روابط روسیه با جمهوری اسلامی ایران
پیشینه روابط سیاسی و اقتصادی با ایران
ایران و روسیه در پانصد سال گذشته روابطی پر فراز و نشیب و همراه با دوستی و دشمنی با یكدیگر داشته‌اند. این روابط از همكاری‌های دوره صفویه، به‌خصومت، جنگ و مداخلات دوره قاجار و سپس روابط خصمانه و گاه دوستانه دوره پهلوی و سرانجام همكاری‌های پسا شوروی رسیده است. روابط ایران و شوروی تا زمان پیروزی انقلاب اسلامی با وجود برخی نگرانی‌ها و مسایل، به یک‌نوع ثبات نسبی رسیده بود و از این زمان تا پایان جنگ ایران و عراق در سال 1367 به‌خاطر مسأله افغانستان و حمایت مسکو از بغداد، شکننده و نا پایدار بود. با سفر هاشمی رفسنجانی رئیس مجلس شورای اسلامی به مسكو در سال 1368 و امضای قرارداد ده میلیارد دلاری همكاری‌های اقتصادی و فنی دو كشور روابط جدیدی شکل گرفت، اما نباید نادیده گرفت که روابط دو کشور به‌طور جدی از میانه دهه 1990 آغاز شد. بازدیدهای پیاپی مقام‌های دو كشور در سطح وزرا ( وزرای خارجه، دفاع و دبیران شورای امنیت ) و دیدار سران دو كشور در نیویورك در سال 2000 كمك كرد تا وضعیت جدیدی پدید آید و روابط نزدیك روسیه و ایران بیش از پیش تثبیت شود.
دیدار رئیس جمهوری ایران، محمد خاتمی در سال 2001 از روسیه و توافقنامه همكاری‌های اساسی با ولادیمیر پوتین، موجب شد روابط دو طرف برای دهه بعدی به‌طور جدی‌تر تداوم یابد. در گفتگوی سران دو كشور که در زمینه همكاری‌های نزدیك اقتصادی انجام شد بیانیه‌ای نیز درباره دریای خزر صادر شد. در آوریل 2002 وزیرخارجه ایران كمال خرازی از مسكو دیدار و مدارك تأیید شده موافقتنامه مارس 2001 را مبادله کرد و سرانجام دیدار پوتین از تهران درسال (1387)2008 را میتوان نقطه اوج این روابط پنداشت. اما روابط دو کشور در سال های 1387 تا 1389 به آرامی با موانع و مشکلاتی مواجه شد که البته این دوره نیز جای خود را به همکاری های مهم دو کشور در مسائل سوریه از 1390 تا کنون رسیده است.
در سطح دوجانبه، تعاملات دو کشور در طی بیست و سه سال اخیر در زمینه‌های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی، سیاسی و نظامی جریان داشته و روندی رو به گسترش را برای آینده ترسیم می‌کند. در دو دهه اخیر، مناسبات اقتصادی تهران و مسکو در زمینه‌های گوناگون تجاری، انرژی، حمل و نقل، فنی و صنعتی در جریان بوده و به شكل روزافزونی ادامه داشته است. حجم مبادلات دو كشور ایران و شوروی در سال 1990 حدود یك میلیارد و چهارصد میلیون دلار بود. اما در سال‌های نخست روابط دو كشور كاهش یافت. ازسال 1992 تا 1995، این میزان از 723 میلیون دلار به 200 میلیون دلار در سال کاهش یافت. در سال 1375 (1996) ارزش روابط دو كشور به 400 میلیون دلار، در سال 1376 به 450 میلیون دلار و در سال‌های 1377 و 1378 از مرز 500 میلیون دلار گذشت. حجم مبادلات دوكشور در سال 2000 حدود 700 میلیون دلار بود و در سال 2001 از مرز یك میلیارد دلار فراتر رفت. البته بیشتر این مبادلات به واردات ایران از روسیه اختصاص داشته، به‌طوری‌که به‌عنوان مثال در سال 1998، واردات روسیه از ایران، 70 میلیون دلار بوده است و این نشان می‌دهد كه تا چه اندازه ایران تراز پرداخت منفی داشته است (موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر، 1387: 7).
روابط اقتصادی دو كشور از سال 2000 و پس از روی كارآمدن پوتین، سفر خاتمی به مسكو و قرارداد همكاری‌های ده ساله دو كشور بیش از پیش گسترش یافت؛ به‌طوری كه در سال 2005 روسیه به هفتمین شریك تجاری ایران تبدیل شد و 33/5 درصد از كل كالاهای صادراتی به ایران را تأمین كرد. در سه ماه اول سال 2007 نیز ارزش تجارت دو كشور معادل 294/2 میلیارد دلار بود. در این سال‌ها، بیشترین سهم از كالاهای وارداتی ایران از روسیه، تسلیحات و سپس فولاد، آهن آلات و چوب بود. صادرات ایران به روسیه نیز به‌ویژه در سال‌های 2006 و پس از آن، خودرو، قطعات یدكی خودرو و مواد غذایی بوده است در مجموع، حجم واردات ایران از روسیه طی سال‌های 84-1380، بیش از 5/1 میلیارد دلار در سال بوده و در سال 2008 به بیش از5/3 میلیارد دلار رسیده است(موسسه بین‌المللی مطالعات دریای خزر، 1387: 9). پیش‌نویس برنامه دولتی با هدف همكاری‌های اقتصادی بلندمدت با ایران تا سال 2012 توسط میخائیل كاسیانف نخست‌وزیر در جولای 2002 به امضا رسید. پرو تکل هفتمین نشست کمیسیون دایمی ایران و روسیه در ارتباط با همکاری‌های اقتصادی و تجاری، زمینه‌های همکاری: صنایع نفت و گاز، انرژی برق، صنعت زغال سنگ، انرژی هسته‌ای، صنعت و فن آوری، هوا و فضا، صنعت هوایی، تجارت، سرمایه‌گذاری، حمل و نقل جاده‌ای و ریلی، کشتیرانی، همکاری‌های بین استانی، منطقه‌ای و چند جانبه، همکاری بهداشتی و گردشگری و حوادث غیر مترقبه را برای دو کشور پیش بینی کرد. در حال حاضر طرح‌هایی در حوزه مهندسی هوا و فضا و ساخت هواپیما و هلیكوپتر در میان دو طرف امضا شده است. به گزارش خبرگزاری ریانووستی، در اسفند 1386، قرارداد خرید و مونتاژ هواپیماهای توپولوف 204 و 214 میان مسئولان دو كشور امضا شده و طبق آن، ایران برای ده سال آینده، یكصد فروند هواپیما به ارزش 5/2 میلیارد دلار خریداری خواهد كرد. رئیس اداره دوم آسیای وزارت امور خارجه روسیه از احتمال اجرای طرح‌های مشترك دو كشور به ارزش 20 میلیارد دلار خبر داد كه بیشتر مربوط به هواپیماسازی، نفت و گاز و انرژی هستند(آرونوا،1387، ص 14). در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران به تولید مونتاژ و مشترك هواپیماهای روسی روی آورده و قراردادهایی را امضا كرده است (مامیدوا،1387: 2).
