تشیع در تونس: تفاوت میان نسخه‌ها
(صفحه‌ای تازه حاوی «به‌نظر می‌رسد ائمه اهل‌البیت (ع) از طریق وکلای خود با مردم شمال آفریقا در ارتباط بوده‌اند و تونس نیز در این شبکه ارتباطی قرار داشته است. تونسی‌ها مذهب حنفی و مذهب شیعه را مشرقی، به معنای از شرق آمده می‌دانند. تشیع در تونس پیش از آنکه یک مذهب...» ایجاد کرد) |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
به‌نظر می‌رسد ائمه اهل‌البیت (ع) از طریق وکلای خود با مردم شمال آفریقا در ارتباط بوده‌اند و [[تونس]] نیز در این شبکه ارتباطی قرار داشته است. تونسی‌ها مذهب حنفی و مذهب شیعه را مشرقی، به معنای از شرق آمده می‌دانند. تشیع در تونس پیش از آنکه یک مذهب فقهی باشد، یک مکتب فکری و عقیدتی است؛ وجود جریان تصوف در | به‌نظر می‌رسد ائمه اهل‌البیت (ع) از طریق وکلای خود با مردم شمال آفریقا در ارتباط بوده‌اند و [[تونس]] نیز در این شبکه ارتباطی قرار داشته است. تونسی‌ها [[مذهب حنفی تونس|مذهب حنفی]] و [[تشیع در تونس|مذهب شیعه]] را مشرقی، به معنای از شرق آمده می‌دانند. [[تشیع در تونس]] پیش از آنکه یک مذهب فقهی باشد، یک مکتب فکری و عقیدتی است؛ وجود جریان [[تصوف در تونس]]، در استمرار [[تشیع در تونس|تشیع]] در این کشور نقش داشته است.<ref name=":11">بنانی، عبدالحفیظ (۱۴۳۲ق). مدخل الی تاریخ التشیع فی تونس. قم: ضیاءالخفاف،ص224.</ref> حضور [[تشیع در تونس|تشیع]] در افریقیه به سال ۱۷۰ قمری و با آمدن ادریس بن عبدالله کامل (د۱۷۶ق) شکل حکومتی به خود گرفت و به‌دنبال او بسیاری از سادات و نوادگان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به شمال آفریقا کوچ کردند. شهر مساکن از مهم‌ترین مناطق تجمع [[تشیع در تونس|شیعیان در تونس]] بوده است. ادریسی‌ها توانستند با تکیه بر قدرت معنوی[i] آل‌البیت (ع) بربرها را به سوی خود جذب کنند؛<ref>جعیط، هشام (۲۰۰۴م). تأسیس الغرب الاسلامی القرن الاول و الثانی هجری. [[لبنان]]: دارالطلیعه،ص189.</ref> قدرتی که هنوز هم در جامعه [[تونس]] بسیار زنده و پویاست. نسخه‌های خطی بسیاری در تونس وجود دارد که پیرامون اهل‌البیت (ع) نوشته شده است و در گوشه و کنار خانه‌ها و کتابخانه‌ها خاک می‌خورد.<ref>طویلی، احمد (۲۰۱۳م). فی آل النبی. تونس: الشرکه التونسیه للنشر و تنمیه فنون الرسم،ص4.</ref> [[فاطمیان در تونس|فاطمیان]] نیز با استفاده از جایگاه اهل‌البیت (ع) در قلب تونسی‌ها توانستند دولت خود را برپاکنند. ابن‌خلدون (د۷۳۲ق) در بحث از ظهور کرامات و امور خارق‌العاده اهل‌بیت (ع) می‌گوید: «و إذا کانت الکرامه تقع لغیرهم فما ظنک بهم علما و دینا و آثارا من النبوه و عنایه من الله بالاصل الکریم تشهد لفروعه الطیبه»؛ یعنی، وقتی که کرامات برای اشخاص دیگر امکان‌پذیر است و از آنان به وجود می‌آید، چه‌گمان می‌بری در حق اهل‌بیت (ع) با آن علم و دین و آثاری که از نبوت در آنان بوده و عنایتی که خداوند متعال به اصل شریف آنان داشته است؛ عنایتی که به شاخه‌های پاکیزه آن اصل کریم رسیده است.