روابط مصر و جمهوری اسلامی ایران

روابط مصر و ایران پیش از اسلام

حمله کمبوجیه پادشاه هخامنشی به مصر، فتح این سرزمین و انضمام آن به قلمرو متصرفات امپراتوری ایران در سال 525 پ.م سرآغاز ارتباط تمدن‌­های ایران و مصر است.

کمبوجیه اقدامات بسیاری را برای جلب رضایت مصریان انجام داد. از مهمترین اقدامات کمبوجیه در شکل­گیری ارتباطات تمدنی میان دو سرزمین، اعزام گروه‌­هایی از کارگران و هنرمندان مصری به ایران بود. او همچنین به برخی اقدامات عمرانی در مصر همچون ساختن راه‌ها همت گماشت و دستور داد تا قوانینی برای تنظیم مناسبات اجتماعی تدوین شود. در همین دوران بود که نیروهای مصری همراه با ناوگان دریایی ایران در حمله به یونان مشارکت داشتند.

در دوره پادشاهی داریوش نیز اقدامات گوناگونی در مصر صورت گرفت که از جمله آنها آزادی دینی، اهتمام به کشاورزی با بهره‌­گیری از تجربه آبیاری ایرانی­‌ها، توجه به علوم به ویژه علم پزشکی، قابل اشاره است. در برخی از منابع تاریخی هم از حفر آبراهی میان دریای سرخ و رودخانه نیل به فرمان داریوش سخن رفته است.

علی­­رغم تلاش­‌های بسیاری که پادشاهان و فرماندهان ایرانی برای جلب توجه و حمایت مصریان انجام دادند که واگذاری اختیارات و امتیازاتی به حاکمان و امرای محلی از جمله آن بود، همواره با شورش­‌ها و قیام‌­های استقلال طلبانه مردم و برخی از امیران محلی رو‌به‌رو بودند که البته عموما سرکوب می­‌شد و سرانجام با ورود سپاه اسکندر به مصر در سال 332 پ.م، سلطه ایرانیان بر این سرزمین پایان یافت.

روابط مصر و ایران در دوره اسلامی

با ظهور اسلام و گسترش آن، مصر در غرب و ایران در شرق، دو قطب جهان اسلام شدند و روابط دو ملت با اتکاء بر پشتوانه تمدنی و تاریخی مرحله دیگری را آغاز کرد. مصر که طی قرن های بعد به یکی از کانون­‌های فرهنگی و علمی جهان اسلام تبدیل شده بود، مورد توجه عالمان و شاعران ایرانی قرار گرفت. بزرگان شعر و ادب ایرانی چون ناصر خسرو، سعدی شیرازی و فخرالدین عراقی به آن سرزمین سفر کردند و سال­‌ها رحل اقامت افکندند که خود، نقش مؤثری در شکل­گیری و شناخت متقابل و نیز تعامل میان دو ملت داشت.

دوره نسبتا طولانی خلافت فاطمیان در مصر اوج شکوفایی روابط دو ملت به خصوص در جنبه‌­های فرهنگی و اجتماعی بود. با سقوط خلافت فاطمی، هرچند از گستردگی روابط ایرانیان و مصریان کاسته شد ، اما هیچگاه قطع نشد؛ از جمله در عهد مملوکی تعداد بسیاری از خاندان‌­های ایرانی در مصر سکونت داشتند و برخی از هنرهای ایرانی در این سرزمین رواج داشت.

روابط سیاسی مصر و ایران

در دوره معاصر، روابط شبه رسمی ایران و مصر از عهد حکومت صفویه در ایران آغاز شد. در این دوران، دو کشور در مخالفت با دولت عثمانی که دشمن مشترک دولت­‌های صفوی در ایران و مملوکی در مصر بود در سال 1516 به یک اتحاد نظامی مشترک رسیدند که از آن به عنوان تنها پیمان نظامی در تاریخ روابط دو کشور نام برده می­‌شود.

