزان را براساس سطح استعدادشان ارزیابی می‌کند، در این مدرسه شرایط تحصیل به بهترین شکل ممکن دنبال می‌شود.

آموزش متوسطه

آموزش متوسطه (ثانوی)، که شامل دو سال تحصیل می‌باشد، مختص دانش‌آموزانی است که دوره ابتدایی 10 ساله را پشت سرگذاشته‌اند. این دوره شامل دو بخش است؛ آموزش متوسطه که می‌تواند حرفه‌ای یا دانشگاهی باشد. در پایان دوره دو ساله، دانش‌آموزان در امتحانات سراسری متوسطه توجیهی در حوزه‌های از پیش تعیین شده، شرکت می‌کنند و به کسانی که امتحانات را با موفقیت پشت سر می‌گذارند گواهی توجیهی اعطا می‌گردد. دانش‌آموزان برای ورود به دانشگاه‌ها دوره آموزشی طی می‌کنند در حالی که در گروه فنی و حرفه‌ای دانش‌آموزان دوره‌های لازم را برای ورود به کالج محلی یا دانشگاه‌ها یا بازار کار می‌گذرانند مشروط بر آن که دو درس اضافی را نیز با موفقیت پشت سرگذاشته باشند.

آموزش متوسطه حرفه‌ای، آموزش حرفه‌ای فشرده و کارآموزی به دانش‌آموزان ارائه می‌کند و در پایان به دانش‌آموزان گواهی اعطا می‌شود. این نوع آموزش توسط موسسات آموزش حرفه‌ای، تحت نظارت وزارت کار/آموزش فنی حرفه‌ای و آموزش عالی ارائه می‌شود.

آموزش متوسطه خارجی:

پس از اتمام دوره 8 یا 10 ساله آموزش ابتدائی، افراد می‌توانند به جای گذراندن امتحانات توجیهی برنامه آموزش متوسطه خارجی (8 سال برای IGCSE^[1] و 10 سال برای SAT^[2] و IB^[3]) را انتخاب نمایند. این برنامه‌ها را معمولا مدارس خصوصی ارائه می‌کنند که شامل: IGCSE /SAT بین‌المللی می‌باشد. سابق بر این، امتحانات GCSE^[4] نیز در اردن توسط مدارس خصوصی ارائه می‌شد که در حال حاضر به جای آن امتحانات IGCSE گذاشته شده‌است. پس از فارغ التحصیلی این دانش‌آموزان، وزارت آموزش عالی با استفاده از نظام مشابه نظام‌های مورد استفاده برای دانش‌آموزان توجیهی، تبدیلی انجام می‌دهد؛ این نظام آموزشی هم از لحاظ شیوه تبدیل نمرات و درجات و هم از لحاظ میزان پذیرش متقاضیان غیر توجیهی بحث برانگیز بوده‌است. 

مشکل دیگری که وجود دارد نظامی‌است که برای نتایج امتحانات برنامه‌های آموزشی خارجی به کار می‌رود برخی بر این باورند که‌این نظام در مقایسه با نظام توجیهی با فارغ التحصیلانش رفتاری توأم با ارفاق و گذشت دارد و عده‌ای آن را غیر منصفانه می‌دانند.

آموزش ابتدایی و متوسطه در آینه آمار:

تعداد مدارس، کلاس‌ها و دانش‌آموزان و آموزگاران براساس نوع مدرسه و جنسیت.

تعداد مدارس و شعب و دانش‌آموزان و آموزگاران براساس سیستم نظارت و جنس 2017/2018

مدارس براساس سیستم نظارت 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد مدارس	تعداد کلاس‌ها	تعداد دانش‌آموزان	تعداد معلم‌ها
وزارت آموزش و پرورش
مرد	1391	17842	645155	32699
زن	496	20821	733696	53928
آموزش مشترک	1948	12189	0	0
مجموع	3835	50852	1378841	86627
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	40	573	14636	1574
زن	3	69	3392	325
آموزش مشترک	2	29	0	0
مجموع	45	671	18028	1899
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	82	1530	61764	2187
زن	70	1484	58399	2175
آموزش مشترک	19	173	0	0
مجموع	171	3187	120163	4362
آموزش خصوصی
مرد	52	4621	315185	4069
زن	10	3197	219624	35925
آموزش مشترک	3149	19349	0	0
مجموع	3211	27167	534809	39994
جمع کل
مرد	1565	24566	1036740	40529
زن	579	25571	1015101	92353
آموزش مشترک	5118	31740	0	0
مجموع	7262	81877	2051841	132882

برای مطالعه بیشتر آمار متنوع در خصوص مدارس و مراحل آموزشی و جنسیت دانش‌آموزان و مالکیت بناء مدرسه و تعداد آموزگاران، جداول متعددی در کتاب‌های سال اردن موجود است که در ادامه می‌آید.

تعداد مدارس براساس سیستم نظارت مراحل آموزشی و جنس 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد مدارس	مرحله آموزشی
		مهد کودک	پایه	متوسطه تحصیلی	متوسطه حرفه‌ای	ثانویه جامع
وزارت آموزش و پرورش
مرد	1391	0	850	449	27	15
زن	496	0	221	249	3	23
آموزش مشترک	1948	1	1536	411	0	0
مجموع	3835	1	2607	1159	30	38
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	40	0	1	39	0	0
زن	3	0	1	2	0	0
آموزش مشترک	2	0	1	1	0	0
مجموع	45	0	3	42	0	0
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	82	0	82	0	0	0
زن	70	0	70	0	0	0
آموزش مشترک	19	0	19	0	0	0
مجموع	171	0	171	0	0	0
آموزش خصوصی
مرد	52	0	14	38	0	0
زن	10	0	0	10	0	0
آموزش مشترک	3149	1785	1139	224	1	0
مجموع	3211	1785	1153	272	1	0
جمع کل
مرد	1565	0	947	576	27	15
زن	579	0	292	261	3	23
آموزش مشترک	5118	1786	2695	636	1	0
مجموع	7262	1786	3934	1473	31	38

تعداد واحدهای کلاس بر اساس مرجع نظارت، مرحله آموزشی و جنسیت، 2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد کلاس
		مهد کودک	پایه	متوسطه تحصیلی	متوسطه حرفه‌ای
وزارت آموزش و پرورش
مرد	17842	11	14902	2344	585
زن	20821	9	17186	3129	497
آموزش مشترک	12189	1648	10441	71	29
مجموع	50852	1668	42529	5544	1111
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	573	0	440	122	11
زن	69	0	55	14	0
آموزش مشترک	29	6	20	3	0
مجموع	671	6	515	139	11
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	1530	0	1530	0	0
زن	1484	0	1484	0	0
آموزش مشترک	173	0	173	0	0
مجموع	3187	0	3187	0	0
آموزش خصوصی
مرد	4621	42	3973	588	18
زن	3197	29	2577	591	0
آموزش مشترک	19349	5496	13456	381	16
مجموع	27167	5567	20006	1560	34
جمع کل
مرد	24566	53	20845	3054	614
زن	25571	38	21302	3734	497
آموزش مشترک	31740	7150	24090	455	45
مجموع	81877	7241	66237	7243	1156

تعداد مدارس براساس سیستم نظارت و مالکیت ساختمان و جنسیت دانش‌آموزان

2017/2018

مرجع نظارت و جنسیت	تعداد کلاس
		مهد کودک	پایه	متوسطه تحصیلی	متوسطه حرفه‌ای
وزارت آموزش و پرورش
مرد	645155	16093	554383	61640	13039
زن	733686	17695	622809	84076	9106
مجموع	1378841	33788	1177192	145716	22145
مدارس تحت مدیریت کشور‌های دیگر
مرد	14636	142	12102	2200	192
زن	3392	125	2736	531	0
مجموع	18028	267	14838	2731	192
آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک
مرد	61764	0	61764	0	0
زن	58399	0	58399	0	0
مجموع	3187	0	3187	0	0
آموزش خصوصی
مرد	315158	49168	249294	15980	743
زن	219624	44812	161193	13518	101
مجموع	27167	5567	20006	1560	34
جمع کل	534809	93980	410487	29498	844
مرد	1036740	65403	877543	79820	13974
زن	1015101	62632	845137	98125	9207
مجموع	2051841	128035	1722680	177945	23181

آموزش عالی

تا سال 1951 ادامه تحصیل پس از مقطع دبیرستان در اردن امر شایعی نبود. دانش‌آموزان پس از اتمام تحصیلات دبیرستان برای ادامه تحصیل به خارج از اردن می‌رفتند. تعداد دانشجویان اردنی که در دانشگاه‌های خارج از اردن تحصیل می‌کردند در سال 1948 میلادی 233 دانشجو بودند که 34 نفر از آن‌ها در سوریه، 32 نفر در عراق، 48 نفر در لبنان، 119 نفر در مصر تحصیل می‌کردند. در سال 1961 تعداد دانشجویان اردنی در خارج از کشور حدود 6000 دانشجو بود. (17)

گام‌های اولیه‌ ایجاد موسسات آموزش عالی در اردن پس از وحدت کرانه شرقی و غربی در سال 1951 با افتتاح تربیت معلم در دانشکده «الحسین» اتفاق افتاد. در دانشکده تربیت معلم پس از مرحله دبیرستان دانشجویان به مدت یک سال تحصیل می‌کردند و سپس آماده اشتغال در حرفه معلمی‌ می‌شدند. گروه اول دانشجویان آن در سال 1951 و گروه دوم در سال 1952 فارغ التحصیل شدند.

سپس وزارت آموزش و پرورش، دارالمعلمات (تربیت معلم زنان) را در رام الله در سال 1952-1953 تاسیس کرد. دارالمعلمات وظیفه داشت معلمانی را برای آموزش کودکان مراحل ابتدایی و راهنمایی آماده کند.

