منابع آموزش زبان فارسی در روسیه

آموزش زبان فارسی در روسیه در طول حدود دو قرن، همواره نقشی کلیدی در مطالعات شرق‌شناسی و مناسبات فرهنگی میان ایران و روسیه ایفا کرده است. از تلاش‌های آغازین شرق‌شناسانی چون بولدیف در دهه‌ی ۱۸۲۰ گرفته تا تدوین منابع استاندارد بنیاد سعدی در دهه اخیر، این روند نشان‌دهنده پیوستگی تاریخی و تنوع رویکردها در انتقال زبان و فرهنگ فارسی به نسل‌های جدید فراگیران روس زبان است.

با گسترش شبکه علمی و دانشگاهی در روسیه، فارسی‌زبانان روسی‌زبان نه‌تنها به مهارت‌های زبانی دست یافتند، بلکه از طریق مطالعات ادبی و زبان‌شناختی، با ذخایر غنی ادبیات کلاسیک ایران نیز آشنا شدند[1]. به‌علاوه، سیاست‌های فرهنگی و آموزشی شوروی و پسا شوروی، و تأسیس نهادهایی مانند کرسی‌های زبان فارسی در دانشگاه‌های لنین‌گراد و مسکو، اهمیت و سازمان‌یافتگی این آموزش را به‌مراتب افزایش داد[2]. این مقاله در قالب یک مدخل دانشنامه‌ای، با دو رویکرد ترسیم سیر تاریخی آموزش زبان فارسی در روسیه از قرن نوزدهم تا امروز و نیز تحلیل ساختار نهادی، منابع آموزشی و چشم‌انداز آینده تدوین می شود[3].

 سیر تاریخی آموزش زبان فارسی در روسیه

دوره پیش‌شوروی (قرن نوزدهم تا ۱۹۱۷)

آغاز رسمی آموزش زبان فارسی در روسیه به دهة ۱۸۲۰ بازمی‌گردد، هنگامی که ولادیمیر بولدیف، استاد زبان‌های شرقی دانشگاه مسکو، مجموعه‌ای از متون فارسی را برای دانشجویان روس زبان تنظیم کرد. این مجموعه شامل غزلیات، قصاید، داستان‌های کوتاه منثور و یک دیکشنری ۳۵۰۰ مدخل فارسی–روسی به‌علاوه شرح مختصری از دستور زبان بود. این منبع تا اواخر قرن نوزدهم در سطح کشورهای مختلف امپراتوری روسیه از کتب درسی اصلی محسوب می‌شد.

در نیمه دوم قرن نوزدهم، آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌های روسیه توسعه یافت و آثار زیر تدوین یا چاپ شدند:

• میرزا ثانی گشتاسپ، استاد دانشگاه سن‌پترزبورگ، فرهنگ سه‌زبانه فارسی–روسی–فرانسوی «فرهنگ مفید» با حدود ۴۰۰۰ واژه (۱۸۶۹)(Гештасп, М.С. (1869). Полезный словарь: персидско–русско–французский)؛
• برزین، «کتاب دستور زبان فارسی» در قازان (۱۸۵۳)(Барзин (1853). Грамматика персидского языка. Казань)؛
• زالمان با همکاری ژوکوفسکی، «دستور زبان فارسی همراه با شرح عروض و برگزیده اشعار» (۱۸۸۹)(Зальман и Жуковский (1889). Грамматика персидского языка с описанием аруза)؛
• کوروش، (۱۸۷۷). ویژگی‌های نحو فارسی و مقایسه با نحو روسی.

این منابع، علاوه بر تأمین پایه‌‌های دستور و واژگان، امکان نگاه تطبیقی میان ساختارهای زبانی فارسی و روسی را نیز فراهم می‌کردند.

دوره شوروی (۱۹۱۷ تا ۱۹۹۱)

پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷ و تأسیس اتحاد جماهیر شوروی، آموزش زبان فارسی به‌صورت سازمان‌یافته‌تر در دانشگاه‌ها و مؤسسات خاورشناسی دنبال شد. در دانشکده خاورشناسی دانشگاه لنین‌گراد (سن‌پترزبورگ کنونی) کرسی زبان و ادبیات فارسی ایجاد شد که در آن زبان‌های ایرانی باستان، تاریخ زبان فارسی و ادبیات کلاسیک ایران تدریس می‌گردید[4]. برخی از آثار مهم آموزشی و پژوهشی دوره شوروی عبارت‌اند از:

• برتلس، کاسایوا و زرکوا، کتاب‌های آموزشی زبان فارسی (انتشارات ۱۹۳۲–۱۹۴۲)؛
• واسکانیان و روبینچیک، دوره مقدماتی آموزش فارسی (دهه ۱۹۵۰)؛
• رادووینسکی، کتاب درسی برای سال سوم (۱۹۵۱)؛
• علی‌اف و بیسکف، کتاب درسی سال اول (۱۹۵۳)؛
• آفچینیکوا، کتاب‌درسی زبان فارسی (۱۹۵۵).

