موسیقی در سوریه

قدیمی­‌ترین نت موسیقی ‌‌‌‌‌‌‌‌جهان در اوگاریتِ سوریه باستان، یافته شده است. یافته‌‌‌‌‌‌‌‌‌های باستان‌شناسی و داده‌‌‌‌‌‌‌‌‌های علمی نشان ‌می‌دهد که سوریه ایستگاهی برجسته در توسعه موسیقی و گسترش ‌‌‌‌‌‌‌‌جهانی آن است. در خاک سوریه قدیمی‌‌ترین صحنه یک گروه موسیقی در معبد «ایشتار» در پادشاهی «ماری» در حدود 5500 سال پیش از میلاد در جنوب دیرالزور کشف شد. آثار این پادشاهی نشان ‌می‌دهد که آلات موسیقی، زهی، کوبه‌ای و بادی را می‌شناختند که مهم­‌ترین آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها «چنگ» بود.

موسیقی عرب که متأثر از مصر، آشور، یونان و ایران بود، با ظهور اسلام، رو به افول نهاد؛ اما در دوره اموی، رونق گرفت و موسیقی‌دان­‌‌‌‌‌‌‌‌های بزرگی؛ مثل «سعید بن مسجح» و شاگردش «مسلم بن محرز» (زاده 715 م) به فعالیت پرداختند و با سفر‌‌‌‌‌‌‌‌های تحقیقی خود، الحان عرب را مقامات شامی و ایرانی پروده و بازآفرینی کردند.

خلفای اموی، هدایایی را به بزرگان موسیقی ‌می‌دادند؛ به طور مثال، «سلیمان بن عبدالملک» برای مسابقه بین نوازندگان مکه، جوایزی به مبلغ بیست هزار سکه نقره تعیین کرد! ولید دوم نیز در مسابقات آواز، جایزه اول را سیصد هزار سکه نقره اعلام نمود!

از دیگر موسیقی‌دان­‌‌‌‌‌‌‌‌های دربار اموی در شام، می­توان به «مالک الطایی» (مرگ: 46 هجری)، «معبد بن وهب» (وفات 128 هجری)، «ابوجعفر محمد ابن عایشه» (100- 125 هجری)، «یونس الکاتب» (فوت: 134 هجری)، اشاره نمود. «کتاب النغم» یونس الکاتب، از مراجع مهم «الاغانی» اصف‌‌‌‌‌‌‌‌هانی است. (همان)

کتاب «موسیقی الکبیر» فارابی که در دربار هنر پرور حمدانیان در حلب شکل گرفت، در روزگار خویش هم تحولی در موسیقی محسوب می‌شد و هم نشانی از اهمیت موسیقی در شام داشت. بعد از بنی عباس، سلاجقه، ایوبیان و ممالیک، موسیقی را مورد بی ­مهری قرار دادند. در دوره عثمانی نیر موسیقی عربی تحت تأثیر موسیقی ترکی قرار داشت و نتوانست تکامل طبیعی خود را ادامه دهد؛ ضمن این که گرایش به تصوف؛ خصوصاً در فرقه مولویه، موجب تأثر شدید موسیقی شام از موسیقی مورد استفاده در مجالس ایشان شد.

از میان افراد شاخص این زیرگونه از موسیقی شامی طریقتی، «محمد بن السید عبد القادر الشریف» (1688-1756)، «محمد بن کوجک علی الحلبی» (1694-1773)، «محمد أبو الصفا» (1689-1773) «أحمد عقیل» (1813-1903)، «محمد الوراق» (1828-1910)، «محمد أبو الهدى الصیادی الرفاعی» (1847-1908)، «محمد سلمو الشاذلی» (1856-1910)، «صالح الجذبة» (1858-1922) شهرت بیشتری دارند.

از آغاز قرن بیستم، سوریه به لطف کلوپ­‌‌‌‌‌‌‌‌های موسیقی، شاهد یک رنسانس واقعی موسیقی بوده است، این کلوپ­‌‌‌‌‌‌‌‌ها علی­رغم مشکلاتی که با آن مواجه بودند؛ از جمله اعتقادات مذهبی و اجتماعی، توانستند فعالیت کنند.