تعداد دانشجویان کلیه دانشکده‌ها در سال 1952/1953 حدود 46 نفر بود که از این تعداد 17 نفر دختر بودند. این میزان در سال تحصیلی 1957/1958 افزایش یافت و به 297 دانشجو رسید که 102 نفر از آن‌ها دختر بودند.

تعداد مراکز تربیت معلم و دارالمعلمات تا سال 1962 حدود 11 شامل که 3 مرکز ویژه بانوان و بقیه ویژه مردان بود. در این سال اولین دانشگاه اردن تاسیس شد. (18)

در سال تحصیلی 1962/1963 تعداد دانشجویان همه دانشکده‌ها به 1011 نفر رسید که 141 نفر از آنان دختر بودند.این تعداد در سال 1968/1969 به 1037 دانشجو رسید که 252 نفر از آنان دختر بودند که به دلیل جنگ حزیران سال 1967 و اشغال بخش غربی اردن توسط اسراییل بود.

در سال 1980 وزارت آموزش و پرورش تصمیم گرفت تا تربیت معلم‌ها را به دانشکده تبدیل کند، به‌این ترتیب مدت تحصیل در آن‌ها به دو سال افزایش یافت. (19)

تعداد دانشجویان در سال 1979/1980 افزایش قابل توجهی یافت که حدود 72/54 درصد از این تعداد مربوط به موسسات وزارت آموزش پرورش و وزارت خانه‌های دیگر است. از این تعداد 80/38 درصد مربوط به موسسات بخش خصوصی و حدود 47/6 درصد آنان مربوط به موسسات خبرگزاری UNRWA است.(20)

در نیمه دوم دهه 80 تعداد دانشکده‌ها از نظر کمی‌ به سرعت افزایش یافت به طوری که به 52 دانشکده در بخش شرقی رسید. از این تعداد 12 دانشکده مربوط به وزارت آموزش عالی، 16 دانشکده مربوط به وزارت خانه‌ها و ادارات دولتی، 2 دانشکده برای خبرگزاری الغوث و 22 دانشکده مربوط به بخش خصوصی است. 31 دانشکده از مجموع 52 دانشکده در شهر عمان، 6 دانشکده در شهر زرقا و 11 دانشکده در شهر اربد تاسیس شده‌است. در هر یک از استان‌های بلقا، مفرق، الکرک، طفیله و معان نیز یک دانشکده وجود داشت.(21) تعداد دانشجویان آن‌ها نیز بالغ بر 27.966 نفر گردید. تعداد دانشکده‌ها در بخش غربی به 14 دانشکده و تعداد دانشجویان بر طبق آمار سال 1985 به 5635 دانشجو رسید.

مؤسسات تربیت معلم و دانشکده‌های اردن در بخش شرقی 1985

شماره	اسم دانشکده	سال تأسیس	استان
	دانشکده‌های وزارت آموزش عالی
1	کلیه عمان	1952	عمان
2	کلیه حواره	1956	اربد
3	کلیه عجلون	1964	اربد
4	کلیه الامیره عالیه	1972	عمان
5	کلیه عمان للمهن الهندسیة	1972	عمان
6	کلیه الشوبک	1974	معان
7	السلط	1975	بلقا
8	اربد	1978	اربد
9	الکرک	1979	الکرک
10	الزرقا	1980	زرقا
11	کلیة الفندقیة	1981	عمان
12	کلیة الحصن للمهن الهندسیة	1981	اربد
	دانشکده‌های سایر وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی
1	کلیة التمریض	1953	عمان
2	کلیة الامیره منی للتمریض	1961	عمان
3	المعهد التعاونی	1963	عمان
4	اکادیمیه الطیران الملکیه	1963	عمان
5	مرکز التدریب الاحصائی	1964	عمان
6	کلیه الخدمه الاجتماعیه	1965	عمان
7	معهد الدراسات المصرفیه	1970	عمان
8	کلیه العلوم الاسلامیه	1972	عمان
9	معهد الملکه نور للطیران	1972	عمان
10	معهد المهن الطیبه المساعده	1973	عمان
11	المرکز الجغرافی الاردنی	1975	عمان
12	معهد المهن الطیبه المساعده	1979	اربد
13	کلیه الاتصالات السلکیه واللاسلکیه	1982	عمان
14	کلیه التمریض	1984	اربد
15	کلیه التمریض	1984	زرقا
16	کلیه التکنولوجیا/ جامعه الیرموک	1984	اربد

شماره	اسم دانشکده	سال تأسیس	استان
	دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی الغوث
1	کلیه وادی السیر	1960	عمان
2	کلیه تدریب عمان	1971	عمان
	دانشکده‌های خصوصی
1	کلیه القادسیه	1967	عمان
2	الکلیه العربیه	1975	عمان
3	کلیه الامیره سمیه	1977	عمان
4	کلیه الخوارزمی	1978	عمان
5	الکلیه الجامعیه المتوسطه	1979	عمان
6	کلیه الاندلس	1979	عمان
7	کلیه الامیره علیا	1979	عمان
8	کلیه حطین	1979	عمان
9	کلیه الزرقا الاهلیه	1979	عمان
10	کلیه المجتمع الاسلامی	1979	زرقا
11	کلیه ابن خلدون	1979	زرقا
12	کلیه الرازی	1979	اربد
13	کلیه الامیره ثروت	1980	عمان
14	کلیه المجتمع العربی	1980	عمان
15	الکلیه الوطنیه	1980	عمان
16	کلیه القدس	1980	عمان
17	کلیه البترا	1980	زرقا
18	کلیه جرش	1980	اربد
19	کلیه المجتمع الاردنی	1981	عمان
20	کلیه قرطبه	1981	زرقا
21	کلیه غرناطه	1981	اربد
22	کلیه المفرق	1985	مفرق

(22)

موسسات تربیت معلم و دانشکده‌های اردن در بخش غربی 1985

شماره	اسم دانشکده	سال تأسیس	استان
	دانشکده‌های وزارت آموزش عالی
1	کلیه رام الله للبنات	1952	القدس
2	کلیه العروب/الخلیل	1958	الخلیل
3	کلیة طولکرم	1960	نابلس
4	کلیة الامة/رام الله	1983	القدس
	دانشکده‌های وزارت اوقاف اسلامی
1	کلیــة العلوم الاسلامیــة/القدس	1975	القدس
2	کلیــة العلوم الاسلامیــة/قلقیلیــة	1978	نابلس
	دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی الغوث
1	کلیــة التدریب المهنی/قلندیا	1953	القدس
2	کلیه رام الله للمعلمین	1960	القدس
3	کلیــة تدریب الفتیات	1962	القدس
	دانشکده‌های خصوصی
1	کلیــة النجاح الوطنیــة	1965	نابلس
2	کلیه الخلیل الهندسیه	1978	الخلیل
3	الکلیــة الابراهیمیــة/القدس	1983	القدس
4	کلیــة الروضــة للعلوم المهنیــة	1983	نابلس
5	کلیــة المجتمع العصریــة	1983	القدس

آموزش عالی اردن در خلال دهه‌های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه‌ای داشته است. این پیشرفت در زمینه‌های تعداد دانشجو، تعداد اعضای هیئت علمی، کارمندان دانشگاه‌ها و میزان بودجه بوده‌است.(24)

تعداد دانشجویان در دانشکده‌های بخش شرقی از 27966 نفر در سال تحصیلی 1984-1985 به 37632 نفر در سال 1989-1990 رسید. سپس رو به کاهش نهاد و در سال 1994-1995 به 22471 نفر رسید.

تعداد دانشجویان دانشگاه‌های رسمی‌از 25929 نفر در سال 1984-1985 به 70546نفر در سال 1994-1995 افزایش پیداکرده است. (25)

تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی در سال 1984-1985، در گروه سنی 20-24 سال حدود 23 درصد بوده‌است که در سال 1990-1991 به 27 درصد رسیده است. (26) آخرین آمار به روایت کتاب سال 2013 بدین شرح است (27)

کشور اردن با وجود مساحت و جمعیت کم به دلیل در اختیار داشتن نظام آموزشی عالی نوین در زمره کشورهای عربی پیشرفته از لحاظ علمی‌قرار دارد.

تعداد کادر دانشگاهی در دانشگاه‌های اردن براساس نام دانشگاه و سطح علمی‌2012/2013

دانشگاه	بکالوروپوس B.Sc.	دبلوم عالی H.Dip.	ماجستیر M.A.	دکتری Ph.D	مجموع	مونث
دانشگاه اردن	55	2	217	1181	1455	422
دانشگاه‌یرموک	9	1	228	695	933	196
دانشگاه موتاه	0	0	66	457	523	58
علوم و تکنولوژی	33	0	127	711	871	221
دانشگاه‌هاشمیه	0	0	130	444	574	159
دانشگاه آل البیت	0	0	50	265	315	52
دانشگاه کاربردی	38	2	142	335	517	118
دانشگاه حسین بن طلال	3	0	70	227	300	41
دانشگاه تکنیک تفیلا	13	0	58	136	207	28
دانشگاه اردنی - آلمانی	13	1	100	120	234	111
دانشگاه الاهلی عمان	0	0	47	193	240	73
دانشگاه علوم کاربردی (خصوصی)	0	0	79	201	280	90
دانشگاه خصوصی فیلادلفیا	0	0	60	191	251	76
دانشگاه اسراء	0	0	35	162	197	35
دانشگاه خصوصی پترا	0	0	56	199	255	98
دانشگاه خصوصی ال زیتون	0	0	74	251	325	100
دانشگاه زرقاء	0	0	47	206	253	56
دانشگاه ملی ایربید	0	0	8	76	84	14
دانشگاه جراش	0	0	24	105	129	21
دانشگاه تکنولوژی پرنسس سمیه	0	0	10	86	96	17
آکادمی‌موسیقی اردن	6	0	3	9	18	5
دانشکده علوم تربیتی	0	0	5	40	45	18
دانشگاه جدارا	0	0	26	109	135	27
کالج جهانگردی	4	0	9	5	18	10
دانشگاه خاورمیانه	0	0	14	131	145	31
دانشگاه عربی عمان	0	0	0	89	89	13
دانشگاه عربی آزاد	0	0	5	37	42	15
دانشگاه ملی عجلون	0	0	24	57	81	10
جمع کل	174	6	1714	6718	8612	2115