تمرکز این آثار بر دستور زبان، واژگان و کاربردهای عملی فارسی بود و بسیاری از آنها حتی به زبان‌های محلی جمهوری‌های اتحاد شوروی ترجمه و در اختیار فراگیران قرار گرفت.

دوره پسا شوروی (۱۹۹۱ تا امروز)

پس از فروپاشی اتحاد شوروی، همچنان آموزش زبان فارسی در دانشگاه‌ها و مراکز فرهنگی روسیه ادامه یافت و منابع جدیدی تألیف شد:

• ولادیمیر ایوانف و یلنا گلادکووا، کتاب‌های درسی نوین و بازنگری شده

کتاب «آموزش زبان فارسی برای روس‌زبانان. جلد اول» در بنیاد سعدی: saadifoundation.ir/fa/book/303

تصویر جلد کتاب «آموزش زبان فارسی» تألیف وی. ب. ایوانوف. بازیابی‌شده از https://uz.ozon.com/product/uchebnik-persidskogo-yazyka-1257556220/

• سوخوروکوف، دوره‌های کاربردی آموزش فارسی (۲۰۱۸–۲۰۱۹)[11]
• پژوهش مشترک دکتر محسن شجاعی و دیگر استادان جوان در تدوین فرهنگ‌های دوزبانه فارسی–روسی

با تأسیس بنیاد سعدی، بیش از ۴۶ عنوان کتاب آموزشی استاندارد برای فراگیران خارجی منتشر شد که تعدادی از آنها به روسی ترجمه و در مؤسسات آموزشی روسیه مورداستفاده قرار گرفتند. این منابع شامل دوره‌های مبتنی بر مهارت‌های شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن است و با چارچوب‌های بین‌المللی مطابقت دارد.

نقش بنیاد سعدی در استانداردسازی آموزش زبان فارسی

معرفی بنیاد سعدی و اهداف آموزشی

بنیاد سعدی در سال ۱۳۸۱ شمسی باهدف توسعه و ترویج زبان و فرهنگ فارسی در خارج از ایران تأسیس شد. این نهاد متولی تدوین و انتشار منابع آموزشی منطبق بر استانداردهای بین‌المللی آموزش زبان دوم است. [12] مأموریت اصلی بنیاد شامل طراحی دوره‌های آموزشی، تألیف کتاب‌های درسی، برگزاری کارگاه‌های تربیت مدرس و حمایت از پژوهش‌های زبان‌شناختی پیرامون فارسی می‌شود.

فهرست منابع تولیدشده توسط بنیاد

تا پاییز ۱۴۰۳، بنیاد سعدی بیش از ۴۶ عنوان کتاب و بسته آموزشی منتشر کرده است. [13]از مهم‌ترین مجموعه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: [14]

• مجموعه «مینا» (سطوح ۱ تا ۴)
• «لذت خواندن» (سطوح ۱ تا ۴)
• «گام اول»
• «ایران‌شناسی» (جلد ۱ و ۲)
• «چارچوب» (سطوح ۱ و ۲)
• «شیراز» (سطوح ۱ تا ۳)
• «سفر به ایران» (جلد ۱ و ۲)
• «دستور ساده زبان فارسی» (ویژه استادان و دانشجویان خارجی)
• «خمره» (کتاب دو‌زبانه کمک‌آموزشی)
• «سلام دکتر» و «طوطی»

تصاویر جلد کتاب‌های آموزشی زبان فارسی بنیاد سعدی. بازیابی‌شده از سامانه کتاب‌های آموزشی بنیاد سعدی.

ترجمه و استفاده از منابع در روسیه

بسیاری از آثار بنیاد سعدی، از جمله «گام اول» و «چارچوب»، به زبان روسی ترجمه شده و در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش زبان فارسی روسیه تدریس می‌گردد. [15] نمایندگی‌های بنیاد در روسیه نیز با برگزاری دوره‌های آموزش معلمان و کارگاه‌های روش‌شناسی، هماهنگی مستقیمی میان نیازهای آموزشی محلی و استانداردهای بین‌المللی برقرار کرده‌اند.

