نظام آموزش، تحقیقات و فناوری فرانسه

پیشینه تاریخی

به طور كلی می‌توان گفت كه نظام آموزشی فرانسه، محصول برهه خاص زمانی است كه از آغاز انقلاب ملی طی سال 1789 تا كنون همچنان ادامه داشته است. طرح‌های انقلابی طی سال‌های 1794- 1792، در خصوص آموزش ابتدايی رايگان و اجباری علوم، زبان‌های باستان، اخلاق، سياست و استقرار جامعه‌ای آگاه، آزاد ومسئول برای كليه كودكان به مدت5 سال طراحی و به مورد اجرا در آمد. مطابق چنين طرحی، پس از انقلاب فرانسه (طی سال1789) تدريس علوم مذهبی در مدارس، به دليل عدم شكل‌گيری تفكر تجريدی و القاء تمرينات و مراسم مذهبی به صورت مكانيكی جايز نبود. اين درحالی است كه پس از پايان دوره آموزش پايه از حق انتخاب آزادانه مذهب برخوردار می‌باشند.

آموزش ابتدايی در كشور فرانسه به موجب قانون گیزو(Guizot) مصوب سال 1833 پايه‌گذاری گرديد. طبق قانون مذكور، دركليه روستا‌ها، ابتدا يک دبستان پسرانه و سپس يک دبستان دخترانه تأسيس گرديد.نظام آموزش ابتدايی كشور فرانسه از ابتدا از نوعی سياست عدم تمركز پيروی نمود. به عبارت ديگر، از يک سو، مسئوليت احداث مدارس در اماكن مناسب، مراقبت و نگهداری از آنها و گزينش معلمين از ‌جمله وظايف جوامع محلی به شمار آمده و از سوی ديگر، تضمين يكپارچگی و كارآيی آموزش ابتدايی از طريق ايجاد شبكه مدارس تربيت معلم در سطح بخشی و تعيين برنامه‌های درسی و توزيع كتب آموزشی برعهده دولت گذاشته شد. نقش روستاها (جوامع محلی) و تقسيم مسئوليت ميان روستاها و دولت در امر آموزش ابتدايی تا اواخر قرن نوزدهم به روال فوق بوده است. طبق قوانين فالو(Fallou)(مصوب1850) و ژول فری(Jules Ferry) (مصوب 1881) به ترتيب،‌ آموزش ابتدايی و پايه, رايگان اعلام و به مورد اجرا گذارده ‌شد. در اين اثنا، مسأله جدايی آموزش از دين و سياست(Laicite) مطرح گرديد و از ژوئيه 1904 تعليمات ابتدايی پايه، رايگان و لائيک به صورت رسمی به مورد اجرا گذارده شد. در ارتباط با لائيسيته كه به معنای پاک‌سازی ساحت مدرسه از هر نوع آموزش سياسی و مذهبی است, نظام آموزشی فرانسه تجربه‌ای ويژه اندوخت كه طی آن مخالفت‌های دولت و كليسا نقش عمده‌ای در آن ايفا می‌نمود. نهايتا نتيجه كشمكش‌های ميان كليسا و دولت طی يک قرن به ايجاد دو نوع مدرسه با عناوين مدارس دولتی و خصوصی منجر گرديد.

مطابق طرح دوری(Durry) طی سال1944 ، از حجم سنگين برنامه‌های آموزشی سيكل دوم آموزش متوسطه انتقاداتی به عمل آمد و برای نخستين بار، ازمدرسه واحد(Cole unique) سخن به ميان آمد.از جمله ديگر اهداف طرح مذكور می‌توان به دسترسی به آموزش متوسطه جهت اخذ گواهينامه ديپلم(Baccalaureate)  تا سن18سالگی، گزينش نخبگان درحوزه صنايع، كشاورزی، تجارت، فعاليت‌های ذهنی، و اداری اشاره نمود.مطابق طرح فوق، هيچ كودک يا نوجوان فرانسوی به واسطه اعتقادات شخصی مذهبی خود از آموزش محروم نمی‌گردد.از اين روی، هيچ نوع آموزش مذهبی درمدارس ارائه نمی‌گردد و اين درحاليست كه درخارج از مدارس، والدين از امكان فراهم‌سازی آموزش‌های لازم مذهبی برای فرزندان خود برخوردار می‌باشند.ازجمله مهم‌ترين ويژگی‌های طرح مدرسه فعال كه برای نخستين بار دركشور روسيه، سوئيس، انگلستان، بلژيک و امريكا به مورد اجرا درآمد، می‌توان برمبنا بودن علايق دانش‌آموزان به عوض دروس مجزای آموزشی، توجه بر روحيه جمعی، آماده‌سازی كودكان جهت انجام پژوهشی،تدارک فهرست كتب، تقويت كتابخانه‌های مدرسه‌ای و گسترش مراكز آموزش عالی اشاره نمود. ضرورت بهره‌گيری از علم آموزش و علوم تربيتی در طراحی نظام آموزشی، بها دادن به واقعيات اقتصادی- اجتماعی، توضيح عينی و علمی وقايع، شكل‌پذيری فرهنگ و روش تفكر انتقادی، به كارگيری فعال انرژی، شناسايی شهروند آينده ، آموزش مدنی و شهروندی از جمله ويژگی‌های نظام دموكراتيک آموزشی است كه با اجرای طرح لانژون- والونLe plan Langevin-Wallon) ( 1947-1944)) طی چند دهه مورد استناد و استفاده در روند اصلاحات نظام آموزش فرانسه قرار گرفته است.

در قالب طرح بيلير طی سال‌های57- 1956 ( la réforme Billières en ) انتقاداتی مطرح شد كه از آن جمله می‌توان به ضرورت تغيير ساختار نظام آموزشی، ضرورت سازمان‌دهی مشاوره تحصيلی و همگانی نمودن آموزش، گسترش و تداوم آموزش غير پايه برای آحاد جامعه و نامتناسب بودن آموزش رايج ويژه دانش‌آموزان عقب مانده ذهنی اشاره نمود.

ساختار حال حاضر نظام آموزشی كشور در خلال دهه‌های 60 و 70 دستخوش تغييرات تدريجی گرديد كه از جمله اين تغييرات می‌توان به تفكيک مقاطع آموزش ابتدايی و متوسطه از يكديگر اشاره نمود. از دهه 70 كشور فرانسه از افزايش قابل توجهی در توسعه و رشد نظام آموزش پيش دبستانی برخوردار گرديده است.در اين اثنا، با توجه به تغييرات آموزشی كشور، امكان حضور كليه كودكان گروه سنی 5-3 سال در كلاس‌های پيش دبستانی فراهم گرديد. از سال 1967، سن حضور دانش‌آموزان در مدارس مقطع  آموزش پايه  بين رده‌های سنی 16-6 سال تعيين گرديده است.