ایران و روسیه به‌طور جدی علاقمند به مشارکت در زمینه نفت، گاز، نیروگاه هسته‌ای و برق بوده‌اند. از سال 1999 مرحله مهم همكاری بین دو كشور شروع شد و كمپانی «گازپروم» در میدان گازی ایرانی "پارس جنوبی" 110 میلیون دلار سرمایه‌گذاری كرد و فاز دوم نیروگاه «شهید منتظری» كه با مشاركت كمپانی "تخنوپروما اكسپورت" ساخته شد، راه‌اندازی شد. .شركت روسی گازپروم در تركیب كنسرسیومی به‌همراه شركت مالزیایی " پتروناس و "شركت فرانسوی" توتال" ضمن شكستن تحریم آی. ال. اس. آی عملیات بهره‌برداری از فازهای دو و سه گاز "پارس جنوبی" را به اتمام رساندند. سهم "گازپروم" در این طرح دو میلیارد دلار است كه 30 درصد را تشكیل می‌دهد. كنسرسیوم پالایشگاه گاز عسلویه، خطوط لوله گاز به طول 110 كیلومتر با 2 سكوی حفاری را ساخته است. شركت گازپروم در اجرای پروژه ساخت خطوط لوله كشی گاز ایران – پاكستان – هندوستان جدی به‌نظر می‌رسد. شركت روسی "تات نفت " در سال 2005 با بنیاد مستضعفان در منطقه آزاد كیش شركت مشتركی ثبت کرد. قبل از این، شركت "تات نفت " در كیش یك شركت ایرانی - روسی تأسیس کرده بود كه قرارداد تحقیقات زلزله‌خیزی محل استخراج "موند" را دریافت و تجهیزات فناوری ( جهت محل استخراج و نصب تجهیزات محلی چاه‌ها ) را تأمین كرد. با هدف تثبیت در بازار ایران شركت روسی "لوك اویل" 25% از سهام پروژه اكتشاف "اناران" را از شركت نروژی "نورسك هیدرو" خرید. ایران مایل است كه شركت لوك اویل در عملیات اكتشافی چندین بلوك در مرز با جمهوری آذربایجان شراكت داشته باشد. در حال حاضر شركت روسیه آماده است كه فقط به‌عنوان اپراتور وارد جریان شود. ارزش اجرای پروژه‌های مشترك دو كشور در آینده نزدیك به 20 میلیارد دلار بالغ می‌شود. بیشتر این پروژه‌ها در زمینه استخراج نفت و گاز و انرژی هستند. گازپروم اعلام كرده است كه در زمینه حفاری و تولید نفت و گاز برای توسعه دو یا سه بلوك از میدان پارس جنوبی با ایران به توافق رسیده است. روسیه و ایران در بازار جهانی نفت سهم تقریباً برابری دارند. ایران هر ساله بیش از 100 میلیون تن نفت و روسیه حدود 120 میلیون تن صادر می‌كند ( مامیدوا ، 1385: 130).
در توافقنامه انرژی در تیر 1387 دو كشور بر تشکیل شرکت مشترک ایران و روسیه تأکید کرده اند. همچنین توسعه فازهای پارس جنوبی، همکاری در زمینه انتقال نفت خام دریای خزر به دریای عمان(خط لوله نکا- جاسک)، ساخت پالایشگاه در شمال کشور و بررسی و مطالعه و اجرای توسعه میدان آزادگان شمالی مورد تأکید قرار گرفته است. طرح سواپ گاز در شمال کشور و بهره‌برداری و فروش آن در جنوب برای کشورهای مصرف کننده گاز از دیگر توافق‌ها با گازپروم است. شرکت گاز پروم همچنین اعلام آمادگی کرده است در زمینه اجرای خط لوله صلح به‌عنوان اپراتور و یا مشارکت در توسعه آن همکاری کند. روسیه به همكاری با ایران به‌عنوان عضو سازمان اوپك هم علاقمند است. از جمله، روسیه از مواضع ایران در اجلاسیه‌های اوپك استقبال می‌كند. مشاركت شركت‌های روس در پروژه‌های بزرگ نفت و گاز ایران، نشان می‌دهد كه توجه سرمایه‌های روسی به بازار ایران روز به روز افزایش می‌یابد. در اكتبر 2009 قراردادی توسط وزرای نفت ایران، قطر و رئیس گازپروم مبنی بر ساخت شورای عالی گازی و یا به نوعی اوپك گازی بسته شد(سامانی؛17).
قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر از سال 1995 و اجرای آن یکی از زمینه‌های مهم و به تعبیری، نماد اصلی همكاری دو كشور در سال‌های اخیر بوده است. البته اهمیت این پروژه فقط در سطوح اقتصادی خلاصه نشده و دارای ابعاد ژئوپلیتیكی نیز هست. برای اجرای قرارداد ساخت نیروگاه اتمی بوشهر حدود 300 شركت روسی كار می‌كنند و این قرارداد باعث شده كه در حدود 20 هزار نفر مشغول به كار یا اینكه فعالیت خود را ادامه دهند. در حال حاضر فقط در سكوی كارگاه بوشهر بیش از 4 هزار نفر فعالیت می‌كنند كه نیمی از آنها متخصصان روسی‌اند. روسیه در آموزش پرسنل ایرانی با هدف بهره‌برداری از نیروگاه شراكت دارد. تا سال 2002 در حدود 300 نفر دوره آموزشی را در روسیه و 341 نفر در كارگاه نیروگاه اتمی بوشهر كاراموزی خود را تمام کردند. در سال 2004 شركت‌های روسی عملیات ارزشیابی فنی- اقتصادی ساخت واحد دوم نیروگاه اتمی را انجام دادند. سرانجام پس از مدت‌ها چانه زنی، روس‌ها محموله سوخت هسته‌ای مورد نیاز نیروگاه بوشهر را ارسال كردند و رئیس موسسه روسی "اتم استروی اكسپورت" كه پیمانكار اصلی ساخت و تجهیز این نیروگاه است، اعلام كرد كه روسیه و ایران در ماه‌های آینده مؤسسه مشتركی برای بهره‌برداری از این نیروگاه تشكیل می‌دهند. تأخیر مسکو در راه‌اندازی نیروگاه به یکی از موانع مهم توسعه روابط دو کشور تبدیل شده و طرف ایرانی را نسبت به روسیه بدبین کرده و تحت فشار افکار عمومی قرار داده است.