کلوپ­‌‌‌‌‌‌‌‌های موسیقی پیشتاز سوریه که اکثر اعضای آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها روشنفکران بورژوا بودند؛ عبارت­ اند از:

• در دمشق «نادی الموسیقى الشرقی» (باشگاه موسیقی شرقی) که «شفیق شبیب» در سال 1914 در دمشق تأسیس کرد. باشگاه «توفیق فتح الله الصباغ» (1927)، «نادی الکشافة» (باشگاه پیشاهنگ) در 1927، «نادی الموسیقى الوطنیة» (باشگاه موسیقی ملی) که «مصطفی الصواف» تأسیس نمود؛ «نادی الفارابی» (باشگاه فارابی)، «معهد أصدقاء الفنون» (مؤسسه دوستان هنر)  و «دارالالحان»؛

• در حلب نیز «نادی الصنائع النفیسة»، «نادی حلب الموسیقی»، «نادی الشهباء الفنی»، «نادی الجمعیة الأرمنیة» و و«النادی الکاثولیکی»؛
• در لاذقیه «النادی الموسیقی»؛

• در حمص «دوحة الدیماس» فعالیت خود را آغاز نمودند.

حکومت در برنامه و سیاست‌‌‌‌‌‌‌‌های کلی موسیقی که در این کلوپ­‌‌‌‌‌‌‌‌ها تدریس می‌شد، دخالتی نداشت؛ تا این که در 1943، نخستین مؤسسه رسمی موسیقی را وزارت جوانان به ریاست «منیر العجلانی» (1914- 2004)، سیاستمدار و قانون­دان سوری، تأسیس کرد که دو سال بیشتر دوام نیاورد؛ همچنین مؤسسه دولتی وابسته به وزارت معارف که آن هم دولت مستعجل بود! سومی در 1950 تأسیس شد و هشت سال فعالیت کرد و در پی اتحاد مصر و سوریه، تعطیل شد و جای خود را به «المعهد العربی للموسیقی» (مؤسسه موسیقی عرب) که به «معهد صلحی الوادی» شهرت دارد و وابسته به وزارت فرهنگ است، داد. «مؤسسه عالی موسیقی» نیز در سال 1990 به ریاست صلحی الوادی، تأسیس شد.

گروه­‌‌‌‌‌‌‌‌های ارکستر سمفونیک

• ‌‌‌‌‌‌‌‌در 1961، گروه ارکستر بزرگ اتحادیه هنرمندان؛ به رهبری «سلیم سروة» (زاده 1932)؛
• ‌‌‌‌‌‌‌‌در 1962، گروه الفجر المویسقیة به رهبری «أمین الخیاط» (زاده 1936)؛

• ‌‌‌‌‌‌‌‌در 1967، گروه موسیقی تلویزیون به رهبری «إبراهیم عبدالعال»؛

• ‌‌‌‌‌‌‌‌در 1988، ارکستر سمفونیک سوریه به رهبری «صلحی الوادی» (1934 - 2007).

جشنواره­‌‌‌‌‌‌‌‌های موسیقی

• ‌‌‌‌‌‌‌‌جشنواره سالیانه وزارت فرهنگ که از سال 1988 در لاذقیه برگزار می‌شود؛
• ‌‌‌‌‌‌‌‌جشنواره سالیانه اتحادیه معلمان موسیقی در دمشق؛
• ‌‌‌‌‌‌‌‌جشنواره سالیانه «أورنینا» (Ornina)، رقاصه معبد سومری، در حلب، با مدیریت اداره کل موسیقی رادیو و تلویزیون از بدو تأسیس (1944).

موسیقی رایج در سوریه، سنتی است که با رقص محلی «دبکه» گاهی همراه است؛ گروه‌‌‌‌‌‌‌‌هایی نیز آن را به صورت مدرن اجرا ‌‌‌‌‌‌‌‌می‌کنند. سبک موسیقی بادیه نشین نیز که مبتنی بر نواختن فلوت و رباب است وجود دارد؛ همچنین سبک‌‌‌‌‌‌‌‌های مدرن که در بین جوانان رواج دارد. موسیقی سنتیِ مدرن سوریه، آمیزه ­ای از موسیقی­‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف شرقی و برگرفته از تمدن ‌‌‌‌‌‌‌‌های مختلف متوالی؛ به ویژه سریانی و ترکی است.