مطابق قانون آبی(la loi haby de ) از ژوئيه سال1975، تنوع آموزشی در سيكل اول آموزش متوسطه ملغی شد و کولژ‌ها به ثبت‌نام از دانش‌ آموزان سال آخر ابتدايی در قالب آموزش رايگان و اجباری (تا رده سنی 16 سال) مبادرت نمودند. مديريت نظام آموزش متوسطه، پيرو سياست تمركززدايی و قوانين مصوب سال‌های1983 و 1985ميان دولت(وزارت آموزش و پرورش) و جوامع محلی، بخش‌ها، مناطق، مراكز کولژ و ليسه (دوره دوم آموزش متوسطه) تقسيم گرديد. برخلاف مديريت آموزش ابتدايی كه از آغاز با مشاركت جوامع محلی همراه است، آموزش متوسطه تا ژانويه 1986 (طی180سال كه از احداث نخستين ليسه‌های ناپلئون می‌گذشت) همچنان متمركز و زير سلطه مطلق دولت باقی مانده بود. تاثير سياست تمركززدايی بر نظام متمركز آموزش متوسطه همانند جنبش رهايی‌بخش كشور بوده است. مطابق قانون تمركززدايی، به واسطه انتقال صلاحيت‌ها به نهادهای آموزش متوسطه، مدارس، محور اصلی نظم آموزشی محسوب گرديد و در تطبيق سياست‌های ملی با واقعيات محلی از آزادی عمل برخوردار شدند. تا پيش از تصويب قانون تمركززدايی در آموزش متوسطه، کولژ و ليسه از جمله نهادهای آموزش عمومی ملی به شمار می‌آمدند.

ساختار و سیاست آموزشی

مقاطع آموزش پيش دبستانی، آموزش ابتدايی و راهنمایی و دبیرستان مقاطع اصلی آموزشی كشور فرانسه را تشكيل می‌دهند. اكثريت شهروندان فرانسوی درمراكز آموزش متوسطه حضور يافته،ديپلم متوسطه دريافت نموده و برخی ديگر نيز به آموزش فنی و حرفه‌ای روی می‌آورند.

بر اساس آمار 2010-2009 وزارت آموزش و پرورش فرانسه بالغ بر 12 ميليون دانش آموز در مدارس این كشور به تحصيل مبادرت می‌نمايند. كشور فرانسه با برخورداری از تعداد 60 هزار مدرسه ابتدايی، به فراهم‌سازی تسهيلات آموزشی لازم برای دانش‌آموزان ، در خلال 5 سال اول آموزش رسمی مبادرت نموده است. در3 سال اول آموزش رسمی، آموزش پايه در حوزه مهارت‌های پايه (ابتدايی ) ارائه گرديده و در دو سال باقی‌مانده دانش‌آموزان، آموزش‌های لازم را فراگرفته و مدارس ابتدايی را پشت سر می‌گذارند. مقطع آموزش متوسطه نيز خود به دو مرحله متوالی تقسيم می‌گردد كه به نام سيكل يا دوره نام‌گذاری شده است. تقريباً كليه كودكان رده‌های سنی 11 تا 15 سال در کولژ‌ها حضور  می‌يابند. تصميم‌گيری‌های آموزشی درخصوص دروس تجديدی، تعيين كلاس‌های بالاتر آموزشی،تغيير رشته تحصيلی با روند گفتگوی ميان مدارس ( معلمان،كادر اجرائی و پرسنل دستيار)، اولياء و نمايندگی‌های دانش‌آموزی صورت می‌گيرد. اگرچه معلمان به ابراز نظرات خود در شوراهای آموزشی مركب از نمايندگان دانش‌آموزی ،معلمان و والدين- مبادرت می‌نمايند،با اين وجود والدين از حق تقاضای ورود دانش‌آموزان به مقاطع  بالاتر آموزشی و يا تقاضای تكرار سال تحصيلی گذشته برخوردار می‌باشند. دركليه مدارس كشور،مشاوران متخصصی در جهت ارائه خدمات مشاوره  به دانش‌آموزان،والدين و معلمان در راستای برطرف‌سازی مشكلات آموزشی پيش روی دانش‌آموزان،در نظر گرفته شده است .در حال حاضر سال آخر ابتدایی نقطه آغازين آموزش کولژ می‌باشد كه طی  آن دانش‌آموزان در خصوص برخی از موضوعات مورد علاقه خود به مطالعه پرداخته و به تعيين رشته تحصيلی مبادرت می‌نمايند.

اكثريت قريب به اتفاق دانش‌آموزان كشور فرانسه در مدارس تحت نظارت وزارت آموزش ملی آموزش می‌بينند. با اين وجود درحدود 100 هزار دانش‌آموزان مواجه با  معلوليت‌های مختلف جسمانی، در مدارس استثنايی و تحت حمايت وزارت بهداشت و بالغ بر200 هزار دانش‌آموز در کولژ‌های كشاورزی به تحصيل مبادرت می‌نمايند. در مجموع  بالغ بر300 هزار دانش‌آموز رده  سنی بالای 16 سال  تحت دوره‌های كارآموزی-  قرار گرفته‌اند. گفتنی است كه مدارس خصوصی بالغ بر 15% از دانش‌آموزان مقطع آموزش ابتدايی و20% از دانش‌آموزان مدارس مقدماتی متوسطه را تحت پوشش قرار داده‌اند. اكثريت مدارس خصوصی كشور در زمره مدارس كاتوليک بوده  و با دولت قرارداد آموزشی منعقد می‌نمايند.