<ref>جعفری، محمدتقی (۱۳۷۲ش). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، جلد ۲،ص272.</ref> برخی از نویسندگان تونسی حضور [[تشیع در تونس]] را همزمان با فتح اسلامی این کشور می‌دانند و معتقدند برخی از صحابه رسول خدا (ص) و تابعین، مانند عبدالله بن عباس و عبدالله بن جعفر عقاید شیعی را وارد [[تونس]] کرده‌اند<ref>بنانی، عبدالحفیظ (۱۴۳۲ق). مدخل الی تاریخ التشیع فی تونس. قم: ضیاءالخفاف،ص160.</ref> و ظهور [[تشیع در تونس|شیعه در تونس]] پیش از دولت فاطمی بوده است.<ref>بنانی، عبدالحفیظ (۱۴۳۲ق). مدخل الی تاریخ التشیع فی تونس. قم: ضیاءالخفاف،ص168.</ref> اصطلاح «شجرات» به همان مفهوم شجره‌نامه سادات در [[تونس]] متداول است.<ref>عبدالسلام، احمد (۱۹۸۷م). مواقف اصلاحیه فی تونس قبل الحمایة. تونس: الشرکة التونسیة للتوزیع،ص82.</ref> مفسران و فقیهان شیعه در شرق جهان اسلام با زبان منطقه افریقیه و اندلس آشنا بوده‌اند. ابوحمزه ثمالی (د۱۵۰ ق) در تفسیر خود آورده است، القنطار به زبان إفریقیه و اندلس به هشت هزار مثقال طلا یا نقره گفته می‌شود.<ref>ثمالی، ابوحمزة، تفسیر ابوحمزة ثمالی، عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، راجعه و قدمه محمدهادی معرفت. مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت (ع)، بی‌تا،ص423.</ref> مراسم عاشورا و نمایش‌های تعزیه‌خوانی در عصر [[فاطمیان در تونس]] برپا می‌شد و شأن و جایگاه علی (ع) و حضرت فاطمه (ع) همواره در نزد مردم محترم بوده است، منابع تاریخی از وجود بازاری در قیروان به نام «سوق بنی‌هاشم» در قرن دوم هجری یاد می‌کنند.<ref>جعیط، هشام (۲۰۰۴م). تأسیس الغرب الاسلامی القرن الاول و الثانی هجری. لبنان: دارالطلیعه،ص162.</ref> نمادهایی مانند پنجه معکوس دست انسان معروف به «ید فاطمه» و اصطلاح «حزام فاطمه» برای تعبیر از رنگین‌کمان از جمله نمادهایی است که در [[فرهنگ عمومی تونس]] معاصر وجود دارد و می‌تواند نشانه‌های بسیار خوبی برای شناخت جایگاه [[تشیع در تونس|تشیع]] در جامعه و فرهنگ [[تونس]] باشد، امروزه، این نمادهای تشیع به همراه نمادهایی مانند ماهی، هلال و برپایی نماز باران از عادات دینی فینیقی‌ها خوانده شود.<ref>شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). [[تاریخ تونس]] من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال. دار سراسر للنشر، الطبعة الثالثه،ص32.</ref> پوشیدن عمامه سبز از سوی سادات (اشراف) در تونس رایج بوده است.<ref>بن خوجه، محمد (۱۳۷۵ق). العمامه الخضرا. الزیتونة. شماره ۷، ص ۳۱5.