(28)

تعداد دانشجویان دانشگاه‌ها براساس سیستم نظارتی و برنامه تحصیلی و جنسیت

برنامه	دانشگاه کاربردی بلقا		دانشگاه‌های دولتی دیگر		وکاله الغوث		بخش پیش فروش		دانشگاه‌های نظامی		جمع کل
	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث
زبان‌ها	0	0	0	0	36	32	836	726	0	0	872	758
تربیتی	1999	1858	0	0	12	12	1811	1730	0	0	3822	3590
مهندسی	2326	280	251	18	668	136	3627	244	444	0	7316	3590
کشاورزی	264	75	0	0	0	0	30	4	0	0	294	79
پیراپزشکی	949	782	1360	1188	376	334	1583	978	637	193	4905	3475
مدیریت مالی	3182	2347	0	0	423	357	4072	2095	312	0	7989	4799
مدیریت اطلاعات	373	274	0	0	54	49	264	98	20	0	711	421
مدیریت هتل	212	67	0	0	0	0	507	98	0	0	719	165
هنرهای کاربردی	204	155	0	0	0	0	1322	755	0	0	1526	910
علوم کاربردی	481	481	0	0	0	0	0	0	0	0	481	481
شریعت و تمدن اسلامی	91	68	0	0	0	0	139	85	0	0	230	153
جمع کل	10081	6387	1611	1206	1569	920	14191	6803	1413	193	28865	15509

تعداد مدرسان در دانشگاه‌های اردن براساس درجه علمی‌ و جنس

درجه علمی‌و جنسیت	دانشکده‌های دانشگاه کاربردی بلقا	دیگر دانشکده‌های دولتی	دانشکده‌های UNRWA	دانشکده‌های خصوصی	دانشکده‌های نظامی	مجموع
دکتری
جمع	350	35	6	94	10	495
مونث	76	0	1	21	0	98
کارشناسی ارشد
جمع	340	30	32	224	38	664
مونث	144	16	20	130	4	314
فوق دیپلم
جمع	7	5	1	13	2	28
مونث	4	2	0	6	2	14
کارشناسی
جمع	121	66	39	222	194	642
مونث	61	40	18	143	52	314
دیپلم متوسطه
جمع	0	23	2	36	62	123
مونث	0	6	0	15	3	24
دوره دوم
جمع	0	0	0	6	0	6
مونث	0	0	0	1	0	1
جمع کل	818	159	80	595	306	1958
جمع مونث	285	64	39	316	61	765

(30)

در حال حاضر 10 دانشگاه دولتی و 17 دانشگاه خصوصی در مقاطع و تخصص‌های مختلف مشغول فعالیت هستند و تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه‌های اردن بالغ بر 236 هزار دانشجوست که 28 هزار نفر از آنان دانشجویان خارجی هستند.

بیشتر اساتید دانشگاه‌های اردن حتی در رشته زبان و ادبیات عربی تحصیل کردگان آمریکا و اروپا هستند و به همین دلیل کشور اردن از لحاظ پذیرش دانشجویان عرب رتبه نخست را در میان کشورهای عربی داراست.

هم اکنون تعدادی دانشگاه خارجی از جمله آمریکایی و اروپایی در این کشور شعبه دارند و سایر دانشگاه‌های اردن نیز توافقنامه‌های همکاری در زمینه‌های علمی‌ با دانشگاه‌های معتبر جهان امضا کرده‌اند.

زبان تدریس در دانشگاه‌های اردن در رشته‌های علوم انسانی، عربی و در رشته‌های علوم پایه، مهندسی و پزشکی، انگلیسی می‌باشد ولی در اختیار داشتن مدرک "تافل" انگلیسی شرط اصلی ثبت نام در مقطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکترا) در تمامی‌ رشته‌های تحصیلی می‌باشد.

نظام آموزشی در اردن براساس الگوی آمریکایی و انگلیسی طراحی شده و به عنوان مثال در برخی دانشگاه‌های این کشور سقف نمره و معدل 100 و در برخی دانشگاه‌های دیگر 4 می‌باشد.

به دلیل وجود توافقنامه‌های مختلف میان دانشگاه‌های اردن و دانشگاه‌های آمریکایی و اروپایی، کشورهای غربی از نظام آموزشی در این کشور حمایت می‌کنند، از این رو امکانات دانشگاه‌های اردن در سطح امکانات دانشگاه‌های معتبر دنیاست.

وجود کتابخانه‌های غنی، دفاتر پستی، بانک، دافتر مسافرتی، زمین‌های ورزشی، نظام یارانه‌ای پیشرفته، سالن‌های مختلف غذاخوری، آزمایشگاه‌های نوین و سرویس رفت و آمد از جمله نقاط قوت دانشگاه‌های اردن محسوب می‌شود.

کشور اردن از جمله کشورهای گران دنیاست و تحصیل دانشجویان خارجی در این کشور کوچک بسیار هزینه‌بردار است؛ زیرا علاوه بر هزینه‌های جاری زندگی، دانشجویان خارجی به‌دلیل تحصیل در برنامه بین‌الملل باید چند برابر دانشجویان اردنی شهریه پرداخت نمایند. به عنوان مثال در مقطع تحصیلات تکمیلی هر دانشجوی اردنی به ازای یک واحد درسی مبلغ 125 دلار پرداخت می‌کند ولی این رقم برای دانشجویان خارجی مبلغ 450 دلار می‌باشد.

یکی از بزرگترین مشکلات تحصیل در دانشگاه‌های اردن عدم وجود خوابگاه‌های دانشجویی است و فقط برخی دانشگاه‌های این کشور تعداد محدودی خوابگاه به دانشجویان دختر واگذار می‌کنند و سایر دانشجویان مجبور به اجاره سوئیت و یا آپارتمان در این کشور می‌باشند.

همچنین هیچ یک از دانشگاه‌های اردن رایگان نمی‌باشد و حتی دانشجویان اردنی که در دانشگاه‌های دولتی تحصیل می‌کنند مجبور به پرداخت شهریه هستند . (31)

تعداد دانشکده‌های اردن در بخش شرقی در سال 1988

دانشکده‌ها	استان
	عمان	زرقا	بلقا	اربد	مفرق	کرک	معان	مجموع
دانشکده‌های وزارت آموزش عالی	4	1	1	4	-	1	1	12
دانشکده‌های وزارتخانه‌ها و ادارات دولتی	12	1	-	3	-	-	-	16
دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی UNRWA	2	-	-	-	-	-	-	2
دانشکده‌های خصوصی	13	4	-	4	1	-	-	22
مجموع	31	6	1	11	1	1	1	52

(32)

تعداد دانشکده‌های اردن در بخش غربی در سال 1988

دانشکده‌ها	استان
	قدس	نابلس	الخلیل	مجموع
دانشکده‌های وزارت آموزش عالی	2	1	1	4
دانشکده‌های وزارت اوقاف اسلامی	1	1	-	2
دانشکده‌های خبرگزاری بین‌المللی الغوث	3	-	-	3
دانشکده‌های خصوصی	2	2	1	5
مجموع	8	4	2	14

موسسات تربیت معلم در اردن کار خود را از سال 1952 آغاز کردند. سپس براساس نیازهای جامعه تعداد آن‌ها رو به افزایش نهاد، به گونه‌ای تعداد آن‌ها به 66موسسه در بخش شرقی و 14 موسسه در بخش غربی رسید. هم چنین 16موسسه برای وزارت آموزش عالی، 18موسسه برای وزارت خانه‌ها و ادارات دولتی ، 5 موسسه برای خبرگزار UNRWA و 28 موسسه برای بخش خصوصی می‌باشد. (33)

فهرست اهم دانشگاه‌های اردن

-دانشگاه اردن که در سال 1962تاسیس شد.

-دانشگاه‌یرموک در استان اربد که در سال 1976تاسیس شد.

-دانشگاه موته در استان الکرک که در سال 1981تاسیس شد.

-دانشگاه علوم و فناوری در سال 1986تاسیس شد.

-دانشکده مهندسی امان که در سال 1989 تاسیس شد.

-دانشکده دعوت و اصول دین که در سال 1990-1991تاسیس شد و تحت نظارت وزارت اوقاف و مقدسات اسلامی‌می‌باشد.(34)

-دانشگاه‌هاشمیه که در سال 1992 تاسیس شد.

-دانشگاه آل البیت در استان مفرق تاسیس شد. اولین گروه دانشجویان آن در سال 199۵ - 199۴ فارغ التحصیل شدند.

-دانشگاه بلقا که در سال 1997 تاسیس شد.

تعداد دانشگاه‌های رسمی(الجامعات الرسمیــة) تا سال 1997 حدود 7 دانشگاه بوده‌است. به اضافه دانشکده مهندسی عمان و دانشکده دعوت و اصول دین . حدود 52 دانشکده دولتی و خصوصی نیز دارد.

تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه‌های اردن بر حسب برنامه تحصیلی سال 2012/2013 (35)

تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد در دانشگاه‌های اردن بر حسب رشته و دانشگاه

برنامه	اردن	یرموک	موته	علوم و تکنولوژی	آل البیت	الهاشمیه	البلقا التطبیقیه	آلمانی	جامعه الحسین
ریاضیات و علوم کامپیوتر
مجموع	75	67	0	19	12	0	17	0	0
مونث	38	41	0	7	6	0	6	0	0
پزشکی
مجموع	132	0	0	85	0	31	0	0	0
مونث	68	0	0	42	0	21	0	0	0
داروخانه
مجموع	51	0	0	23	0	0	0	0	0
مونث	38	0	0	15	0	0	0	0	0
مهندسی
مجموع	100	48	7	52	0	0	6	0	0
مونث	52	12	0	19	0	0	0	8	0
معماری و برنامه ریزی شهری
مجموع	13	0	0	8	0	0	0	0	0
مونث	9	0	0	4	0	0	0	0	0
کشاورزی
مجموع	26	0	0	8	4	0	9	0	0
مونث	11	0	0	4	1	0	3	0	0
معاملات خدماتی
مجموع	0	41	0	0	0	0	0	0	0
مونث	0	17	0	0	0	0	0	0	0
جمع کل	1300	806	312	272	262	338	279	92	37
مونث	755	396	111	139	107	165	87	52	18

تعداد دانشجویان دکتری دانشگاه‌های دولتی اردن بر حسب تخصص و دانشگاه

تخصص	اردن		یرموک		موته		مجموع
	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث	جمع	مونث
علوم انسانی و دین	332	122	378	112	88	15	798	249
علوم طبیعی	127	68	0	0	0	0	127	68
کشاورزی	46	23	0	0	0	0	46	23
مهندسی	5	1	0	0	0	0	5	1
ریاضیات و علوم کامپیوتر	28	14	0	0	0	0	28	14
داروخانه	18	16	0	0	0	0	18	16
علوم اجتماعی و رفتاری	80	36	0	0	86	13	166	49
علوم تربیتی و آموزش معلمان	376	203	456	231	0	0	832	434
علوم طبیعی	49	15	0	0	0	0	49	15
تجارت و مدیریت شغلی	48	11	0	0	0	0	48	11
حقوق	56	17	0	0	0	0	56	17
پرستاری و علوم پیراپزشکی	47	29	0	0	0	0	47	29
پزشکی	0	0	0	0	0	0	0	0
جمع کل	1212	555	834	343	174	28	2220	926

(37)

دولت اردن به بخش خصوصی برای تاسیس دانشگاه با هدف سودآوری اجازه داده است؛ این دانشگاه‌های خصوصی را شرکت‌هایی اداره می‌کنند که مالکیت شان را دارا می‌باشند. اولین دانشگاه خصوصی اردن در سال تحصیلی 1990-1991 تاسیس شد. تعداد دانشگاه‌های خصوصی تا سال 1997-1996 به 13 دانشگاه می‌رسد که در آن‌ها حدود 32 هزار دانشجو تحصیل می‌کنند.(38)

مشکلات آموزش عالی در اردن

- افزایش سریع تعداد دانشجویان(39)

- دشواری و یکنواختی در دروس و برنامه‌های دانشگاهی(40)

- افزایش هزینه‌های آموزش عالی

- عدم توازن و هماهنگی بین تحصیلات دانشگاهی و نیازهای بازار کار

- استفاده زیاد از فناوری جدید و تکیه بر آن (این امر نیاز به تغییر در روش و اسلوب موسسات مختلف دارد تا توازنی ایجاد گردد) (41)

فلسفه آموزش عالی در اردن

- همه اردنیان در حقوق سیاسی و اقتصادی و اجتماعی با هم برابرند.

- التزام به روش علمی

- التزام به استقلال دانشگاه‌ها و آزادی‌های آن‌ها

- التزام به آزادی و دموکراسی و عدالت اجتماعی

- التزام به‌ اینکه همه افراد در بهره‌گیری از تحصیلات دانشگاهی برابرند و همه حق استفاده از آن را دارند.

- مشارکت سیاسی و اجتماعی در چارچوب نظام دموکراسی حق همه افراد است.

- التزام به آزادی افراد و کرامت آنان (42)

اهداف آموزش عالی در اردن

در ماده 3 از قانون آموزش عالی شماره 28 در سال 1985 آمده است که آموزش عالی در اردن اهداف زیر را دنبال می‌کند:

- ساختن هموطنان با ایمان، مفتخر به وطن ، دارای روح مسئولیت پذیری ، آگاه از میراث اردن و تمدن آن و افتخار به آن و آگاهی از مسائل انسانی و پیشرفت‌های آن.( 43)

- توجه به‌یادگیری حداقل یک زبان خارجی برای آگاهی از دستاوردهای سایر کشورها. (44)

- عمومی‌سازی استعمال زبان عربی به عنوان زبان علمی‌و آموزشی در مراحل آموزش عالی و تشویق تالیف به‌این زبان و ترجمه از آن و به آن.

- حمایت از پایان نامه‌ها، بالا بردن سطح آن، پیشرفت و توسعه چارچوب‌های آن و پیوند آن با نیازهای جامعه و استفاده از آن در جهت توسعه و پیشرفت.

- تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از طریق نیروی انسانی و ایجاد مشارکت و همکاری بین موسسات آموزش عالی و سایر موسسات جامعه.(45)

دسترسی به آموزش عالی برای دارندگان گواهی پایان دوره آموزش متوسطه سراسری میسر است. این افراد می‌توانند از میان کالج‌های محلی خصوصی، کالج‌های دولتی یا دانشگاه‌ها (چه دولتی و چه خصوصی) یکی را انتخاب کنند. سیستم واحدی در دانشگاه‌های اردن اعمال می‌شود که‌این امکان را برای دانشجویان فراهم می‌آورد تا درس‌های خود را بر اساس برنامه تحصیلی انتخاب کنند. آموزش پس از دوره متوسطه به طور کامل در حیطه وظایف وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌قرار می‌گیرد. این وزارت متشکل از شورای آموزش عالی و شورای تایید می‌باشد. (46)

آموزش عالی در اردن در سه مقطع لیسانس فوق لیسانس و دکتری انجام میگیرد.

مدت تحصیل در مقطع کارشناسی 4 سال یا 8 ترم تحصیلی است که کمتر از 7 ترم امکانپذیر نیست. تحصیل مدرک کارشناسی حدود 122ساعت در دانشکده علوم و ادبیات و اقتصاد و علوم اداری، حدود 151 ساعت در دانشکده مهندسی، حدود 172 ساعت در مهندسی معماری و حدود 166ساعت در رشته‌های پزشکی و داروسازی است. مدت تحصیل در دانشکده‌ها ی ادبیات و اقتصاد و علوم و بهداشت عمومی‌نباید بیشتر از 6 سال و در رشته‌های مهندسی و داروسازی نیز نباید بیش از 7 سال طول بکشد.

هر ترم تحصیلی حدود 16 هفته است. مدت ترم تابستانی نیز 8هفته است. (47)

هرترم حدود 18 واحد دروس اختصاصی و 6 واحد دروس عمومی‌ است. (48)

مدت تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد دو سال یا 4 ترم تحصیلی است. حدود 24 واحد درس و 6 واحد پایان نامه است. (49) متقاضیان شرکت در مقطع کارشناسی ارشد باید کارشناسی را با میانگین خوب گذرانده باشند. (50)

هرترم تحصیلی نباید بیشتر از 12 واحد و کمتر از 6 واحد باشد. ترم تابستانی نیز نباید بیشتر از 9 واحد و کمتر از 3 واحد باشد. دانشجو باید در تمامی‌کنفرانس‌ها و همایش‌ها شرکت کند. نمره قبولی در کارشناسی ارشد (70 درصد) است. دانشجو نباید بیش از 20 درصد از ساعت‌های مقرر را غیبت کند. (51)

دانشجوی دکتری باید 27 واحد از مواد درسی خود را با موفقیت بگذراند.

امتحانی به زبان انگلیسی هم برگزار می‌شود که سطح آن آیلتس یا تافل است.

مدت تحصیل در مقطع دکتری 36 ماه (3 سال) است که می‌تواند حداکثر تا 60 ماه طول بکشد. (52)

متقاضیان شرکت در مقطع دکتری حتما باید مدرک کارشناسی ارشد را با امتیاز خیلی خوب دریافت کرده باشند. (53)

تحصیلات غیر دانشگاهی پس از دوره متوسطه (بخش فنی - حرفه‌ای): تحصیلات غیر دانشگاهی و حرفه‌ای در کالج‌های محلی ارائه می‌شود و تمامی‌کسانی که دارای هر نوع گواهی اتمام آموزش متوسطه سراسری هستند می‌توانند در آن شرکت نمایند. برنامه درسی دو یا سه ساله شامل حوزه‌های متنوعی از قبیل هنر، علوم، مدیریت، اداره اقتصادی و مهندسی است. از سال 1997، تمامی‌کالج‌های محلی تحت نظارت دانشگاه کاربردی البلقاء می‌باشند. دانشجویان در پایان دوره دو یا سه ساله موظف به گذراندن آزمون جامع هستند به دانشجویانی که‌این امتحان را با موفقیت پشت سر می‌گذارند مدرک دیپلم / فوق دیپلم اعطا می‌شود. (54)

تربیت معلم تربیت معلم‌های مدارس پیش دبستانی و دبستانی

مدرسان مقاطع ابتدایی باید دارای مدرک کارشناسی باشند. مدرسان مقطع متوسطه باید دارای مدرک کارشناسی و مدرک آموزش عالی یک ساله باشند. اساتید مقطع آموزش عالی باید دارای مدرک دکتری (PhD) باشند، اما در برخی موارد داشتن مدرک فوق لیسانس نیز کفایت می‌کند.

آموزش عالی از راه دور:

این نوع آموزش در واحد تازه تاسیس دانشگاه آزاد عرب ارائه می‌شود.