اما یکی از اقدام‌های اصلی در همکاری دو کشور به‌عنوان یک پروژه بین‌المللی، ایجاد یک مجموعه حمل و نقل برای پیوند ایران و روسیه و دیگر کشورهای منطقه از اروپا تا اوراسیای مرکزی و جنوب و شرق آسیا است. در این چارچوب، طرح عملیاتی راه‌های ارتباطی از هلسینکی تا مسکو، آستاراخان، امیر آباد به بندر عباس در سال 2000 آغاز شد و در می سال 2002 وزیران حمل و نقل روسیه، ایران و هند تفاهم‌نامه‌ای اجرایی جهت آغاز فعالیت راه‌گذر شمال - جنوب به امضا رساندند. برآورد شده است كه 12 الی 15 میلیون تن محموله هر ساله از راه راه‌گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال - جنوب طی چند سال آینده با كشتی منتقل شود(Nezavisimaia gazeta,24/Apri 2002,P.5.).
در سال 2005 شركت سهامی عام "كاماز" با طرف ایرانی قراردادی را در زمینه سازماندهی تولید و مونتاژ اتومبیل‌های باری "كاماز" در تبریز بسته است. از ایران اتومبیل‌های سواری "سمند" و "پژو 206" به روسیه تحویل داده می‌شود. مبادله فعال هیئت‌ها موجب تكمیل مراكزی می‌شود كه برای رشد روز افزون روابط متقابل دو كشور لازم و ضروری است. بر همین اساس، قرارداد همكاری وكمك متقابل در امور گمركی و قرارداد اجتناب از بستن دو برابر مالیات (2001)، قرارداد همکاری بین اتاق بازرگانی روسیه و اتاق بازرگانی و صنایع و معادن ایران، ایجاد شورای بازرگانی میان اتاق‌های بازرگانی دو کشور و قرارداد همكاری در زمینه تبادل اطلاعات اقتصادی (2005)، و همچنین قرارداد همكاری در زمینه توریست، قرارداد تشویق و دفاع متقابل از سرمایه‌گذاری، و یادداشتی مبنی بر گسترش بلند مدت همكاری‌های صنعتی، تجاری – اقتصادی و علمی و فنی میان دو کشور امضا شد (آرونوا، 1387: 16).
روند همكاری‌های فنی- نظامی روسیه با ایران كه از سال 1992 آغاز شده بود، پس از بحران كوزوو و روی كار آمدن پوتین دچار تحولی اساسی شد. در دی ماه 1379 ایگورسرگیف وزیر دفاع روسیه از ایران دیدار کرد. در این دیدار مقام‌های دو كشور در مورد همكاری‌های نظامی به توافق‌های اساسی رسیدند و طرف روسی بر بی‌اعتبار بودن توافق گور- چرنومردین تأكید كرد. دو كشور قرار گذاشتند با تداوم همكاری‌های نظامی، در مورد مسائل امنیتی مشورت كنند، یكدیگر را در جریان دكترین‌های نظامی، ساختار ارتش‌ها و خطرها و تهدیدهای امنیتی مشترك قرار دهند و به گسترش تماس‌ها و روابط نظامی، مبادلات دوجانبه و آموزش نظامیان ایرانی در موسسات آموزشی روسیه همت گمارند. عینی‌ترین نمود همکاری‌های امنیتی دو کشور، کمک نظامی مشترک به ائتلاف شمال افغانستان در مقابل طالبان بود.
شرکت پوتین در24 مهر 1386 در نشست سران پنج كشور ساحلی دریای خزر در تهران و ملاقات با مقام‌های جمهور ی اسلامی ایران و صدور بیانیه مشترك همكاری‌های دو كشور و كشورهای ساحلی خزر نشان دهنده شكستن برخی تابوها در روابط دو كشور بود. در جریان این دیدار روسای جمهور دو كشور خواستار گسترش همكاری‌ها در بخش نفت و گاز، انرژی هسته‌ای امور پالایشگاهی، هواپیماسازی، امور بانكی و حمل و نقل شدند. دو طرف بر هماهنگ کردن سیاست تجاری خود در بخش نفت و گاز و حضور روسیه در بهره‌برداری از معدن "پارس جنوبی" تأكید كردند. همچنین، دو طرف در چارچوب ان.پی.تی، اتمام نیروگاه بوشهر را مطابق با جدول زمانی تعیین شده پذیرفتند. توسعه كریدور شمال - جنوب، همكاری‌های كنسولی، حل و فصل مسائل دریای خزر، ایجاد نیروهای نظامی"كاسفور"، همكاری در آسیای مركزی و قفقاز و توسعه همكاری‌های سازنده در چارچوب سازمان همكاری شانگهای از دیگر توافقات بود(سنایی و کرمی، 1387: 226).
