پرش به محتوا

منابع آموزش زبان فارسی در روسیه: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
دیداریویکی‌متن
Samiei (بحث | مشارکت‌ها)
deletegroup
۲۲٬۳۱۴ ویرایش‌ها
صفحه‌ای تازه حاوی «'''                                      منابع آموزش زبان فارسی در روسیه''' تا قبل از تاسیس بنیاد سعدی؛ غالب کتاب هایی که به عنوان کتب درسی از سوی دانشجویان زبان فارسی در روسیه مورد استفاده قرار می گرفت کتاب ها و آثار تالیفی استادان زبان فارسی روسیه در...» ایجاد کرد
 
Mina (بحث | مشارکت‌ها)
۳٬۰۹۰ ویرایش‌ها
 
(۲۳ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۴ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''                                      منابع آموزش زبان فارسی در روسیه'''


تا قبل از تاسیس بنیاد سعدی؛ غالب کتاب هایی که به عنوان کتب درسی از سوی دانشجویان زبان فارسی در روسیه مورد استفاده قرار می گرفت کتاب ها و آثار تالیفی استادان زبان فارسی روسیه در دوره شوروی بودند. کمااینکه امروزه نیز بعضا برخی از این کتاب ها نه تنها درخود روسیه؛ بلکه حتی در دیگر جمهوری های شوروی مورداستفاده قرار می گیرند.  
آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] در طول حدود دو قرن، همواره نقشی کلیدی در مطالعات شرق‌شناسی و مناسبات فرهنگی میان ایران و [[روسیه]] ایفا کرده است. از تلاش‌های آغازین شرق‌شناسانی چون بولدیف در دهه‌ی ۱۸۲۰ گرفته تا تدوین منابع استاندارد بنیاد سعدی در دهه اخیر، این روند نشان‌دهنده پیوستگی تاریخی و تنوع رویکردها در انتقال زبان و فرهنگ فارسی به نسل‌های جدید فراگیران روس زبان است<ref>Kameneva, E., Kamenev, A., & Kameneva, N. (2018). ''Foreign relations and inter-civilizational interaction from a social-political perspective: The case of Russia, Iran and Egypt''. European Research Studies Journal, 21(2), 243–254, Available for  https://ersj.eu/dmdocuments/38.KAMENEVA_ET_AL_XXI_2_18.pdf</ref>.  


در سال 1826( 1205شمسی) بولدیف، استاد زبان های شرقی در دانشگاه مسکو؛ مجموعه ای از متون فارسی برای دانشجویان روس زبان تهیه کرد که شامل غزلیات؛ قصاید ؛ داستان های کوتاه و قطعات متون منثور  قدیمی فارسی؛ همچنین یک فرهنگ لغت نسبتا بزرگ (3500 کلمه) فارسی به روسی و یک شرح کوتاه دستور زبان فارسی می شد. از همین کتاب تا اواخر قرن 19در روسیه به عنوان کتاب درسی اصلی استفاده می شد.  
با گسترش شبکه علمی و دانشگاهی در [[روسیه]]، فارسی‌زبانان روسی‌زبان نه‌تنها به مهارت‌های زبانی دست یافتند، بلکه از طریق مطالعات ادبی و زبان‌شناختی، با ذخایر غنی ادبیات کلاسیک ایران نیز آشنا شدند<ref>کریمی مطهر، ج.ا. (1395). جایگاه ادبیات فارسی در ایران‌شناسی روسیه (اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی). ''فصلنامه مطالعات ایران‌شناسی''، 2(1)، قابل بازیابی از https://civilica.com/doc/1945149/</ref>. به‌علاوه، سیاست‌های فرهنگی و آموزشی شوروی و پسا شوروی، و تأسیس نهادهایی مانند کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های لنین‌گراد و [[مسکو]]، اهمیت و سازمان‌یافتگی این آموزش را به‌مراتب افزایش داد<ref>Рубинчик, Ю. А. (1970). ''Введение в иранистику''. Москва: Издательство восточной литературы.</ref>. این مقاله در قالب یک مدخل دانشنامه‌ای، با دو رویکرد ترسیم سیر تاریخی آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] از قرن نوزدهم تا امروز و نیز تحلیل ساختار نهادی، منابع آموزشی و چشم‌انداز آینده تدوین می شود<ref>بنیاد سعدی. (2025). ''کتاب‌های آموزشی بنیاد سعدی''. قابل بازیابی از https://books.saadifoundation.ir<nowiki/>/</ref>.


در نیمه دوم قرن 19 در دانشگاه های  روسیه تدریس زبان فارسی توسعه پیدا کرد. زبان فارسی باستان؛ زبان اوستایی؛ فارسی میانه (پهلوی) ؛ فارسی کلاسیک و ادبیات کلاسیک  ایران از جمله  آثار فردوسی؛ سعدی؛ حافظ و غیره  مورد مطالعه قرار می گرفته اند. در سال 1869 میرزا ثانی گشتاسپ که از سال  1861 تا سال 1877 زبان فارسی را در دانشگاه  سن پترزبورگ تدریس  کرده ؛ یک فرهنگ  فارسی- روسی- فرانسوی زیر عنوان " فرهنگ مفید" با 4 هزار کلمه تدوین کرد و چندسال بعد یعنی در سال 1853"برزین" کتاب دستور زبان فارسی را در شهر قازان به چاپ رساند.
===  سیر تاریخی آموزش زبان فارسی در روسیه ===


زالمان با همکاری ژوکوفسکی در سال1889 کتاب دستور زبان فارسی را همراه با شرح عروض؛ برگزیده اشعار فارسی نوشت.  محققی به نام کوروش؛ علاوه بر  ادبیات فارسی؛ درزمینه خصوصیات صرف و نحو  زبان فارسی کار کرده و در سال 1877 کتابی  در مورد ویژگی های نحو فارسی و وجوه تشابه و تفاوت نحو فارسی  و روسی نوشت.
==== دوره پیش‌شوروی (قرن نوزدهم تا ۱۹۱۷) ====
آغاز رسمی آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] به دهة ۱۸۲۰ بازمی‌گردد، هنگامی که ولادیمیر بولدیف، استاد زبان‌های شرقی دانشگاه [[مسکو]]، مجموعه‌ای از متون فارسی را برای دانشجویان روس زبان تنظیم کرد. این مجموعه شامل غزلیات، قصاید، داستان‌های کوتاه منثور و یک دیکشنری ۳۵۰۰ مدخل فارسی–روسی به‌علاوه شرح مختصری از دستور زبان بود<ref>Болдырев, В.П. (1826). Сборник персидских текстов со словарем и краткой грамматикой</ref>. این منبع تا اواخر قرن نوزدهم در سطح کشورهای مختلف امپراتوری [[روسیه]] از کتب درسی اصلی محسوب می‌شد.


بارتولد و روزنبرگ در زمینه ادبیات فارسی تحقیقات زیادی انجام داده اند. در سال1910 شرح دستور زبان فارسی و درسال 1914 فرهنگ فارسی به روسی تالیف فردی به نام میرزا جعفر به چاپ رسید.
در نیمه دوم قرن نوزدهم، آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های [[روسیه]] توسعه یافت و آثار زیر تدوین یا چاپ شدند:


در قرن 20 و به خصوص پس از انقلاب اکتبر  سال1917؛ زبان و ادبیات فارسی در مراکز  آموزشی روسیه اهمیت و جایگاه خاصی یافت؛ بطور مرتب تدریس می شد و مورد تحقیق قرار می گرفت. در دانشکده خاورشناسی دانشگاه لنینگراد(سن پترزبورگ فعلی) پس ازانقلاب اکتبر؛ کرسی زبان و ادبیات فارسی ایجاد می شود که استادان زبان فارسی؛ تاریخ زبان فارسی؛ زبان های باستانی ایرانی و ادبیات ایران را تدریس می کردند.
* میرزا ثانی گشتاسپ، استاد دانشگاه [[سنت پترزبورگ|سن‌پترزبورگ]]، فرهنگ سه‌زبانه فارسی–روسی–فرانسوی «فرهنگ مفید» با حدود ۴۰۰۰ واژه (۱۸۶۹)(Гештасп, М.С. (1869). Полезный словарь: персидско–русско–французский)؛
* برزین، «کتاب دستور زبان فارسی» در قازان (۱۸۵۳)(Барзин (1853). Грамматика персидского языка. Казань)؛
* زالمان با همکاری ژوکوفسکی، «دستور زبان فارسی همراه با شرح عروض و برگزیده اشعار» (۱۸۸۹)(Зальман и Жуковский (1889). Грамматика персидского языка с описанием аруза)؛
* کوروش، (۱۸۷۷). ویژگی‌های نحو فارسی و مقایسه با نحو روسی.