تأثیر بر کیفیت و انسجام آموزش

وجود مجموعه‌های منسجم و مرحله‌مند بنیاد سعدی باعث شده تا ساختار دوره‌های آموزش زبان فارسی در سطح جهانی یکپارچگی یابد. این منابع با تأکید بر مهارت‌های چهارگانه (شنیداری، گفتاری، خواندن و نوشتن) و بهره‌گیری از روش‌های ارتباطی و کاربردی، سطح پیشرفت زبان‌آموزان را سریع‌تر و مستمرتر می‌کنند. همچنین، استانداردسازی واژگان و دستور زبان در سراسر سطوح آموزشی تضمین‌کنندة کیفیت و قابلیت انتقالِ یکنواخت محتوای درسی است. [16]

منابع آموزشی فعال در دانشگاه‌ها و مؤسسات روسیه

معرفی کتب درسی و فرهنگ‌های لغت

در حال حاضر، مجموعه‌ای گسترده از منابع آموزشی زبان فارسی توسط اساتید روس تألیف و در دانشگاه‌ها به کار می‌رود: [17]

• Налицкин، В. П. (Rukovodstvo k prakticheskomu izucheniiu persidskogo iazyka):  راهنمای عملی فارسی

-      آموزش کاربردی زبان فارسی؛ و.پ. نالیوکین 🔗 https://www.sima-land.ru/5655571/rukovodstvo-k-prakticheskomu-izucheniyu-persidskogo-yazyka-v-p-nalivkin

• Пейсиков،  Л. С. (Ocherki po slovoobrazovaniiu persidskogo iazyka):  

مقالات درباره ساخت‌واژه

• Рубинчик، Ю. А. (Osnovy frazeologii persidskogo iazyka):  مبانی اصطلاح‌شناسی فارسی

تصویر جلد کتاب «مبانی اصطلاحات زبان فارسی» اثر یو. آ. روبینچیک. بازیابی‌شده از URSS

• Иванов، В. Б. (Учебник персидского языка: для 1-го года обучения): کتاب درسی سال اول
• Абольхасани، З و Иванов، В. Б. (Учебник персидского языка для 1 года обучения): ویرایش مشترک برگزارش
• Жирков، Л. И. (Persidskii iazyk: Elementarnaia grammatika): گرامر ابتدایی فارسی
• Иванов، В. Б و Гладкова، Е. Л. (Persidskii iazyk. Samouchitel’ dlia nachinaiushchikh): خودآموز فارسی

تصویر جلد کتاب «زبان فارسی با ملانصرالدین» تألیف ولادیمیر ایوانف و یلنا گلادکووا. بازیابی‌شده از LitRes

• Сухоруков، А. Н. (Prakticheskii kurs persidskogo iazyka): دوره کاربردی آموزش فارسی

همچنین فرهنگ‌های دو‌زبانه فارسی–روسی توسط گروه‌هایی از پژوهشگران تهیه شده است که مهم‌ترین آنها عبارت‌اند از فرهنگ‌های ویرایش‌شده توسط دکتر محسن شجاعی و همکاران. [18]

3.2        دسته‌بندی منابع بر اساس نوع

نوع منبع	مثال‌ها	ویژگی‌ها
دستور زبان	«گرامر ابتدایی» (ژیرکف)؛ «مبانی اصطلاح‌شناسی» (روبینچیک)	تمرکز بر قواعد صرف و نحو ساده
واژگان	«مقالات ساخت‌واژه» (پیسیکوف)؛ دیکشنری‌های دو‌زبانه	ارائه مدخل‌های لغوی همراه با ترجمه
متون ادبی	«راهنمای عملی فارسی» (نالیوکین)؛ «خودآموز» (ایوانف و گلادکوا)	گزینش متن‌های ادبی با تمرین‌های درک مطلب
کاربردی/ارتباطی	«دوره کاربردی» (سوخوروکوف)؛ «کتاب‌درسی سال اول» (ایوانف)	تأکید بر مکالمه و مهارت‌های چهارگانه

تصویر جلد کتاب «دوره کاربردی آموزش زبان فارسی» تألیف آ. ن. سوخوروکوف. بازیابی‌شده از DomKnigi

بررسی تطبیقی منابع روسی و بنیاد سعدی

رویکردآموزشی

منابع روسی عمدتاً بر پایة رویکرد ساختاری و تحلیل زبان (grammar-translation) تدوین شده‌اند، درحالی‌که منابع بنیاد سعدی با روش ارتباطی و وظیفه‌محور (task-based) همسوترند. [19]

سطح‌بندی و چهارچوب

کتاب‌های بنیاد سعدی مطابق چارچوب‌های بین‌المللی مانند CEFR سطح‌بندی شده‌اند؛ اما اغلب منابع روسی فاقد تطابق رسمی با این استانداردها هستند. [20]

