مشاهیر ادبی در مالی

با توجّه به پیشینه عمیق فرهنگ و تمدن کشور مالی، در قرون اسلامی، ‌مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و شعرای این کشور، به دو گروه اصلی مشاهیر و چهره‌های ادبی قرون اولیّه و میانه اسلامی‌ و مشاهیر ادبی چند دهه اخیر تقسیم می‌شوند:

مشاهیر ادبی قرون اولیه و میانه اسلامی‌ در مالی

مهم‌ترین و مشهور‌‌‌‌ترین نویسندگان و ادیبان مالی طی هزار سال گذشته را شخصیت‌های ارزشمندی تشکیل می‌دهند که اطلاعات اندکی در مورد آنان وجود دارد و به‌دلیل نابودی برخی از کتاب‌ها و مخطوطات قدیمی، ‌حتی نام و نشانی از بسیاری چهره‌های ادبی مشهور این سرزمین در قرون میانه اسلامی‌ برجا نمانده است. اکثر این ادبا و نویسندگان در دوره حیات علمی دانشگاه سانکوره در این مرکز بزرگ علمی فرهنگی تدریس می‌کردند.

شیخ احمد بابا التنبکتی

شیخ احمد بابا التنبکتی

استاد احمد بابا از علمای مشهور مالی، متخصص حکمت الهی و استاد برجسته دانشگاه سانکوره بود. وی در طول مدت زندگی خود 54 کتاب در موضوعات گوناگون شامل قانون، پزشکی، فلسفه، نجوم، ریاضیات، و... به‌رشته تحریر درآورد که برخی از این کتاب‌ها در حال حاضر در کتابخانه‌های شهر تمبوکتو نگهداری می‌شود.

شیخ احمدبابا پس از مرگ در مسجد سانکوره دفن شد و مدفن او بعدها به زیارتگاه تبدیل شد^[iv]. مهم‌ترین کتاب‌های وی که هریک در زمان خود شاهکاری به‌شمار می‌رفت عبارتند از:

مرات‌التعریف النکث‌المستجده المقصد الکفیل جواب عن‌القوانین خمائل‌الازهار نیل الامل النکث‌الوفیه بشرح‌الالفیه جلب‌النعمه شرح صغری السنوسی ابن مالک

تحفه الفضلاء المنهج‌المبین نیل الابتهاج ارشادالواقف غایه‌الامل الدرالنادر درر الوشاح اللالی السندسیه المطلب والمأرب درر السلوک

غایه‌الاجاده الابداء والاعاده وسیلتی شفیعی تنویرالقلوب درر السلوک التحدیث و التانیس ترتیب جامع‌المعیار مراوح الرواه منور الحالک فی شرح بیتی تنبیه‌الواقف

یکی از مهم‌ترین کتاب‌های احمد بابا، تکمیلات الدیباج، در شرح حال رجال آن عهد است. استاد احمدبابا در این کتاب ارزشمند، جنبش روشنفکری سودان غربی از قرن پانزده تا شانزده میلادی از جمله مکاتب، اساتید، کتابخانه‌ها، کاتبان و... را تشریح نموده است.

عبدالرحمن السعدی

استاد عبدالرحمن السعدی شاگرد احمد بابا و از طایفه مور بود. مشهور‌‌‌‌ترین اثر او کتاب تاریخ السودان در مورد وقایع تمبوکتو، سرزمین سونگای و همسایگان آن است.

دیگر مشاهیر آن دوره عبارتند از:

استاد محمدبن ابی بکر (نویسنده کتب خطّی متعدّد)

الفقیه محمد الکابری

استاد عمر بن محمد اقیت

استاد سیدی یحیی التادلسی

استاد احمد بن عمر بن محمد قتیت

قاضی عبدالرحمن بن ابوبکر بن حاج

استاد عبدالله بن عمر بن محمد

استاد محمود بن عمر بن محمد

استاد ابوحفص عمر القاضی

استاد ابوبکر بن احمد

استاد محمود کعت الکرمنی التنبکتی

استاد محمد بن عبدالکریم المغیلی (نویسنده کتب متعدّد)

استاد بن علی بن صالح البلبابی

استاد الوانگاری التنبکتی^[v]

استاد مودیبو محمد اکبوری

استاد ابوالعباس احمد بوربوراین

استاد آق محمد بن عثمان

استاد ابوعبدالله

استاد آق محمد بن المختار

اگر چه آثاری از این علما برجا نمانده ولی هریک از آنان در شمار بهترین دانشمندان جهان اسلام بودند و برخی در دانشگاه‌های مصر و مراکش نیز سابقه تدریس داشتند.