از جمله کتاب های بعدی در زمینه آموزش  زبان فارسی می توان به کتاب هایی که توسط برتلس؛ کاسایوا؛ زرکوا و کاسایوا به ترتیب در سال های 1932؛1933؛1932 و بالاخره 1942 منتشر شدند؛ اشاره کرد.
این منابع، علاوه بر تأمین پایه‌‌های دستور و واژگان، امکان نگاه تطبیقی میان ساختارهای زبانی فارسی و روسی را نیز فراهم می‌کردند.


در دهه 1950 میلادی کتاب های آموزشی جدیدی توسط استادان جوان تر پیدا آمد: دوره مقدماتی زبان فارسی  نوشته مشترک واسکانیان و روبینچیک؛ کتاب درسی برای دانشجویان سال سوم به قلم رادووینسکی درسال1951؛ کتاب درسی برای دانشجویان سال اول کار مشترک علی یف و بیسکف در سال1953 و بالاخره کتاب درسی زبان فارسی نوشته آفچینیکوا در سال1955را می توان از آن جمله نام برد.
==== دوره شوروی (۱۹۱۷ تا ۱۹۹۱) ====
پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و تأسیس اتحاد جماهیر شوروی، آموزش زبان فارسی به‌صورت سازمان‌یافته‌تر در دانشگاه‌ها و مؤسسات خاورشناسی دنبال شد. در دانشکده خاورشناسی دانشگاه لنین‌گراد (سن‌پترزبورگ کنونی) کرسی زبان و ادبیات فارسی ایجاد شد که در آن زبان‌های ایرانی باستان، تاریخ زبان فارسی و ادبیات کلاسیک ایران تدریس می‌گردید<ref>Atabaki, T., & Ravandi-Fadai, L. M. (2019). The rise of Red Orientalism and the fall of the Red Orientalists. ''Vostok. Afro-Asian Societies: History and Modernity'', (6), 189–206, Available for https://vostokoriens.jes.su/s086919080007731-1-1</ref>. برخی از آثار مهم آموزشی و پژوهشی دوره شوروی عبارت‌اند از:


از جمله کتاب های جدید آموزش زبان فارسی می توان به"فارسی برای روس زبانان" نوشته دکتر ولادیمیر ایوانف؛ آموزش زبان فارسی اثر گلادکوا؛ چاپ جدید کتاب درسی زبان فارسی نوشته آفچینیکوا با بازنگری پروفسور ولادیمیر ایوانف نام برد.
* برتلس، کاسایوا و زرکوا، کتاب‌های آموزشی زبان فارسی (انتشارات ۱۹۳۲–۱۹۴۲)؛
* واسکانیان و روبینچیک، دوره مقدماتی آموزش فارسی (دهه ۱۹۵۰)؛
* رادووینسکی، کتاب درسی برای سال سوم (۱۹۵۱)؛
* علی‌اف و بیسکف، کتاب درسی سال اول (۱۹۵۳)؛
* آفچینیکوا، کتاب‌درسی زبان فارسی (۱۹۵۵).


در سال های اول پس فروپاشی شوروی ؛ از سوی برخی استادان روسی زبان فارسی همچون دکتر ولادیمیر ایوانف کتاب هایی در زمینه آموزش زبان فارسی تالیف شده و مورد استفاده قرار گرفتند . همچنین فرهنگ لغات روسی فارسی و بالعکس که توسط و یا باهمکاری مشترک استادان جوان تری همچون دکتر محسن شجاعی ویرایش؛ چاپ و منتشر شده است.
تمرکز این آثار بر دستور زبان، واژگان و کاربردهای عملی فارسی بود و بسیاری از آنها حتی به زبان‌های محلی جمهوری‌های اتحاد شوروی ترجمه و در اختیار فراگیران قرار گرفت.
==== دوره پسا شوروی (۱۹۹۱ تا امروز) ====
پس از فروپاشی اتحاد شوروی، همچنان آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی [[روسیه]] ادامه یافت و منابع جدیدی تألیف شد:


* ولادیمیر ایوانف و یلنا گلادکووا، کتاب‌های درسی نوین و بازنگری شده؛
[[پرونده:Pi 41.jpg|بندانگشتی|تصویر جلد کتاب «آموزش زبان فارسی» تألیف وی. ب. ایوانوف، قابل بازیابی‌ از https://uz.ozon.com/product/uchebnik-persidskogo-yazyka-1257556220/]]


* کتاب «آموزش زبان فارسی برای روس‌زبانان. جلد اول» در بنیاد سعدی: saadifoundation.ir/fa/book/303


* سوخوروکوف، دوره‌های کاربردی آموزش فارسی (۲۰۱۸–۲۰۱۹)؛
* پژوهش مشترک دکتر محسن شجاعی و دیگر استادان جوان در تدوین فرهنگ‌های دوزبانه فارسی–روسی.


با تأسیس بنیاد سعدی، بیش از ۴۶ عنوان کتاب آموزشی استاندارد برای فراگیران خارجی منتشر شد که تعدادی از آنها به روسی ترجمه و در مؤسسات آموزشی [[روسیه]] مورداستفاده قرار گرفتند. این منابع شامل دوره‌های مبتنی بر مهارت‌های شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن است و با چارچوب‌های بین‌المللی مطابقت دارد.


با تاسیس بنیاد سعدی؛ کتاب ها و منابع جدیدی برای آموزش زبان فارسی به خارجیان -46 عنوان تا پاییز1403- تدوین و منتشر شده است که نزدیکی و سازگاری بیشتری به استانداردهای آموزشی دارند و امروزه در بیشتر کشورها؛ این منابع به عنوان کتاب درسی مورد استفاده قرار می گیرند. از جمله این کتاب ها می توان: مینا 4و3و2و1 لذت خواندن 4و3و2و1؛ گام اول؛ ایرانشناسی2 و1؛ چارچوب2و1؛آموزش کاربردی واژه3و2و1؛ شیراز3و2و1؛ استاندارد ( مرجع آموزش زبان فارسی در جهان) ؛ سفر به ایران2و1؛ دستور ساده زبان فارسی( ویژه استادان و دانشجویان خارجی)؛ خمره (کمک آموزشی دوزبانه)؛ سلام دکتر؛ طوطی؛ روش های ساده آموزش زبان فارسی به غیرفارسی زبانان(برای مدرسان ) را نام برد.
=== نقش بنیاد سعدی در استانداردسازی آموزش زبان فارسی ===


برخی از این کتاب های درسی آموزشی مثل گام اول حتی به زبان کشورهای هدف از جمله روسی نیز ترجمه و منتشر شده است.
==== معرفی بنیاد سعدی و اهداف آموزشی ====
بنیاد سعدی در سال ۱۳۸۱ شمسی باهدف توسعه و ترویج زبان و فرهنگ فارسی در خارج از ایران تأسیس شد. این نهاد متولی تدوین و انتشار منابع آموزشی منطبق بر استانداردهای بین‌المللی آموزش زبان دوم است<ref>Saadi Foundation. (2023, August 4). ''Promotion of Persian language and literature worldwide''. IranKultur. Retrieved from https://www.irankultur.com/fa/040823/</ref>. مأموریت اصلی بنیاد شامل طراحی دوره‌های آموزشی، تألیف کتاب‌های درسی، برگزاری کارگاه‌های تربیت مدرس و حمایت از پژوهش‌های زبان‌شناختی پیرامون فارسی می‌شود.
[[پرونده:Pi 45.jpg|بندانگشتی|تصویر مجموعه مینا، از مجموعه کتاب‌های آموزشی زبان فارسی بنیاد سعدی، قابل بازیابی از<nowiki/>https://core.saadifoundation.ir/product-category/books]]


توصیه و تاکید بنیاد سعدی به نمایندگی های خود در خارج از کشور؛ استفاده از کتاب های درسی تالیف شده توسط این بنیاد برای آموزش و تدریس آن به فراگیران زبان فارسی می باشد.
==== فهرست منابع تولیدشده توسط بنیاد ====
تا پاییز ۱۴۰۳، بنیاد سعدی بیش از ۴۶ عنوان کتاب و بسته آموزشی منتشر کرده است<ref>بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). ''کتاب‌های آموزشی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان''، قابل بازیابی‌ از https://books.saadifoundation.ir</ref>. از مهم‌ترین مجموعه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد<ref>بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). ''کتاب‌ها – سامانه الکترونیکی بنیاد سعدی''، فهرست منتخب منابع آموزشی بنیاد سعدی، قابل بازیابی‌ از https://core.saadifoundation.ir/product-category/books</ref>:


* مجموعه «مینا» (سطوح ۱ تا ۴)؛
* «لذت خواندن» (سطوح ۱ تا ۴)؛
* «گام اول»؛
* «ایران‌شناسی»(جلد ۱ و ۲)؛
* «چارچوب» (سطوح ۱ و ۲)؛
* «شیراز» (سطوح ۱ تا ۳)؛
* «سفر به ایران»(جلد ۱ و ۲)؛
* «دستور ساده زبان فارسی» (ویژه استادان و دانشجویان خارجی)؛
* «خمره» (کتاب دو‌زبانه کمک‌آموزشی)؛
* «سلام دکتر» و «طوطی».