آموزش عالی مادام العمر:

آموزش مادام العمر در دانشگاه‌های دولتی و خصوصی، کالج‌های محلی دولتی و خصوصی، موسسه اداره دولتی اردن، مرکز جغرافیای اردن و انجمن علوم پادشاهی و دیگر موسسات ارائه می‌شود. رشته‌هایی که تدریس می‌شود شامل مهندسی، صنایع، کشاورزی، زبان‌های خارجی، علوم کامپیوتر، مطالعات منشی گری، تربیت بدنی و دیگر رشته‌هایی است که برای نیازهای داخلی اردن مفید است. این دوره‌ها معمولا از یک هفته تا شش ماه طول می‌کشد و به دانشجویان در پایان دوره گواهی قبولی اعطا می‌شود. شرایط لازم با توجه به رشته ارائه شده و سطح آن متغیر است. برخی از این رشته‌ها برای حرفه‌هایی خاص طراحی شده که در آن صورت کسب تجارب حرفه‌ای در رشته مربوطه برای گذراندن دوره‌ها الزامی‌است. (55)

11-6 نشریات دانشگاهی

در قانون دانشگاه‌های اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظایف دانشگاه‌ها محسوب می‌شود، از این رو دانشگاههای اردن خود اقدام به نشر مجلاتی در زمینه علوم مختلف و تحقیقات علمی‌می‌کنند.

در این راستا دانشگاه موته مجله موته للبحوث و الدراسات را در سال 1986 و دانشگاه‌یرموک مجله ابحاث یرموک را در سال 1983 منتشر کردند. (56)

برخی دیگر از مطبوعات دانشگاهی اردن که توسط وزارت علوم ایران ارزیابی و معتبر شمرده شده به‌این شرح است:

ردیف	عنوان مصوب	ضریب	کشور
2	ابحاث الیرموک : سلسلة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة	0.021	اردن
3	البیان : الاردن	0.1	اردن
4	السکان و التنمیة	0.25	اردن
5	المجلة الاردنیة فی ادارة الاعمال	0.25	اردن
6	المجلة الاردنیة فی الدراسات الاسلامیة	0.026	اردن
7	المجلة الاردنیة فی العلوم التربویة	0.12	اردن
8	المجلة الاردنیة فی العلوم الزراعیة	0.033	اردن
9	المجلة الاردنیة للعلوم التطبیقیة : العلوم الانسانیة	0.067	اردن
10	المجلة الثقافیة	0.012	اردن
11	المنتدی : الاردن	0.013	اردن
12	جرش الثقافیة	0.031	اردن
13	جرش للبحوث و الدراسات	0.024	اردن
14	دراسات : العلوم الاداریة	0.077	اردن
15	دراسات : العلوم الانسانیة و الاجتماعیة	0.02	اردن
16	دراسات : العلوم التربویة	0.067	اردن
17	شوون استراتیجیة	0.2	اردن
18	صامد الاقتصادی	0.026	اردن
19	مجلة اتحاد الجامعات العربیة للآداب	0.111	اردن
20	مجلة اربد للبحوث و الدراسات	0.048	اردن
21	مجلة الرابطة	0.071	اردن
22	مجلة المجمع العلمی‌الاردنی	0.063	اردن
23	موتة للبحوث و الدراسات : سلسلة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة	0.023	اردن

(57)

11-7 مراکز پژوهشی دانشگاهی

دانشگاه اردن از بدو تاسیس خود اهمیت تحقیق در پیشرفت ملت‌ها را تشخیص داده است. با توجه به‌این که‌ایجاد انگیزه برای تحقیق و پژوهش از فلسفه‌ها و ماموریت‌های این دانشگاه محسوب می‌شود در سال 1973 مدیریت تحقیقات دانشگاهی در این دانشگاه تاسیس شد.

این مدیریت شکل دهی، پشتیبانی، ارتقاء و حمایت از تحقیقات دانشگاهی به عنوان وسیله‌ای برای توسعه و پیشرفت تکنولوژی را برعهده دارد. این مرکز به دقت بر مدرنیزه کردن و وسایل مورد لزوم آن متمرکز است، که شامل تحقیق در مورد رشته‌های مختلف علمی‌و تاکید بر روش‌های جامع است.

هدف این مرکز کمک به هیئت علمی‌دانشگاه به منظور ارتقاء تحقیقات آن‌ها به سطوح بین‌المللی و پیشبرد دانش علمی‌است. همچنین این مرکز احتیاجات محققان و پژوهشگران را با جدیدترین وسایل و امکانات تامین می‌کند تا بتوانند پایان نامه‌های تحقیقاتی خود را در بهترین استاندارد ارائه دهند. (58)

یکی از مراکز تحقیقاتی دانشگاهی واقع در اردن مرکز تحقیقات خاورمیانه‌ی دانشگاه کلمبیاست. این مرکز تحقیقاتی از اولین مراکزی است که توسط دانشگاه کلمبیا (با مرکزیت در امان) در سراسر جهان راه‌اندازی شد که اساس فعالیت‌های تحقیقاتی در خاورمیانه را فراهم می‌کند و مشارکت‌ها و برنامه‌های دانشگاه امان را ارتقاء می‌دهد. فعالیت‌های این مرکز حول چهار محور اصلی تحقیق، آموزش، تحصیلات کاربردی و توسعه است.

فعالیت‌های مرکز تحقیقاتی دانشگاه کلمبیا (CUMERC) شامل طیف گسترده‌ای از آموزش تا معماری در محیط و همکاری با حدود هزار مدرسه و آموزشگاه در دانشگاه کلمبیاست. (59)

11-8 کتابخانه‌ها و مراکز اسناد

اولین کتابخانه‌ای که درمدارس اردن تاسیس شد درشرق اردن در دبیرستان شهر السلط در سال 1926 بود. در خلال دهه‌های سی و چهل 13کتابخانه‌ی دیگر نیز تاسیس شد ولی تمامی‌آن‌ها فقط مجموعه‌های کوچکی بودند که کتابها را در مکانهای بسته‌ای در مدارس نگهداری می‌کردند و اتاق خاصی به آن‌ها اختصاص داده نشده بود.

این وضعیت تا دهه پنجاه که اردن به عضویت سازمان یونسکو درآمد و از تجربیات یونسکو در زمینه کتابخانه استفاده کرد، ادامه داشت. در سال 1955 کارشناسی در امور کتابخانه‌ها از سوی یونسکو به اردن وارد شد. و از دستاوردهای وجود وی این بود که اردن در سال 1956 اولین فرد را از طرف وزارت (60) مهم ترین اتفاق در پیشرفت و توسعه کتابخانه‌های مدرسه، ایجاد بخشی مخصوص کتابخانه در وزارت آموزش و پرورش در سال 1958 بود.(61) در دهه پنجاه، 25 کتابخانه در مدارس اردن و 5 کتابخانه نیز در تربیت معلم‌ها تاسیس شد. (62) هم چنین کتابخانه‌های تخصصی تاسیس شد که تعداد آن‌ها تا پایان دهه پنجاه به 7 کتابخانه رسید. اولین کتابخانه تخصصی مربوط به اداره باستانشناسی بود که در سال 1950 تاسیس شد.

در دهه شصت سه اتفاق مهم در زمینه کتابخانه‌ها افتاد؛ تاسیس کتابخانه عمومی‌عمان در سال 1960، تاسیس دانشگاه اردن و کتابخانه آن در سال 1962و تاسیس انجمن کتابخانه‌های اردن در سال 1963؛ این موسسات نقش مهمی‌ در پیشرفت کتابخانه‌های اردن ایفا کردند. (63)

به‌این ترتیب دهه شصت، مهم ترین دهه در تاریخ کتابخانه‌های اردن به شمار می‌آید، در پایان این دهه، تعداد کتابخانه‌های مدارس به 55 کتابخانه رسید. وزارت آموزش و پرورش نیز خدمات خود را در زمینه کتابخانه‌ها افزایش داد. (64) در این دهه، تعداد کتابخانه‌های عمومی‌بخش شرقی اردن به 8 کتابخانه رسید که در شهرهای کرک، معان، زرقا، سلط، عقبه، وادی السیر و عمان و اربد قرار داشتند.

هم چنین کتابخانه‌های تخصصی و بزرگی در وزارت خانه‌ها و ادارات دولتی تاسیس شد که مهم ترین آن‌ها تاسیس کتابخانه بانک مرکزی در سال 1964 و تاسیس کتابخانه منابع طبیعی در سال 1965 بود.

در دهه هفتاد تعداد کتابخانه‌های دانشگاه‌ها و مراکز تربیت معلم افزایش یافت و کتابخانه‌های تخصصی بسیاری نیز تاسیس شد که تعداد آن‌ها بالغ بر 33 کتابخانه تخصصی شد. (65)

در دهه هشتاد کتابخانه‌های مدارس توسعه‌یافت؛ تعداد کتابخانه‌های مدارس (دبیرستان‌ها) در پایان سال درسی 1972 بالغ بر 117 کتابخانه بود که در پایان سال درسی 1987-1988 به عدد 498 کتابخانه رسید. این آمار و ارقام مخصوص مدارس وزارت آموزش و پرورش است.

هم چنین کتابخانه‌های مدارس تابع نیروهای مسلح تا پایان سال 1988 به 12کتابخانه در مراحل مختلف درسی رسید.

تعداد کتابخانه‌های موسسات و دانشکده‌ها در سال‌های اخیر افزایش قابل توجهی یافته است به طوری که تا پایان سال 1988 به 79 کتابخانه بالغ می‌شود؛ از این تعداد ، 37 کتابخانه در دانشکده‌ها و بقیه در موسسات گشایش یافته است.

کتابخانه‌های تخصصی نیز در این دهه افزایش یافت به طوری که تا پایان سال 1988 بر اساس آمار انجمن کتابخانه‌های اردن، تعداد آن‌ها به 104 کتابخانه بالغ گردید. (66)

انواع کتابخانه‌ها در اردن

کتابخانه ملی. اردن کتابخانه ملی به معنای واقعی ندارد. مرکز اسناد ملی در سال 1975 به وجود آمد. این مرکز در سال 1977 به هیأت مدیره کتابخانه‌ها و مراکز اسناد مبدّل شد و به اداره کتابخانه‌ها و آرشیوهای ملی تغییر نام داد. که وظیفه تأسیس و هدایت کتابخانه ملی را برعهده دارد و در حال حاضر قانون واسپاری در آن وجود ندارد، اما از نویسندگان، ناشران و چاپخانه‌ها به طور رسمی‌درخواست شده تا دو نسخه از آثار خود را به آن اداره تحویل دهند. این اداره حدود 20000 جلد کتاب به علاوه مجموعه‌ای از اسناد، روزنامه‌ها، و سایر مواد چاپی دارد. قانون جدید درباره کتابخانه ملی و واسپاری مورد بررسی و مرکز ملی اطلاع رسانی نیز در حال تأسیس است.