مشاهیر ادبی معاصر مالی

استاد یعقوب دکوری

استاد یعقوب دکوری یکی از برجسته‌ترین شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی کشور مالی است که با تألیف ده‌ها کتاب در زمینه موضوعات مختلف اسلامی، سهم مهمّی ‌در توسعه فرهنگ و معارف اسلامی‌ این کشور داشته‌است. وی در حال حاضر امامت مسجد جامع شهر وابرما در منطقه سیکاسو را عهده‌دار است و علاوه‌بر آن، در چندین سازمان و جمعیّت اسلامی ‌در سیکاسو عضویت دارد. برخی از کتب وی در مدارس دولتی مالی به عنوان کتاب درسی تدریس می شوند^[vi].

موسی دیابی

موسی دیابی (Musa Diaby)

موسی دیابی از نویسندگان و محققان مشهور کشور مالی است که آثار متعدّدی را به زبان‌های بامبارا و خاسونکه تألیف و چندین کتاب را از زبان فرانسه به بامبارا ترجمه کرده است. ترجمه قانون اساسی مالی، منشور احزاب، قانون انتخابات و...، برخی از ترجمه‌ها و اقدامات مهم ادبی وی به‌شمار می‌آید. موسی دیابی در زمینه اصلاح دستور زبان خاسونکه نقش‌آفرین بوده است و علاوه‌ بر تألیف و ترجمه کتاب‌های متعدّد؛ هماهنگ‌کننده پروژه فرهنگ لغت زبان‌های آفریقایی و یکی از اعضای مؤثر این پروژه- که کشورهای بوکینافاسو، ساحل عاج، گینه کوناکری، نیجر، مالی و سنگال در آن عضویت دارند- به‌شمار می‌آید.

دمبا ابوبکر پامانتا

دمبا ابوبکر پامانتا(Demba Aboubacar Paamanta) از متخصصان تدریس زبان فرانسه و فولانی است که تعداد بسیاری کتاب‌ رمان و شعر به زبان فولانی چاپ و منتشر کرده‌است. وی در انجمن‌های ادبی متعدّدی عضویت دارد و در سال 1995 به‌دلیل نوشتن رمان کلو کدی (Kelu-Cuudi) به زبان فولفولده، موفق به دریافت جایزه ادبیات غرب آفریقا یونسکو شد. ابوبکر پامانتا در مالی و دیگر کشورهای غرب آفریقا شهرت بسیاری دارد.

سلیمان دیابات

سلیمان دیابات(Souleymane Diabate) از شخصیت‌های فرهنگی مالی و نویسنده کتاب کوتاکولولو است. وی که از مطالعات اسلامی ‌عمیقی برخوردار است، در رادیو اسلامی ‌باماکو نیز برنامه‌هایی اجرا می‌کند.

دکتر آدام باکناره

دکتر آدام باکناره

خانم دکتر آدام باکناره(Adam Bo Conare) همسر آلفاعمر کناره رئیس‌جمهور سابق مالی و دانش آموخته مقطع دکترای تاریخ از دانشگاه ورشو لهستان است و از نویسندگان و مورّخان مشهور مالی به‌شمار می‌رود. وی علاوه ‌بر داشتن پست‌های مدیریتی، تاکنون چند کتاب در ارتباط با شخصیت‌های تاریخی و ادبی این کشور، به رشته تحریر درآورده است. مهم‌ترین کتاب‌های دکتر آدام باکناره عبارتند از:

- سنی علی بر (1977)(Sonni Ali Ber. Études Nigériennes, no 40, 1977)

- سونجاتا بنیان‌گذار امپراطوری مالی (1983)(Sunjata, fondateur de l'Empire du Mali. NEA, 1983)