==== ترجمه و استفاده از منابع در روسیه ====
بسیاری از آثار بنیاد سعدی، از جمله «گام اول» و «چارچوب»، به زبان روسی ترجمه شده و در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش زبان فارسی [[روسیه]] تدریس می‌گردد<ref>نمافر. (۱۴۰۳، ۲۷ اردیبهشت). ''نگاهی به عملکرد بنیاد سعدی در گسترش زبان فارسی''، قابل بازیابی‌ از https://namafar.ir</ref>. نمایندگی‌های بنیاد در [[روسیه]] نیز با برگزاری دوره‌های آموزش معلمان و کارگاه‌های روش‌شناسی، هماهنگی مستقیمی میان نیازهای آموزشی محلی و استانداردهای بین‌المللی برقرار کرده‌اند.


برخی از مهمترین منابع ؛ فرهنگ لغات و کتب درسی- آموزشی زبان فارسی که امروزه در دانشگاه ها و موسسات آموزشی روسیه مورد استفاده قرار می گیر ند:  
==== تأثیر بر کیفیت و انسجام آموزش ====
[[پرونده:Pi 47.png|بندانگشتی|آموزش کاربردی زبان فارسی؛ و.پ. نالیوکین، قابل بازیابی از<nowiki/>https://www.sima-land.ru/5655571/rukovodstvo-k-prakticheskomu-izucheniyu-persidskogo-yazyka-v-p-nalivkin]]
وجود مجموعه‌های منسجم و مرحله‌مند بنیاد سعدی باعث شده تا ساختار دوره‌های آموزش زبان فارسی در سطح جهانی یکپارچگی یابد. این منابع با تأکید بر مهارت‌های چهارگانه (شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن) و بهره‌گیری از روش‌های ارتباطی و کاربردی، سطح پیشرفت زبان‌آموزان را سریع‌تر و مستمرتر می‌کنند. همچنین، استانداردسازی واژگان و دستور زبان در سراسر سطوح آموزشی تضمین‌کننده کیفیت و قابلیت انتقالِ یکنواخت محتوای درسی است<ref>بنیاد سعدی. (2025). چارچوب آموزش وب‌محور زبان فارسی، قابل بازیابی از  https://saadifoundation.ir/fa/page/389</ref>. 
[[پرونده:Pi 48.png|بندانگشتی|تصویر جلد کتاب «مبانی اصطلاحات زبان فارسی» اثر یو. آ. روبینچیک، قابل بازیابی‌از<nowiki/>https://urss.ru/cgi-bin/db.pl?lang=Ru&blang=ru&page=Book&id=238864]]
[[پرونده:Pi 49.png|بندانگشتی|تصویر جلد کتاب «زبان فارسی با ملانصرالدین» تألیف ولادیمیر ایوانف و یلنا گلادکووا. قابل بازیابی‌از https://www.litres.ru/tags/persidskiy-yazyk/]]


-      آموزش کاربردی زبان فارسی؛ و.پ. نالیوکین
=== منابع آموزشی فعال در دانشگاه‌ها و مؤسسات روسیه ===


Наливкин В.П. - Руководство к практическому изучению персидского языка (Practical Guide to Learning Persian).  
==== معرفی کتب درسی و فرهنگ‌های لغت ====
در حال حاضر، مجموعه‌ای گسترده از منابع آموزشی زبان فارسی توسط اساتید روس تألیف و در دانشگاه‌ها به کار می‌رود<ref>Persian Language and Culture Center. (2025). ''Books''. Retrieved July 25, 2025, from http://www.plccr.ru/books?page=7</ref>:


• Пейсиков Л.С. - Очерки по словообразованию персидского языка (Essays on Persian Word Formation).
* راهنمای عملی فارسی:Налицкин، В. П. (Rukovodstvo k prakticheskomu izucheniiu persidskogo iazyka)؛


* آموزش کاربردی زبان فارسی؛ و.پ. نالیوکین؛


* مقالات درباره ساخت واژه: Пейсиков، Л. С. (Ocherki po slovoobrazovaniiu persidskogo iazyka)؛


* مبانی اصطلاح شناسی فارسی: Рубинчик، Ю. А. (Osnovy frazeologii persidskogo iazyka)؛


* کتاب درسی سال اول: Иванов، В. Б. (Учебник персидского языка: для 1-го года обучения)؛
* ویرایش مشترک بر گزارش 1و 3: Абольхасани، Иванов، В. Б. (Учебник персидского языка для года обучения)؛
* گرامر ابتدایی فارسی: Жирков، Л. И. (Persidskii iazyk: Elementarnaia grammatika)؛
* خود آموز فارسی: Иванов، В. Б و Гладкова، Е. Л. (Persidskii iazyk. Samouchitel’ dlia nachinaiushchikh)؛


-      مبانی اصطلاحات زبان فارسی. یو.آ.روبینچیک
* دوره کاربردی آموزش فارسی: Сухоруков، А. Н. (Prakticheskii kurs persidskogo iazyka).


Рубинчик Ю.А. - Основы фразеологии персидского языка (Basics of Persian Phraseology).
همچنین فرهنگ‌های دو‌زبانه فارسی–روسی توسط گروه‌هایی از پژوهشگران تهیه شده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از فرهنگ‌های ویرایش‌شده توسط دکتر محسن شجاعی و همکاران، پس از فروپاشی شوروی <ref>واسکانیان، گرانت آوانِسوویچ. (۱۳۹۱). ''فرهنگ روسی به فارسی''، به‌کوشش و ویرایش محسن شجاعی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ پنجم: ۱۴۰۱.</ref>.
[[پرونده:Pi 50.png|بندانگشتی|تصویر جلد کتاب «دوره کاربردی آموزش زبان فارسی» تألیف آ. ن. سوخوروکوف، قابل بازیابی‌ از https://domknigi.eu/catalog/knigi/uchebnaya-literatura/izuchenie-yazykov/drugie-yazyki/uchebniki-samouchiteli-posobiya/prakticheskiy-kurs-persidskogo-yazyka/]]


==== دسته‌بندی منابع بر اساس نوع ====
{| class="wikitable"
|نوع منبع
|مثال‌ها
|ویژگی‌ها
|-
|دستور زبان
|«گرامر ابتدایی» (ژیرکف)؛ «مبانی اصطلاح‌شناسی» (روبینچیک)
|تمرکز بر قواعد صرف و نحو ساده
|-
|واژگان
|«مقالات ساخت‌واژه» (پیسیکوف)؛ دیکشنری‌های دو‌زبانه
|ارائه مدخل‌های لغوی همراه با ترجمه
|-
|متون ادبی
|«راهنمای عملی فارسی» (نالیوکین)؛ «خودآموز» (ایوانف و گلادکوا)
|گزینش متن‌های ادبی با تمرین‌های درک مطلب
|-
|کاربردی/ارتباطی
|«دوره کاربردی» (سوخوروکوف)؛ «کتاب‌درسی سال اول» (ایوانف)
|تأکید بر مکالمه و مهارت‌های چهارگانه
|}


==== بررسی تطبیقی منابع روسی و بنیاد سعدی ====


===== رویکردآموزشی =====
منابع روسی عمدتاً بر پایة رویکرد ساختاری و تحلیل زبان (grammar-translation) تدوین شده‌اند، درحالی‌که منابع بنیاد سعدی با روش ارتباطی و وظیفه‌محور (task-based) همسوترند<ref>بنیاد سعدی. (بی‌تا). ''آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان: رویکرد ارتباطی و منابع آموزشی''، قابل بازیابی از https://www.saadifoundation.ir/fa/educationalresources</ref>.


===== سطح‌بندی و چهارچوب =====
کتاب‌های بنیاد سعدی مطابق چارچوب‌های بین‌المللی مانند CEFR سطح‌بندی شده‌اند؛ اما اغلب منابع روسی فاقد تطابق رسمی با این استانداردها هستند<ref>بنیاد سعدی. (بی‌تا). ''سطح‌بندی منابع آموزشی زبان فارسی بر اساس چارچوب CEFR''. قابل بازیابی‌ از https://books.saadifoundation.ir</ref>.