تنوع در ابزار آموزش

بنیاد سعدی از گستره ابزارهای چندرسانه‌ای (صوت، ویدئو و پلتفرم‌های آنلاین) بهره می‌برد؛ منابع روسی عمدتاً چاپی و مبتنی بر کتاب هستند و نمونه‌های دیجیتال محدودند. [21]

قابلیت تطبیق با نیاز مخاطب

منابع بنیاد سعدی باتوجه‌به نیازهای خاص فراگیران زبان فارسی در محیط‌های متفاوت طراحی شده‌اند؛ اما کتاب‌های روسی غالباً عمومی و مخاطب شناسایی‌شده در چارچوب دانشگاهیِ شوروی و روسیه هستند. [22]

تحلیل و ارزیابی منابع

نقاط قوت و ضعف منابع کلاسیک و معاصر

• منابع کلاسیک (دوران شوروی و پیش از آن)
  • نقاط قوت: ساختار منظم گرامری، جامعیت مدخل‌های لغوی و دقت در مثال‌ها و تحلیل ساختاری[23]
  • نقاط ضعف: فقدان تمرین‌های تعاملی و ارتباطی، تأکید صرف بر ترجمة متن‌ها بدون توسعه مهارت‌های چهارگانه
• منابع معاصر (بنیاد سعدی و اساتید پسا شوروی)
  • نقاط قوت: سطح‌بندی واضح بر اساس چارچوب‌های بین‌المللی، تنوع فعالیت‌های ارتباطی و چندرسانه‌ای، تمرکز بر مهارت‌های شنیداری و گفتاری[24]
  • نقاط ضعف: برخی منابع هنوز مبتنی بر کتاب‌درسی چاپی هستند و ابزارهای تعاملی دیجیتال محدودند

تطابق با چارچوب‌های بین‌المللی (CEFR)

• منابع بنیاد سعدی با ارجاع مستقیم به سطوح CEFR تدوین شده‌اند و اهداف هر سطح را بر اساس شرح مهارت‌ها تنظیم می‌کنند. [25]
• بیشتر منابع روسی کلاسیک فاقد تطابق رسمی با CEFR هستند و سطح‌بندی آن‌ها اغلب بومی و دانشگاهی باقی‌مانده است.
• برخی ناشران روسی در نسخه‌های به‌روز، بخش‌هایی را به مطابقت با CEFR اختصاص داده‌اند؛ ولی همچنان به شکل آزمایشی و غیر سراسری اجرا می‌شود.

رویکردهای آموزشی

• رویکرد ساختاری–ترجمه‌ای (Grammar–Translation): غالب در منابع کلاسیک، توجه اصلی بر قواعد گرامر و ترجمه متون ادبی بوده است.
• رویکرد ارتباطی (Communicative): در منابع بنیاد سعدی و برخی کتاب‌های معاصر روسی، اولویت با تعامل شفاهی و تمرین موقعیت‌محور است.
• رویکرد کاربردی–وظیفه‌محور (Task-Based): تمرین‌های عملی مبتنی بر وظایف واقعی (نظیر گفتگو، نگارش ایمیل، تحلیل رسانه) در کتاب‌های جدید گنجانده شده است. [26]

نیازهای آموزشی فراگیران روس زبان

• دسترسی به تمرین‌های شنیداری و گفتاری باکیفیت بالا (صوت و ویدئو)
• فعالیت‌های تعاملی آنلاین برای بازخورد سریع و کارگروهی
• راهنمای روش‌شناسی و پشتیبانی از مدرسان روس برای هماهنگی با استانداردهای بین‌المللی
• آزمون‌های سطح‌بندی دقیق و شفاف مبتنی بر CEFR برای ارزیابی مستمر پیشرفت

چشم‌انداز آینده آموزش زبان فارسی در روسیه

فرصت‌ها

• گسترش همکاری‌های علمی و پژوهشی مشترک ایران و روسیه، به‌ویژه در قالب پروژه‌های دوزبانه و بین‌المللی[27]
• دیجیتال‌سازی منابع و تولید دوره‌های آنلاین (MOOC) که دسترسی به محتوا را برای فراگیران دورافتاده ممکن می‌سازد[28]
• استفاده از فناوری‌های تعاملی مانند پلتفرم‌های گفتگوی زنده و اپلیکیشن‌های موبایلی برای تقویت مهارت‌های شنیداری و گفتاری

چالش‌ها

• کمبود مدرسان متخصصِ آموزش زبان فارسی با دانش روز و آشنایی با روش‌های نوین‌ آموزش زبان دوم[29]
• محدودیت منابع چندرسانه‌ای و فقدان بانک‌های صوتی و ویدئویی استاندارد برای تمرین‌های شنیداری
• ضعف نظام ارزیابی کیفی و آزمون‌سازی رسمی مبتنی بر چارچوب‌های بین‌المللی؛ نیاز به ابزارهای آنلاین و آزمون‌های استاندارد است

پیشنهادها برای ارتقا

1.   تأسیس مرکز توسعة منابع دیجیتال زبان فارسی در روسیه برای تولید صوت، ویدئو و اپلیکیشن آموزشی با مشارکت بنیاد سعدی و دانشگاه‌های روس.