در سطح منطقه ای، ایران و روسیه به‌تدریج در منطقه آسیای مركزی، خزر و قفقاز به درك مشتركی از منافع متقابل رسیدند كه مبنایی برای همكاری آنها در این مناطق شد. خطر گسترش نفوذ قدرت‌های غربی و متحدان آنها (تركیه، اسرائیل، عربستان و پاكستان)، سرایت بحران‌های موجود در منطقه به درون مرزهای دو كشور و بستر ایجاد شده براساس قرارداد سال 1989، در گسترش این همكاری بسیار مؤثر بود. هم در آسیای مركزی و هم در خزر و قفقاز، دو كشور قابلیت و ظرفیت آن را دارند كه نهادهایی مؤثر برای حل و فصل مسائل و توسعه، امنیت و همكاری ایجاد كنند. این نهادها می‌توانند در توسعه منطقه‌ای و همگرایی‌های اقتصادی، فرهنگی و سیاسی گام‌هایی بردارند. دو كشور در مورد بحران قره باغ به‌شدت اظهار نگرانی كرده و جمهوری اسلامی ایران تلاش کرد تا میان طرف‌های بحران میانجی‌گری کند. دو كشور از سال 1994 مجموعه‌ای از نشست‌ها را میان طرف‌های جنگ داخلی بحران تاجیكستان در تهران و مسكو تشكیل دادند كه در سال 1996 به سازش انجامید و بدین ترتیب بحران خاتمه یافت. همچنین باید به همكاری در حمایت از ائتلاف شمال افغانستان از سال 1996 تا 2001 اشاره كرد كه موجب شد آنها در مقابل حملات طالبان مقاومت كنند. در واقع، از نگاه تهران و مسكو حركت‌های تندرو قومی و مذهبی در مناطق مشترك میان دو كشور، منافع آنها را به خطر می اندازد و از این رو، در بسیاری از زمینه‌ها به همدیگر نه به‌عنوان رقیب، بلكه چون همكار نگریسته و تلاش‌هایی را با هدف حل و فصل مسائل به‌عمل آورده اند. ایران حضور روسیه را در سازمان کنفرانس اسلامی به رسمیت شناخت و در مقابل، روس‌ها نیز با حضور ایران به‌عنوان عضو ناظر در سازمان همکاری شانگهای موافقت کردند (آرونوا، 1387: 16).
در مورد برخی مسائل منطقه‌ای دیگر نیز دو طرف موضع نزدیک و موافقی با هم دارند. مثال روشنی که در این مورد میتوان زد، ارزیابی دو کشور از مناقشه بین گرجستان و اوستیای جنوبی و آبخازیاست. باوجود اینکه اولین واکنش تهران به این مسئله خیلی محتاطانه بود و تنها به ابراز نگرانی از تبدیل این مناقشه به یک مناقشه منطقه‌ای محدود می‌شد، اما سخنان بعدی رئیس جمهوری ایران آشکارا کشورهای غربی و اسرائیل را در به راه انداختن این مناقشه مسلحانه مقصر می‌دانست. اما تفلیس قادر نبود در برابر مداخله "قدرت‌های سوم" ایستادگی کند. در همین رابطه، هم احمدی نژاد و هم متکی هر دو به عادلانه بودن اقدام مسکو تأکید داشتند. از مسائل منطقه‌ای دیگر میتوان همکاری در زمینه قاچاق غیر قانونی مواد مخدر را نام برد. در سال 2003 میان رؤسای سرویس فدرال مبارزه با مواد مخدر فدراسیون روسیه و ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران پروتکل همکاری در این زمینه امضا شد. نمایندگان ارگان‌های صلاحیت دار جمهوری اسلامی ایران در عملیات‌های پیشگیرانه و مجامع بین‌المللی که "کانال" نام دارد و با قاچاقچیان افغانی مبارزه می‌کنند، شرکت فعال دارند. تقویت روزافزون همکاری‌ها در زمینه مبارزه با مواد مخدر و طرح‌ریزی اقدام‌های مشترک در زمینه مبارزه با تهدید قاچاقچیان افغانی، در اکتبر سال 2008 در جریان دیدار دبیر کل ستاد مبارزه با مواد مخدر جمهوری اسلامی ایران آقای احمدی مقدم از مسکو مورد بحث و بررسی قرار گرفت(آرونوا، 1387: 16).
با وجود این، اما در مواردی نیز دو دولت اختلاف‌های مهمی داشته و دارند. در این رابطه میتوان به مسایل دریای خزر به‌عنوان یکی از حوزه‌های حساس روابط دو دولت اشاره کرد. متأسفانه بر خلاف توافق‌های اولیه، دولت روسیه با بستن قرارداد تقسیم دریا با کشورهای همجوار خود، در عمل ایران را در یک وضعیت مبهم و دشوار قرار داده است. اگر چه در موضوعاتی مانند شیلات، کشتیرانی، محیط زیست و غیره، پنج دولت ساحلی به توافق‌هایی رسیده‌اند، اما بحث تقسیم بسیار پیچیده ودشوار است و در شرایط کنونی امکان دستیابی به توافق وجود ندارد و بخش مهمی از این مسأله به اقدام روسیه بر می گردد. همچنین باید به کارشکنی مسکو در عملی شدن پیشنهاد جمهوری اسلامی ایران برای ایجاد" سازمان کشورهای ساحلی"نیز توجه کرد. در حقیقت، دولت روسیه چندان قایل به شکل‌گیری نهاد‌های منطقه ای با حضور سایر قدرت‌های منطقه نیست، و معمولا از شکل‌گیری چنین نهادهایی جلوگیری می‌کند. در تازه‌ترین اقدام، مسکو با طرح موضوع دریای خزر در نشستی جداگانه با دولت‌های ساحلی منهای ایران، موجبات نگرانی و سوء ظن بیش از پیش تهران را فراهم کرد.در مورد عضویت رسمی ایران در سازمان همکاری شانگهای نیز روس‌ها مانع اصلی هستند.
در سطح جهانی، تهران و مسکو با نظام بین‌المللی تك قطبی، هژمونی آمریكا، و یكجانبه‌گرایی آن مخالفت جدی دارند. جلوگیری از فشارهای آمریكا برای منزوی ساختن ایران و روسیه، دستیابی به قدرت مانور بیشتر در سطح بین‌المللی با همكاری‌های دولت‌های مستقل یا ناراضی از وضع موجود و جلوگیری از گسترش ناتو از مهم‌ترین موضوعات مشترك در حوزه سیاست خارجی ایران و روسیه است. این مسایل به‌ویژه از زمانی که پریماکف سکان وزارت خارجه روسیه را در سال های 1996 تا 1998 در دست گرفت، به‌طور جدی دنبال شده‌اند و مقام‌های دو طرف بارها در مورد اتحاد یا همكاری استراتژیك تهران با مسكو، پكن و دهلی سخن گفته‌اند. سیاست رسمی دولت روسیه نسبت به پرونده هسته‌ای ایران، تأكید بر حق حاكمیت دولت ایران، تأكید بر پایبندی ایران به مقررات ان.پی.تی و منشور ملل متحد، و عدم ایجاد هزینه از سوی این پرونده برای روابط آن كشور با غرب بوده است؛ به‌طوری كه مسكو ضمن اینكه به‌عنوان یكی از موانع پیشرفت پرونده در مسیر دلخواه آمریكا عمل کرده، اما سرانجام به آرامی به انتقال پرونده به شورای امنیت سازمان ملل متحد و تصویب چهار قطعنامه علیه ایران رأی داده است. برخی تحلیل‌گران براین باور هستند كه سیاست روسیه در قبال برنامه هسته‌ای ایران متأثر از این سه عامل بوده است: ابهام و تردید نسبت به اهداف ایران، تلاش برای تأمین منافع اقتصادی خود و تلاش برای مشاركت در مدیریت این بحران.(karami,2009: 104 ).