آموزش پیش دبستانی

آموزش پیش دبستانی یکی از پایه‌های مهم نظام آموزشی فرانسه است که مرحله بین مهد کودک و دوره ابتدایی قرار می‌گیرد . دوره‌های آموزش پيش دبستانی در كشور فرانسه اختياری و رايگان بوده و به منظور آموزش كودكان رده‌های سنی 6-2 سال در نظر گرفته شده است. آن دسته از كودكانی كه تا روز اول سال تحصيلی مدارس به سن 2 سالگی رسيده باشند، مورد پذيرش واقع می‌گردند. كودكان رده سنی 2 سال(حدود 35% ) منحصرا در چارچوب مدارس و ظرفيت كلاس‌های آموزشی موجود و كليه كودكان رده سنی3‌سال مورد پذيرش قرار می‌گيرند. با توجه به شرايط سنی كودكان ، سه بخش برای كودكستان در نظر گرفته و كودكان بين اين سه بخش تقسيم می‌شوند: بخش كودكان 3 ساله  بخش كودكان 4 ساله ، وبخش  كودكان 5 ساله و برای کودکان زیر 3 ساله را نیز شامل می‌شود و به طور طبیعی بچه‌های شش ساله وارد دوره ابتدایی می‌شوند. تمام کودکان ساکن در فرانسه اعم از فرانسوی و غیر فرانسوی می‌توانند از این امکان آموزشی استفاده کنند. کمتر از 15% کودکان در مدارس خصوصی تعلیم می‌بنند و اصل لائیسیته و اختلاط پسر و دختر و برابری بین افراد را رعایت می‌کند و ساعات آموزشی نیز 26 ساعت در هفته است.

از سال 1995 ميلادی، طرح آموزش واقعی پيش دبستانی با اهداف دقيق و كارآموزان متبحر به‌اجرا گذارده شد. درتمام مدت 26 ساعت آموزش در هفته، آموزش زبان فرانسه از امتياز ويژه‌ای برخوردار بوده و تسلط شفاهی و آشنايی با نوشتار،تقويت قدرت احساس، تخيل و قدرت خلاقيت دانش‌آموزان از طريق پرداختن به  آموزش هنری توسعه می‌يابد.

از آنجايی كه كشور فرانسه از تجربه فراوانی در ارائه آموزش پيش دبستانی به كودكان برخوردار می‌‎باشد، از اين روی بيش از99% كودكان رده سنی3 سال در اين مدارس حضور می‌يابند. رقم مذكور درخصوص كودكان رده سنی 2 سال به 2/35% بالغ می‌گردد. تحصيل در مدارس عمومی ‌پيش دبستانی رايگان می‌باشد. مدارس پیش دبستانی موسسات عمومی مستقل نیستند بلکه مسئولیت ساختمان و بودجه‌های مالی آن به عهده شهرداری است. این مدارس نيز توسط شهرداری‌ها احداث واداره می‌گردند. طبق قانون اصلاحيه آموزشی مصوب15جولای1989و قانون مصوب 1975كليه كودكان فرانسوی رده سنی3 سال از امكان حضور در مهدهای كودک برخوردار می‌باشند.علاوه بر اين, قانون مصوب 6 سپتامبر 1995 نيز كه در خصوص نمايش ساختار و نحوه عملكرد مهدهای كودک تصويب گرديده بر تقويت خصيصه‌های بالقوه كودكان، به فعل در آوردن آن در جهت شكل‌گيری شخصيت آنان و فراهم آوردن بهترين امكانات در جهت موفقيت كودكان در مدارس و يادگيری بيشتر تأكيد دارد.

گفتنی است درمهدهای كودک كشور فرانسه از تخصص‌های سرباز معلمان جهت آموزش كودكان استفاده می‌گردد چرا كه خدمت سربازی درحال حاضر در كشور فرانسه به حالت تعليق درآمده و با اجرای طرح جامع جذب سرباز معلم JAPD جايگزين گرديده است. از سوی ديگر،جهت جبران به حد نصاب نرسيدن تعداد ثبت نام كنندگان مهدهای كودک،كه معمولاً در مناطق كم جمعيت وكوهستانی كشور رخ می‌دهد، كودكستان‌های بين منطقه‌ای تأسيس گرديده است كه به ارائه خدمات آموزشی به كودكان نواحی مختلف مبادرت می‌نمايند. در مناطق كم جمعيت نيز كلاس‌های موقتی پاره‌وقت تشكيل می‌گردد.

متوسط آموزش هفتگی 26 ساعته به كودكان مقطع پيش دبستانی ارائه می‌گردد.

سياست‌های آموزشی پیش دبستانی

مهم‌ترين سياست آموزشی مقطع پيش‌دبستانی فرانسه بر اين اصل استوار است كه مراكز پيش‌دبستانی به عنوان ابزاری جهت برخورداری از برابری فرصت محسوب می‌گردند، چرا كه كودكان از طريق به كارگيری زبان و توسعه اين وسيله ارتباطی، به آماده‌سازی خود در جهت پرداختن به تمرينات ذهنی كه لازمه موفقيت در مقاطع آموزش ابتدايی و کولژ است، مبادرت می‌نمايند.

در مهدهای كودک، اجرای بازی‌های مختلف از نقش مهمی ‌برخوردار می‌باشند، اما اين امر بدين معنی نيست كه درمراكز مذكور تدريس وجود ندارد. هيات نظارت ملی آموزش برفعاليت‌های اداری و آموزشی موسسات نيز نظارت می‌نمايد. شورای مدارس نيز به بازديد حداقل يک بار در طول ترم از مدارس كشور مبادرت می‌نمايند. شورای نام‌برده همچنين به ارائه نظراتی درخصوص قوانين داخلی مدارس و تعيين برنامه‌های آموزشی هفتگی مدارس كشور مبادرت می‌نمايد. چرخه آموزشی كشور سبب می‌گردد كه تيم تدريس به تطبيق فعاليت‌های تدريس با روند آموزش و پيشرفت كودكان مبادرت نمايند. تيم تدريس  همچنين مسئوليت ارزشيابی ميزان پيشرفت تحصيلی كودكان را بر عهده دارد. علاوه بر اين تيم مذكور همچنين تعيين می‌نمايد كه كودكان ملزم به ثبت نام  در مدارس ابتدائی بوده و   يا می‌بايستی در سيستم آموزشی پيش دبستانی باقی بمانند.

از آنجايی كه مدارس پيش دبستانی از نقش پيچيده‌ای در سيستم آموزشی كشور فرانسه برخوردار می‌باشند، از اين روی مدرسين مراكز مذكور، مشابه مدرسين مدارس ابتدايی، دوره‌های آموزشی ويژه‌ای را گذرانده و پس  از گذراندن دوره3 ساله آموزشی (پس از اتمام تحصيلات آموزش متوسطه كه به دريافت ديپلم متوسطه منتهی می‌گردد) به گذراندن دوره آموزشی2-1ساله تربيت مدرس در موسسات دانشگاهی تربيت معلم مبادرت می‌نمايند. پس از اتمام سال دوم آموزش دانشگاهی در مراكز تربيت مدرس، از دانشجويان موفق به عنوان معلمين مدارس دعوت به همكاری می‌گردد. معلمين مراكز آموزشی پيش دبستانی، به عنوان مدرسين رسمی نظام آموزش عمومی و ‌يا به عنوان مدرسين قراردادی مدارس خصوصی، از حقوق، وظايف و مسئوليت‌های مشابه معلمين مدارس ابتدايی برخوردار می‌باشند.