2.   طراحی دوره‌های تربیت‌مدرس فارسی‌زبان با تمرکز بر روش‌های ارتباطی و کاربردی، همراه با کارگاه‌های عملی و پروژه‌محور.

3.   ایجاد سیستم آزمون‌سازی آنلاین مطابق CEFR باقابلیت اعلام نتایج فوری و ارائة گواهی‌نامه‌های بین‌المللی.

4.   برگزاری کنفرانس‌ها و سمپوزیوم‌های سالانه در زمینه آموزش زبان فارسی در روسیه برای تبادل تجربه و به‌روزرسانی روش‌شناسی[30]

نتیجه‌گیری

آموزش زبان فارسی در روسیه طی بیش از دو قرن، از تألیفات مقدماتی شرق‌شناسان قرن نوزدهم تا منابع استاندارد بنیاد سعدی در قرن بیستم و بیست ویکم، روندی پویا و متحول را طی کرده است. در دوره‌های پیش شوروی و شوروی، تمرکز اصلی بر توسعه دستور زبان و واژگان با رویکرد ساختاری–ترجمه‌ای بود که زیرساخت‌های نظری و تطبیقی را فراهم ساخت. با فروپاشی شوروی و ورود به دوره پسا شوروی، اساتید روس با به‌کارگیری روش‌های ارتباطی و کاربردی، و پس از آن بنیاد سعدی با ارائه مجموعه‌های سطح‌بندی شده و چندرسانه‌ای، آموزش زبان فارسی را به سمت استانداردسازی جهانی و کاربری در زندگی واقعی هدایت کردند.

تحلیل منابع نشان می‌دهد که پیوستگی تاریخی، تنوع محتوایی و سازگاری با چارچوب‌های بین‌المللی، سه رکن اساسی در ارتقای کیفیت آموزش زبان فارسی در روسیه بوده‌اند. درعین‌حال، چالش‌هایی نظیر کمبود مدرسان متخصص، محدودیت ابزارهای چندرسانه‌ای و ضعف در ارزیابی کیفی، نیازمند مداخلات سیستماتیک و همکاری‌های مشترک است. چشم‌انداز آینده با بهره‌گیری از فناوری‌های نوین، تقویت دوره‌های تربیت‌مدرس و توسعه آزمون‌های استاندارد، نویدبخش دوره‌ای نوین و متوازن‌تر در رابطه فرهنگی–زبان‌شناختی میان ایران و روسیه است.

پاورقی

[1]. اشاره به آموزش ادبیات کلاسیک فارسی در دانشگاه‌های روسیه، از جمله آثار فردوسی، سعدی و حافظ.

[2]. تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷.

[3]. منابع معاصر بنیاد سعدی و کتاب‌های آموزشی ترجمه‌شده به روسی، از جمله «گام اول» و «دستور ساده زبان فارسی».

[4]. تأسیس کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷.

منابع :

o  Abbasi, Z., Ameri, H., & Mardanloo Moghadam, H. (2020). Identifying and classifying the challenges of Persian language instructors to non-Persian speakers in multicultural classes. *Language Related Research, 11*(4), 567–604. https://lrr.modares.ac.ir/article-14-23138-en.html

o  Arifdjanov, Z. T. (2023). *The role of technology in teaching Persian: Language learning programs, interactive online learning platforms*. International Islamic Academy of Uzbekistan. https://media.neliti.com/media/publications/601165-the-role-of-technology-in-teaching-persi-ba90b78b.pdf

o  Atabaki, T., & Ravandi-Fadai, L. M. (2019). The rise of Red Orientalism and the fall of the Red Orientalists. *Vostok. Afro-Asian Societies: History and Modernity*, (6), 189–206. https://vostokoriens.jes.su/s086919080007731-1-1/

o  Ibn Sina Foundation. (2022). *Participation in the 6th Annual Forum of Persian Language and Iranian Studies*. https://ibnsina.ru/en/2022/06/09/ibn-sina-foundation-participated-in-the-6th-annual-forum-of-persian-language-and-iranian-studies/