روابط رسمی دو کشور از دوران حکومت قاجار آغاز شده است. در سال 1848 دولت ایران تصمیم گرفت در هر یک از شهرهای امپراتوری عثمانی که در آن منافع تجاری داشت، سرکنسولگری تأسیس کند. در سال 1852، میرزا رضا افشار کارمند سفارت کبرای ایران در استانبول ، با سمت سرکنسول به قاهره اعزام شد. در سال 1884 سرکنسولگری ایران در قاهره به وکالت سیاسی ارتقاء یافت و بدینسان، ایران اولین کشور شرقی بود که در مصر قبل از استقلال، نمایندگی سیاسی داشت. پس از استقلال (1922 م) نمایندگی ایران به سطح وزارت مختار ارتقاء یافت. در همین دوران، مصر هم در تهران نمایندگی سیاسی داشت. ازدواج فوزیه خواهر ملک فاروق پادشاه مصر با محمدرضا ولیعهد ایران در سال 1939 عاملی شد تا روابط دو کشور به سطح سفارت ارتقاء یابد. این ارتقاء سطح روابط دو کشور واکنش منفی انگلیس را که تنها کشور خارجی اروپایی دارای سفارت در قاهره بود برانگیخت؛ زیرا این تحول روابط، جایگاه ایران را در مصر هم­سطح انگلیس قرار می­داد. ارتقاء سطح روابط البته می­‌توانست توقعات دیگر کشورهای اروپایی را برای ارتقاء سطح نمایندگی سیاسی در قاهره در پی داشته باشد که این امر هم به معنای تضعیف موقعیت منحصربه ­فرد انگلیس در قاهره بود.

با ظهور آلمان نازی به عنوان یک بلوک قدرتمند نظامی، از آنجا که هر دو کشور در طول چند دهه، آسیب­‌های بسیاری را از سیاست­‌های سلطه طلبانه این قدرت اروپایی دیده بودند، همچون دیگر جوامع خاورمیانه به این قدرت نوپدید متمایل شدند. ایران روابط سیاسی اقتصادی خود را با آلمان تقویت کرد ومصر از آنجا که با توجه به حضور نیروهای انگلیسی در منطقه کانال سوئز و نفوذ گسترده در ساختار سیاسی این کشور، نمی‌­توانست به سهولت چنین روابطی را با آلمان داشته باشد، ناگریز از طریق ایران روابط خود را با آلمان برقرار و تقویت کرد. بدینسان تهران کانال اصلی روابط مصر و آلمان شد.

در حالی که روابط دو کشور تحت تأثیر دو عامل داخلی و خارجی از موقعیت خاصی برخوردار بود، پایان جنگ جهانی دوم و تحولات پس از آن از جمله سقوط آلمان نازی و آغاز دوران جنگ سرد و نیز ناکامی ازدواج دو خانواده سلطنتی در ایران و مصر، وضعیتی را پدید آورد که روابط دو کشور را تا حدود زیادی کاهش داد.

در عهد نخست ­وزیری ساعد ،در سال 1328 رژیم اسرائیل ازسوی دولت او به صورت دو فاکتو به رسمیت شناخته شد و کنسولگری ایران هم در شهر بیت‌­المقدس دایر گردید که به تیره شدن مناسبات ایران و کشورهای عرب منجر شد. یک سال و اندی بعد در دوره نخست­وزیری دکتر محمد مصدق اما کنسولگری ایران در اسرائیل تعطیل و نماینده این رژیم در تهران هم مورد تأیید قرار نگرفت. این اقدام دولت مصدق بازتاب گسترده­ای در جهان عرب داشت و روزنامه­‌های عرب به ویژه روزنامه‌­های مصر، مصدق را «زعیم شرق» نامیدند.

در چنین اوضاعی و در حالی که روابط دو کشور در وضعیت نسبتا مطلوب قرار داشت، انقلاب افسران آزاد در مصر به سال 1952 منجر به روی کار آمدن دولتی شد که بالقوه می­‌توانست به متحد ایران در منطقه تبدیل شود. تحولات داخلی ایران که به کودتای سال 1332 انجامید اما زمینه تحقق چنین اتحادی را از میان برد. و روابط دو کشور را به سردی کشاند و زان پس این روابط تحت تأثیر تحولات نظام بین‌­المللی قرار گرفت.

