اقوام و اقلیت های نژادی مسلمان در چین

هم­چنان­که پیش­تر اشاره شد، کشور چین را می­توان موزاییکی از اقلیت‌های قومی دانست. در این کشور افزون بر نژاد خَن که اکثریت جمعیت این کشور را تشکیل می‌دهند(بیش از 92 درصد)، 55 اقلیت قومی و نژادی دیگر نیز زندگی می‌کنند که مجموعا حدود 8 درصد ساکنان این سرزمین را به خود اختصاص داده‌اند. از میان 55 اقلیت قومی چین، 10 اقلیت نژادی مربوط به مسلمانان است که اطلاعات مربوط به هریک از این اقلیت‌های مسلمان را به ترتیب اهمیت در پی می‌خوانید.

قوم خویی

مسلمانان قوم خویی(هویی)، برگرفته از سایت ویکی پدیای فارسی، قابل بازیابی از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%87%D9%88%D8%A6%DB%8C

مسلمانان قوم هویی در چین بزرگترین اقلیت مسلمان این کشور را تشکیل می‌دهند. به دلیل اهمیت و جایگاهی که مسلمانان خویی در طول تاریخ در سرزمین چین داشته‌اند، اسلام هم با کلمه‌ی«خویی» مترادف شناخته شده است. منشأ نام خویی از اصطلاح «خویی خویی» که همان مسلمانان چینی است شمرده شده است، اگرچه برای این نام مفاهیم دیگری نیز ذکر شده است. این قوم از آمیختگی و ارتباط میان مسلمانان ایرانی و عرب و آسیای مرکزی تبار با چینیان پدید آمده است. به عبارت دیگر، قوم خویی یک قوم نژادی خاص به مفهوم اصطلاحی آن نیست، بلکه مفهوم آن بیشتر اعتقادی و فرهنگی است تا نژادی و تاریخی. فرزندانی که از ازدواج مسلمانان خارجی با زنان و دختران چینی به وجود می‌آمد، موجب پیدایش قوم خویی شده است، یعنی از پدری مسلمان و غیر چینی و مادری چینی که بر اثر ازدواج با یک مسلمان اسلام را پذیرفته است. از ویژگی‌های این قوم پراکندگی حضور آنان در سرتاسر چین و پذیرش زبان، آداب و رسوم اجتماعی و برخی از فرهنگ سنتی چینی که مغایر با اعتقادات اسلامی نبوده است می‌باشد. با این حال، ساختار اصلی فرهنگی این قوم مخلوطی از فرهنگ اسلامی، ایرانی و چینی است. تجمع جمعیت خویی در استان خود مختار خویی نینگ شیا، و استان­‌های گنسو، چینگ خَی، خِه نان، خِه­ بِی، شَن دونگ و یون­ نن، بیش از سایر مناطق است. براساس سرشماری سال 2009 چین، جمعیت قوم هویی در­حال حاضر 10 میلیون نفر است.

قوم اویغور

شاهزادگان اویغور، برگرفته از سایت ویکی پدیای فارسی، قابل بازیابی از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%A7%D9%88%DB%8C%D8%BA%D9%88%D8%B1%D9%87%D8%A7