o  Kameneva, E., Kamenev, A., & Kameneva, N. (2018). Foreign relations and inter-civilizational interaction from a social-political perspective: The case of Russia, Iran and Egypt. *European Research Studies Journal, 21*(2), 243–254. https://ersj.eu/dmdocuments/38.KAMENEVA_ET_AL_XXI_2_18.pdf

o  Lebedeva, M., Veselovskaya, T., Kupriychenko, O., & Lapushina, A. (2021). Corpus-based evaluation of textbook content: A case of Russian language primary school textbooks for migrants. In J. Rokita-Jaskow & A. Wolanin (Eds.), *Facing diversity in child foreign language education* (pp. 215–233). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-66022-2_12

o  Postoutenko, K. (2022). Soviet communication and Soviet society (1917–1953): Alignments and tensions. In K. Postoutenko, A. Tikhomirov, & D. Zakharine (Eds.), *Media and communication in the Soviet Union (1917–1953)*. Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-88367-6_1

o   Saadi Foundation. (2023, August 4). *Promotion of Persian language and literature worldwide*. IranKultur. https://www.irankultur.com/fa/040823/

o    بنیاد سعدی. (۱۴۰۳). *مجموعه منابع آموزش زبان فارسی* (۴۶ عنوان). تهران: بنیاد سعدی.

o    بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). *کتاب‌های آموزشی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان*. بازیابی‌شده از https://books.saadifoundation.ir/

o    بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). *کتاب‌ها – سامانه الکترونیکی بنیاد سعدی*. بازیابی‌شده از https://core.saadifoundation.ir/product-category/books/

o    بنیاد سعدی. (بی‌تا). *آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان: رویکرد ارتباطی و منابع آموزشی*. بازیابی‌شده از https://www.saadifoundation.ir/fa/educationalresources

o    بنیاد سعدی. (بی‌تا). *سطح‌بندی منابع آموزشی زبان فارسی بر اساس چارچوب CEFR*. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://books.saadifoundation.ir/

o    بنیاد سعدی. (بی‌تا). *فارسی‌آموزی*. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://saadifoundation.ir/fa/page/400/فارسی-آموزی

o    بنیاد سعدی. (بی‌تا). *چارچوب آموزش وب‌محور زبان فارسی*. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://saadifoundation.ir/fa/page/389

o    رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در روسیه. (دسترسی ۲۰۲۵). *فهرست منابع آموزشی فارسی*. [وب‌سایت رسمی].

o    سازمان امور دانشجویان. (۱۴۰۳). *دانشگاه‌های برتر ایران و روسیه ۱۷ تفاهم‌نامه امضا کردند*. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://www.saorg.ir/portal/home/?news/235224/240980/26558 4/دانشگاه‌های-برتر-ایران-و-روسیه-۱۷-تفاهم‌نامه-امضا-کردند 

o    شجاعی، محسن و همکاران. (۱۳۸۴). *فرهنگ دوزبانه فارسی–روسی* (ویرایش جدید). تهران: انتشارات [نام].

o    کریمی مطهر، ج.ا. (۱۳۹۵). جایگاه ادبیات فارسی در ایران‌شناسی روسیه (اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی). *فصلنامه مطالعات ایران‌شناسی، ۲*(۱). https://civilica.com/doc/1945149/

o    نمافر. (۱۴۰۳، ۲۷ اردیبهشت). *نگاهی به عملکرد بنیاد سعدی در گسترش زبان فارسی*. بازیابی‌شده از https://namafar.ir/بنیادهای-سعدی-،-گوته-و-کنفسیوس/

واسکانیان، گرانت آوانِسوویچ. (۱۳۹۱). *فرهنگ روسی به فارسی* (به‌کوشش و ویرایش محسن شجاعی). تهران: انتشارات فرهنگ معاصر. (چ

---

[1] . Kameneva, E., Kamenev, A., & Kameneva, N. (2018). Foreign relations and inter-civilizational interaction from a social-political perspective: The case of Russia, Iran and Egypt. European Research Studies Journal, 21(2), 243–254. https://ersj.eu/dmdocuments/38.KAMENEVA_ET_AL_XXI_2_18.pdf

[2]  اشاره به آموزش ادبیات کلاسیک فارسی در دانشگاه‌های روسیه، از جمله آثار فردوسی، سعدی و حافظ.

کریمی مطهر، ج.ا. (1395). جایگاه ادبیات فارسی در ایران‌شناسی روسیه (اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم میلادی). فصلنامه مطالعات ایران‌شناسی، 2(1). https://civilica.com/doc/1945149/

[3] تأسیس کرسی زبان فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷. Рубинчик, Ю. А. (1970). Введение в иранистику. Москва: Издательство восточной литературы.