- تاریخ‏های مهم مالی (با همکاری آلفا عمر کناره)"1983"(Grandes dates du Mali. (en collaboration avec Alpha Oumar Konaré). EDIM, 1983)

- حماسه سگو (1987)(L'Epopée de Ségou. Editions Pierre Marcel Favre, 1987)

- فرهنگ مشاهیر زن مالی (1993)(Bamako: Editions Jamana, 1993)

- سخنانی که با شما در میان می‏گذارم: سخنرانی بانوی نخست آفریقا (1998)(Bamako: Editions Jamana, 1998)

- استخوان کلام: کیهان شناسی قدرت (2000)(Paris: Présence Africaine, 2000)

- رایحه‏‌های مالی: در امتداد ووزولان (2001)(Editions Cauris, 2001)

- وقتی سیر تن به عود می مالد (2006)(Paris: Présence africaine, 2006)

- رساله ای کوچک در باب تاریخ آفریقا برای استفاده ی رییس جمهور سارکوزی(2008)(Petit précis de remise à niveau sur l'histoire africaine à l'usage du président Sarkozy. Paris: La Découverte, 2008)

موسی کوناته

موسی کوناته

موسی کوناته (Moussa Konate) از نویسندگان مشهور کشور مالی است که نقش مهمّی ‌در شکل‌گیری ادبیات این کشور داشته است. وی مدیریت نمایشگاه بین‌المللی کتاب باماکو را بر عهده داشته و بنیان‌گذار انتشارات پریکلی پیر (Prickly Pear) است. مشهور‌‌‌‌ترین داستان‌ها و رمان‌های ادبی موسی کوناته طی سه دهه اخیر عبارتند از:

- رد روباه(2006)(L'Empreinte du renard, Fayard, 2006)

- ترور بانکونی، به همراه شرافت کیتا(2002)(L’assassin du Banconi, suivi de L’Honneur des Keita, Editions Gallimard, Paris, 2002)

- گورگی(1998)(Goorgi, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1998)

- فصل ها(1990)(Les Saisons, Editions Samana, Bamako, Mali, 1990)

- فرزند آشوب(1986)(Fils du chaos, L’Harmattan, Paris, 1986)

- سپیده دمی نامطمئن(1985)(Une Aube incertaine, Présence Africaine, Paris, 1985)

- ارزش روح(1981)(Le Prix de l’âme, Présence Africaine, Paris, 1981)

- سیتان،کوچولوی بی احتیاط(1997)(Sitan, la petite imprudente, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- بارو و زن بابای بدجنس(1997)(Barou et sa méchante marâtre, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- کفتار و فافای زیرک(1997)(L’Hyene et le Malin Fafa, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- سه شکمو (1997)(Les Trois gourmands, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 1997)

- صابون ساز(2003)(La Savonnière, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)

- سفالگر(2003)(La Potière, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)

- ریسنده(2003)(La Fileuse, Editions Le Figuier, Bamako, Mali, 2003)

- مالی- ترور امید(1985)(Mali–Ils ont assassiné l’espoir, essai, L’Harmattan, Paris, 1985)

- وقایع نگاری یک روز سرکوب(1998)(Chronique d’une journée de répression, L’Harmattan, Paris, 1988)

- پرونده ی قضایی(Le casier judiciaire, nouvelle publiée dans le recueil La Voiture est dans la piroge publié par les Editions Le Bruit des Autres)

- خاسو(2004)(Khasso, (2004))

دکتر آمیناتا ترائوره

آمیناتا ترائوره

دکتر آمیناتا ترائوره (Aminata Traore) دانش آموخته رشته روانشناسی اجتماعی از فرانسه است و در کشورهای ساحل عاج و مالی عهده دار پست های مدیریتی گوناگونی بوده است. وی طی سال های 1997 تا 2000 تصدی وزارت فرهنگ مالی و گردشگری مالی را برعهده داشت و با برنامه توسعه سازمان ملل نیز از دیرباز همکاری دارد.