با وجود این كه دوره پیش دبستانی رايگان و برای همگان قابل استفاده می‌باشد، اما با اين حال، افزايش نرخ مواليد دركشور فرانسه به وارد آمدن فشار بر پيكره نظام آموزشی كشور منجر گرديده است. به نحوی كه افزايش غيرمنتظره نرخ زاد و ولد كودكان از سال2000 به بعد،‌ به انتظار بيش از17 هزار كودک در فهرست ثبت‌نامی منجر گرديده است. بنابر اعلام وزارت آموزش، طی سال 2002، مراكز آموزش پيش دبستانی با كاهش فضای آموزشی برای54 هزار كودک مواجه بوده‌اند كه اين امر خود به ايجاد مباحثاتی درخصوص تغيير امتيازات آموزشی از سنين پيش دبستانی به پايه منجر گرديده است.‌بيش از99درصد كودكان فرانسوی از رده سنی3 سال رهسپار مدرسه می‌گردند. افزون بر اين، بالغ بر 5/35 درصد از كودكان به حضور در مراكز آموزشی،1 سال زودتر از موعد مقرر، مبادرت می‌نمايند.

تعداد مدارس پیش دبستانی در سال 2010-2009 ،حدود 16056 (که از این تعداد 133 خصوصی است  )و 2539134 کودک در این مهد‌کودک‌ها آموزش دیدند.

برای ثبت‌نام کودک باید به شهرداری مراجعه کرد و با ارائه مدارک مربوط به محل سکونت ، شهرداری طی یک معرفی‌نامه شمارا به نزدیک‌ترین مرکز پیش دبستانی معرفی می‌نماید.

کودک در هفته چهار روز یعنی دوشنبه و سه شنبه و پنجشنبه و جمعه به مدرسه پیش‌دبستانی می‌رود و روزهای چهارشنبه ، شنبه و یکشنبه تعطیل است .بنابراین خانواده‌هایی که زوجین شاغل هستند روزهای چهارشنبه فرزندشان را در مهد کودک نگهداری می‌کنند. ساعت رسمی آموزشی از ساعت 8:45 الی 11:30 است و والدین برای آوردن فرزندشان مراجعه می‌کنند. مراکز پیش دبستانی دارای رستوران‌هایی هستند که به آن کانتین می‌گویند. فرزندان زوجین شاغل، در همان محل مدرسه در رستوران غذا می‌خورند و والدین آنها ساعت 4:30 برای تحویل گرفتن آنان مراجعه می‌کنند. ساعات بعداز ظهر جزئی ساعات آموزشی نیست بلکه ساعت استراحت و بازی محسوب می‌شود.  

آموزش ابتدایی

در کشور فرانسه آموزش کودکان با دوره پيش‌دبستانی از 3 سالگی آغاز و سيكل 1 ناميده می‌شود . تحصیلات دوره ابتدایی نیز از 6 سالگی شروع می‌شود و پنج سال به طول می‌انجامد و  شامل کلاس‌های آمادگی – یک سال – کلاس‌های ابتدایی – 2 سال – و کلاس‌های متوسطه – 2 سال – می‌باشد . در طی این دوره 5 ساله کودکان با خواندن و نوشتن و ریاضیات ،  یک زبان خارجی ( معمولا زبان انگلیسی ) و تکنولوژی‌های مدرن مانند کامپیوتر آشنا می‌شوند. اين دوره 5 ساله در چارچوب سيكل 2 و 3 صورت می‌گيرد .

دوره‌های آموزش دبستانی

آموزش دبستانی ، اجباری ، رايگان و خاص كودكان 6 تا 11 ساله است. مدت آموزش در اين مرحله 5 سال است كه به سه دوره تقسيم می‌شود:

•   دوره آمادگی (CP)  از 6 تا 7 سالگی ( برابر با كلاس اول ابتدايی ايران )

•   دوره مقدماتی (CE1)  كلاس اول از 7 تا 8 سالگی ( برابر با كلاس دوم ابتدايی ايران )

•   كلاس دوم (CE2) از 8 تا 9 سالگی ( برابر با كلاس سوم ابتدايی ايران )

•   دوره ميانه كلاس اول (CM1) از 9 تا 10 سالگی ( برابر با كلاس چهارم ايران )

كلاس دوم (CM2) از 10 تا 11 سالگی ( برابر با كلاس پنجم ايران )

برنامه‌های درسی دبستان

از سال 1995 ميلادی برنامه‌های ملی جديدی وضع گرديد. در هر يک از اين سطوح ، برنامه آموزشی شامل 26 ساعت در هفته می‌باشد كه در 9 نيم روز گنجانيده شده است. فعاليت‌های آموزشی بر حسب سه محور اصلی زير كه اوقات آموزشی در مدرسه را به سه بخش تقسیم می‌كند، جهت داده می‌شوند:

1- فرانسه ( 9 ساعت ) ، رياضيات ( 5 ساعت )

2- تاريخ، جغرافی، تعليمات اجتماعی، علوم و فن‌آوری (4 ساعت)،

3- آموزش هنری، جسمانی و ورزش (6 ساعت)

آموزش زبان خارجی

آموزش زبان خارجی در سال 2006 ميلادی ، از كلاس  CE2 و در سال 2007 ميلادی از كلاس CE1 آغاز شده است و تقريباً يک ساعت و نيم اختصاص به آموزش زبان خارجی دارد.

آموزش دينی

از آنجا كه مدرسه ملی فرانسه «لائيک» است، آموزش دين وجود ندارد مگر در سه دپارتمان رن علیا،رن سفلی و موزل (Haut-Rhin / Bas-Rhin / Moselle) كه وضعيت خاص به‌جای مانده از گذشته را حفظ كرده‌اند.

زنگ تفريح

ميانگين زمان زنگ تفريح در مدارس ابتدايی ، 15 دقيقه در نيمروز است.