مشاهیر موسیقی

صُلحی الوادی

«صُلحی الوادی» (1934 - 2007) رهبرعراقی­الاصل ارکستر سمفونیک سوریه، فارغ التحصیل آکادمی سلطنتی موسیقی لندن و مؤسس و مدیر مؤسسه عالی موسیقی دمشق که از ارمنستان و روسیه دکترای افتخاری دریافت نموده است.

اثر نذیر نبعه برگرفته از شنی، کریم (۱۴۰۰). فرهنگ و تاریخ سوریه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

میساک باغبودَریان

«میساک باغبودَریان» (Baghboudarian) (زاده 1973) رهبر ارمنی ارکستر سمفونیک سوریه بعد از صلحی الوادی که تحصیلات خود را در زمینه رهبری ارکستر در ایتالیا در مؤسسه دولتی فلورانس گذرانده است.

فرید الأطرش

«فرید الأطرش» (1917 - 1974 ) موسیقی‌دان، خواننده و بازیگر سوری-مصری اهل دروز که بالا‌ترین نشان ملی مصر؛ یعنی گردنبند نیل بزرگ را دریافت کرد که به افرادی اعطا می‌شود که نقش برجسته­ای بر زندگی مصری­‌‌‌‌‌‌‌‌ها داشته باشند.

کبرئیل أسعد

«کبرئیل أسعد» (1907 - 1997) موسیقی‌دان بزرگ و ناسیونالیست آشوری، مدرس موسیقی مدرسه سریانی و نویسنده کتاب‌‌‌‌‌‌‌‌های «از موسیقی مدرن ما» و «موسیقی سوریه در طول تاریخ» که در قامیشلی یک مدرسه موسیقی بنیاد نهاد. به نظر این موزیسین مورخ، منشأ مقامات موسیقی سریانی بین‌­النهرین است و نه ایران. جبرئیل اسعد از عبدالکریم قاسم، رئیس جمهور عراق و جمال عبدالناصر، رئیس جمهور مصر، مدال لیاقت دریافت کرده است.

مالک جندلی

«مالک جندلی» (زاده 1972)حمص؛ پیانیست مشهور سوری ساکن آمریکا. از مخالفان جدی حکومت اسد است و سرود سوریه آزاد رادر 2013 ساخته است و در سال 2011 برنده جایزه آزادی بیان لس آنجلس برای آهنگ معروفش «My Homeland» شد.

یک گروه موسیقی در حلب قدیم برگرفته از شنی، کریم (۱۴۰۰). فرهنگ و تاریخ سوریه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

کِنان العظمة

«کِنان العظمة» (kinan) (زاده 1976) دمشق؛ موسیقی‌دان شهیر سوریه که در ارکستر سمفونیک­‌‌‌‌‌‌‌‌های سیاتل و نیویورک نواخته است. با این که از 2011 به وطن بازنگشته است؛ اما از اظ‌‌‌‌‌‌‌‌هار مخالفت جدی با حکومت پرهیز داشته است و تن‌‌‌‌‌‌‌‌ها ابراز تاسف از جنگ و ویرانی نموده است.

نیز نگاه کنید به

موسیقی در ژاپن؛ موسیقی در روسیه؛ موسیقی در کانادا؛ موسیقی در کوبا؛ موسیقی در لبنان؛ موسیقی در مصر؛ موسیقی در تونس؛ موسیقی در افغانستان؛ موسیقی سنتی چین؛ موسیقی در سنگال؛ موسیقی در فرانسه؛ موسیقی در آرژانتین؛ موسیقی در مالی؛ موسیقی در ساحل عاج؛ موسیقی در زیمبابوه؛ موسیقی در تایلند؛ موسیقی در اوکراین؛ موسیقی در اردن؛ موسیقی در اتیوپی؛ موسیقی در سیرالئون؛ موسیقی در قطر