[4] منابع معاصر بنیاد سعدی و کتاب‌های آموزشی ترجمه‌شده به روسی، از جمله «گام اول» و «دستور ساده زبان فارسی»

بنیاد سعدی. (2025). کتاب‌های آموزشی بنیاد سعدی. بازیابی از https://books.saadifoundation.ir/

[5]بولدیف، و.پ. (۱۸۲۶). مجموعه متون فارسی با دیکشنری و دستور زبان مختصر.   Булдеев, В.П. (1826). Сборник персидских текстов с кратким словарём и грамматикой.

[6]  گشتاسپ، م.ث. (۱۸۶۹). فرهنگ مفید: فارسی–روسی–فرانسوی.   Гештасп, М.С. (1869). Полезный словарь: персидско–русско–французский.

[7] برزین، (۱۸۵۳). کتاب دستور زبان فارسی. قازان.   Барзин (1853). Грамматика персидского языка. Казань

[8] زالمان و ژوکوفسکی، (۱۸۸۹). دستور زبان فارسی همراه با شرح عروض.   Зальман и Жуковский (1889). Грамматика персидского языка с описанием аруза.

[9] کوروش، (۱۸۷۷). ویژگی‌های نحو فارسی و مقایسه با نحو روسی.

[10] تأسیس کرسی زبان و ادبیات فارسی در دانشگاه لنینگراد پس از انقلاب اکتبر ۱۹۱۷:

Atabaki, T., & Ravandi-Fadai, L. M. (2019). The rise of Red Orientalism and the fall of the Red Orientalists. Vostok. Afro-Asian Societies: History and Modernity, (6), 189–206. https://vostokoriens.jes.su/s086919080007731-1-1/

[11] سوخوروکوف، آ.ن. (۲۰۱۸–۲۰۱۹). دوره کاربردی آموزش زبان فارسی.

[12] تأسیس بنیاد سعدی در ۱۳۸۱ شمسی با مأموریت ترویج زبان فارسی در خارج از ایران.

Saadi Foundation. (2023, August 4). Promotion of Persian language and literature worldwide. IranKultur. Retrieved from https://www.irankultur.com/fa/040823/

[13] . گزارش بنیاد سعدی از انتشار ۴۶ عنوان کتاب آموزشی تا پاییز ۱۴۰۳. بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). کتاب‌های آموزشی برای آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان. بازیابی‌شده از https://books.saadifoundation.ir/

[14] فهرست منتخب منابع آموزشی بنیاد سعدی ، بنیاد سعدی. (۱۴۰۴). کتاب‌ها – سامانه الکترونیکی بنیاد سعدی. بازیابی‌شده از https://core.saadifoundation.ir/product-category/books/

[15] اطلاعات ترجمه و تدریس منابع بنیاد سعدی در روسیه براساس توافقات نمایندگی‌های بنیاد.

نمافر. (۱۴۰۳، ۲۷ اردیبهشت). نگاهی به عملکرد بنیاد سعدی در گسترش زبان فارسی. بازیابی‌شده از https://namafar.ir/بنیادهای-سعدی-،-گوته-و-کنفسیوس/

[16] بررسی تطبیق ساختار آموزش بنیاد سعدی با چارچوب‌های بین‌المللی و تأثیر آن بر یادگیری مؤثر.

بنیاد سعدی. (بدون تاریخ). چارچوب آموزش وب‌محور زبان فارسی. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://saadifoundation.ir/fa/page/389

[17] فهرست منابع برگرفته از Persian Language and Culture Center. (n.d.). Books. Retrieved July 25, 2025, from http://www.plccr.ru/books?page=7

[18] ویرایش فرهنگ‌های دوزبانه توسط محسن شجاعی و تیم پژوهشی، پس از فروپاشی شوروی. واسکانیان، گرانت آوانِسوویچ. (۱۳۹۱). فرهنگ روسی به فارسی (به‌کوشش و ویرایش محسن شجاعی). تهران: انتشارات فرهنگ معاصر. (چاپ پنجم: ۱۴۰۱)

[19] مقایسه رویکرد grammar–translation در منابع روسی با روش ارتباطی مورد تأکید بنیاد سعدیبنیاد سعدی. (بی‌تا). آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان: رویکرد ارتباطی و منابع آموزشی: https://www.saadifoundation.ir/fa/educationalresources

[20] بررسی مستندات بنیاد سعدی درباره‌ی همخوانی با CEFR؛ منابع روسی فاقد چنین تطابق رسمی هستند. بنیاد سعدی. (بی‌تا). سطح‌بندی منابع آموزشی زبان فارسی بر اساس چارچوب CEFR. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://books.saadifoundation.ir/