===== تنوع در ابزار آموزش =====
بنیاد سعدی از گستره ابزارهای چندرسانه‌ای (صوت، ویدئو و پلتفرم‌های آنلاین) بهره می‌برد؛ منابع روسی عمدتاً چاپی و مبتنی بر کتاب هستند و نمونه‌های دیجیتال محدودند<ref>بنیاد سعدی. (بی‌تا). ''فارسی‌آموزی''.  قابل بازیابی‌ از https://saadifoundation.ir/fa/page/400</ref>.


===== قابلیت تطبیق با نیاز مخاطب =====
منابع بنیاد سعدی باتوجه‌به نیازهای خاص فراگیران زبان فارسی در محیط‌های متفاوت طراحی شده‌اند؛ اما کتاب‌های روسی غالباً عمومی و مخاطب شناسایی‌شده در چارچوب دانشگاهیِ شوروی و [[روسیه]] هستند<ref>. Lebedeva, M., Veselovskaya, T., Kupriychenko, O., & Lapushina, A. (2021). ''Corpus-based evaluation of textbook content: A case of Russian language primary school textbooks for migrants''. In J. Rokita-Jaskow & A. Wolanin (Eds.), ''Facing diversity in child foreign language education'' (pp. 215–233). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-66022-2_12</ref>.


=== تحلیل و ارزیابی منابع ===


==== نقاط قوت و ضعف منابع کلاسیک و معاصر ====
منابع کلاسیک (دوران شوروی و پیش از آن)
* نقاط قوت: ساختار منظم گرامری، جامعیت مدخل‌های لغوی و دقت در مثال‌ها و تحلیل ساختاری<ref>. Postoutenko, K. (2022). ''Soviet communication and Soviet society (1917–1953): Alignments and tensions''. In K. Postoutenko, A. Tikhomirov, & D. Zakharine (Eds.), ''Media and communication in the Soviet Union (1917–1953)''. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-88367-6_1</ref>؛
* نقاط ضعف: فقدان تمرین‌های تعاملی و ارتباطی، تأکید صرف بر ترجمة متن‌ها بدون توسعه مهارت‌های چهارگانه.
منابع معاصر (بنیاد سعدی و اساتید پسا شوروی)
* نقاط قوت: سطح‌بندی واضح بر اساس چارچوب‌های بین‌المللی، تنوع فعالیت‌های ارتباطی و چندرسانه‌ای، تمرکز بر مهارت‌های شنیداری و گفتاری؛
* نقاط ضعف: برخی منابع هنوز مبتنی بر کتاب‌درسی چاپی هستند و ابزارهای تعاملی دیجیتال محدودند.
==== تطابق با چارچوب‌های بین‌المللی (CEFR) ====
* منابع بنیاد سعدی با ارجاع مستقیم به سطوح CEFR تدوین شده‌اند و اهداف هر سطح را بر اساس شرح مهارت‌ها تنظیم می‌کنند؛
* بیشتر منابع روسی کلاسیک فاقد تطابق رسمی با CEFR هستند و سطح‌بندی آن‌ها اغلب بومی و دانشگاهی باقی‌مانده است؛
* برخی ناشران روسی در نسخه‌های به‌روز، بخش‌هایی را به مطابقت با CEFR اختصاص داده‌اند؛ولی همچنان به شکل آزمایشی و غیر سراسری اجرا می‌شود.


==== رویکردهای آموزشی ====
* رویکرد ساختاری–ترجمه‌ای (Grammar–Translation): غالب در منابع کلاسیک، توجه اصلی بر قواعد گرامر و ترجمه متون ادبی بوده است؛
* رویکرد ارتباطی (Communicative): در منابع بنیاد سعدی و برخی کتاب‌های معاصر روسی، اولویت با تعامل شفاهی و تمرین موقعیت‌محور است؛
* رویکرد کاربردی–وظیفه‌محور (Task-Based): تمرین‌های عملی مبتنی بر وظایف واقعی (نظیر گفتگو، نگارش ایمیل، تحلیل رسانه) در کتاب‌های جدید گنجانده شده است.


-      کتاب درسی زبان فارسی. ولادیمیر ایوانف
==== نیازهای آموزشی فراگیران روس زبان ====
* دسترسی به تمرین‌های شنیداری و گفتاری باکیفیت بالا (صوت و ویدئو)؛
* فعالیت‌های تعاملی آنلاین برای بازخورد سریع و کارگروهی؛
* راهنمای روش‌شناسی و پشتیبانی از مدرسان روس برای هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی؛
* آزمون‌های سطح‌بندی دقیق و شفاف مبتنی بر CEFR برای ارزیابی مستمر پیشرفت.


برای دانشجویان سال اول
=== چشم‌انداز آینده آموزش زبان فارسی در روسیه ===


==== فرصت‌ها ====
* گسترش همکاری‌های علمی و پژوهشی مشترک ایران و [[روسیه]]، به‌ویژه در قالب پروژه‌های دوزبانه و بین‌المللی<ref>سازمان امور دانشجویان. (۱۴۰۳). ''دانشگاه‌های برتر ایران و روسیه ۱۷ تفاهم‌نامه امضا کردند''. قابل بازیابی از https://www.saorg.ir/portal/home/?news/235224/240980/265584</ref>؛
* دیجیتال‌سازی منابع و تولیددوره‌های آنلاین (موک) که دسترسی به محتوا را برای فراگیران دورافتاده ممکن می‌سازد<ref>Arifdjanov, Z. T. (2023). ''The role of technology in teaching Persian: Language learning programs, interactive online learning platforms''. International Islamic Academy of Uzbekistan. Retrieved from https://media.neliti.com/media/publications/601165-the-role-of-technology-in-teaching-persi-ba90b78b.pdf</ref>؛
* استفاده از فناوری‌های تعاملی مانند پلتفرم‌های گفتگوی زنده و اپلیکیشن‌های موبایلی برای تقویت مهارت‌های شنیداری و گفتاری.


Иванов, В. Б. (2016). Учебник персидского языка: для 1-го года обучения (Textbook of the Persian Language: For the 1st Year of Study).
==== چالش‌ها ====
* کمبود مدرسان متخصصِ آموزش زبان فارسی با دانش روز و آشنایی با روش‌های نوین‌ آموزش زبان دوم<ref>Abbasi, Z., Ameri, H., & Mardanloo Moghadam, H. (2020). ''Identifying and classifying the challenges of Persian language instructors to non-Persian speakers in multicultural classes''. Language Related Research, 11(4), 567–604, Available for https://lrr.modares.ac.ir/article-14-23138-en.html</ref>؛
* محدودیت منابع چندرسانه‌ای و فقدان بانک‌های صوتی و ویدئویی استاندارد برای تمرین‌های شنیداری؛
* ضعف نظام ارزیابی کیفی و آزمون‌سازی رسمی مبتنی بر چارچوب‌های بین‌المللی؛ نیاز به ابزارهای آنلاین و آزمون‌های استاندارد است.


==== پیشنهادها برای ارتقا ====


# تأسیس مرکز توسعه منابع دیجیتال زبان فارسی در [[روسیه]] برای تولید صوت، ویدئو و اپلیکیشن آموزشی با مشارکت بنیاد سعدی و دانشگاه‌های روس؛
# طراحی دوره‌های تربیت‌مدرس فارسی‌زبان با تمرکز بر روش‌های ارتباطی و کاربردی، همراه با کارگاه‌های عملی و پروژه‌محور؛
# ایجاد سیستم آزمون‌سازی آنلاین مطابق CEFR باقابلیت اعلام نتایج فوری و ارائة گواهی‌نامه‌های بین‌المللی؛
# برگزاری کنفرانس‌ها و سمپوزیوم‌های سالانه در زمینه آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] برای تبادل تجربه و به‌روزرسانی روش‌شناسی<ref>Ibn Sina Foundation. (2022). ''Participation in the 6th Annual Forum of Persian Language and Iranian Studies''. Retrieved from https://ibnsina.ru/en/2022/06/09/ibn-sina-foundation-participated-in-the-6th-annual-forum-of-persian-language-and-iranian-studies/


</ref>.