از این نگاه، باید فعالیت‌های ایران مورد نظارت كامل قرار گرفته و از انحراف آن جلوگیری شود، اما این كار باید بدون لطمه زدن به روابط دو كشور و حفظ تعاملات اقتصادی و سیاسی دو طرف انجام گیرد. به‌قول واسیلی لیخاچیوف معاون كمیته امور بین المللی دوما:" روسیه خواستار محدود كردن حاكمیت ایران بر انرژی اتمی نیست، اما ما به امنیت بین المللی اهمیت می‌دهیم و نباید تعامل با دیگر اعضای شورای امنیت را تضعیف كنیم". به هر حال، همکاری‌های تهران و مسکو در بیست سال اخیر در عرصه‌های گوناگون، با وجود برخی محدودیت‌ها، جریان داشته و به‌ویژه در حوزه‌های امنیتی و دفاعی بسیار جدی‌تر شده است. اما نکته مهم اینست که چرا روابط دو کشور در دو دهه اخیر والبته به‌گونه ویژه‌ای تا سال1387 و پیش از توافق‌های اخیر مسکو با واشنگتن توانسته است به شکل روزافزونی گسترش یابد و با وجود برخی موارد مهم اختلاف، اما همکاری‌ها به‌طور جدی‌تر دنبال شده‌اند.
گفتاردوم. روابط فرهنگی دو کشور پس از انقلاب اسلامی
پیشینه روابط فرهنگی ایران روسیه به سده شانزدهم میلادی بر می گردد. از سده 19 این روابط بسیار بیشتر شد و محافل سیاسی، اجتماعی و فرهنگی ایران از نویسندگان و شاعران روس تاثیر زیادی پذیرفتند. در ایران اسامی نویسندگان دموکراتیک روسیه را خوب می شناختند و تمایل به آموختن زبان روسی داشتند. دراوایل قرن 20 ، ایده‌ها و نظریات روسیه به ایران نفوذ می کردند. دوره انقلاب مشروطه در ایران، دوره احیا و ترقی ادبیات و جراید دموکراتیک ایران می باشد و این دوره دوره تحکیم و توسعه روابط فرهنگی وادبی دو کشور بود. در اوائل قرن بیستم بعد از پیدایش دولت روسیه شوروی دو کشور ما از نقطه نظر اعتقادات ایدئولوژیکی در مقابل یکدیگر قرار داشتند. اما با این وجود اتحاد شوروی و ایران موفق شدند که ارتباطاتی را گسترش دهند و با وجود برخی محدودیت‌ها تماس‌های فرهنگی ادامه یافت و حتی در دهه های ۶0 و ۷۰ قرن ۲۰ پیشرفت بیشتری پیدا کرد. از اوایل قرن بیستم به بعد میتوان درباره مبادلات فرهنگی دو کشور روسیه و ایران صحبت کرد. درسال‌های ۲۰ قرن ۲۰ تماس‌های علمی و فرهنگی دوکشور برقرارشده ومبادله کارشناسان شروع می شود. ازسال‌های ۳۰ تماس‌های هنری رو به توسعه بود و یکی از هنرپیشگان معروف روس بخاطر خدمات در سازماندهی تئاتر ملی ایران به دریافت نشان دولتی مفتخر شد. درسال‌های ۴۰ باوجود مشکلات دوره جنگ روابط فرهنگی ایران و شوروی به گسترش خود ادامه داد و در سال ۱۹۴۳ «انجمن روابط فرهنگی با اتحاد شوروی» درایران تشکیل شد . در همان سال توسط این انجمن انتشار «مجله پیام نو» شروع می‌شود و دوره های زبان روسی کار خود را آغاز می کند . شعبه‌های این انجمن درمشهد،تبریز،رشت واصفهان فعالیت می کردند. از سال‌های ۶۰ ،دوره رونق روابط فرهنگی دو کشو ر بود. درسال ۱۹۶۳ درمسکو«انجمن روابط فرهنگی با ایران» تاسیس شد. در سال‌های ۶۰ و ۷۰ مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران فعالیت گسترده ای داشت(دونایوا،1389: 71-72).
بازدید رسمی محمد خاتمی رئیس جمهور اسلامی ایران از مسکو درسال 2001 وامضاء قرارداد در مورد روابط متقابل و اصول همکاری های دوکشور،صفحه جدیدی را در روابط دو کشور بازکرده است. در روسیه «ایده گفتگوی تمدن‌ها» بازتاب خوبی پیداکرده وآمادگی خودرابرای شرکت درچنین گفتگویی ابراز کرده است. میتوان گفت از اوایل قرن ۲۱ روابط دو کشور از مرحله گفتگو فراتر رفت و به فاز همکاری رسید. در حال حاضر سطح روابط فرهنگی از سطح روابط سیاسی و اقتصادی ما بسیار عقب تر است. اما روابط علمی, ورزشی, دانشجویی, گردشگری و هنری طی سال‌های اخیر گسترده تر شده است. معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشد. رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در سال ۱۹۹۸ در مسکو افتتاح شد که به گسترش ایران شناسی تحرک بخشیده است. در مسکو بنا به ابتکار ایرانشناسان انجمن فرهنگی روسیه و ایران به عنوان سازمان غیردولتی تشکیل شد که در چند شهر روسیه نمایندگی دارد. هدف تشکیل آن مساعدت به تحکیم روابط دوکشور است. این انجمن با رایزنی فرهنگی سفارت ایران همکاری نزدیک دارد و فعالیت های خود را با برنامه های رایزنی هماهنگ می کند. زبان ابزار مهمی برای تقویت روابط و گسترش همکاری می باشد. وجود مراکز آموزش زبان فارسی در روسیه و افزایش تعداد آنها امکان گسترش روابط فرهنگی را فراهم می سازد. درحال حاضر در ۱۰ دانشگاه پایتخت گروه آموزش زبان فارسی دایر است. هر سال کتاب‌های آموزشی جدید و فرهنگ لغت های جدید توسط اساتید زبان فارسی تهیه و تدوین می شود. علاوه بر مسکو در شهرهای سن پطرزبورگ, قازان, آستاراخان, ماخاچ قلعه, دربند, نووسیبیرسک و ساراتوف نیز کلاس‌های آموزش زبان فارسی وجود دارد و گروه‌هایی متشکل از کارشناسان تاریخی, اقتصادی و فرهنگی در آنجا فعالیت دارند. گفتنی است که رایزنی فرهنگی سفارت ایران مشوق اصلی آموزش زبان فارسی در شهرهای روسیه است(همان، 74).