اویغورها، از قدیمی ترین اقوام ترک زبان مناطق مغولستان و آسیای مرکزی هستند که درحال حاضر بیشتر در منتهاالیه شمال و شمال غربی سرزمین چین و منطقه‌ی سین کیانگ در واحه‌های جنوبی رشته کوه‌های تیَن شَن ساکنند. این قوم پیش از اسلام از خط نوشتاری خویخه استفاده می‌کردند، ولی پس از گرویدن به اسلام در قرن یازدهم میلادی، خط نوشتاری خود را به حروف الفبای فارسی و عربی تغییر داده است. اگرچه این خط نوشتاری در اوایل تأسیس چین نوین برای مدت کوتاهی(10 سال) جای خود را به حروف لاتین داد، ولی در دهه 1980 مجددا به الفبای فارسی و عربی بازگشت و درحال حاضر تنها منطقه‌ی ترک زبان در جهان است که خط نوشتاری خود را با همان الفبای فارسی-عربی حفظ کرده است. زبان اویغوری از ادبیات غنی برخوردار است وتأثیر ادبیات فارسی در آن کاملا مشهود می‌باشد. براساس تحقیقات صورت گرفته در دانشگاه سین کیانگ، حدود 35 درصد واژه­­‌های زبان اویغوری را کلمات فارسی تشکیل می‌دهند. از شخصیت‌های مهم ادبی و علمی اویغور می­توان از محمود کاشغری صاحب دیوان اللغات الترک، و یوسف خاص حاجب نویسنده­ ی اثر مشهور ادبی قوتاد غوبلیک نام برد. موسیقی کلاسیک 12 مقام اویغوری نیز که از سوی یونسکو به عنوان اثر غیرمادی بشری به ثبت رسیده است، کاملا تحت تأثیر مقام­‌های موسیقی ایرانی است. براساس سرشماری سال 2009 میلادی، شمار جمعیت قوم اویغور 9 میلیون نفر است.

قوم قزاق

مردم قزاق، برگرفته از سایت ویکی پدیای فارسی، قابل بازیابی از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D9%85%D8%B1%D8%AF%D9%85_%D9%82%D8%B2%D8%A7%D9%82

قزاق ­ها عمدتا در بخش­‌هایی از استان سین کیانگ زندگی می‌کنند و بخش کوچکی از قزاق‌ها نیز در استان­‌های گَنسو، مغولستان و چینگ­ خَی سکونت دارند. قزاق­‌ها که قبلا از خط نوشتاری خویخو استفاده می‌کردند، به تبعیت از قزاقستان از سال 1959 میلادی زبان نوشتاری خود را به حروف لاتین تغییر دادند. درحال حاضر، طبق سرشماری سال 2009، جمعیت قوم قزاق در چین حدود 1میلیون و هفتصد هزار نفر است.

قوم دونگ شیانگ

محل سکونت این قوم بیشتر در استان گَنسو متمرکز است، ولی تعدادی از آنان نیز در بخش‌هایی از سین کیانگ اقامت دارند. زبان قوم دونگ شیانگ شاخه ای از زبان آلتایی و گروه مغولی است که زبان نوشتاری ندارد. آن­ها اغلب به زبان چینی هم تکلم کرده و از کاراکترهای چینی استفاده می‌کنند. این قوم از نوع لباسی که می­ پوشند از سایرین متمایز می شوند. زنان دونگ شیانگ از پوشش اسلامی استفاده کرده و گروه­‌های سنی زنان از رنگ‌های مختلف لباس آنان قابل تشخیص هستند. مردان نیز اغلب کلاه سفیدی بر سر می­گذارند. طبق سرشماری سال 2009میلادی، جمعیت قوم دونگ شیانگ درحال حاضر حدود 550 هزار نفر است.

 قوم قرقیز

قرقیزهای چین اغلب در جنوب استان سین کیانگ و در بخش خودمختار قرقیز قزل سو سکونت دارند. زبان قرقیزی جزو گروه زبان­‌های ترکی آلتایی است. در زبان نوشتاری آنان از الفبای فارسی-عربی استفاده می‌شود. قرقیزهای جنوب سین کیانگ به زبان اویغوری و در شمال به زبان قزاقی صحبت می‌کنند. قرقیزها پیشتر پیرو آیین­های شمنی و بودیسم تبتی بودند ولی بعدها با گسترش اسلام در منطقه به دین اسلام گرویدند. طبق آخرین سرشماری جمعیت در سال 2009 میلادی، جمعیت آنان یک میلیون و 500 هزار نفر بوده است.