کتابخانه‌های دانشگاهی. بزرگترین کتابخانه دانشگاهی، کتابخانه دانشگاه اردن است که در سال 1962 ایجاد گردید؛ مجموعه آن بالغ بر 510.000 جلد کتاب و 1300 نشریه جاری است که تعداد نشریات قدیمی‌بالغ بر 110.000 جلد است. کتابخانه دانشگاه اردن رسماً کتابخانه‌ای واسپاری برای انتشارات سازمان ملل و سایر سازمان‌های بین‌المللی است. این کتابخانه، از سال 1986، کتابخانه امانی منابعی بوده که به دانشگاههای عربی واگذار شده‌است. خدمات اطلاع‌رسانی پیوسته کتابخانه نیز در دسترس عموم قرار دارد.

کتابخانه دانشگاه‌یرموک. در سال 1976 در اربد تأسیس شد. مجموعه آن تقریباً 210.000 جلد کتاب، 1100 نشریه جاری و حدود 12.000 منابع غیرکتابی است. این کتابخانه نقش بسزایی در توسعه کتابخانه‌ها در منطقه شمالی کشور دارد. کتابخانه دانشگاه علوم و فنون اردن که در اربد و در سال 1986 تأسیس شد، دارای 35000 جلد کتاب و 940 نشریه جاری است. این مجموعه عمدتاً به موضوعات علوم پزشکی و بهداشت، مهندسی، و کشاورزی اختصاص دارد. دانشگاه مؤته به منزله دانشگاهی نظامی‌در حومه شهر کَرَک در جنوب کشور در سال 1981 تأسیس شد و 93.000 جلد کتاب و 310 نشریه دارد. کلیه فعالیتهای این چهار کتابخانه دانشگاهی، خصوصاً اشتراک نشریات، به‌طور هماهنگ انجام می‌شود. کتابخانه‌ها همچنین خدمات امانت بین کتابخانه‌ای و تکثیر را نیز ارائه می‌دهند.

دانشسراهای اردن برنامه‌های دو یا سه ساله در مقطع فوق دیپلم را در سال 1952 آغاز کردند. تا اواخر دهه 1980 بیش از 50 دانشسرا در اردن ساخته شد که هریک دارای کتابخانه‌ای مستقل با مجموعه‌ها و خدمات متفاوت بود. دانشکده‌ها با استانداردهای تعیین شده از سوی آموزش عالی، که شامل 8 جلد کتاب برای هر دانشجو (با حداقل 5.000 جلد) و یک کتابدار تمام وقت بود، معتبر شناخته شده‌اند.

کتابخانه‌های آموزشگاهی. تحول اخیر در کتابخانه‌های اردن با کتابخانه‌های آموزشگاهی آغاز شد و توسعه زیادی را به همراه داشت. تا سال 1987 وزارت آموزش و پرورش از 498 کتابخانه آموزشگاهی تحت نظارت خود گزارشی تهیه کرد. هیچ آماری از مدارس خصوصی یا مدارسی که توسط ارتش، سازمان کار و تأمین اجتماعی یا سازمان ملل اداره می‌شود در دسترس نیست.

کتابخانه‌های تخصصی. در اوایل دهه 1950 کتابخانه‌هایی در گروه‌های معماری و باستان‌شناسی، آمار، تحقیقات و مشاوره کشاورزی، و اداره هواپیمایی کشور تأسیس شد. انجمن کتابداران اردن، تا اواخر دهه 1980 وجود 104 کتابخانه تخصصی وابسته به مؤسسات و سازمانهای تحقیقاتی و دولتی را تأیید کند. انجمن سلطنتی علوم که در سال 1970 تشکیل شد با مجموعه‌ای از کتابها و نشریات، گزارشها و مقالات پژوهشی محلی و بین‌المللی، دیسک‌های فشرده و خدمات اطلاع رسانی پیوسته از مهمترین کتابخانه‌های تخصصی به شمار می‌رود.

شهرت مرکز اسناد و نسخه‌های خطی دانشگاه اردن به سبب مجموعه با ارزشی است که درباره تاریخ محلی در اختیار دارد. مراکز اسناد دیگری نیز در مباحث کشاورزی، علوم تربیتی، بهداشت، مدیریت عمومی، توسعه اجتماعی، و آمار وجود دارد. (67)

11-9 بودجه تحقیقاتی در دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی کشور

شورای‌ آموزش‌ عالی‌ تأسیس‌ نهادهای‌ جدید آموزش‌ عالی‌ را تأیید و تأسیس‌ رشته‌های‌ جدید و مواد درسی‌ را اجازه‌ می‌دهد. برچیدن‌ رشته‌ نیز با تأیید این‌ شورا امکان‌پذیر است‌. تعیین‌ سهم‌ بودجه‌ هر دانشگاه‌ و سیاست‌های‌ مالی‌ هر دانشگاه‌ نیز بر عهده‌ شوراست‌. علاوه‌ بر این‌، تعیین‌ نمره‌ لازم‌ برای‌ ورود به‌ هر دانشگاه‌ نیز از سوی‌ شورای‌ آموزش‌ عالی‌ معین‌ می‌گردد.

در اردن‌ میزان‌ پرداخت‌ یارانه‌ به‌ بخش‌ آموزش‌ عالی‌ واختصاص‌ بودجه‌ به‌ این‌ بخش‌ نیز قابل‌ توجه‌ است‌. قانونی‌ موسوم‌ به‌ قانون‌ مالیات‌ دانشگاه‌ وجود دارد؛ بر این‌ اساس‌ بودجه دانشگاه‌ها از مالیات کالاهای‌ خرید و فروش‌ شده‌ ‌به‌ نام‌ مالیات‌ دانشگاه‌ تامین می‌شود. اتخاذ این‌ تدبیر به استقلال مالی ‌آموزش‌ عالی‌ در اردن‌ منجر شد، هر چند که‌ وضعیت‌ آموزش‌ عالی‌ با وضعیت‌ کل‌ کشور در پیوند مستقیم‌ است‌. (68)

بخش‌های ادارای دانشگاه‌ها در اردن بخش زیادی از بودجه دانشگاه‌ها را برای پرداخت حقوق کارکنان خود اختصاص می‌دهند، از آنجا که دانشگاه‌ها قادر به کاهش تعداد کارکنان خود نیستند و برای تامین بودجه مورد نیاز به افزایش مداوم شهریه دانشگاه متوسل می‌شوند، موجبات نارضایتی بسیاری از دانشجویان و عدم توانایی تامین منابع مالی‌شان فراهم می‌شود.

نظام دانشگاهی در اردن به دانشجویان اجازه می‌دهد بیش از یک بار تحصیل خود را به تعویق بیندازند، مشروط بر اینکه کل سال‌های تحصیل آن‌ها بیش از 7 سال نباشد.

از طرف دیگر نظام دانشگاهی در اردن، صندوق وام بلند مدت برای حمایت مالی از دانشجویان ندارد، اما برخی معافیت‌ها را می‌توان برای فرزندان کارگران دانشگاه‌ یا افراد دارای معلولیت از طریق صندوق حمایت از دانشجویان در نظر گرفت.

دکتر عمر الجراح رییس دانشگاه علم و فناوری می‌گوید: حمایت دولت از ده دانشگاه دولتی در سال گذشته از 35 میلیون دینار اردنی فراتر نرفته است که بیشتر این مبلغ برای پرداخت حقوق اساتید و کارمندان اداری دانشگاه‌ها است.

دانشگاه اردن - به عنوان بزرگترین دانشگاه کشور - حدود 4700 کارمند دارد که 1600 نفرشان استاد می‌باشند. 77 درصد از درآمد دانشگاه به دستمزد کارکنان دانشگاه اختصاص دارد که مانع پیشرفت‌های پژوهشی در دانشگاه می‌شود.

برخی دانشگاه‌ها - در نتیجه محدودیت منابع دانشگاه‌های دولتی - به دنبال افزایش منابع مالی خود با انجام پروژه‌های سرمایه‌گذاری هستند.

رییس دانشگاه اردن در یک مصاحبه مطبوعاتی گفت: یا حمایت دولت از دانشگاه‌ها را افزایش دهید یا شهریه دانشگاه‌ها را، زیرا ده دانشگاه دولتی اردن کمبود بودجه‌ای حدود 180 میلیون دینار (235 میلیون دلار) دارند. (69)

براساس تحقیقی که توسط شورای اقتصادی و اجتماعی در سال 2018 انجام گرفته؛ کسری انباشته در دانشگاه‌های اردن در سال 2016 حدود 137 میلیون دینار بوده که در مقایسه با سال 2012 حدود 114 میلیون دینار افزایش داشته است. بر همین اساس اهم مشکلات دانشگاه‌های اردن شامل استقلال، بدهکاری و حمایت‌های تضمینی برای جذب بیشتر دانشجویان خارجی است.