مهم‌ترین آثار این شخصیت برجسته فرهنگی مالی عبارت است از:

- هزار بافنده در جستجوی آینده(1999)(Mille tisserands en quête de futur Bamako: EDIM, 1999)

- آفریقا در جهانی بدون مرز(1999)(L'étau. L'Afrique dans un monde sans frontières, Arles: Actes Sud, 1999)

- تجاوز خیال(2002)(Le viol de l'imaginaire [The violation of the imaginary]. Paris: Fayard ET Actes Sud, 2002)

- نامه به رییس جمهور فرانسه درباره‌ی ساحل عاج و کل آفریقا (2005)(Essay.Lettre au Président des Français à propos de la Côte d'Ivoire et de l'Afrique en général. Paris: Fayard, 2005)

- آفریقای تحقیر شده (2008)(Essay. L'Afrique humiliée. Paris: Fayard, 2008)

اویاکیتا

خانم اویاکیت ا(Aoua Keita) از چهره‌های سرشناس سیاسی و ادبی مالی است که در دهه 1950 و در فرآیند استقلال این کشور نقش به‌سزایی داشت و در دیگر کشورهای غرب آفریقا نیز به‌ عنوان شخصیتی مبارز از شهرت زیادی برخوردار بود. وی در طول زندگی خود مدال‌های افتخار زیادی از دولت‌مردان مالی، اتیوپی، سنگال، لیبریا و بنین دریافت کرد. اویاکیتا در سال 1980 و در سن 68 سالگی درگذشت. مشهور‌‌‌‌ترین اثر ادبی وی عبارت است از: زن آفریقایی. زندگی آیویا کیتا به روایت خودش.

فاطمه فاثی سیدیبه

خانم فاطمه سیدیبه دانش‌آموخته دانشگاه سوربن فرانسه در رشته ارتباطات و روزنامه‌نگاری و درحال حاضر خبرنگار مجله امینه (Amina) در بروکسل است و با دیگر مجلات بلژیک نیز همکاری می‌کند.

تنها رمان ادبی‌ که وی به رشته تحریر درآوده کتاب فصلی آفریقایی است.

عایشه فوفانا

عایشه فوفانا

خانم عایشه فوفانا دانش‌آموخته دانشگاه‌های مانهایم و سوربن و شغل اصلی وی ترجمه آثار ادبی مختلف از انگلیسی به فرانسه است. مهم‌ترین اثر ادبی او رمان" تصاویری از ازدواج" (Bamako: Jamana, 1994) است. این اثر ادبی پس از انتشار شهرتی جهانی یافت.

دیارا اومو آرماند سانگاره

دیارا اومو آرماند سانگاره

خانم اومو دیارا (Diarra Oumou Armand Sangare) از نویسندگان مشهور مالی است که به‌دلیل شغل پدر خود (سفیر مالی در یوگسلاوی و تونس)، بخش عمده‌ای از زندگی خود را در این کشورها سپری نموده است. وی دانش‌آموخته سینما، ارتباطات و ادبیات فرانسه است و درحال حاضر در نیویورک زندگی می‌کند. اومو نویسندگی را از اواخر دهه 1999 آغاز کرده و علی‌رغم زندگی در ایالات متحده آمریکا، با کشور و مردم خود ارتباط نزدیکی دارد.

آثار خانم دیارا عبارتند از:

آفریقا، چالشی از دیدی زنانه(1999) (L'Afrique un défi au féminin ,Alger: Casbah Editions (15, lot saïd Hamdine, 16012 Alger), 1999)

داستان های کوتاه مالی(2006) (Les Nouvelles du Pays. Paris: Editions Le Manuscrit, 2006)

سنت و مدرنیته در خون ماسک های سیدو بادیان و در شرف قبیله رشید(2006)(Tradition et Modernité dans Sang des Masques de Seydou Badian et dans l'Honneur de la Tribu de Rachid Mimouni. Montréal: Fondation littéraire Fleur de Lys, 2006)

سایه اسرارآمیز نایوما (The Shadow of the Mysterious Nayouma. Xlibris, 2011)

دکتر قاسم کنی

دکتر قاسم کنی

دکتر قاسم کنی (Kassim Kone) از زبان‌شناسان و جامعه‌شناسان مشهور کشور مالی است که هم اکنون در دانشگاه نیویورک تدریس می‌کند. وی از متخصصان زبان بومی‌ بامباراست و در تقویت ادبیات زبان‌های بومی ‌کشور مالی و آفریقاشناسی دانشگاه‌های مختلف آمریکا سهم به‌سزایی دارد.