مقررات درسی

مقررات دوگانه قانون مصوب سال 1975 مبين توجه به انطباق بيشتر آموزش با آهنگ خاص هر شاگرد می‌باشد: كودكانی كه در پايان دوره آمادگی ( كلاس اول دبستان ) در دروس فرانسه و رياضيات معلومات لازم را كسب نكرده باشند ، نيز وارد كلاس اول دوره مقدماتی ( كلاس دوم دبستان ) می‌شوند و ضمن دنبال كردن برنامه اين كلاس ، به فراگيری دروس مذكور هم ادامه می‌دهند. در طی دوره مقدماتی ( كلاس‌های دوم و سوم دبستان ) شاگردانی كه در درس‌های فرانسه و رياضيات با مشكل مواجه هستند ، می‌توانند روزی نيم ساعت جمعاً به مدت 2 ساعت در هفته ، از آموزش تقويتی دروس مذكور استفاده كنند. به خاطر اين تصميمات و به لحاظ وضع بسيار انعطاف‌پذير كلاس‌های مختلف از نظر ارتقاء كلاس ، پيشرفت دانش‌آموزان بايستی بدون وقفه نمايان و يا حداقل،دفعات تكرار كلاسی ادامه يابد.

زندگی تحصيلی

انجمن اولياء دانش‌آموزان در هر كودكستان و دبستان ، از نمايندگان منتخب اولياء تشكيل می‌شود . شورای مدرسه ، از اجلاس مشترک انجمن اولياء و شورای معلمان تشكيل می‌گردد و رياست آن با مدير مدرسه است. شورای مدرسه به صراحت در موارد زير طرف مشورت قرار می‌گيرد: مقررات داخلی مدرسه ، تشكيلات مربوط به مراقبت از كودكان ، نحوه آگاهی دوجانبه و دريافت اطلاعات خانواده و معلمان از يكديگر ، نگهداری كودكان در خارج از ساعات كار مدرسه ، ناهارخوری ، فعاليت‌های مدسه در محدوده ساعات رسمی و بعد از وقت مدرسه ، و بالاخره وضعيت بهداشت.

معلمان

در دبستان‌ها ، معلمان مرد و زن به كار آموزش می‌پردازند. اين معلمان در دانش‌سراهای مقدماتی تربيت شده‌اند. پذيرش در اين دانش‌سراها ، از راه انجام مسابقه ورودی كه همه ديپلمه‌های متوسطه در آن حق شركت دارند ، صورت می‌پذيرد.

•   در زمينه‌ی نوآوری در تربيت حرفه‌ای معلمان ، تصميمات مهمی اتخاذ گرديده كه از سال 1979 به مرحله اجرا در آمده است. تربيت اين معلمان سه سال طول می‌كشد و مشتمل است بر:

•   يک سال آموزش پايه كه در پايان آن دانشجو – معلمان ، متعهد انجام خدمت دولتی می‌گردند.

•   دو سال آموزش تكميلی كه در بعضی قسمت‌ها با همكاری آموزش عالی انجام می‌شود. اين دوره منتهی به ديپلم آموزش عمومی دانشگاهی و ديپلم معلمی می‌گردد.

•   دوره آموزشی سه ساله نامبرده شامل فعاليت‌های علمی و كارآموزی‌های متعدد است.

اطلاعات بيشتر

الف - از چه سنی آموزش عمومی اجباری است ؟ از سن 6 سالگی ثبت‌نام دانش آموز اجباری است و فقط دانش‌آموزانی می‌توانند از اين امر استثنا شوند كه بر اساس نظر كمسيون آموزش خاص تاييد گردند.

ب - دانش‌آموز در چه مدرسه‌ای می‌تواند ثبت نام كند ؟ در يک مدرسه دولتی يا خصوصی و يا تعليم در منزل . درمورد اخير شخص بايد از پيش شهرداری و بازرس آموزشی را مطلع نمايد و همه ساله اين امر بايد تكرار شود زيرا دولت بايد از وضعيت تحصيلی و سلامتی دانش‌آموز مطلع گردد.

ج - چگونه بايد ثبت‌نام نمود ؟ مدارس دولتی در هر محله‌ای وجود دارد و شهرداری هر محله‌ای بر اساس وضعيت محل مسكونی و سطح كلاسی ، دانش‌آموز را به نزديک‌ترين مدرسه محل معرفی می‌كند.

اقدام برای ثبت‌نام

از آنجا كه مسئوليت ثبت‌نام دانش آموز به عهده شهرداری محل می‌باشد ، شخص متقاضی به شهرداری محل مراجعه و با ارائه مدارک زير ، معرفی‌نامه‌ای را برای دانش‌آموز مورد نظر اخذ می‌نمايد.

مدارک لازم برای شهرداری

سند ازدواج يا برگه تاييد خانواده(le livret de famille)، كارت شناسايی يا فتوكپی شناسنامه فرزند ، قبض تلفن يا برق كه به نام شخص متقاضی باشد زيرا آدرس منزل مسكونی در اين قبض‌ها نوشته شده و دلالت بر اقامت در آن محل دارد ، و دفترچه واكسيناسيون .هنگامی كه مدارک مورد نظر توسط شهرداری پذيرفته و تاييد گرديد . شهرداری معرفی‌نامه‌ای به شخص می‌دهد تا برای ثبت‌نام به مدرسه معرفی شده مراجعه نمايد. گفتنی است كه از ماه آوريل برای سال تحصيلی جديد می‌توان اقدام نمود و اگر دانش‌آموز نياز به تغيير مدرسه نداشته باشد همه ساله نياز به تكرار ثبت نام نيست .

كولژ يا دوره راهنمايی

اصول

کولژها بر طبق قانون 11 ژوئيه 1975 با ساخت واحدی به وجود آمده‌اند و تمامی شاگردانی را كه دوره دبستان را طی كرده‌اند، می‌پذيرند.  کولژها دارای مسئوليت مضاعف زير می‌باشند :

برخوردار ساختن تمام جوانان از يک فرهنگ يكنواخت به عنوان فرهنگ پايه ، و راهنمايی تحصيلی و حرفه‌ای آنان برای نيل به هدف نخست ، ديگر دانش‌آموزان به طور نظری بر حسب استعدادهايشان به گروه‌ها ( پايين رشته‌های تحصيلی ) تقسيم نشده ، بلكه به منظور برخورداری از يک آموزش مشترک به كلاس‌های همانند بدون تمايز وارد می‌شوند و می‌توانند بر حسب مورد از برنامه‌های كمکی يا تكميلی استفاده كنند.

- راهنمايی‌های بعدی به صورت زير تدارک ديده می‌شوند :

از سال سوم  ( هشتمين سال تحصيلی ) از طريق انتخاب‌هايی كه به شاگردان امكان می‌دهد درباره‌ی آن چه برايشان مرجع است آگاهی پيدا كنند و استعدادهای خود را بيازمايند، قسمتی از برنامه‌ی راهنمايی انجام می‌گيرد.