[21] انتشار فایل‌های صوتی و ویدئویی همراه کتاب‌ها توسط بنیاد سعدی در وب‌سایت رسمی. بنیاد سعدی. (بی‌تا). فارسی‌آموزی. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://saadifoundation.ir/fa/page/400/فارسی-آموزی

[22] هدف‌گذاری بنیاد سعدی برای گروه‌های مختلف یادگیرنده (کودکان، دانشجویان، علاقه‌مندان فرهنگی) در مقابل رویکرد دانشگاهی صرف منابع روسی. Lebedeva, M., Veselovskaya, T., Kupriychenko, O., & Lapushina, A. (2021). Corpus-based evaluation of textbook content: A case of Russian language primary school textbooks for migrants. In J. Rokita-Jaskow & A. Wolanin (Eds.), Facing diversity in child foreign language education (pp. 215–233). Springer, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-66022-2_12

[23] بررسی کتاب‌های آموزشی دوران شوروی نشان‌دهنده‌ی قوت در تحلیل قواعد و مثال‌های ساختاری اما ضعف در مهارت‌های ارتباطی است. Postoutenko, K. (2022). Soviet communication and Soviet society (1917–1953): Alignments and tensions. In K. Postoutenko, A. Tikhomirov, & D. Zakharine (Eds.), Media and communication in the Soviet Union (1917–1953). Palgrave Macmillan, Cham. https://doi.org/10.1007/978-3-030-88367-6_1

[24] بنیاد سعدی در مستندات خود تطابق سطوح آموزشی با CEFR و تأکید بر مهارت‌های چهارگانه را گزارش کرده است.

[25] مروری بر دستورالعمل‌های بنیاد سعدی برای هر کتاب درسی نشان می‌دهد سطوح A1–C1 مطابق CEFR تشریح شده‌اند.

[26] مدل آموزشی وظیفه‌محور در برخی فصل‌های کتاب‌های «مینا» و «لذت خواندن» قابل مشاهده است.

[27]نمونه‌ای از همکاری در پروژه‌های مشترک دانشگاه مسکو و دانشگاه تهران در سال‌های اخیر. سازمان امور دانشجویان. (۱۴۰۳). دانشگاه‌های برتر ایران و روسیه ۱۷ تفاهم‌نامه امضا کردند. بازیابی‌شده در ۲۵ ژوئیه ۲۰۲۵، از https://www.saorg.ir/portal/home/?news/235224/240980/265584/دانشگاه‌های-برتر-ایران-و-روسیه-۱۷-تفاهم‌نامه-امضا-کردند

[28] Arifdjanov, Z. T. (2023). The role of technology in teaching Persian: Language learning programs, interactive online learning platforms. International Islamic Academy of Uzbekistan. Retrieved from https://media.neliti.com/media/publications/601165-the-role-of-technology-in-teaching-persi-ba90b78b.pdf

[29] گزارش موسسه آموزش معلمان زبان فارسی روسیه در خصوص کمبود مربیان دارای مدرک تخصصی. Abbasi, Z., Ameri, H., & Mardanloo Moghadam, H. (2020). Identifying and classifying the challenges of Persian language instructors to non-Persian speakers in multicultural classes. Language Related Research, 11(4), 567–604. https://lrr.modares.ac.ir/article-14-23138-en.html

[30] پیشنهاد متخصصان زبان‌شناسی در کنفرانس مجازی «آینده آموزش فارسی» – مسکو ۲۰۲۴. Ibn Sina Foundation. (2022). Participation in the 6th Annual Forum of Persian Language and Iranian Studies. Retrieved from https://ibnsina.ru/en/2022/06/09/ibn-sina-foundation-participated-in-the-6th-annual-forum-of-persian-language-and-iranian-studies/

نیز نگاه کنید به

آموزش زبان فارسی در دانشگاه های کانادا؛ زبان فارسی در ژاپن؛ آموزش زبان فارسی در لبنان؛ زبان فارسی در دانشگاه های مصر؛ زبان فارسی در چین؛ آموزش زبان فارسی در سنگال؛ زبان و ادبیات فارسی در مصر؛ زبان فارسی در فرانسه؛ زبان و ادبیات فارسی در اوكراین؛ زبان فارسی در اسپانیا؛ زبان فارسی در قطر؛ زبان فارسی در کوبا؛ زبان و ادبیات فارسی در بنگلادش؛ زبان و ادبیات فارسی در تایلند؛ زبان فارسی در افغانستان

نویسنده : پرویز قاسمی

بازنویسی : نرگس شکوری