محمدکونتاه

محمدکونتاه (Mohamadou Kontah) از شعرا و زبان‌شناسان کشور مالی به‌شمار می‌آید که در زمینه تقویت زبان‌های بومی‌ خدمات شایان توجّهی داشته‌است. محمدکونتاه از بنیان‌گذاران انجمن زبان‌های ملی مالی بشمار می‌رود و مهم‌ترین کتاب او مجموعه اشعار انپالان (NPalan) است که در سال 1995 به زبان بامبارایی منتشر شده است.

سالیف سوگوبا

آقای سالیف سوگوبا (Salif Sogoba) از مدیران یکی از سازمان های غیردولتی مالی است که در راستای توسعه و تقویت زبان های ملی مالی فعالیت می کند. انجمن مزبور که سی.ای.ال.ای.ان نام دارد تاکنون مجموعه ای از افسانه ها، قصه ها و ضرب المثل های این کشور را به زبان محلی بامبارا ترجمه و چاپ کرده‌است.

دارامانی تاراوه‌ره

دارامانی تاراوه‌ره

دارامانی تاراوه‌ره (Daramani Tarawere) از نویسندگان مشهور کشور مالی است و تاکنون نزدیک به صد عنوان کتاب به زبان بامبارا چاپ و منتشر کرده‌است. تاراوه‌ره (ترائوره) سردبیر نخستین مجلدات مجله دو هفته نامه نافاریما (Nafarima) در ارتباط با توسعه و تاریخ مالی نیز بوده‌است. وی که اکنون 64 سال دارد (2012)، هم‌چنان به تألیف کتاب‌های مختلف اشتغال دارد و به سبب انبوه کتاب‌های خود، جوایز متعدّدی از جشنواره‌های مختلف داخلی و بین‌المللی دریافت کرده که مهم‌ترین آنها عبارتند از: دریافت جایزه ادبیات غرب آفریقا یونسکو در سال 1995 و کسب جایزه بین‌المللی کادیما آژانس فرانکفون سال 2001.

لازم بذکر است نویسندگان معاصر کشور مالی به دو بخش تقسیم می‌شوند: گروهی از آنان بیشتر متوجّه دوره پیش از استعمار فرانسه‌ بوده و آثار خود را معطوف به این دوره نموده‌اند و گروهی نیز با دیدگاهی انتقادی، تلاش می‌کنند مشکلات اجتماعی کنونی کشور را به تصویر کشند.

نیز نگاه کنید به

مشاهیر ادبی سیرالئون؛ مشاهیر ادبی تایلند؛ مشاهیر ادبی کوبا؛ مشاهیر ادبی روسیه؛ مشاهیر ادبی لبنان؛ مشاهیر ادبی کانادا؛ مشاهیر ادبی تونس؛ مشاهیر ادبی افغانستان؛ مشاهیر ادبی ژاپن؛ مشاهیر ادبی سنگال؛ مشاهیر ادبی آرژانتین؛ مشاهیر ادبی سوریه؛ مشاهیر ادبی قطر؛ مشاهیر ادبی اتیوپی؛ مشاهیر ادبی اردن؛ مشاهیر ادبی اسپانیا؛ مشاهیر ادبی اوکراین؛ مشاهیر ادبی زیمبابوه؛ مشاهیر ادبی در ساحل عاج

پاورقی

[i] - شیخ احمد بابا در جوانی به‌دلیل مخالفت با مغربی‌های حاکم بر تمبوکتو به مراکش تبعيد شد و چند سال در مسجد شورفس، برای علمايي که از نواحي مختلف به اين کشور مي‌آمدند، تدريس مي‌کرد. وی پس از بخشوده شدن به تمبوکتو بازگشت و تا آخر عمر به تدريس علوم اسلامي در دانشگاه سانکوره پرداخت.