برخی از اين انتخاب‌ها خصلت فنی دارند بدون آنكه هدف شغلی كه اين انتخاب‌ها نهايتاً بدان منتهی می‌شود، چندان مورد نظر باشد :

- به وسيله‌ی ارائه‌ی اطلاعات به صورت گروهی و فردی به دانش‌آموزان و اولياء آنان

- بالاخره از راه گفت و شنودی كه لازم است در جريان راهنمايی ، به هنگام انتخاب‌های مهم بين خانواده ، معلمان مشاور و راهنما انجام شود.

موارد درسی کولژ

برنامه‌های آموزش کولژ شامل دو دوره می‌باشد كه هر دوره دو سال طول می‌كشد :

دوره‌ی مشاهده: كلاس اول و دوم کولژ ( به ترتيب سال‌های ششم و هفتم تحصيل )

دوره‌ی راهنمايی: كلاس‌های سوم و چهارم کولژ ( به ترتيب سال‌های هشتم و نهم تحصيل ) در طی اين چهار سال ، شاگردان تحصيلات مشتركی را كه مواد درسی و ساعات هفتگی آن در زير بيان می‌شود ، دنبال می‌كنند :

مواد درسی: زبان فرانسه ، رياضيات ، زبان خارجی

دوره مشاهده: 5 ساعت ، 3 ساعت ، 3 ساعت

ساعات هفتگی ( دوره راهنمايی ): 5 ساعت ، 4 ساعت ، 3 ساعت

تاريخ ، جغرافيا ، اقتصاد ، تعليمات اجتماعی  3 ساعت 3 ساعت

علوم تجربی 3 ساعت  3ساعت

آموزش هنری   2 ساعت   2  ساعت

آموزش يدی و فنی    2 ساعت 2/1-1 ساعت

تربيت بدنی و ورزش    3 ساعت  3  ساعت

بنابراين ، ساعات هفتگی در دوره مشاهده 24 ساعت بوده و ممكن است ساعات زير برای دروس فرانسه ، رياضيات و زبان خارجی به آن اضافه شود:

ساعت تقويتی ( برای هر يک از سه درس نام‌برده ) ، فعاليت‌های تكميلی كه معمولاً در مركز اسناد و اطلاعات موسسات آموزشی انجام می‌شود در دوره‌ی راهنمايی، ساعات دروس هفتگی علاوه بر 2/1 24 ساعت مذكور در جدول ، شامل دو يا سه ساعت ديگر نيز می‌شود كه صرف آموزش موادی می‌گردد كه دانش‌آموزان ناگزيرند از بين مواد زير انتخاب نمايند.

زبان لاتين ، زبان يونانی ، زبان خارجی دوم: 3 ساعت

مواد انتخابی در زمينه‌ی تكنولوژی: تقويت زبان خارجی اول،2 ساعت

در صورتی كه دانش‌آموزان بخواهند ، البته به صورت اختياری انتخاب يكی ديگر از موادی كه در بالا آمده برای آنان هست. برای دروس فرانسه ، رياضيات ، زبان‌های خارجی نيز برنامه‌های كمكی پيش‌بينی شده است كه در متن ساعات درس منظور و به صورت آموزش غير يكنواخت ، منطبق با نيازهايی هر دانش‌آموز انجام می‌يابد.

آموزش حرفه‌ای مقدماتی

دانش‌آموزانی كه در پايان كلاس دوم کولژ ( سال هفتم تحصيل ) حداقل 14 و حداكثر16 سال داشته باشند و بخواهند يک دوره‌ی آموزش حرفه‌ای مقدماتی ببينند می‌توانند وارد كلاس‌های حرفه‌ای مقدماتی سطح معمولی و كلاس‌های مقدماتی كارآموزی بشوند. هدف از تشكيل كلاس‌های حرفه‌ای مقدماتی سطح معمولی آن است كه دانش‌آموزانی كه دست كم 14 سال دارند، در انتخاب حرفه ياری دهند . به اين منظور ، اطلاعاتی در زمينه‌ی بسياری از حرفه‌های نزديک به هم به آنان داده ، امكان به كار انداختن استعدادها و سنجش آن را در اختيار ايشان قرار می‌دهند. كلاس‌های مقدماتی كه كارآموزی ، افراد 14-15 ساله‌ای را كه مسير شغلی خود را انتخاب كرده‌اند، می‌پذيرند . آموزش در اين نوع كلاس‌ها به طور متناوب است بدين معنی كه شاگردان – قسمتی از وقت خود را در موسسه آموزشی و قسمتی از وقت خود را در موسسه‌ی آموزشی و قسمتی را در كارخانه‌ای می‌گذرانند كه برای كارآموزی آنان نظر گرفته شده است.

تعداد شاگردان

علی الاصول تعداد شاگردان هر كلاس در کولژ 24 نفر است. بادر نظر گرفتن مقتضيات ممكن است اين تعداد به حداقل 16 نفر تقليل ياحداكثر به 30 نفر برسد. موسسات آموزشی كه كلاس‌های مذكور با تعداد بين 25 نفر دانش‌آموز در آن‌ها داير گردد، حق دارند به ميزان يک ساعت هفتگی به ازاء هر شاگرد مازاد بر 24 نفر، اعتبار كافی دريافت كنند.

اصول

هدف راهنمايی، كمک به شاگرد در طی دوره‌ی آموزشی است به نحوی كه از روی شناخت علت، به انتخاب تحصيلی و شغلی بپردازد. بنابراين ، راهنمايی جزء انفكاک‌ناپذير آموزش و پرورش می‌باشد و مبتنی است بر: مشاهده‌ی مستمر شاگردان، اطلاع در مورد دانش‌آموزان و خانواده‌هايشان، گفت و شنود بين اعضاء گروه  به شرحی كه خواهد آمد مركب است از شاگرد ، معلمان او ، اولياء دانش‌آموز و حتما مشاور راهنما مشورت و هماهنگی بين اعضای شورای كلاس ، اين شورا به طوری كه بعداً خواهيم گفت از معلمان هر كلاس ، دو نفر نماينده از طرف اولياء 2 نفر نماينده شاگردان كلاس ، به رياست رئيس مدرسه يا نماينده‌ی او تشكيل می‌شود. ممكن است راهنمايی تعليماتی، مشاور راهنما ، پزشک ، مددكار اجتماعی و مربی بهداشت نيز در اين شورا شركت كنند.