=== نتیجه‌گیری ===
آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] طی بیش از دو قرن، از تألیفات مقدماتی شرق‌شناسان قرن نوزدهم تا منابع استاندارد بنیاد سعدی در قرن بیستم و بیست ویکم، روندی پویا و متحول را طی کرده است. در دوره‌های پیش شوروی و شوروی، تمرکز اصلی بر توسعه دستور زبان و واژگان با رویکرد ساختاری–ترجمه‌ای بود که زیرساخت‌های نظری و تطبیقی را فراهم ساخت. با فروپاشی شوروی و ورود به دوره پسا شوروی، اساتید روس با به‌کارگیری روش‌های ارتباطی و کاربردی، و پس از آن بنیاد سعدی با ارائه مجموعه‌های سطح‌بندی شده و چندرسانه‌ای، آموزش زبان فارسی را به سمت استانداردسازی جهانی و کاربری در زندگی واقعی هدایت کردند.


تحلیل منابع نشان می‌دهد که پیوستگی تاریخی، تنوع محتوایی و سازگاری با چارچوب‌های بین‌المللی، سه رکن اساسی در ارتقای کیفیت آموزش زبان فارسی در [[روسیه]] بوده‌اند. درعین‌حال، چالش‌هایی نظیر کمبود مدرسان متخصص، محدودیت ابزارهای چندرسانه‌ای و ضعف در ارزیابی کیفی، نیازمند مداخلات سیستماتیک و همکاری‌های مشترک است. چشم‌انداز آینده با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تقویت دوره‌های تربیت‌مدرس و توسعه آزمون‌های استاندارد، نویدبخش دوره‌ای نوین و متوازن‌تر در رابطه فرهنگی–زبان‌شناختی میان ایران و [[روسیه]] است.


== نیز نگاه کنید به ==
[[آموزش زبان فارسی در دانشگاه های کانادا]]؛ [[زبان فارسی در ژاپن]]؛ [[آموزش زبان فارسی در لبنان]]؛ [[زبان فارسی در دانشگاه های مصر]]؛ [[زبان فارسی در چین]]؛ [[آموزش زبان فارسی در سنگال]]؛ [[زبان و ادبیات فارسی در مصر]]؛ [[زبان فارسی در فرانسه]]؛ [[زبان و ادبیات فارسی در اوكراین]]؛ [[زبان فارسی در اسپانیا]]؛ [[زبان فارسی در قطر]]؛ [[زبان فارسی در کوبا]]؛ [[زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش]]'''؛''' [[زبان و ادبیات فارسی در تایلند]]'''؛''' [[زبان فارسی در افغانستان]]


== پاورقی ==
<small>[1]. اشاره به آموزش ادبیات کلاسیک فارسی در دانشگاه‌های روسیه، از جمله آثار فردوسی، سعدی و حافظ.</small>


<small>[2]. تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷.</small>


-      کتاب درسی زبان فارسی. ایوانف؛ ابوالحسنی
<small>[3]. منابع معاصر بنیاد سعدی و کتاب‌های آموزشی ترجمه‌شده به روسی، از جمله «گام اول» و «دستور ساده زبان فارسی».</small>


Учебник персидского языка для 1 года обучения. З.Абольхасани,Владимир Иванов
<small>[4]. تأسیس کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷.</small>


<small>[5]. بنیاد سعدی در مستندات خود تطابق سطوح آموزشی با CEFR و تأکید بر مهارت‌های چهارگانه را گزارش کرده است.</small>


<small>[6]. مروری بر دستورالعمل‌های بنیاد سعدی برای هر کتاب درسی نشان می‌دهد سطوح A1–C1 مطابق CEFR تشریح شده‌اند.</small>


<small>[7]. مدل آموزشی وظیفه‌محور در برخی فصل‌های کتاب‌های «مینا» و «لذت خواندن» قابل مشاهده است.</small>


== کتابشناسی ==
<references />


== نویسنده مقاله ==
پرویز قاسمی


 
بازنویسی نرگس شکوری
 
[[رده:آموزش زبان و ادبیات فارسی]]
 
 
 
 
 
 
-      زبان فارسی امروز. یوری روبینچیک
 
-      Рубинчик Ю.А. - Современный персидский язык (Modern Persian Language).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-زبان فارسی- گرامر و دستور زبان ابتدایی. ل.ای. ژیریکف
 
Жирков Л.И. - Персидский язык: Элементарная грамматика (Persian Language: Elementary Grammar).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-       زبان فارسی با ملانصرالدین. ولادیمیر ایوانف؛ یلنا گلادکووا
 
Персидский язык с Муллой Насреддином (Persian Language with Mulla Nasreddin), using Ilya Frank's method.
 
• Персидский язык. Самоучитель для начинающих (Persian Language. Self-Study Guide for Beginners) by В.Б. Иванов and Е.Л. Гладкова (2014).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
-       کتاب های درسی دوره کاربردی آموزش زبان فارسی. دو کتاب جداگانه با عنوانهای مشابه آ.ن.سوخوروکوف
 
Практический курс персидского языка : учебник / А.Н. Сухоруков. — М. : ИНФРА-М, 2019. — 218 с. — (Высшее образование: Бакалавриат).
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Практический курс персидского языка: Учебник / Сухоруков А.Н. - М.:НИЦ ИНФРА-М, 2018. - 219 с.: 60x90 1/16. - (Крымский федеральный университет 100 лет) ISBN 978-5-16-106879-3 (online)
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
گفتنی است علاوه بر منابع ذکر شده، مرکز آموزش زبان فارسی رایزنی فرهنگی ج.ا.ایران در روسیه نیز در سایت رسمی خود کتاب ها و منابعی را برای علاقمندان به فراگیری زبان فارسی با اندک توضیحات درخصوص هر یک از آنها به زبان روسی معرفی و بارگذاری نموده است.
 
 
 
'''پرویز قاسمی'''

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۹ سپتامبر ۲۰۲۵، ساعت ۱۷:۵۹

آموزش زبان فارسی در روسیه در طول حدود دو قرن، همواره نقشی کلیدی در مطالعات شرق‌شناسی و مناسبات فرهنگی میان ایران و روسیه ایفا کرده است. از تلاش‌های آغازین شرق‌شناسانی چون بولدیف در دهه‌ی ۱۸۲۰ گرفته تا تدوین منابع استاندارد بنیاد سعدی در دهه اخیر، این روند نشان‌دهنده پیوستگی تاریخی و تنوع رویکردها در انتقال زبان و فرهنگ فارسی به نسل‌های جدید فراگیران روس زبان است[۱].

با گسترش شبکه علمی و دانشگاهی در روسیه، فارسی‌زبانان روسی‌زبان نه‌تنها به مهارت‌های زبانی دست یافتند، بلکه از طریق مطالعات ادبی و زبان‌شناختی، با ذخایر غنی ادبیات کلاسیک ایران نیز آشنا شدند[۲]. به‌علاوه، سیاست‌های فرهنگی و آموزشی شوروی و پسا شوروی، و تأسیس نهادهایی مانند کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های لنین‌گراد و مسکو، اهمیت و سازمان‌یافتگی این آموزش را به‌مراتب افزایش داد[۳]. این مقاله در قالب یک مدخل دانشنامه‌ای، با دو رویکرد ترسیم سیر تاریخی آموزش زبان فارسی در روسیه از قرن نوزدهم تا امروز و نیز تحلیل ساختار نهادی، منابع آموزشی و چشم‌انداز آینده تدوین می شود[۴].

 سیر تاریخی آموزش زبان فارسی در روسیه

دوره پیش‌شوروی (قرن نوزدهم تا ۱۹۱۷)

آغاز رسمی آموزش زبان فارسی در روسیه به دهة ۱۸۲۰ بازمی‌گردد، هنگامی که ولادیمیر بولدیف، استاد زبان‌های شرقی دانشگاه مسکو، مجموعه‌ای از متون فارسی را برای دانشجویان روس زبان تنظیم کرد. این مجموعه شامل غزلیات، قصاید، داستان‌های کوتاه منثور و یک دیکشنری ۳۵۰۰ مدخل فارسی–روسی به‌علاوه شرح مختصری از دستور زبان بود[۵]. این منبع تا اواخر قرن نوزدهم در سطح کشورهای مختلف امپراتوری روسیه از کتب درسی اصلی محسوب می‌شد.

در نیمه دوم قرن نوزدهم، آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های روسیه توسعه یافت و آثار زیر تدوین یا چاپ شدند:

  • میرزا ثانی گشتاسپ، استاد دانشگاه سن‌پترزبورگ، فرهنگ سه‌زبانه فارسی–روسی–فرانسوی «فرهنگ مفید» با حدود ۴۰۰۰ واژه (۱۸۶۹)(Гештасп, М.С. (1869). Полезный словарь: персидско–русско–французский)؛
  • برزین، «کتاب دستور زبان فارسی» در قازان (۱۸۵۳)(Барзин (1853). Грамматика персидского языка. Казань)؛
  • زالمان با همکاری ژوکوفسکی، «دستور زبان فارسی همراه با شرح عروض و برگزیده اشعار» (۱۸۸۹)(Зальман и Жуковский (1889). Грамматика персидского языка с описанием аруза)؛
  • کوروش، (۱۸۷۷). ویژگی‌های نحو فارسی و مقایسه با نحو روسی.