عمده‌­ترین تحول در سطح بین‌­الملل که تأثیر بسزایی بر تحولات داخلی کشورها و روابط میان آنها بر جای گزارد، آغاز جنگ سرد و بلوک­بندی ایدئولوژیک میان اتحاد جماهیر شوروی از یکسو و ایالات متحده آمریکا و اروپا از سوی دیگر. این بلوک­بندی ایدئولوژیک و سیاسی به تدریج تمام مناطق عمده جهان را در بر گرفت و خاورمیانه هم به دلیل اهمیت اقتصادی و ویژگی‌­های استراتژیک به صحنه رویارویی میان نظام سرمایه­‌داری و سوسیالیسم تبدیل شد. رژیم حاکم بر مصر خود را به سیاست عدم تعهد و استقلال (به ویژه از بلوک غرب) ملزم می‌­دانست و رژیم سلطنتی ایران از آمادگی کامل برای پیوستن به هر نوع پیمان ضد شوروی در منطقه برخوردار بود.

سال­‌های 1954 تا 1960 مرحله آغاز تیرگی روابط دو کشور بود. در این سال‌­ها، تشکیل پیمان بغداد (1955)، ملی شدن کانال سوئز و حمله سه­‌جانبه فرانسه، انگلیس و اسرائیل به مصر (1956)، اعلام دکترین آیزنهاور (1957)، وحدت مصر و سوریه (1958) و روابط ایران و اسرائیل در اواخر دهه پنجاه از جمله تحولات مهمی بود که روابط مصرو ایران را تحت تأثیر قرار داد و مآلاً تیرگی روابط را تشدید کرد. اتهام دولت مصر و نیز ناسیونالیست­‌های عرب طرفدار ناصر به ایران مبنی بر روابط پنهان با اسرائیل، حمایت از صهیونیست­‌ها، خصومت با ملت‌­های عرب و البته دامن زدن به این مسأله توسط مطبوعات مصر، روابط سست و تیره دو کشور را در جهت قطع مناسبات سوق داد که سرانجام هم در سال 1960 (شهریور 1339) واقعیت یافت.

پس از قطع روابط رسمی میان دو کشور، شاه ایران به یکی از مخالفان اصلی ناصر و ناسیونالیسم ناصری در خاورمیانه تبدیل شد و از تحرکات سیاسی نظامی عربستان سعودی برای پیشگیری از توسعه ناسیونالیسم عرب ناصری حمایت کرد. البته اقدامات متقابل مصر و کشورهای عرب حامی آن، از جمله تبدیل نام خلیج فارس به خلیج عرب در اتحادیه عرب در سال 1963 و طرح مسئله خوزستان به عنوان عربستان از سوی کنفرانس حقوق­دانان عرب در سال 1964، خصومت میان دو کشور را تشدید کرد. در سال­‌های پس از شکست مصر و اعراب از اسرائیل در سال 1967 ،عواملی چون شکست ناصر، تضعیف ناسیونالیسم ناصری و فروکش کردن شعارهای آن در منطقه و نیز گرفتار شدن ناصر در بازسازی نظامی و اقتصادی ،سبب شد تا احساس خطر شاه ایران از ناحیه این کشور کاهش یابد.

از سوی دیگر خروج نیروهای نظامی انگلیسی از خلیج فارس در سال 1968، ایران را بر آن داشت تا جایگاه خود را به عنوان قدرت اصلی منطقه ارتقاء بخشد. تحقق چنین نقشی مستلزم اتخاذ سیاست خارجی جدید به منظور مقابله با مخالفت­‌های احتمالی اعراب بود. لذا طرح بهبود روابط با مصر برای خنثی کردن مخالفت یکپارچه اعراب با ایران در دستور کار سیاست خارجی ایران قرار گرفت. کودتای حزب بعث در عراق و تهدیدهای رژیم جدید این کشور برای ایران از یکسو و اختلافات بعثی­‌ها با پان عربیست­‌های ناصری بر سر مسائل خاورمیانه و فلسطین از دیگر سو، انگیزه بیشتری برای نزدیک شدن ایران به مصر ایجاد کرد. حمایت تدریجی شاه از مواضع اعراب در برابر اسرائیل نیز از جمله تحولات در این خصوص بود. محکومیت آتش­سوزی مسجدالاقصی در سال 1969 و حمایت لفظی شاه از حقوق فلسطین، زمینه­ را برای بهبود روابط فراهم ساخت و سرانجام در اوت سال 1970 روابط دو کشور دوباره برقرار گشت.