اين تلفيق و هماهنگی نظرات منتج ارائه پيشنهاد راهنمايی می‌شود و در صورت انطباق با نظری كه قبلاً خانواده در اين زمينه اعلام داشته است به عنوان تصميم راهنمايی تلقی می‌گردد. چنانچه پيشنهاد مذكور منطبق با نظر خانواده نباشد، خانواده در صورت تمايل می‌تواند از كميسيونی كه عهده‌دار اين امور است درخواست رسيدگی نمايد يا آنكه موافقت خود را با شركت فرزند خود در امتحانی كه در اين باره برگزار می‌شود، اعلام دارد. ضوابطی خاص برای پذيرش دانش‌آموزانی كه در مدارس دولتی ادامه دهند.

شورای دبيران

اين شورا متشكل از دبيران هر كلاس و هر سه ماه يک بار به منظور رسيدگی به وضع تحصيلی يكايک شاگردان و ارائه‌ی پيشنهادات مربوطه به راهنمايی آنان تشكيل می‌شود. مشاور راهنمايی می‌تواند در فعاليت‌های اين شورا شركت كنند.

شورای كلاس

اين شورا در پايان هر سه ماه تحصيلی به رياست رئيس مدرسه يا نماينده‌ی او تكميل می‌گردد و مركب است از دبيران كلاس، 2 نفر نماينده از طرف اولياء دانش‌آموزان 2 نفر نماينده از طرف دانش‌آموزان كلاس راهنمايی تعليماتی، مشاور راهنما پزشک مدرسه و مددكار اجتماعی  و مربی بهداشت نيز می‌توانند در آن شركت كنند.

شورای كلاس دارای نقش دوگانه‌ی زير است :از يک طرف با توجه به نظرات و توصيه‌هايی كه توسط شورای دبيران شده است و نيز اطلاعاتی كه توسط اعضاء فراهم می‌شود، نظر و پيشنهاد مربوط به تحصيلات شاگرد را به شكل نهايی ارائه می‌كند و از سوی ديگر به بررسی تمام مسائل آموزشی و پژوهشی مربوط به وضع كلی كلاس می‌پردازد.

گروه تربيتی

گروه تربيتی كه مسئوليت هر دانش‌آموز را به عهده دارد از خود دانش‌آموز ، دبيران و اولياء او و احتمالاً مشاور و راهنما تشكيل می‌شود. اين گروه نقش مشورتی دارد و در جهت بهبود وضع تحصيلی و راهنمايی مطلوب رابطه‌ی گفت و شنود مستمر بين اعضاء خود برقرار می‌نمايد.

زندگی تحصيلی

در هر کولژ يا دبيرستان ، كاركنان ، اولياء دانش‌آموزان همراه با خود شاگردان ، يک مجمع تحصيلی تشكيل می‌دهند. اين مجمع از ميان اعضای خود، در هر يک از رده‌های سه گانه مذكور ، تعداد معينی نماينده برای عضويت در شورای موسسه انتخاب می‌كند. شورای موسسه به رياست رئیس موسسه تشکيل می‌شود و نقش آن عبارت است:

تصويب بودجه و مقررات داخلی موسسه ، ارائه‌ی نظرات و پيشنهادات لازم در مورد كار مدرسه از لحاظ آموزشی و پژوهشی و نيز درباره‌ی ساير مسائل مربوط به وضع مدرسه و مجمع مدرسه و مجمع تحصيلی ( مركب از دانش‌آموزان ، اولياء آنان و كاركنان مدرسه ) به شكل محدود .اين شورا، شورای انضباطی را تشكيل می‌دهد.

گواهينامه‌های تحصيلی

شاگردانی كه به سن 14 سالگی رسيده‌اند، می‌توانند در امتحانات گواهينامه‌ی تحصيلات ابتدايی شركت كنند. از سال 1981 به كسانی كه دوره‌ی آموزشی کولژ را می‌گذرانند، مدركی به نام گواهینامه‌ی تحصيلات کولژ اعطاء می‌گردد. اين گواهینامه، جانشين گواهينامه دوره‌ی اول متوسطه می‌باشد و در پايان سال چهارم کولژ داده می‌شود، خواه با توجه به نتايج ارزشيابی مستمر معلومات شاگرد در کولژهای دولتی و غيردولتی طرف قرار داد دولت ، خواه بعد از امتحانی كه در موسسات غيردولتی كه قراردادی هم با دولت ندارند ، برگزار می‌شود يا در مورد داوطلبانی كه بدون ورود به مدرسه ، به طور آزاد ( متفرقه ) امتحان می‌دهند.

دبيرستان

مقطع آموزش تكميلی متوسطه (ليسه) نيز مدت زمان 3 سال به طول می‌انجامد. دبيرستان‌ها دانش‌آموزانی را كه دوره کولژ را تمام كرده باشند ، می‌پذيرند و باتوجه به زمينه راهنمايی‌شان آنان را طی دوره سه ساله دبيرستان يعنی سال‌های دهم ، يازدهم و دوازدهم تحصيل ، در يكی از رده‌های زير تربيت می‌كنند: در جهت ديپلم تحصيلات متوسطه ، در جهت ديپلم فنی و در جهت گواهی فنی . مجموع سنوات آموزشی تحصيلات پيش دانشگاهی كشورفرانسه 12سال به طول انجاميده و به اخذ مدرک ديپلم متوسطه(Baccalaureate (Bac)) منتهی می‌گردد. امتحانات ديپلم تحصيلات متوسطه شامل دروس اجباری و انتخابی است . ديپلم تحصیلات متوسطه مبين درجه‌ای از فرهنگ عمومی است و معرف آمادگی فرد برای آن كه مستقيماً به شغل معينی بپردازد ، نمی‌باشد. ديپلم مذكور به منزله مجوز ادامه تحصيل فرد در دانشگاه يا در مدارس سطح بالا كه مدرسه بزرگ ناميده می‌شوند (در زمره مدارس عالی به حساب می‌آيد) و يا در بخش‌های تربيت تكنسين عالی است.

گفتنی است كه طی مقطع آموزشی دبیرستان دانش‌آموزان به سوی 3 محور تحصيلی ذيل هدايت می‌گردند:

الف: محورآموزشی كه به آموزش متوسطه عمومی و فنی منتهی گرديده و مشتمل بر يک دوره آموزشی 2ساله ديگر می‌باشد كه دانش‌آموزان در سن 15 سالگی آن را به اتمام رسانده و بر اساس نتايج تحصيلی خود در يكی از زمينه‌های ذيل آموزش می‌بينند:

دوره 3 ساله آموزش عمومی(مشتمل بر رشته‌های رياضی فيزيک،علوم تجربی،اقتصاد...) كه به احراز ديپلم متوسطه(BAC) منتهی می‌گردد.