این منابع، علاوه بر تأمین پایه‌‌های دستور و واژگان، امکان نگاه تطبیقی میان ساختارهای زبانی فارسی و روسی را نیز فراهم می‌کردند.

دوره شوروی (۱۹۱۷ تا ۱۹۹۱)

پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و تأسیس اتحاد جماهیر شوروی، آموزش زبان فارسی به‌صورت سازمان‌یافته‌تر در دانشگاه‌ها و مؤسسات خاورشناسی دنبال شد. در دانشکده خاورشناسی دانشگاه لنین‌گراد (سن‌پترزبورگ کنونی) کرسی زبان و ادبیات فارسی ایجاد شد که در آن زبان‌های ایرانی باستان، تاریخ زبان فارسی و ادبیات کلاسیک ایران تدریس می‌گردید[۶]. برخی از آثار مهم آموزشی و پژوهشی دوره شوروی عبارت‌اند از:

  • برتلس، کاسایوا و زرکوا، کتاب‌های آموزشی زبان فارسی (انتشارات ۱۹۳۲–۱۹۴۲)؛
  • واسکانیان و روبینچیک، دوره مقدماتی آموزش فارسی (دهه ۱۹۵۰)؛
  • رادووینسکی، کتاب درسی برای سال سوم (۱۹۵۱)؛
  • علی‌اف و بیسکف، کتاب درسی سال اول (۱۹۵۳)؛
  • آفچینیکوا، کتاب‌درسی زبان فارسی (۱۹۵۵).

تمرکز این آثار بر دستور زبان، واژگان و کاربردهای عملی فارسی بود و بسیاری از آنها حتی به زبان‌های محلی جمهوری‌های اتحاد شوروی ترجمه و در اختیار فراگیران قرار گرفت.

دوره پسا شوروی (۱۹۹۱ تا امروز)

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، همچنان آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی روسیه ادامه یافت و منابع جدیدی تألیف شد:

  • ولادیمیر ایوانف و یلنا گلادکووا، کتاب‌های درسی نوین و بازنگری شده؛
تصویر جلد کتاب «آموزش زبان فارسی» تألیف وی. ب. ایوانوف، قابل بازیابی‌ از https://uz.ozon.com/product/uchebnik-persidskogo-yazyka-1257556220/
  • کتاب «آموزش زبان فارسی برای روس‌زبانان. جلد اول» در بنیاد سعدی: saadifoundation.ir/fa/book/303
  • سوخوروکوف، دوره‌های کاربردی آموزش فارسی (۲۰۱۸–۲۰۱۹)؛
  • پژوهش مشترک دکتر محسن شجاعی و دیگر استادان جوان در تدوین فرهنگ‌های دوزبانه فارسی–روسی.

با تأسیس بنیاد سعدی، بیش از ۴۶ عنوان کتاب آموزشی استاندارد برای فراگیران خارجی منتشر شد که تعدادی از آنها به روسی ترجمه و در مؤسسات آموزشی روسیه مورداستفاده قرار گرفتند. این منابع شامل دوره‌های مبتنی بر مهارت‌های شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن است و با چارچوب‌های بین‌المللی مطابقت دارد.

نقش بنیاد سعدی در استانداردسازی آموزش زبان فارسی

معرفی بنیاد سعدی و اهداف آموزشی

بنیاد سعدی در سال ۱۳۸۱ شمسی باهدف توسعه و ترویج زبان و فرهنگ فارسی در خارج از ایران تأسیس شد. این نهاد متولی تدوین و انتشار منابع آموزشی منطبق بر استانداردهای بین‌المللی آموزش زبان دوم است[۷]. مأموریت اصلی بنیاد شامل طراحی دوره‌های آموزشی، تألیف کتاب‌های درسی، برگزاری کارگاه‌های تربیت مدرس و حمایت از پژوهش‌های زبان‌شناختی پیرامون فارسی می‌شود.

تصویر مجموعه مینا، از مجموعه کتاب‌های آموزشی زبان فارسی بنیاد سعدی، قابل بازیابی ازhttps://core.saadifoundation.ir/product-category/books

فهرست منابع تولیدشده توسط بنیاد

تا پاییز ۱۴۰۳، بنیاد سعدی بیش از ۴۶ عنوان کتاب و بسته آموزشی منتشر کرده است[۸]. از مهم‌ترین مجموعه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد[۹]:

  • مجموعه «مینا» (سطوح ۱ تا ۴)؛
  • «لذت خواندن» (سطوح ۱ تا ۴)؛
  • «گام اول»؛
  • «ایران‌شناسی»(جلد ۱ و ۲)؛
  • «چارچوب» (سطوح ۱ و ۲)؛
  • «شیراز» (سطوح ۱ تا ۳)؛
  • «سفر به ایران»(جلد ۱ و ۲)؛
  • «دستور ساده زبان فارسی» (ویژه استادان و دانشجویان خارجی)؛
  • «خمره» (کتاب دو‌زبانه کمک‌آموزشی)؛
  • «سلام دکتر» و «طوطی».

ترجمه و استفاده از منابع در روسیه

بسیاری از آثار بنیاد سعدی، از جمله «گام اول» و «چارچوب»، به زبان روسی ترجمه شده و در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش زبان فارسی روسیه تدریس می‌گردد[۱۰]. نمایندگی‌های بنیاد در روسیه نیز با برگزاری دوره‌های آموزش معلمان و کارگاه‌های روش‌شناسی، هماهنگی مستقیمی میان نیازهای آموزشی محلی و استانداردهای بین‌المللی برقرار کرده‌اند.

تأثیر بر کیفیت و انسجام آموزش

آموزش کاربردی زبان فارسی؛ و.پ. نالیوکین، قابل بازیابی ازhttps://www.sima-land.ru/5655571/rukovodstvo-k-prakticheskomu-izucheniyu-persidskogo-yazyka-v-p-nalivkin

وجود مجموعه‌های منسجم و مرحله‌مند بنیاد سعدی باعث شده تا ساختار دوره‌های آموزش زبان فارسی در سطح جهانی یکپارچگی یابد. این منابع با تأکید بر مهارت‌های چهارگانه (شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن) و بهره‌گیری از روش‌های ارتباطی و کاربردی، سطح پیشرفت زبان‌آموزان را سریع‌تر و مستمرتر می‌کنند. همچنین، استانداردسازی واژگان و دستور زبان در سراسر سطوح آموزشی تضمین‌کننده کیفیت و قابلیت انتقالِ یکنواخت محتوای درسی است[۱۱].

تصویر جلد کتاب «مبانی اصطلاحات زبان فارسی» اثر یو. آ. روبینچیک، قابل بازیابی‌ازhttps://urss.ru/cgi-bin/db.pl?lang=Ru&blang=ru&page=Book&id=238864
تصویر جلد کتاب «زبان فارسی با ملانصرالدین» تألیف ولادیمیر ایوانف و یلنا گلادکووا. قابل بازیابی‌از https://www.litres.ru/tags/persidskiy-yazyk/

منابع آموزشی فعال در دانشگاه‌ها و مؤسسات روسیه

معرفی کتب درسی و فرهنگ‌های لغت

در حال حاضر، مجموعه‌ای گسترده از منابع آموزشی زبان فارسی توسط اساتید روس تألیف و در دانشگاه‌ها به کار می‌رود[۱۲]:

  • راهنمای عملی فارسی:Налицкин، В. П. (Rukovodstvo k prakticheskomu izucheniiu persidskogo iazyka)؛
  • آموزش کاربردی زبان فارسی؛ و.پ. نالیوکین؛
  • مقالات درباره ساخت واژه: Пейсиков، Л. С. (Ocherki po slovoobrazovaniiu persidskogo iazyka)؛
  • مبانی اصطلاح شناسی فارسی: Рубинчик، Ю. А. (Osnovy frazeologii persidskogo iazyka)؛
  • کتاب درسی سال اول: Иванов، В. Б. (Учебник персидского языка: для 1-го года обучения)؛
  • ویرایش مشترک بر گزارش 1و 3: Абольхасани، Иванов، В. Б. (Учебник персидского языка для года обучения)؛
  • گرامر ابتدایی فارسی: Жирков، Л. И. (Persidskii iazyk: Elementarnaia grammatika)؛
  • خود آموز فارسی: Иванов، В. Б و Гладкова، Е. Л. (Persidskii iazyk. Samouchitel’ dlia nachinaiushchikh)؛
  • دوره کاربردی آموزش فارسی: Сухоруков، А. Н. (Prakticheskii kurs persidskogo iazyka).