در ایران هم تعداد گروه‌های آموزش زبان روسی روبه افزایش است که به بهبودی روابط دو کشور و نزدیک شدن ملت‌ها کمک می کند. طی سال‌های اخیر همکاری متقابلا سودمند در رشته زبان‌شناسی بین دانشکاه‌های دو کشور در منطقه دریای خزر صورت می گیرد. در استان گیلان اطاق بازارگانی با کمک کنسولگری کل روسیه دوره آموزش زبان روسی را دایر کرده است. طرف روسیه به پژوهش‌های علمی در رشته ایران‌ششناسی توجه داشته و دارد و مراکز علمی یکسری تحقیقات در رشته تاریخ ایران و وضع کنونی کشور و اقتصاد و سیاست آن بعمل می آورند. در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است, منجمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی, مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تاثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن, زبانشناسان روس در زمینه آشنایی با گویش های مختلف زبان فارسی و زبان‌های قدیمی ایرانی مطالعاتی انجام می دهند. مطالعات اسلام‌شناسی هم در روسیه روبه پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. در چند موزه روسیه نمایشگاه مخصوص هنر ایرانی دایر است که فرهنگ های اقوام مختلف ایرانی را معرفی می‌نماید. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور روسیه به آشنائی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی بمراتب بیشتر است. برقراری تماس‌های مستقیم در سطح مناطق می تواند به گسترش روابط دو کشور مساعدت نماید. ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو و جشنواره فیلم مسکو و قازان شرکت می کند. سال‌های اخیر فیلم‌ها و نمایش‌های روس در برنامه های فستیوال فجر هستند. هفته های فرهنگی روسیه در ایران برگزار شد و نختستین هفته فرهنگی ایران در روسیه در سال 1387 در مسکو افتتاح شد که بازتاب گسترده ای در محافل خبری این کشور داشت.
در رشته ادبیات کارهای جالبی در دست انجام است از جمله: ترجمه و بررسی اشعار فارسی، مطالعه ادبیات کلاسیک روس از نقطه نظر تأثیر ادبیات منظوم فارسی و اسلامی در آن، آشنایی با گویش های مختلف زبان فارسی و زبان های قدیمی ایران توسط زبانشناسان روس. مطالعات اسلام‌شناسی هم در روسیه رو به پیشرفت است. همچنین ترجمه آثار نویسندگان فارسی زبان ادامه دارد. علاقه مردم مناطق مسلمان نشین در کشور روسیه به آشنایی با فرهنگ کشور همسایه و آموختن زبان فارسی به مراتب بیشتر است. ( کریمی ریابی، 1388: 185). سالانه 150 دانشجو در دانشگاه های تهران، مشهد، رشت و بابلسر زبان روسی را در مقطع کارشناسی فرا می گیرند. علاوه بر آن دوره کارشناسی ارشد آموزش زبان روسی در دو دانشگاه سالانه 30 دانشجو می پذیرد. از سال 1386 رشته مطالعات روسیه در مقطع کارشناسی ارشد در دانشگاه تهران تأسیس شده است. در سال 1387 نیز دوره دکترای آموزش زبان روسی در این دانشگاه راه اندازی شد. این آمار نشان دهنده علاقه فراوان جوانان ایرانی برای فراگیری زبان روسی و آشنایی با فرهنگ و تمدن روسیه می باشد و آموزش زبان محلی برای آموزش فرهنگی و نزدیک ساختن فرهنگ ها است. (دفترچه راهنمای پذیرش دانشجو در دانشگاه های دولتی سال 1387). کتاب هایی را که در دهه 90 قرن بیستم در ایران درباره روسیه به چاپ رسیده است می توان به شرح زیر طبقه بندی کرد:
الف) کتاب های تاریخی و سیاسی: این نوع کتاب ها عمدتاً از سوی منابع غربی و درباره سیاست های اتحاد شوروی و بحران سیاسی شوروی ترجمه و منتشر شده اند.
ب) سرگذشت نامه ها و خاطرات مشاهیر و سیاستمداران شوروی: در این زمینه زندگی نامه های خروشچف، گورباچف، ساخارف، آندره گرومیکو از منابع روسی و زندگی نامه های استالین، بریا، لنین و دیگران از منابع غیر رسمی ترجمه و منتشر شده اند. اخیراً زندگی نامه ولادیمیر پوتین در مصاحبه با خبرنگاران، ترجمه و چاپ شده است. (کریمی ریابی ، 1388: 185).
ج) آثار ادبی: در زمینه ادبیات نوین کار چندان برجسته ای صورت نگرفته است. این آثار عمدتاً تجدید چاپ یا تجدید ترجمه و انتشارات جدید است. برای نمونه ترجمه جدیدی از (( مرگ ایوان ایلیچ)) اثر تالستوی از انگلیسی و ترجمه جدیدی از (( جنگ و صلح)) اثر همین نویسنده از روسی ترجمه و چاپ شده است. ((اشعار منظوم))، ترجمه جدیدی از آثار تورگنیف در سال 2000 نیز از این جمله است.
د) ماهنامه: ماهنامه "جار" از انتشارات انجمن همکاری های علمی – فنی ایران با روسیه که در آن مطالب و اخبار علمی و فنی منتشر می گردید (همان، 89-88).