با درگذشت ناگهانی ناصر در سپتامبر همان سال، حضور انور سادات در جایگاه ریاست­ جمهوری زمینه‌­ساز تقویت و گسترش مناسبات دو کشور شد؛ به ویژه آنکه سادات در سال‌­های بعد با جدا شدن از بلوک شرق ­(شوروی) و جلب حمایت غرب، دیدگاه‌­های نزدیکی را با ایران در قبال نظام بین‌­الملل و قطب­‌بندی­‌های آن پیدا کرد. از آن پس زمینه‌­ها برای تبدیل دشمنان سابق به متحدان منطقه‌­ای فراهم شده بود. در سال‌های بعد دو کشور در بیشتر مسائل دارای اتفاق نظر بودند. حمایت اقتصادی ایران از مصر برای جبران خسارت­‌های ناشی از دو جنگ گذشته با اسرائیل و اعطای وام­‌های گوناگون برای اجرای طرح­های صنعتی و کشاورزی در این کشور و دادن اجازه به ایران برای استفاده تجاری از بنادر مصر در دریای مدیترانه، از جمله عوامل نزدیکی بیش از پیش دو کشور بود. چنان شد که شاه ایران به یکی از حامیان اصلی گفتگوهای سه­‌جانبه مصر، آمریکا و اسرائیل و تنها کشور مسلمان خاورمیانه که از قرارداد کمپ دیوید جانبداری می­‌کرد، تبدیل شد.

روابط نزدیک ایران و مصر تا پیروزی انقلاب اسلامی در ایران استمرار یافت و تنها چند ماه پس از آن به دلایل متعدد که پناه دادن به شاه ایران، امضای قرارداد کمپ دیوید و شناسایی رژیم اسرائیل مهمترین آن بود، روابط دو کشور به فرمان رهبر انقلاب اسلامی قطع شد. از آن پس بود که مصر به یکی از عمده‌­ترین مخالفان سیاست­‌های جمهوری اسلامی ایران در منطقه و جهان تبدیل شد. حمایت دولت مصر از رژیم صدام در جنگ با ایران و ارسال کمک‌­های تسلیحاتی به عراق و نیز اتهام مصر به ایران مبنی بر حمایت از مخالفان و اقدام علیه امنیت ملی این کشور، خصومت میان دو کشور را به اوج رسانید.

روابط خصمانه ایران و مصر در اواخر دهه 80 قرن گذشته رو به کاهش گزارد. تحولات در سطح نظام بین­‌المللی و منطقه­‌ای از جمله پایان جنگ ایران و عراق، تهاجم عراق به کویت و اشغال این کشور و اثبات ادعای ایران مبنی بر قدرت‌­طلبی صدام حسین در منطقه که مآلاً تغییر نگرش رژیم‌­های عرب را نسبت به ایران در پی داشت و نیز فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی از مهمترین عوامل تغییر مثبت در روابط دو کشور بود که به توافق مسئولان دو طرف برای بازگشایی دفتر حفاظت منافع در دو کشور در سال 1991 منجر شد. فضای مثبت و مطلوب در مناسبات ایران و مصر در سال‌های بعد زمینه­‌هایی مساعد و خوشبینی­‌هایی را درباره برقراری مجدد روابط رسمی دو کشور پدید آورد. در طول سال­‌های دهه نود قرن گذشته و سال­‌های اولیه قرن جدید، اقدامات و اظهارنظرهای مثبتی از سوی مسئولان دو کشور صورت گرفت و بسیاری از مطبوعات عرب بر ضرورت تقویت روابط دو کشور تأکید و حتی برخی از نویسندگان مصری، از ایران به عنوان عمق راهبردی مصر در منطقه خاورمیانه نام بردند.

در طول سال­‌های بعد هم علیرغم ادامه خوشبینی‌­ها و فضای نسبتا مناسب و نیز استقبال دیپلماسی ایران از برقراری روابط دیپلماتیک و سفرهای متعدد مقامات دو کشور، هیچگونه اقدام عملی برای تحقق این امر صورت نگرفت.

سقوط رژیم حسنی مبارک و روی کار آمدن دولتی اسلام­گرا به ریاست محمد مرسی که با استقبال جمهوری اسلامی روبرو شد نیز نتوانست تغییر اساسی در روابط دو کشور پدید آورد. دولت جدید مصر به بهانه­‌های گوناگون از جمله اتهام به جمهوری اسلامی ایران مبنی بر تلاش برای گسترش تشیع در مصر و جهان عرب مانع از شکل­گیری دوباره روابط رسمی بود. این وضعیت پس از سرنگونی محمد مرسی و قرار گرفتن ژنرال السیسی در جایگاه ریاست جمهوری همچنان ادامه یافته است.