همچنین فرهنگ‌های دو‌زبانه فارسی–روسی توسط گروه‌هایی از پژوهشگران تهیه شده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از فرهنگ‌های ویرایش‌شده توسط دکتر محسن شجاعی و همکاران، پس از فروپاشی شوروی [۱۳].

تصویر جلد کتاب «دوره کاربردی آموزش زبان فارسی» تألیف آ. ن. سوخوروکوف، قابل بازیابی‌ از https://domknigi.eu/catalog/knigi/uchebnaya-literatura/izuchenie-yazykov/drugie-yazyki/uchebniki-samouchiteli-posobiya/prakticheskiy-kurs-persidskogo-yazyka/

دسته‌بندی منابع بر اساس نوع

نوع منبع مثال‌ها ویژگی‌ها
دستور زبان «گرامر ابتدایی» (ژیرکف)؛ «مبانی اصطلاح‌شناسی» (روبینچیک) تمرکز بر قواعد صرف و نحو ساده
واژگان «مقالات ساخت‌واژه» (پیسیکوف)؛ دیکشنری‌های دو‌زبانه ارائه مدخل‌های لغوی همراه با ترجمه
متون ادبی «راهنمای عملی فارسی» (نالیوکین)؛ «خودآموز» (ایوانف و گلادکوا) گزینش متن‌های ادبی با تمرین‌های درک مطلب
کاربردی/ارتباطی «دوره کاربردی» (سوخوروکوف)؛ «کتاب‌درسی سال اول» (ایوانف) تأکید بر مکالمه و مهارت‌های چهارگانه

بررسی تطبیقی منابع روسی و بنیاد سعدی

رویکردآموزشی

منابع روسی عمدتاً بر پایة رویکرد ساختاری و تحلیل زبان (grammar-translation) تدوین شده‌اند، درحالی‌که منابع بنیاد سعدی با روش ارتباطی و وظیفه‌محور (task-based) همسوترند[۱۴].

سطح‌بندی و چهارچوب

کتاب‌های بنیاد سعدی مطابق چارچوب‌های بین‌المللی مانند CEFR سطح‌بندی شده‌اند؛ اما اغلب منابع روسی فاقد تطابق رسمی با این استانداردها هستند[۱۵].

تنوع در ابزار آموزش

بنیاد سعدی از گستره ابزارهای چندرسانه‌ای (صوت، ویدئو و پلتفرم‌های آنلاین) بهره می‌برد؛ منابع روسی عمدتاً چاپی و مبتنی بر کتاب هستند و نمونه‌های دیجیتال محدودند[۱۶].

قابلیت تطبیق با نیاز مخاطب

منابع بنیاد سعدی باتوجه‌به نیازهای خاص فراگیران زبان فارسی در محیط‌های متفاوت طراحی شده‌اند؛ اما کتاب‌های روسی غالباً عمومی و مخاطب شناسایی‌شده در چارچوب دانشگاهیِ شوروی و روسیه هستند[۱۷].

تحلیل و ارزیابی منابع

نقاط قوت و ضعف منابع کلاسیک و معاصر

منابع کلاسیک (دوران شوروی و پیش از آن)

  • نقاط قوت: ساختار منظم گرامری، جامعیت مدخل‌های لغوی و دقت در مثال‌ها و تحلیل ساختاری[۱۸]؛
  • نقاط ضعف: فقدان تمرین‌های تعاملی و ارتباطی، تأکید صرف بر ترجمة متن‌ها بدون توسعه مهارت‌های چهارگانه.

منابع معاصر (بنیاد سعدی و اساتید پسا شوروی)

  • نقاط قوت: سطح‌بندی واضح بر اساس چارچوب‌های بین‌المللی، تنوع فعالیت‌های ارتباطی و چندرسانه‌ای، تمرکز بر مهارت‌های شنیداری و گفتاری؛
  • نقاط ضعف: برخی منابع هنوز مبتنی بر کتاب‌درسی چاپی هستند و ابزارهای تعاملی دیجیتال محدودند.

تطابق با چارچوب‌های بین‌المللی (CEFR)

  • منابع بنیاد سعدی با ارجاع مستقیم به سطوح CEFR تدوین شده‌اند و اهداف هر سطح را بر اساس شرح مهارت‌ها تنظیم می‌کنند؛
  • بیشتر منابع روسی کلاسیک فاقد تطابق رسمی با CEFR هستند و سطح‌بندی آن‌ها اغلب بومی و دانشگاهی باقی‌مانده است؛
  • برخی ناشران روسی در نسخه‌های به‌روز، بخش‌هایی را به مطابقت با CEFR اختصاص داده‌اند؛ولی همچنان به شکل آزمایشی و غیر سراسری اجرا می‌شود.

رویکردهای آموزشی

  • رویکرد ساختاری–ترجمه‌ای (Grammar–Translation): غالب در منابع کلاسیک، توجه اصلی بر قواعد گرامر و ترجمه متون ادبی بوده است؛
  • رویکرد ارتباطی (Communicative): در منابع بنیاد سعدی و برخی کتاب‌های معاصر روسی، اولویت با تعامل شفاهی و تمرین موقعیت‌محور است؛
  • رویکرد کاربردی–وظیفه‌محور (Task-Based): تمرین‌های عملی مبتنی بر وظایف واقعی (نظیر گفتگو، نگارش ایمیل، تحلیل رسانه) در کتاب‌های جدید گنجانده شده است.

نیازهای آموزشی فراگیران روس زبان

  • دسترسی به تمرین‌های شنیداری و گفتاری باکیفیت بالا (صوت و ویدئو)؛
  • فعالیت‌های تعاملی آنلاین برای بازخورد سریع و کارگروهی؛
  • راهنمای روش‌شناسی و پشتیبانی از مدرسان روس برای هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی؛
  • آزمون‌های سطح‌بندی دقیق و شفاف مبتنی بر CEFR برای ارزیابی مستمر پیشرفت.

چشم‌انداز آینده آموزش زبان فارسی در روسیه

فرصت‌ها

  • گسترش همکاری‌های علمی و پژوهشی مشترک ایران و روسیه، به‌ویژه در قالب پروژه‌های دوزبانه و بین‌المللی[۱۹]؛
  • دیجیتال‌سازی منابع و تولیددوره‌های آنلاین (موک) که دسترسی به محتوا را برای فراگیران دورافتاده ممکن می‌سازد[۲۰]؛
  • استفاده از فناوری‌های تعاملی مانند پلتفرم‌های گفتگوی زنده و اپلیکیشن‌های موبایلی برای تقویت مهارت‌های شنیداری و گفتاری.

چالش‌ها

  • کمبود مدرسان متخصصِ آموزش زبان فارسی با دانش روز و آشنایی با روش‌های نوین‌ آموزش زبان دوم[۲۱]؛
  • محدودیت منابع چندرسانه‌ای و فقدان بانک‌های صوتی و ویدئویی استاندارد برای تمرین‌های شنیداری؛
  • ضعف نظام ارزیابی کیفی و آزمون‌سازی رسمی مبتنی بر چارچوب‌های بین‌المللی؛ نیاز به ابزارهای آنلاین و آزمون‌های استاندارد است.

پیشنهادها برای ارتقا

  1. تأسیس مرکز توسعه منابع دیجیتال زبان فارسی در روسیه برای تولید صوت، ویدئو و اپلیکیشن آموزشی با مشارکت بنیاد سعدی و دانشگاه‌های روس؛
  2. طراحی دوره‌های تربیت‌مدرس فارسی‌زبان با تمرکز بر روش‌های ارتباطی و کاربردی، همراه با کارگاه‌های عملی و پروژه‌محور؛
  3. ایجاد سیستم آزمون‌سازی آنلاین مطابق CEFR باقابلیت اعلام نتایج فوری و ارائة گواهی‌نامه‌های بین‌المللی؛
  4. برگزاری کنفرانس‌ها و سمپوزیوم‌های سالانه در زمینه آموزش زبان فارسی در روسیه برای تبادل تجربه و به‌روزرسانی روش‌شناسی[۲۲].