[ii] وي درمسير سفر حج به افتخار دکتراي افتخاري از دانشگاه الازهر مصر نائل آمد.

[iii] آثار مهم این عالم بزرگوار که تا کنون چاپ و منتشر شده‌ عبارت است از:

- الاسم (الله) التعریف به و ببعض مافیه من العلوم و المعارف

- التضامن الاسلامی‌ الفتاوی (اسئله و أجوبه متنوعه)

- اسئله و أجوبه اسلامیه معاصره لقدر و القضاء

- التوحید و دلیله من القرآن المجید المراسلات علی الاسماء و الصفات

- کیفیه الدعوه إلی الله الجنان و الشیاطين والاعتصام منهم

- الخمور و المخدرات فی الاسلام الادله العقلیه و النقلیه علی وجود الباری

- الجواب الصواب لانقاد العوام و الشباب بالعربیه و الفرنسیه الشباب فی الاسلام و اجباتهم و مشکلاتهم و علاجها

- ثلاث محاضرات:أ- معرفه الله و توحیده ب- صفاء تداعه فی الاسلم ج-المرأه فی‌الاسلام صفات الامم و مسئولیته فی الاسلام

- نظم ادوا التشریع الاسلامی‌مع کتاب (اقیموأ الدين و لا تفرقوا فیه) کتاب البائر

- شرح وصایا الرسول صلی الله علیه و سلم فی حجه الوداع لصیام أحکامه و حکمه

- الاجوبه علی الاسئله فی الإذاعه رسائل فی المتعه و اقوال العلماء فیه

- رسائل فی حکم العقد علی الحمل من الزّنا و أقوال العلماء فیه البیعه تعریفها و أمثله لها

- الرقی و النشر و العوذ و أقوال العلماء فیها أعداد إرشادیه و نصائح دینیه من القسم الأحادی الی القسم العشاری

- مناظرات مع منصرین آیات و احادیث مختاره

- الجواب الصریح علی نزول المسیح الاحتفال بالمولد النبوی و أقوال العلماء فیه

- زواج المسلم من الکتابیه و أقوال العلماء فیه الرّد علی المرتد المتجری علی الله و علی کتابه

- کتاب الحقوق جواب السؤال ماهو دلیل الاسدال

- النظافه فی الاسلام لاسراء و المعراج

- غزوه بدرالکبری الی منزله المقربین

- اهل الکهف و مسائل روحیه أشراط الساعه

- محمد علیه السلام منزله و أخلاقه خطب و مواعظ مهمه

- نصوص من التوراه و الانجیل نواقض الایمان

- تفسیر جزء عم باللغه المحلیه أم الکتاب منزلتها و فوائدها

- تفسیر آیه الکرسی تفسیر آیه النور

- تفسیر (هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن) تفسیر سوره الاخلاص

- الدّعا بأسماالله العظام (بالعربیه و الفرنسیه) مقدمات مهمه فی أذکار الصلاه و غیرها (بالعربیه و الفرنسیه)

- صلوات و أذکار و أدعیه مهمه (بالعربیه و الفرنسیه) الاهم من کتاب الذکر و الدعاء المهم من الکتاب و السنّه

- الذکر و الدعاء و آدابهما جغرافیه مالی للصف 6 الإبتدائی (مقرره فی مدارس مالی)

- الجغرافیه للصف (5) الابتدائی الجغرافیه للصف (4) الابتدائی

- البشاره (شرح آیات و احادیث فی العربیه الاسلامیه 3 أجزاء) کتاب الباب فی القراء و الکتابه

- البستان (أنا شید مدرسیه علمیه دینیه و وطنیه و غیرها البراوات للبدرب علی کتابه الرسائل

- المحادثه الواقعیه خلاصه کتاب الباب

- کتاب الفکاهات و النوادر رحله الی القاهره

- مؤجز تاریخ مالی التعلیم العربی و علوم العرب و حضاراتهم و اهمّیتها فی العالم الاسلامی‌

- طب الجنان فی القصائد الحسان التربیه الاسلامیه للأولاد و حق الوعد علی الوالد

- لدیوان الجلهاویپ