روابط فرهنگی مصر و ایران

محمدحسین هیکل وزیر معارف عمومی مصر

هر چند اولین موافقت‌نامه فرهنگی ایران و مصر در سال 1958 امضاء شد، پیش از آن نیز ارتباطات و مراودات فرهنگی و علمی میان دو کشور کم و بیش برقرار شده بود؛ از جمله در سال 1938 طی نامه‌­ای به امضای محمدحسین هیکل وزیر معارف عمومی مصر ،4 تن از استادان ایرانی، حسین سمیعی، اسماعیل مرآت، قاسم غنی و رشید یاسمی به عنوان عضو وابسته فرهنگستان زبان عربی معرفی شده­اند. در مقابل نیز 4 تن از شخصیت‌­های فرهنگی و ادبی مصر به عنوان اعضای وابسته فرهنگستان ایران پذیرفته شدند. این افراد عبارت بودند از: محمدحسین هیکل ، محمد رفعت پاشا رئیس فرهنگستان زبان عربی در مصر، منصور بک فهمی عضو فرهنگستان زبان و رئیس کتابخانه ملی مصر و علی بک الجارم، عضو فرهنگستان مزبور. مشارکت برخی چهره‌­های علمی و ادبی مصر همچون دکتر طه حسین، ادیب برجسته و وزیر فرهنگ وقت و نیز دکتر احمد امین، اندیشمند و نویسنده نامدار مصری در جشن هزاره ابن سینا که در سال 1954 توسط انجمن آثار ملی در تهران برگزار شد از دیگر موارد قابل ذکر در روابط میان موسسات فرهنگی و فرهیختگان دو کشور است.

امضای موافقنامه فرهنگی، نقطه عطفی در ارتباط فرهنگی میان دو کشور بود. از جمله مفاد این موافقنامه، ایجاد تسهیلات برای مبادله هر نوع کتاب و نشریات سودمند، ایجاد تسهیلات برای مبادله فیلم‌­های ملی و فرهنگی و مستند با هدف معرفی پیشرفت‌­های مدنی دو کشور، تشکیل نمایشگاه­‌هایی از هنرهای ملی، مبادله گروه‌­های دانشجویی، تنظیم برنامه­‌های رادیویی، مبادله استادان و فرهیختگان و تأسیس انجمن‌­های فرهنگی از اتباع دو کشور بود. در سال 1972 نیز برنامه مبادلات فرهنگی میان دو دولت برای سال‌­های 1972 تا 1974 منعقد شد که شامل چندین محور از جمله، همکاری­‌های وزارت خانه‌های علوم و آموزش و پرورش، همکاری­‌های مذهبی، همکاری­‌های آموزشی بهداشتی، بورسیه­‌های آموزشی، همکاری­‌ها در حوزه جوانان و ورزش بود. موافقنامه همکاری‌­های گردشگری ایران و مصر نیز در سال 1975 به امضای معاونان وزارت اطلاعات و جهانگردی ایران و معاون وزارت جهانگردی مصر رسید. در طول سال­‌های نیمه دوم دهه 70 قرن گذشته و تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی در ایران گروه­‌های متعدد از استادان و دانشجویان مصری برای فراگیری زبان فارسی به ایران سفر کردند و در مقابل نیز گروه‌­هایی از ایران برای فراگیری و یا تکمیل آموزش زبان عربی راهی مصر شدند .در همین دوران، برنامه مبادلات فرهنگی دو کشور برای سال‌­های 1978 و 1979 میان وزیران آموزش و پرورش دو کشور به امضاء رسید که به دلیل وقوع انقلاب در ایران، به طور کامل عملیاتی نشد.