نتیجه‌گیری

آموزش زبان فارسی در روسیه طی بیش از دو قرن، از تألیفات مقدماتی شرق‌شناسان قرن نوزدهم تا منابع استاندارد بنیاد سعدی در قرن بیستم و بیست ویکم، روندی پویا و متحول را طی کرده است. در دوره‌های پیش شوروی و شوروی، تمرکز اصلی بر توسعه دستور زبان و واژگان با رویکرد ساختاری–ترجمه‌ای بود که زیرساخت‌های نظری و تطبیقی را فراهم ساخت. با فروپاشی شوروی و ورود به دوره پسا شوروی، اساتید روس با به‌کارگیری روش‌های ارتباطی و کاربردی، و پس از آن بنیاد سعدی با ارائه مجموعه‌های سطح‌بندی شده و چندرسانه‌ای، آموزش زبان فارسی را به سمت استانداردسازی جهانی و کاربری در زندگی واقعی هدایت کردند.

تحلیل منابع نشان می‌دهد که پیوستگی تاریخی، تنوع محتوایی و سازگاری با چارچوب‌های بین‌المللی، سه رکن اساسی در ارتقای کیفیت آموزش زبان فارسی در روسیه بوده‌اند. درعین‌حال، چالش‌هایی نظیر کمبود مدرسان متخصص، محدودیت ابزارهای چندرسانه‌ای و ضعف در ارزیابی کیفی، نیازمند مداخلات سیستماتیک و همکاری‌های مشترک است. چشم‌انداز آینده با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تقویت دوره‌های تربیت‌مدرس و توسعه آزمون‌های استاندارد، نویدبخش دوره‌ای نوین و متوازن‌تر در رابطه فرهنگی–زبان‌شناختی میان ایران و روسیه است.

نیز نگاه کنید به

آموزش زبان فارسی در دانشگاه های کانادا؛ زبان فارسی در ژاپن؛ آموزش زبان فارسی در لبنان؛ زبان فارسی در دانشگاه های مصر؛ زبان فارسی در چین؛ آموزش زبان فارسی در سنگال؛ زبان و ادبیات فارسی در مصر؛ زبان فارسی در فرانسه؛ زبان و ادبیات فارسی در اوكراین؛ زبان فارسی در اسپانیا؛ زبان فارسی در قطر؛ زبان فارسی در کوبا؛ زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش؛ زبان و ادبیات فارسی در تایلند؛ زبان فارسی در افغانستان

پاورقی

[1]. اشاره به آموزش ادبیات کلاسیک فارسی در دانشگاه‌های روسیه، از جمله آثار فردوسی، سعدی و حافظ.

[2]. تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷.

[3]. منابع معاصر بنیاد سعدی و کتاب‌های آموزشی ترجمه‌شده به روسی، از جمله «گام اول» و «دستور ساده زبان فارسی».

[4]. تأسیس کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷.

[5]. بنیاد سعدی در مستندات خود تطابق سطوح آموزشی با CEFR و تأکید بر مهارت‌های چهارگانه را گزارش کرده است.

[6]. مروری بر دستورالعمل‌های بنیاد سعدی برای هر کتاب درسی نشان می‌دهد سطوح A1–C1 مطابق CEFR تشریح شده‌اند.

[7]. مدل آموزشی وظیفه‌محور در برخی فصل‌های کتاب‌های «مینا» و «لذت خواندن» قابل مشاهده است.

کتابشناسی

  1. ↑ Kameneva, E., Kamenev, A., & Kameneva, N. (2018). Foreign relations and inter-civilizational interaction from a social-political perspective: The case of Russia, Iran and Egypt. European Research Studies Journal, 21(2), 243–254, Available for https://ersj.eu/dmdocuments/38.KAMENEVA_ET_AL_XXI_2_18.pdf
  2. ↑ کریمی مطهر، ج.ا. (1395). جایگاه ادبیات فارسی در ایران‌شناسی روسیه (اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی). فصلنامه مطالعات ایران‌شناسی، 2(1)، قابل بازیابی از https://civilica.com/doc/1945149/
  3. ↑ Рубинчик, Ю. А. (1970). Введение в иранистику. Москва: Издательство восточной литературы.
  4. ↑ بنیاد سعدی. (2025). کتاب‌های آموزشی بنیاد سعدی. قابل بازیابی از https://books.saadifoundation.ir/
  5. ↑ Болдырев, В.П. (1826). Сборник персидских текстов со словарем и краткой грамматикой
  6. ↑ Atabaki, T., & Ravandi-Fadai, L. M. (2019). The rise of Red Orientalism and the fall of the Red Orientalists. Vostok. Afro-Asian Societies: History and Modernity, (6), 189–206, Available for https://vostokoriens.jes.su/s086919080007731-1-1
  7. ↑ Saadi Foundation. (2023, August 4). Promotion of Persian language and literature worldwide. IranKultur. Retrieved from https://www.irankultur.com/fa/040823/
  8. ↑ بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). کتاب‌های آموزشی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان، قابل بازیابی‌ از https://books.saadifoundation.ir
  9. ↑ بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). کتاب‌ها – سامانه الکترونیکی بنیاد سعدی، فهرست منتخب منابع آموزشی بنیاد سعدی، قابل بازیابی‌ از https://core.saadifoundation.ir/product-category/books
  10. ↑ نمافر. (۱۴۰۳، ۲۷ اردیبهشت). نگاهی به عملکرد بنیاد سعدی در گسترش زبان فارسی، قابل بازیابی‌ از https://namafar.ir
  11. ↑ بنیاد سعدی. (2025). چارچوب آموزش وب‌محور زبان فارسی، قابل بازیابی از https://saadifoundation.ir/fa/page/389
  12. ↑ Persian Language and Culture Center. (2025). Books. Retrieved July 25, 2025, from http://www.plccr.ru/books?page=7
  13. ↑ واسکانیان، گرانت آوانِسوویچ. (۱۳۹۱). فرهنگ روسی به فارسی، به‌کوشش و ویرایش محسن شجاعی. تهران: انتشارات فرهنگ معاصر، چاپ پنجم: ۱۴۰۱.
  14. ↑ بنیاد سعدی. (بی‌تا). آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان: رویکرد ارتباطی و منابع آموزشی، قابل بازیابی از https://www.saadifoundation.ir/fa/educationalresources
  15. ↑ بنیاد سعدی. (بی‌تا). سطح‌بندی منابع آموزشی زبان فارسی بر اساس چارچوب CEFR. قابل بازیابی‌ از https://books.saadifoundation.ir
  16. ↑ بنیاد سعدی. (بی‌تا). فارسی‌آموزی. قابل بازیابی‌ از https://saadifoundation.ir/fa/page/400
  17. ↑ . Lebedeva, M., Veselovskaya, T., Kupriychenko, O., & Lapushina, A. (2021). Corpus-based evaluation of textbook content: A case of Russian language primary school textbooks for migrants. In J. Rokita-Jaskow & A. Wolanin (Eds.), Facing diversity in child foreign language education (pp. 215–233). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-66022-2_12
  18. ↑ . Postoutenko, K. (2022). Soviet communication and Soviet society (1917–1953): Alignments and tensions. In K. Postoutenko, A. Tikhomirov, & D. Zakharine (Eds.), Media and communication in the Soviet Union (1917–1953). Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-88367-6_1
  19. ↑ سازمان امور دانشجویان. (۱۴۰۳). دانشگاه‌های برتر ایران و روسیه ۱۷ تفاهم‌نامه امضا کردند. قابل بازیابی از https://www.saorg.ir/portal/home/?news/235224/240980/265584
  20. ↑ Arifdjanov, Z. T. (2023). The role of technology in teaching Persian: Language learning programs, interactive online learning platforms. International Islamic Academy of Uzbekistan. Retrieved from https://media.neliti.com/media/publications/601165-the-role-of-technology-in-teaching-persi-ba90b78b.pdf
  21. ↑ Abbasi, Z., Ameri, H., & Mardanloo Moghadam, H. (2020). Identifying and classifying the challenges of Persian language instructors to non-Persian speakers in multicultural classes. Language Related Research, 11(4), 567–604, Available for https://lrr.modares.ac.ir/article-14-23138-en.html
  22. ↑ Ibn Sina Foundation. (2022). Participation in the 6th Annual Forum of Persian Language and Iranian Studies. Retrieved from https://ibnsina.ru/en/2022/06/09/ibn-sina-foundation-participated-in-the-6th-annual-forum-of-persian-language-and-iranian-studies/

نویسنده مقاله

پرویز قاسمی

بازنویسی نرگس شکوری

برگرفته از «https://dmelal.ir/index.php?title=منابع_آموزش_زبان_فارسی_در_روسیه&oldid=79800»