</ref> سادات در دوران عثمانی‌که اغلب در مناطقی مانند مساکن و صفاقس زندگی می‌کردند دارای اتحادیه‌ای به نام «نقابه الاشراف» بودند. بسیاری از ائمه جمعه و جماعت [[جامع زیتونه تونس|جامع زیتونه]] شریف بوده و هستند. امروزه، آمار دقیقی از تعداد پیروان اهل‌بیت (ع) در [[تونس]] وجود ندارد و تخمین زده می‌شود تعداد ایشان بین چهارصد تا پانصدهزار نفر باشد. نام‌های علی، علیه، علولو، بالحسن، فاطمه، فطومه، فطوم، زهره، زهور، زهراء، حسن، حسونه، حسین، مهدی، محمدمهدی، محمدصادق، محمدعلی، موسی، تقی، رضا و محمدرضا رواج دارد. [[تشیع در تونس|شیعیان معاصر در تونس]] را می‌توان به دو بخش عمده تشیع سیاسی و تشیع مذهبی تقسیم کرد؛ مراد از [[تشیع در تونس|تشیع مذهبی]] افرادی هستند که در خانواده‌ای شیعه متولد شده و پرورش یافته‌اند یا از طریق مطالعه با مکتب اهل‌بیت (ع) آشنا شده‌اند و به این مذهب گرویده‌اند؛ منظور از تشیع سیاسی نیز کسانی‌اند که از راه سیاست به [[تشیع در تونس|مذهب شیعه]] متمایل شده‌اند که پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) و پیروزی‌های نظامی و سیاسی حزب‌الله لبنان به رهبری سید حسن نصرالله در سال‌های گذشته از مهم‌ترین عوامل گرایش به تشیع بوده است. افکار اندیشمندانی مانند شهید محمدباقر صدر (د۱۴۰۰ق)، دکتر علی شریعتی (د۱۳۹۹ ق)، شهید مطهری (د۱۳۹۹ق) و کتاب‌های اندیشمند تونسی مانند دکتر تیجانی سماوی نقش مهمی در معرفی مکتب اهل‌البیت (ع) داشته است، نخستین روزنامه [[تشیع در تونس|شیعیان در تونس]] پس از انقلاب کرامت با عنوان الصحوه (بیداری) راه‌اندازی شد. با وجود این، می‌توان گفت: بسیاری از تونسی‌ها آگاهی چندانی از [[تشیع در تونس|تشیع]] ندارند و میان شیعه اثنی‌عشریه و شیعیان اسماعیلی تفاوتی قائل نیستند.<ref>عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ تونس. تهران: موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی, ص 159.</ref> | ||
== نیز نگاه کنید به == | |||
*[[تشیع در چین]] | |||
*[[تشیع در روسیه]] | |||
*[[تشیع در افغانستان]] | |||
*[[تشیع در لبنان]] | |||
*[[تشیع در مصر]] | |||
*[[تشیع در کوبا]] | |||
*[[تشیع در کانادا]] | |||
== پاورقی == | |||
[i] القوه الکاریزمیه النبویه عند آل البیت. | |||
== کتابشناسی == | |||
نسخهٔ ۱۴ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۳:۵۶
به‌نظر می‌رسد ائمه اهل‌البیت (ع) از طریق وکلای خود با مردم شمال آفریقا در ارتباط بوده‌اند و تونس نیز در این شبکه ارتباطی قرار داشته است. تونسی‌ها مذهب حنفی و مذهب شیعه را مشرقی، به معنای از شرق آمده می‌دانند. تشیع در تونس پیش از آنکه یک مذهب فقهی باشد، یک مکتب فکری و عقیدتی است؛ وجود جریان تصوف در تونس، در استمرار تشیع در این کشور نقش داشته است.