برگزاری گفتگوهای اسلام و مسیحیت ارتدوکس، حضور هیأت اعزامی کلیسای ارتدوکس در سمینار گفتگوی میان ادیان، حضور گروه های تئاتر روسیه و فیلم های روسی در جشنواره بین المللی فجر و اختصاص یکی از جوایز به سینماگر روس ملنیکف، حضور ایران در نمایشگاه بین المللی کتاب مسکو و جشنواره فیلم مسکو و قازان، گشایش مراکز ایران شناسی و زبان فارسی در مناطق مختلف روسیه، برپایی نمایشگاه اسلام در روسیه در سال 1386 در تهران، تأسیس انجمن های فرهنگی روسیه و ایران به عنوان سازمان غیر دولتی توسط ایران شناسان روس فعالیت هایی هستند که بر تحکیم روابط دو کشور در عرصه فرهنگ کمک نموده اند. (http://moscow.icro.ir). در سال 1370 به منظور گرامی داشت امیر علی شیر نوایی یکی از خیابان های اصلی شهر مسکو به نام وی نامگذاری شد. ( محمدی بدر 1387: 135). در سال 1375 دبیرخانه انجمن های دوستی ایران با سایر دول در وزارت خارجه با دعوت از تعدادی از استادان دانشگاه و پژوهشگران ایرانی و مقامات فرهنگی سفارت روسیه در تهران نسبت به تشکیل انجمن دوستی ایران و روسیه اقدامات اولیه را انجام داد. در سال 1376 هیأت مدیره انجمن دوستی روسیه و ایران به ایران سفر کردند و از مجلس شورای اسلامی بازدید کردند. تعدادی از دانشجویان و اساتید زبان فارسی در مراکز آموزش عالی روسیه همه ساله برای بازآموزی زبان فارسی به ایران سفر می کنند. معرفی فرهنگ ایرانی و ترویج فرهنگ اسلامی یکی از ارکان سیاست خارجی جمهوری اسلامی ایران می باشد و گشایش رایزنی فرهنگی ایران در سال 1378 در روسیه نقطه عطفی در فعالیت های فرهنگی ایران در روسیه و تحکیم روابط دو جانبه در حوزه فرهنگ به شمار می آید. به دنبال آن تفاهم نامه فرهنگی بین وزارت فرهنگ دو کشور به امضا رسید. (کریمی ریابی،1385: 7-186). در این سال مراسم دویستمین سال تولد الکساندر پوشکین شاعر توانمند روسی توسط انجمن دوستی ایران و روسیه به صورت باشکوهی برگزار شد. در این مراسم تعدادی از اشعار پوشکین و اشعاری که شعرای ایرانی در رثای پوشکین سروده بودند، قرائت شد. نمایش (( شاه سلتان)) توسط دانش آموزان مدرسه روسی در تهران اجرا شد و زندگی و آثار این شاعر بزرگ مورد بررسی قرار گرفت و در پایان فیلم ((بوریس گادونوف)) به زبان فارسی به نمایش درآمد. همچنین نمایشگاهی از تابلوها و نوشته ها در مورد پوشکین برگزار شد که به شدت مورد استقبال جوانان قرار گرفت. ( سنایی و کرمی 1387: 89) در سال 1379 در مسکو به همت پروفسور نامکین رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک بنیاد حمایت از همکاری های ایران و روسیه افتتاح شد که بیش از 19 وزارتخانه و سازمان دولتی در آن عضویت دارند. به مناسبت یکصدمین سال وفات چخوف، مراسم هفته چخوف در سال 1383 در تهران برگزار شد که نشست های زیادی همراه با اجرای نمایشنامه های چخوف برگزار شد. ( کریمی مطهر1379،: 56-48). سیزدهمین جایزه جهانی کتاب سال ایران در سال 1384 در حوزه مطالعات اسلامی به کتاب ((اسلام دکترین زندگی)) نوشته پروفسور پرزروف و در حوزه ایران شناسی به کتاب (( آموزش زبان فارسی)) نوشته پروفسور ایوانف اعطا شد. ( ایراس، 1384: 44). در سال 1385 به مناسبت هزارمین سال بنیانگذاری شهر قازان ( مرکز تاتارستان) نمایشگاه عکسی که در فرهنگسرای ملل در تهران برگزار گردید. در این سال هفته هنر روسیه از سوی سازمان میراث فرهنگی برگزار گردید.
گفتارسوم. موافقتنامه های فرهنگی
موافقت نامه فرهنگی بین ایران و روسیه قدمتی چهل و شش ساله دارد. در سال 1345 اولین موافقتنامه مربوط به مسائل فرهنگی میان روسیه و ایران به امضا رسید.در این موافقتنامه بر توسعه ارتباطات علمی، هنری، و ورزشی میان دو دولت تاکید شده بود( آقازاده، 1383: 34). در سال 1350 توافق نامه همکاری های علمی و فنی بین دو کشور منعقد شد که براساس آن برنامه پنج ساله مبادلات فرهنگی تهیه و تنظیم گردید. دررشته شرق شناسی تما سهای مراکز تحقیقات فرهنگی ایران با مراکز مسکو، دوشنبه، لنینگراد و تفلیس و باکو گسترده بود.ازپروژه های مشترک آن زمان می توان به یادداشت های" ایران در قرون وسطی"اشاره کرد که در شوروی آماده و در ایران منتشر شد .در آن زمان شعر حافظ، خیام، عطار و باباکوهی شیرازی را ترجمه می کردند. گفته می شود که در آن زمان روند تماس‌های فرهنگی دو کشور یکطرفه بود و بیشتر به سمت تبلیغ دستاوردهای اتحاد شوروی سوق داده می شد. زیرا سیاست کلی دولت شوروی بر معرفی هرچه بیشتر دستاوردهای جامعه سوسیالیستی در سرتاسر جهان معطوف بود و هزینه قابل ملاحظه ای هم برای این امر اختصاص یافته بود. اما در همین زمان در کشور ما موسسات بسیاری مشغول معرفی هنر و ادبیات ایران بودند و آثار شاعران و نویسندگان ایرانی را به زبان روسی و بهترین آثار ادبیات روسی و شوروی را به زبان فارسی ترجمه می کردند و اقدام به برگزاری نمایشگاه‌ها برای معرفی هنر ایرانی می نمودند. طی دو دهه آخر قرن ۲۰ تحولات اساسی که در ساختار سیاسی و اجتماعی هر دو کشور صورت گرفت, باعث رکود روابط فرهنگی بین دو کشور گردید. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی ایران و اعلام اصل "نه شرقی نه غربی" به عنوان خط مشی سیاسی خارجی ایران روابط فرهنگی دو کشور قطع شد. اتحاد شوروی دولت کمونیستی بود و به آن لقب "شیطان کوچک" داده شد. به درخواست دولت ایران مرکز فرهنگی اتحاد شوروی در تهران تعطیل شد(دونایوا، 1389: 73).