مهمترین اتفاق در روابط فرهنگی دو کشور در دهه هفتاد، افتتاح مرکز فرهنگی ایران در قاهره در سال 1977 است. با تأسیس این مرکز، حضور فرهنگی ایران در مصر وارد مرحله‌­ای جدید شد و روابط فرهنگی دو کشور را بیش از پیش نزدیک کرد. از جمله اقدامات این مرکز، تقویت کتابخانه بخش­‌های شرق­ شناسی دانشگاه‌­های مصر با اهداء حدود 3 هزار جلد کتاب شامل مراجع گوناگون درباره تاریخ و تمدن ایران و نیز آثار نویسندگان برجسته ایرانی بود. برگزاری سمینار و میزگردهای متعدد، برگزاری دوره‌­های آموزش زبان فارسی، حمایت از پایان­‌نامه­‌های دانشگاهی در حوزه زبان و ادبیات فارسی و تاریخ ایران، انتشار فصلنامه­‌های فرهنگی با مقالاتی از نویسندگان ایرانی، مصری و عرب و نمایش فیلم‌­های فرهنگی و تاریخی درباره ایران از دیگر فعالیت­‌های مرکز فرهنگی ایران در قاهره بود. در همین سال به دعوت وزارت فرهنگ ایران، گروهی از استادان و یک گروه از دانشجویان مصری به ایران سفر کردند.

از رویدادهای فرهنگی روابط دو کشور تا پیش از سقوط رژیم پهلوی در ایران، مشارکت دو طرف در جشنواره­ فیلم‌­های سینمایی و نمایشگاه‌­های کتاب بود که از جمله حضور ایران در دومین جشنواره بین­‌المللی سینمایی قاهره در سال 1977 و نیز مشارکت در نمایشگاه بین­‌المللی کتاب قاهره در سال 1978 قابل ذکر است.

با پیروزی انقلاب اسلامی در ایران و قطع روابط دیپلماتیک میان دو کشور، هر چند روابط رسمی فرهنگی نیز قطع شد، طی سال‌­های بعد ارتباطات غیررسمی میان مؤسسات و شخصیت‌­های علمی و فرهنگی دو کشور از سر گرفته شد. از جمله این ارتباط فرهنگی غیررسمی، سفر رئیس کتابخانه عمومی آیة الله مرعشی نجفی در سال 1991 به مصر و امضاء موافقنامه مبادله کتاب با مرکز پژوهش‌های شرق­‌شناسی این کشور بود. در همین سال 4 تن از استادان زبان‌­های شرقی در دانشگاه­‌های مصر در مراسم بزرگداشت حکیم ابوالقاسم فردوسی در ایران شرکت کردند. گرامیداشت استادان مصری زبان فارسی از جمله دکتر عبدالنعیم حسنین واهداء جایزه موقوفه دکتر محمود افشار و نیز تکریم دکتر امین عبدالمجید بدوی در مصر با حضور دکتر سید جعفر شهیدی در سال 1377 از دیگر موارد در این خصوص است. در همین دهه برخی از استادان ایرانی به دعوت مجمع فرهنگستان زبان عربی به مصر سفر کردند و برخی از آثار خود را به دانشگاه‌­های قاهره و عین شمس اهداء کردند. وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی ایران نیز طی سفری به قاهره در مرکز مطالعات و پژوهش‌­های سیاسی در جمع استادان و فرهیختگان مصری درباره روابط ایران و مصر سخنرانی کرد. در سال 1995 (1374) نیز آقایان دکتر الدسوقی شتا و السباعی محمد السباعی استادان زبان ودبیات فارسی دانشگاه‌های مصر برای حضور در کنگره بین‌­المللی بزرگداشت عطار نیشابوری به ایران سفر و در این کنگره سخنرانی کردند. طی این سال­‌ها همچنین تعدادی از کتاب­‌های اندیشمندان و نویسندگان ایرانی در مصر به زبان عربی ترجمه شد.

سفر متقابل استادان ایرانی به مصر برای شرکت در گرده‌همایی های علمی و فرهنگی و نیز شرکت فارسی‌­آموزان دانشگاه‌­های مصر در دوره‌­های دانش‌­افزایی زبان فارسی در جمهوری اسلامی ایران ، مشارکت استادان مصری زبان و ادب فارسی در گرده‌همایی‌های بین­‌المللی زبان فارسی در تهران و سفر گروه‌­های رسانه­‌ای ایران و مصر به دو کشور در طول دو دهه گذشته استمرار داشته است. این مراودات البته تحت تأثیر شرایط سیاسی حاکم بر روابط دو کشور با فراز و فرود همراه بوده است.

نیز نگاه کنید به

• مصر