[۱] حضور تشیع در افریقیه به سال ۱۷۰ قمری و با آمدن ادریس بن عبدالله کامل (د۱۷۶ق) شکل حکومتی به خود گرفت و به‌دنبال او بسیاری از سادات و نوادگان امام حسن (ع) و امام حسین (ع) به شمال آفریقا کوچ کردند. شهر مساکن از مهم‌ترین مناطق تجمع شیعیان در تونس بوده است. ادریسی‌ها توانستند با تکیه بر قدرت معنوی[i] آل‌البیت (ع) بربرها را به سوی خود جذب کنند؛[۲] قدرتی که هنوز هم در جامعه تونس بسیار زنده و پویاست. نسخه‌های خطی بسیاری در تونس وجود دارد که پیرامون اهل‌البیت (ع) نوشته شده است و در گوشه و کنار خانه‌ها و کتابخانه‌ها خاک می‌خورد.[۳] فاطمیان نیز با استفاده از جایگاه اهل‌البیت (ع) در قلب تونسی‌ها توانستند دولت خود را برپاکنند. ابن‌خلدون (د۷۳۲ق) در بحث از ظهور کرامات و امور خارق‌العاده اهل‌بیت (ع) می‌گوید: «و إذا کانت الکرامه تقع لغیرهم فما ظنک بهم علما و دینا و آثارا من النبوه و عنایه من الله بالاصل الکریم تشهد لفروعه الطیبه»؛ یعنی، وقتی که کرامات برای اشخاص دیگر امکان‌پذیر است و از آنان به وجود می‌آید، چه‌گمان می‌بری در حق اهل‌بیت (ع) با آن علم و دین و آثاری که از نبوت در آنان بوده و عنایتی که خداوند متعال به اصل شریف آنان داشته است؛ عنایتی که به شاخه‌های پاکیزه آن اصل کریم رسیده است.[۴] برخی از نویسندگان تونسی حضور تشیع در تونس را همزمان با فتح اسلامی این کشور می‌دانند و معتقدند برخی از صحابه رسول خدا (ص) و تابعین، مانند عبدالله بن عباس و عبدالله بن جعفر عقاید شیعی را وارد تونس کرده‌اند[۵] و ظهور شیعه در تونس پیش از دولت فاطمی بوده است.[۶] اصطلاح «شجرات» به همان مفهوم شجره‌نامه سادات در تونس متداول است.[۷] مفسران و فقیهان شیعه در شرق جهان اسلام با زبان منطقه افریقیه و اندلس آشنا بوده‌اند. ابوحمزه ثمالی (د۱۵۰ ق) در تفسیر خود آورده است، القنطار به زبان إفریقیه و اندلس به هشت هزار مثقال طلا یا نقره گفته می‌شود.[۸] مراسم عاشورا و نمایش‌های تعزیه‌خوانی در عصر فاطمیان در تونس برپا می‌شد و شأن و جایگاه علی (ع) و حضرت فاطمه (ع) همواره در نزد مردم محترم بوده است، منابع تاریخی از وجود بازاری در قیروان به نام «سوق بنی‌هاشم» در قرن دوم هجری یاد می‌کنند.[۹] نمادهایی مانند پنجه معکوس دست انسان معروف به «ید فاطمه» و اصطلاح «حزام فاطمه» برای تعبیر از رنگین‌کمان از جمله نمادهایی است که در فرهنگ عمومی تونس معاصر وجود دارد و می‌تواند نشانه‌های بسیار خوبی برای شناخت جایگاه تشیع در جامعه و فرهنگ تونس باشد، امروزه، این نمادهای تشیع به همراه نمادهایی مانند ماهی، هلال و برپایی نماز باران از عادات دینی فینیقی‌ها خوانده شود.[۱۰] پوشیدن عمامه سبز از سوی سادات (اشراف) در تونس رایج بوده است.