 قوم سالار

بیشتر جمعیت قوم سالار در منطقه‌ی چینگ خَی- تبت زندگی می‌کنند و تعداد اندکی نیز در استان گَنسو سکونت دارند. زبان قوم سالار متعلق به گروه زبان­‌های ترکی آلتایی است واغلب آنان به زبان­‌های چینی و تبتی نیز تکلم می‌کنند. سالارها زبان نوشتاری خاصی ندارند و بیشتر از زبان نوشتاری چینی استفاده می‌کنند. معروف است که نیاکان قوم سالار از آسیای میانه کوچ کرده و همراه با شتر سفیدی که قرآن دست نویس نفیسی بر پشت او بوده وارد چین شده و طبق سفارش بزرگان خود، در محلی که این شتر خوابیده سکونت اختیار کرده‌اند. در میان قوم سالار جشن­‌های نیمه شعبان(شب برات) و تولد حضرت فاطمه(س) با شکوه فراوان برگزار می‌شود. براساس سرشماری سال 2009میلادی، جمعیت قوم سالار 150 هزار نفر بوده است.

قوم تاجیک

تاجیک عمدتا در بخش خودمختار تاجیک نشین تاشغورقان در استان سین کیانگ زندگی می‌کنند و زبان آنان شاخه­ ای از زبان تاجیکی(سرکوهی) متعلق به زبان­‌های ایرانی هندو-اروپایی است. در گذشته تاجیک‌ها زبان نوشتاری نداشته و ادبیات آن به صورت شفاهی و سینه به سینه به نسل­های بعدی منتقل شده است. اکثر قریب به اتفاق تاجیک‌ها از شیعیان اسماعیلیه بوده و از نظر فرهنگی وهنری شباهت خیلی زیادی به فرهنگ و هنر ایرانی دارند. طبق سرشماری اخیر، جمعیت تاجیک­‌ها 50 هزار نفر بوده است.

 قوم ازبک

بیشتر جمعیت ازبک‌­ها در مناطقی هم­چون ارومچی، کاشغر و اینینگ سکونت داشته و برخی نیز در سرتاسر چین پراکنده هستند. زبان ازبکی بخشی از زبان ترکی آلتایی است و اغلب به زبان اویغوری نیز صحبت می‌کنند. فرهنگ عمومی آن­ها متأثر از فرهنگ اسلامی است و اسلام در تمامی زمینه‌های زندگی فردی و اجتماعی ازبک­‌ها حضوری پر رنگ دارد. طبق آخرین سرشماری انجام شده جمعیت ازبک‌ها 295 هزار نفر بوده است.

قوم بائو آن

جمعیت قوم بائو آن اغلب به صورت پراکنده در استان­‌های گَنسو و چینگ خَی زندگی می‌کنند. آن­ها به زبان خاص خود که شاخه­ ای از زبان­‌های آلتایی مغولی صحبت می‌کنند و به زبان چینی هم آشنا هستند. برگزاری آیین نوروزی در میان این قوم احتمال این که اصالتی ایرانی داشته باشند را تقویت می‌کند. طبق آخرین سرشماری صورت گرفته، جمعیت این قوم حدود 12 هزار نفر بوده است.

قوم تاتار

تاتارها در سرتاسر استان سین کیانگ پراکنده بوده و به زبان تاتاری از گروه زبان­‌های ترکی آلتایی صحبت می‌کنند. به خاطر اختلاط این قوم با اویغورها و قزاق­‌ها، این دو زبان نیز میان تاتارها رواج دارد. قوم تاتار از باسوادترین اقلیت‌های چینی به شمار می‌روند که این پیشرفت مرهون تلاش رهبران آن­ها در قرن نوزدهم است. آداب و رسوم فرهنگی و اجتماعی تاتارها متأثر از فرهنگ اسلامی است. تعداد جمعیت تاتارها طبق سرشماری اخیر حدود 8 هزار نفر بوده است.

نیز نگاه کنید به

اسلام در چین؛ ورود اسلام به چین؛ اقلیت های قومی در چین

منبع اصلی

_{سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ چین. تهران: موسسه فرهنگی هنری و انتشاراتی بین الملی الهدی.}

نویسنده مقاله

علی محمد سابقی