در سال های گذشته یک یادداشت تفاهم همکاری فرهنگی دیگر بین دو کشور در سال 1387 در مسکو منعقد شد(کریمی ریابی، 1388: 188). بر اساس این موافقت نامه، جهت های اصلی همکاری فرهنگی دو کشور در سال‌های اخیر عبارتند از:
۱- تماس‌های علمی؛
۲- مبادله دانشجو. دولت روسیه سالانه ۲۰ الی ۳۰ بورس تحصیلی برای جوانان ایرانی واگذار می کند و تقریبا" تعداد۰ ۱۰۰ دانشجو هم به هزینه خود در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی روسیه تحصیل می کنند؛
۳- ترجمه کتاب‌های علمی, ادبی, فلسفی و گسترش زبان...؛
۴- تماس ها در رشته اطلاع رسانی؛
۵- گسترش تماس‌ها در زمینه گردشگری. در سال ۲۰۰۷ میلادی تقریبا" ۶ هزار گردشگر ایرانی وارد کشور روسیه شدند. بین شرکت‌های جهانگردی دو کشور همکاری برقرار شده و شمار گردشگران بازدیدکننده از دو کشور همچنان روبه افزایش است.
۶- مبادله فرهنگی در رشته تئاتر و سینما.
۷- گسترش رفت و آمدهای ورزشی.
۸- گفتگوی بین ادیان(دونایوا،1389: 77).
همچنین، اهمیت گسترش زمینه های مختلف فرهنگی و هنری و تبادل گروه‌های موسیقی تئاتر و فولکلور در یادداشت تفاهم وزارت فرهنگ و ارتباطات جمعی روسیه و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی جمهوری اسلامی ایران در ۲۴ آوریل 2008، در مسکو به امضا رسید خاطرنشان شده است. بر اساس مفاد این موافقتنامه، کلیات مراودات و برنامه‌های فرهنگی ایران و روسیه در طول سال‌های 2008 تا 2010 میلادی تعیین و اجرایی خواهد شد. مهدی مصطفوی،رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مشاور رئیس جمهور و میخاییل شویدکوی،رییس آژانس فرهنگ و سینمای روسیه هنگام امضای این موافقتنامه بر ضرورت گسترش همکاری‌های فرهنگی - هنری دو کشور تاکید کردند. رییس سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی ایران با اشاره به روابط خوب سیاسی ایران و روسیه و تاثیر این روابط بر حاکمیت صلح و آرامش در منطقه، خواستار تعمیق هرچه بیشتر مناسبات فرهنگی دو کشور شده و ایجاد نمایشگاه‌های فرهنگی، همکاری‌ها در زمینه هنرهای تجسمی،گروه‌های هنری و موسیقی و نیز همکاری های بین ادیان را از زمینه‌های مناسب برای فعالیت ای فرهنگی ایران و روسیه دانست. رییس آژانس فرهنگ و سینمای روسیه نیز خواستار حضور گروه‌های موسیقی و تئاتر و نیز سینماگران ایرانی در روسیه و حضور آنها در جشنواره‌های فیلم و موسیقی در کشورش شد.
همچنینف توافقنامه گسترش روابط انسانی میان ایران و روسیه در انستیتو تمدن جهانی مسکو طی مراسمی با حضور ولادیمیر ژیرینوفسکی رهبر حزب لیبرال دموکرات روسیه، نایب رئیس مجلس دوما و موسس انستیتو تمدن جهانی و ولادیمیر بروخانف رئیس انستیتو تمدن جهانی، خانم ایرینا آبرامنکو رئیس سازمان "پرسیا" و جمعی از اساتید دانشگاه و نمایندگان مجلس دومای روسیه و همچنین سفیر و رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو غلامرضا انصاری و مهدی ایمانی پور، امضا شده است. این توافقنامه را از سوی روسیه ولادیمیر ژیرینوفسکی و از سوی ایران آقای فرهاد سعیدی موسس سازمان توسعه روابط فرهنگی با ایران "پرسیا" امضاء کردند. توافقنامه یادشده، همکاری های دو کشور در زمینه های انسانی، مبادله دانشجویان، ایجاد کرسی ایران شناسی در انستیو تمدن جهانی، چاپ کتاب، کمک به دانشجویان ایرانی برای تحصیل در روسیه، فعالیت های توریستی، مطالعات علمی و مطالعه پیرامون روابط اقتصادی میان دو کشور ایران و روسیه را در نظر دارد. نایب رئیس مجلس دومای روسیه اظهار داشت که هدف از این امر، تحکیم روابط با ایران می باشد تا شناختی درست و دقیق از این کشور وجود داشته باشد. وی شناخت درست را ضامن امنیت دانسته و بعنوان نمونه خاطر نشان ساخت که "اگر کارشناسان ارزیابی درستی از اوضاع افغانستان ارائه می دانند، جنگ شوروی و افغانستان راه نمی افتاد". ژیرینوفسکی امضای این توافقنامه را ورود به سطحی جدید از روابط میان دو کشور خوانده و یادآور شد که ایران یکی از همسایگان مهم فدراسیون روسیه است. غلامرضا انصاری سفیر جمهوری اسلامی ایران نیز طی سخنرانی خود با اشاره به موقعیت ویژه ایران و روسیه، یادآور شد ریشه بسیاری از مشکلات در منطقه تمایل برخی از کشورها برای تسلط بر جهان است. وی اظهار داشت که "زندگی صلح آمیز تنها با احترام به یکدیگر ممکن است". علاوه بر این، سفیر ایران بهترین راه ارتباطات فرهنگی بین دو کشور را ارتباط علمی نامیده و ابراز امیدواری کرد که شرایطی برای ورود دانشجویان ایران به روسیه و آشنایی با این کشور ایجاد شود. آقای انصاری با اشاره به توافقنامه منعقد شده، اظهار داشت که تبادل دانشجو بین دو کشور بمعنای اندیشیدن و ساختن آینده است. وی ابراز آمادگی نمود تا به تحکیم و توسعه این گونه ارتباطات و نیز مبادله توریستی یاری رساند. همچنین سفیر ایران خاطر نشان ساخت که در این راستا دو کشور اراده کرده اند که چنین روابطی را تقویت کنند(www.hamshahrionline).