این تحقیق نشان می‌دهد بودجه حمایتی دولت از دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر افزایش یافته است که در طی سال‌های 20۱۶ - 20۱۲، حدود 7/5 درصد از کل هزینه‌های دانشگاه‌های اردن را به خود اختصاص داده است. (70)

در مجموع طبق اظهارات وزیر آموزش عالی یک میلیارد و 160 میلیون دینار اردنی ارزش حمایت دولت از دانشگاه‌ها طی 16 سال 20۱۹ - 2۰۰۲ است. وی در مورد دانشجویان پذیرفته شده در دانشگاه‌های اردن گفت: وزارت آموزش عالی 76 درصد از آن‌ها را تحت پوشش قرار می‌دهد. (71)

بودجه‌این وزارتخانه برای سال 2020، 22 میلیون دینار افزایش یافت در حالی که حمایت مالی ارائه شده از دانشگاه‌ها با 20 میلیون دینار افزایش به 90 میلیون دینار رسید. از این مبلغ 10 میلیون دینار اختصاص به دانشجویان نیازمند داشته است. (72)

در نهایت مطابق اظهارات دکتر نصری الربضی مدیر صندوق تحقیقات علمی‌ در وزارت آموزش عالی در سال 2010، 5/8 میلیون دینار هزینه تحقیقات علمی‌ در اردن طی دو سال اخیر شده‌است. طی این دو سال 100 هزار دینار برای هر تحقیق علمی‌ صرف می‌شود و حدود 60 درصد از محققانی که درخواست بودجه داشته‌اند مورد حمایت واقع شده‌اند.

بالاترین حمایت از تحقیقات در زمینه علوم کشاورزی و پزشکی صورت گرفته‌است. پس از آن علوم مهندسی، علوم پزشکی، داروسازی و علوم پایه قرار دارند و بیشترین حمایت مالی نیز از علوم مهندسی صورت گرفته‌است.

بیشترین تحقیقات علمی‌ در زمینه‌های فوق، به ترتیب از دانشگاه اردن، علوم و فناوری، یرموک و موته بوده‌است.(73)

بودجه دانشگاه علوم و فناوری اردن (جامعه العلوم و التکنولوجیا الاردنیه) در سال 2019 حدود 102میلیون دینار اردنی بوده‌است که از این مبلغ 5 درصد آن به تحقیقات علمی‌ اختصاص داده شده‌است؛ در مجموع کل بودجه تحقیقات علمی‌ ۸ میلیون دینار تخمین زده شده‌است. (74)

بودجه دانشگاه اردن (الجامعه الاردنیه) در سال 2014 حدود 143 میلیون دینار و در سال 2013 حدود 131 میلیون دینار اردنی بوده‌است. (75)

حدود 80 درصد از بودجه دانشگاه‌ها در اردن صرف حقوق کارمندان و بقیه بودجه صرف کارهای زیر بنایی و خدمات مربوط به دانشجویان می‌گردد. این در حالی است که اغلب دانشگاه‌های اردن بدهی‌های قابل‌توجهی دارند که آن‌ها را از تحقق اهدافشان باز می‌دارد.‌(76)

تعداد دانشجویان در خارج از کشور

تعداد دانشجویان اردنی در دانشگاه‌های عربی و غیر عربی خارج از کشور در سال‌های 19۹۶ - 19۸۵ به شرحی است که می‌آید:

تعداد دانشجویان اردنی ثبت نام کرده در موسسات آموزشی خارج از اردن

کشور	1985	1986	1987	1988	1989	1990	1991	1992	1993	1994	1995	1996	جمع
عراق	129	145	172	168	262	236	264	157	241	253	242	-	2269
امارات	3	3	3	6	4	5	5	3	5	6	7	8	58
کویت	3	5	4	6	6	-	-	-	-	-	-	-	24
سودان	2	1	1	1	1	2	3	2	-	-	-	-	13
سوریه	1	-	7	1	1	10	8	7	9	8	7	8	74
الجزایر	2	2	1	2	2	-	5	-	-	6	7	8	33
مغرب	2	13	11	23	23	20	25	20	17	6	1	7	165
قطر	3	3	6	3	4	-	-	-	5	4	6	6	40
مصر	2	-	-	-	-	-	-	1	1	2	3	-	9
تونس	-	-	-	-	-	4	3	-	-	2	-	-	9
یمن	-	-	-	-	-	-	-	8	13	15	17	14	67
چک	2	2	2	2	3	2	2	-	2	-	-	2	21
ترکیه	2	5	7	12	6	-	3	4	6	10	7	4	66
تایلند	-	-	-	-	-	-	-	-	3	-	-	-	3
هند	2	4	7	2	2	3	1	1	2	-	-	-	24
اسپانیا	12	12	12	12	12	12	6	2	2	-	2	-	84
ایتالیا	10	10	10	10	10	10	8	8	8	-	2	-	86
آلمان	-	2	1	3	-	-	-	-	-	-	-	-	6
سوئیس	-	-	2	1	-	-	-	-	-	-	-	-	3
پاکستان	7	-	6	2	5	3	3	3	3	3	2	3	40
یونان	10	10	10	10	10	10	10	10	10	6	2	-	98
فرانسه	-	-	6	-	-	-	-	-	-	-	-	-	6
روسیه	59	63	69	98	100	23	21	-	-	-	-	8	441
هلند	3	5	4	3	4	5	4	5	3	1	-	-	37

(77)

تعداد دانشجویان اردنی که در خارج تحصیل می‌کنند

سال تحصیلی	تعداد دانشجویان	تغییرات سالیانه
1998/1999	21408	3/1-
1999/2000	22819	6/6
2000/2001	23003	8/0
2001/2002	25329	1/10
2002/2003	19221	1/24-
2003/2004	17727	8/7-
2004/2005	16974	2/4-
2005/2006	17220	4/1
2006/2007	16753	7/2-
2007/2008	19696	6/17
2008/2009	20854	9/5
2009/2010	19451	7/6-
2011/2012	11173	*

(78)

تعداد دانشجویان خارجی در کشور

تعداد دانشجویان خارجی در دانشگاه‌های اردن 1994/1995 به شرحی است که در جدول دیده می‌شود:

دانشگاه			جمع کل	لیسانس		دیپلم عالی	فوق لیسانس	دکترا
	دانشگاه اردن	جمع	2001	1672	5		290	34
		دختر	760	705	1		52	2
	دانشگاه‌یرموک	جمع	1180	984	4		192	0
		دختر	392	369	3		20	0
	دانشگاه موته	جمع	378	375	0		3	0
		دختر	113	113	0		0	0
	دانشگاه علوم و فنآوری	جمع	439	363	0		76	0
		دختر	114	111	0		3	0
	دانشگاه آل بیت	جمع	209	163	0		46	0
		دختر	71	70	0		1	0
	کلیــة عمان الجامعیــة	جمع	87	87	0		0	0
		دختر	6	6	0		0	0
	دانشگاه عمان (الاهلیــة)	جمع	890	890	0		0	0
		دختر	175	175	0		0	0
	دانشگاه فیلادلفیا	جمع	10	0	0		0	0
		دختر	0	0	0		0	0
	دانشگاه اسراء	جمع	758	758	0		0	0
		دختر	54	54	0		0	0
	جامعــة العلوم التطبیقیـة	جمع	1901	1901	0		0	0
		دختر	225	225	0		0	0
	دانشگاه دختران اردن	جمع	390	390	0		0	0
		دختر	390	390	0		0	0
	کلیــة الامیرة سمیــة الجامعیـة	جمع	18	18	0		0	0
		دختر	3	3	0		0	0
	آکادمی‌موسیقی اردن	جمع	4	4	0		0	0
		دختر	0	0	0		0	0
	دانشگاه زیتونــة	جمع	132	132	0		0	0
		دختر	26	26	0		0	0
	دانشگاه جرش (الاهلیــة)	جمع	39	39	0		0	0
		دختر	20	20	0		0	0
	دانشگاه اربد (الاهلیــة)	جمع	8	8	0		0	0
		دختر	4	4	0		0	0
	دانشگاه زرقاء (الاهلیــة)	جمع	35	35	0		0	0
		دختر	10	10	0		0	0
	دانشکده علوم تربیتی	جمع	2	2	0		0	0
		دختر	2	2	0		0	0
	جمع کل	جمع	8481	7831	9		607	34
		دختر	2365	2283	4		6	2

(79)

آموزش بزرگسالان

در سال 2005 برای کاهش بی‌سوادی نظام جدید آموزش بزرگسالان شکل گرفت، به‌این ترتیب که کمیته‌ای برای آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل شد که به ریاست معاونت عمومی‌ آموزش و امور فنی و شامل چهار مدیریت معاون کمیته ملی آموزش،‌ علم و فرهنگ، مدیر مربوط به فرهنگ نظامی، مدیر عمومی‌ آموزش از هیئت مدیره آموزش عمومی‌ و امور دانش‌آموزان، یک نماینده از وزارت توسعه اجتماعی، یک نماینده از موسسات اجتماعی خصوصی بود. این کمیته مسئولیت‌های زیر را به عهده دارد:

1. تنظیم سیاست عمومی‌ مرکز آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی

2. تایید برنامه‌های این مرکز در جهت آگاهی از اهمیت آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی

3. همکاری با انجمن‌هایی که در زمینه‌ی آموزش بزرگسالان و کاهش بی‌سوادی در هر مکان عمومی‌ و خصوصی و کشورهای عربی کار می‌کنند.

علم آموزان در این مراکز به وسیله‌ی آزمونی که معلمان این مراکز تنظیم کرده‌اند، طبقه‌بندی می‌شوند. که به طور کلی به دو گروه تقسیم می‌شوند:

گروه مبتدی‌ها: طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش‌آموزان به سطح چهار آموزش عمومی‌ می‌رسند.

گروه پیرو: طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش‌آموزان به سطح شش آموزش عمومی‌ می‌رسند.

این نظام جدید شاغل شدگان را نسبت به نظام تعریف شده در سال 1980 افزایش داد.