[۱۱] سادات در دوران عثمانی‌که اغلب در مناطقی مانند مساکن و صفاقس زندگی می‌کردند دارای اتحادیه‌ای به نام «نقابه الاشراف» بودند. بسیاری از ائمه جمعه و جماعت جامع زیتونه شریف بوده و هستند. امروزه، آمار دقیقی از تعداد پیروان اهل‌بیت (ع) در تونس وجود ندارد و تخمین زده می‌شود تعداد ایشان بین چهارصد تا پانصدهزار نفر باشد. نام‌های علی، علیه، علولو، بالحسن، فاطمه، فطومه، فطوم، زهره، زهور، زهراء، حسن، حسونه، حسین، مهدی، محمدمهدی، محمدصادق، محمدعلی، موسی، تقی، رضا و محمدرضا رواج دارد. شیعیان معاصر در تونس را می‌توان به دو بخش عمده تشیع سیاسی و تشیع مذهبی تقسیم کرد؛ مراد از تشیع مذهبی افرادی هستند که در خانواده‌ای شیعه متولد شده و پرورش یافته‌اند یا از طریق مطالعه با مکتب اهل‌بیت (ع) آشنا شده‌اند و به این مذهب گرویده‌اند؛ منظور از تشیع سیاسی نیز کسانی‌اند که از راه سیاست به مذهب شیعه متمایل شده‌اند که پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی (ره) و پیروزی‌های نظامی و سیاسی حزب‌الله لبنان به رهبری سید حسن نصرالله در سال‌های گذشته از مهم‌ترین عوامل گرایش به تشیع بوده است. افکار اندیشمندانی مانند شهید محمدباقر صدر (د۱۴۰۰ق)، دکتر علی شریعتی (د۱۳۹۹ ق)، شهید مطهری (د۱۳۹۹ق) و کتاب‌های اندیشمند تونسی مانند دکتر تیجانی سماوی نقش مهمی در معرفی مکتب اهل‌البیت (ع) داشته است، نخستین روزنامه شیعیان در تونس پس از انقلاب کرامت با عنوان الصحوه (بیداری) راه‌اندازی شد. با وجود این، می‌توان گفت: بسیاری از تونسی‌ها آگاهی چندانی از تشیع ندارند و میان شیعه اثنی‌عشریه و شیعیان اسماعیلی تفاوتی قائل نیستند.[۱۲]
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[i] القوه الکاریزمیه النبویه عند آل البیت.
کتابشناسی
- ↑ بنانی، عبدالحفیظ (۱۴۳۲ق). مدخل الی تاریخ التشیع فی تونس. قم: ضیاءالخفاف،ص224.
- ↑ جعیط، هشام (۲۰۰۴م). تأسیس الغرب الاسلامی القرن الاول و الثانی هجری. لبنان: دارالطلیعه،ص189.
- ↑ طویلی، احمد (۲۰۱۳م). فی آل النبی. تونس: الشرکه التونسیه للنشر و تنمیه فنون الرسم،ص4.
- ↑ جعفری، محمدتقی (۱۳۷۲ش). ترجمه و تفسیر نهج‌البلاغه. تهران: دفتر نشر فرهنگ اسلامی، جلد ۲،ص272.
- ↑ بنانی، عبدالحفیظ (۱۴۳۲ق). مدخل الی تاریخ التشیع فی تونس. قم: ضیاءالخفاف،ص160.
- ↑ بنانی، عبدالحفیظ (۱۴۳۲ق). مدخل الی تاریخ التشیع فی تونس. قم: ضیاءالخفاف،ص168.
- ↑ عبدالسلام، احمد (۱۹۸۷م). مواقف اصلاحیه فی تونس قبل الحمایة. تونس: الشرکة التونسیة للتوزیع،ص82.
- ↑ ثمالی، ابوحمزة، تفسیر ابوحمزة ثمالی، عبدالرزاق محمدحسین حرزالدین، راجعه و قدمه محمدهادی معرفت. مؤسسه تحقیقات و نشر معارف اهل‌البیت (ع)، بی‌تا،ص423.
- ↑ جعیط، هشام (۲۰۰۴م). تأسیس الغرب الاسلامی القرن الاول و الثانی هجری. لبنان: دارالطلیعه،ص162.
- ↑ شریف، محمدهادی (۱۹۹۳م). تاریخ تونس من عصور ماقبل التاریخ الی الاستقلال. دار سراسر للنشر، الطبعة الثالثه،ص32.
- ↑ بن خوجه، محمد (۱۳۷۵ق). العمامه الخضرا. الزیتونة. شماره ۷، ص ۳۱5.
- ↑ عصمتی‌بایگی، سیدحسن (1395). جامعه و فرهنگ تونس. تهران: موسسه فرهنگی, هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی, ص 159.