دانش‌آموزان در ابتدای ماه ژوئن امتحان نهایی دارند که در صورت قبولی با نمره کلی 50 درصد به بالا می‌توانند مدرک باسوادی دریافت کنند. (80)

مراکز پژوهشی غیردانشگاهی

• مرکز تحقیقاتی اردن جدید (UJRC) یکی از مبتکرترین و پویاترین مراکز تحقیقاتی در اردن است. این مرکز یک سازمان مستقل غیردولتی در اردن است که به منظور پیشرفت اردن و جهان عرب فعالیت می‌کند و دستیابی به‌این هدف را از طریق پیشرفت تحقیقات علمی، برگزاری بحث و گفتگو، تشکیل جلسات و کارگروه‌ها و تبادل اطلاعات با سایر سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی دنبال می‌کند. این مرکز اهداف خود را با بررسی، تالارهای گفتگو و بحث، به خصوص درباره مسائل دموکراسی و با ارتقاء سیاست‌ها و قانون‌های عمومی‌ در کارگروه‌ها، جلسات فکر، کنفرانس‌ها و سمینارها پیگیری می‌کند. (81)

این مرکز در سال 1990 به عنوان یکی از شاخه‌های مجله‌ی اردن جدید که هر سه ماه‌ یک بار منتشر می‌شود، تاسیس شد و کار خود را با مجوز بخش مطبوعات و رسانه‌ی وزارت اطلاعات در سال 1993 آغاز کرد. (82)

• مرکز تحقیقات اجتماعی اردن. این مرکز در سال 1998 به عنوان یک موسسه‌ی مستقل و غیر انتفاعی تاسیس شد. هدف این مرکز پرورش و ارتقاء دانش علمی‌ در تمام زمینه‌ها در اردن است. موارد اصلی که در این مرکز مورد بررسی قرار می‌گیرند عبارتند از: توسعه و تغییرات اجتماعی، نابرابری‌های اجتماعی، فقر و بیکاری، نابرابری‌های جنسی، خشونت علیه زنان و کودکان، مشکلات اجتماعی و مصالح اجتماعی. این مرکز با استفاده از پویاترین روش‌های تحقیقی و همکاری با مجرب‌ترین محققان اردن بر مسائل تحصیلی و حرفه‌ای متمرکز است و تلاش می‌کند فاصله‌ی بین تحقیقات دانشگاهی و موسسات متمرکز بر تحقیقات سیاسی را پر کند. هم چنین این مرکز با سازمان‌های دولتی و غیر دولتی و مراکز جامعه شهری منطقه‌ای و بین‌المللی همکاری می‌کند و در خصوص بسیاری از مسائل به سازمان‌های ملی و بین‌المللی مشاوره می‌دهد. (83)

• مرکز تحقیقات شرق شناسی آمریکا در امان یکی از بزرگ‌ترین مراکز تحقیقاتی در اردن است. این مرکز تحقیقات و نشریات بسی در منطقه را ارتقاء می‌دهد. فعالیت‌های اصلی این مرکز شامل برنامه‌های همکاری با محققان، حفاری‌های باستان‌شناسی و پروژه‌های بازیافت و سایر برنامه‌های تحصیلی است و دارای یک موسسه زبان عربی است که گاهی گفت و گوهای عمومی‌ درباره باستان‌شناسی را برگزار می‌کند. این مرکز خصوصی یکی از بهترین کتابخانه‌های باستان‌شناسی را در اردن و خاورمیانه در اختیار دارد و هزینه‌های خود را از بعضی شرکت‌ها و افراد تامین می‌کند. این مرکز عضو انجمن مراکز تحقیقات خارجی آمریکاست که به طور مستقل در سراسر دنیا فعالیت می‌کنند.(84)

آموزش عالی در خارج از کشور

اردن مانند بسیاری از کشورهای جهان سوم از مشکل فرار مغزها به کشورهای توسعه‌ یافته رنج می‌برد. فرار مغزها از اردن در خلال سه دهه اخیر افزایش قابل توجهی داشته به طوری که آثار منفی بر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی که به جا گذاشته است. (85)

جدول زیر میزان فرار مغزها را از برخی کشورهای عربی به امریکا در سال‌های 196۲-196۱ نشان می‌دهد. این میزان در کشور اردن بیش از سایر کشورهای عربی به چشم می‌خورد. چنان که ملاحظه می‌شود پس از اردن، کشورهای مصر و لبنان قرار دارند.

کشور	هنرمندان	مهندسان	علوم تجربی	علوم اجتماعی	پزشکان	پرستاران	مجموع هنرمندان	جمع کل
لبنان	1211	277	95	20	169	97	1869	8191
اردن	886	117	47	11	27	42	1130	9548
عراق	794	165	67	4	45	13	1088	4192
سوریه	463	129	30	5	43	13	683	2406
مصر	2716	570	240	46	247	25	3844	9315
مغرب	238	18	4	2	14	9	285	2473
تونس	139	4	6	2	13	2	166	479
الجزایر	113	10	2	1	6	1	133	981
مجموع	6560	1294	492	103	581	202	9232	37603

(86)

دلایل فرار مغزها از اردن:

- عقب ماندگی موسسات آموزشی در اردن(87)

- محدودیت فعالیت‌های پایان نامه‌ها(88)

- کاهش سطح آزادی‌های دانشگاهی و آزادی‌های عمومی

- عدم ثبات در مشاغل(89)

- محدودیت تلاش‌های عربی کردن آموزش عالی(90)

- عدم ثبات سیاسی

- نادیده گرفته شدن افراد تحصیل کرده

- کاهش درآمد افراد تحصیل کرده(91)

- انتشار فساد و رشوه(92)

منابع:

1.برگرفته از http://www.moe.gov.jo/en/MenuDetails.aspx?MenuID=32 وزارة التربیة و التعلیم

2. The development of education national report of the Hashemite kingdom “Inclusive education: The way of the future” by the Ministry of Jordan (2008 October), p. 13

استان‌شنا3. The development of education national report of the Hashemite kingdom “Inclusive education: The way of the future” by the Ministry of Jordan (2008 October), p11, 12

4. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 21

5. الزغل، الدکتور علی(1994). الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن ، ص 21

6. الزغل، الدکتور علی(1994). الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن ، ص 22

7.الزغل، الدکتور علی(1994). الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن ، ص 22

8. Year Book 2013, Department of statistics, p. 149

9. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 22 و 23

10. Year Book 2013, Department of statistics, p. 150

11. Year Book 2013, Department of statistics, p. 151

12. Year Book 2013, Department of statistics, p. 152

13. Year Book 2013, Department of statistics, p. 153

14. Year Book 2013, Department of statistics, p. 154

15. Year Book 2013, Department of statistics, p. 160

16.---------- فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران،مرکز انتشارات، 1379. ص 744

17. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 5

18.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 5

19. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 6

20. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص142

21. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص144

22. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 148-149

23.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 150

24. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 24

25. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 24

26. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 25

27. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163

28. Year Book 2013, Department of statistics, p. 169

29. Year Book 2013, Department of statistics, p. 170

30. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171

31. خبرگزاری فارس ۸۸/12/۱۷

32. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 153

33. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 141

34. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 6 و 7

35. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163

36. Year Book 2013, Department of statistics, p. 165

37. Year Book 2013, Department of statistics, p. 166

38. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 7

39. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 26

40. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص27

41. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 28

42.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 32

43. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 35

44.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 36

45.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 36

46. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 23

47. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 57

48. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 58

49. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 61

50. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 25

51.التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 62

52. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 63

53. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 25

54.پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 24

55. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین‌الملل، مرکز بین‌المللی تبلیغ، ص 26

56. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن ، 1992، ص 20

57.برگرفته از https://www.isc.gov.ir/NASHRIYAT-ELMI-MOSAVAB/.../arabi92.xlsx

58. برگرفته از http://research.ju.edu.jo/Home.aspx%20the%20University%20of%20Jordan

59.برگرفته از https://globalcenters.columbia.edu/amman

60. منصور فاروق( 1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 34

61. منصور فاروق( 1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 34

62. منصور فاروق( 1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 35

63. منصور فاروق( 1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 35

64. منصور فاروق( 1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 36

65. منصور فاروق( 1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 38

66. منصور فاروق( 1992)، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 39

67. منصور فاروق( 1381)، دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ترجمه بزرگچمی‌ ویدا، کتابخانه جمهوری اسلامی‌ ایران

68. وبلاگ دکتر فاضلی(1392 بهمن)، نوشته شده توسط ایشان،

69.------------ سایت خبری الفنار(الفنار للاعلام)، 13-8-2017،

https://www.al-fanarmedia.org

70.------------ سایت خبرنی، 6-10-2018،

https://www.khaberni.com/news

71. --------سایت خبری رویا(رویا الاخبرای)، 22-12-2019،

https://royanews.tv/news/200533

72.------------- سایت خبری المدینه( المدینه الاخباریه)(المدینه نیوز)، دسامبر2019،

https://www.almadenahnews.com/article/795083

73.------------- خبرگزاری عمون، 1-11-2010،

https://www.ammonnews.net

74. https://www.just.edu.jo/ar/aboutjust/Pages/Facts.aspx سایت دانشگاه

75. http://units.ju.edu.jo/ar/finance/Pages/Budget.aspx سایت دانشگاه

76. روزنامه الرّای(صحیفه الرّای)(2019)، (سخنان دکتر عبدالله عزام الجراح یکی از اساتید دانشگاه موته می‌باشد)

77. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 130و131

78. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171

79. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 134و133

80. The comprehensive evaluation study of illiteracy elimination program in Jordan(2007), Amman

81.--------- ujrc-jordan.net :: Al Urdun Al Jadid Research Center (UJRC

82. http://www.ujrc-jordan.org/

83. http://jcsr-jordan.org/usersite/default.aspx

84. http://globalcenters.columbia.edu/amman

85. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 91

86. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 93

87. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 94

88. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 97

89. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 98

90. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 99

91. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 100

92. التل احمد یوسف(1998)، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، ص 101

---

[1]. International General Certificate of Secondary Education

گواهینامه بین‌المللی عمومی‌تحصیلات متوسطه

[2]. Standardized Test

آزمون استاندارد ورود به کالج که در آمریکا استفاده می‌شود

[3]. Baccalayreate

دیپلم بین‌المللی

[4]. General Certificate of Secondary Education

گواهی عمومی‌تحصیلات متوسطه