دوره 3 ساله تكنسين رشته‌های مكانيک، الكترونيک،عمران،فيزيک،شيمی،بازرگاني و .. كه به احراز ديپلم تكنيسين(B.T.) منتهی می‌گردد.

دوره 2 ساله آموزشی كه منتهی به احراز گواهينامه تحصيلات حرفه‌ای(BEP) نظير اتومكاتيک، بدنه ماشين، تراشكاری، جوشكاری، ريخته‌گری و.... می‌گردد.

ب: محور آموزشی كه به تحصيلات فنی و حرفه‌ای مشتمل بر دوره3 ساله آموزشی و احراز گواهينامه توانايی حرفه‌ای(CAP)منتهی می‌گردد. دراين محور دانش‌آموزان رده‌های سنی 17- 16سال به تحصيل در250 رشته تخصصی مبادرت می‌نمايند.

ج: محور آموزش حرفه‌ای كه بر آموزش حرفه‌ای3- 1سال مشتمل بوده و  به احراز گواهينامه تحصيلات حرفه‌ای(CEP)منتهی می‌گردد.

ساختار آموزشی

طول دوره تحصيل در ليسه، 3 سال تمام با مشخصات به شرح ذيل می‌باشد:

سال اول:‌ از سال اول مقطع آموزش تكميلی متوسطه (ليسه) تحت عنوان كلاس تعيين كننده(Classe de Determination) ياد می‌گردد، چرا كه تحصيلات مقاطع بالاتر طی اين سال برحسب عملكرد دانش‌آموزان  مشخص می‌گردد. با توجه به عدم تجانس سطح ورودی دانش‌آموزان،3 ماه اول آموزش به مرور و استحكام‌بخشی به آموخته‌ها و روش كار (يادداشت‌برداری، سازماندهی‌كاری، فراهم‌سازی مقدمات تحقيقات كتابخانه‌ای و …) اختصاصی دارد.

سال دوم: طی سال دوم ليسه، دانش‌آموزان برحسب عملكرد تحصيلی خود، طی سال نخست ليسه، به يكی از 3شاخه ديپلم متوسطه عمومی، ديپلم تكنولوژيک و يا ديپلم حرفه‌ای هدايت می‌گردند.

سال سوم (سال پايانی ليسه):  پس از كسب موفقيت دانش‌آموزان در آزمون زبان فرانسه كه در پايان سال دوم مقطع ليسه برگزار می‌گردد، دانش‌آموزان برحسب شاخه انتخابی و نوع ديپلم به گذراندن ساير دروس طی سال سوم ليسه مبادرت نموده و نهايتاً در آزمون پايانی شركت می‌نمايند.

اهداف آموزشی

از جمله مهم‌ترين اهداف ملی دوره آموزش ليسه (سيكل دوم آموزش متوسطه) می‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:

1- دستيابی به شناخت‌ رشته‌ای (تحصيلی)به عنوان زير بنای فرهنگ و كارآموزی

2- دستيابی به روش‌كاری منسجم به منظور برخورداری از استقلال در تنظيم برنامه كار فردی و گروهی و تقويت حس مسئوليت‌پذيری

3-  هدايت مناسب دانش‌آموزان به ادامه تحصيل و اشتغال در بازار كار

مديريت آموزشی

مديريت نظام آموزش متوسطه، پيرو سياست تمركززدايی و قوانين مصوب سال‌های1983 و 1985ميان دولت(وزارت آموزش و پرورش) و جوامع محلی، بخش‌ها، مناطق، مراكز کولژ و ليسه (دوره دوم آموزش متوسطه) تقسيم گرديده است. تاثير سياست تمركززدايی بر نظام متمركز آموزش متوسطه همانند جنبش رهايی‌بخش كشور بوده است. مطابق قانون تمركززدايی، به واسطه انتقال صلاحيت‌ها به نهادهای آموزش متوسطه، مدارس، محور اصلی نظم آموزشی محسوب گرديده و در تطبيق سياست‌های ملی با واقعيات محلی از آزادی عمل برخوردار می‌باشند. بدين ترتيب، مأموريت مدارس دولتی، فراتر از آموزش تلقی گرديده است. به نحوی كه در تدوين سياست‌های توسعه و عمران، نواحی، بخش‌ها و مناطق، به ويژه مناطق محروم و حاشيه‌ای شهرها از نقش فعال‌تری برخوردار گرديده‌اند.برخلاف مديريت آموزش ابتدايی كه از آغاز با مشاركت جوامع محلی همراه است، آموزش متوسطه تا ژانويه 1986 (طی180سال كه از احداث نخستين ليسه‌های ناپلئون می‌گذشت) همچنان متمركز و زير سلطه مطلق دولت باقی مانده بود. پيرو سياست تمركززدايی، نقش دولت در آموزش عبارت از تعريف اهداف ملی آموزشی، تدوين سياست‌های آموزشی و اداری، پرداخت حقوق كادر آموزشی، سرمايه‌گذاری درحوزه تأمين تجهيزات و نرم‌افزارهای آموزشی، ابزار ديداری و شنيداری، ابزار تخصصی الكترونيک و ابزار ارتباطی از راه دور می‌باشد.مهم‌ترين نقش بخش‌ها، مناطق و جوامع محلی عبارت از برنامه‌ريزی فعاليت‌هايی همچون تدريس، بسيج سرمايه‌گذاری، گردش امور جاری نهادهای آموزشی و برقراری رابطه سازنده ميان جامعه و نظام آموزشی می‌باشد.از جمله مهم‌ترين نقش‌های تعيين‌كننده مناطق و جوامع محلی (با مشاركت شهرداری‌ها) در زمينه برنامه‌ريزی فعاليت‌های آموزشی می‌توان به موارد ذيل اشاره نمود:

1- تعيين نيازمندی‌های آموزشی موجود در سطح منطقه‌ای

2- تدارک برنامه سرمايه‌گذاری در جهت برطرف نمودن نيازهای آموزشی منطقه

3- پيش‌بينی و تدارک نقشه استقرار مدارس،  با توجه به تحولات آماری  جمعيت، تحت پوشش و نيازها و امكانات موجود در منطقه.

4- پيش‌بينی انواع آموزش و كارآموزی حرفه‌ای مورد نياز در منطقه در چهارچوب آموزش متوسطه

گفتنی است كه موارد مذكور، از جمله وظايفی است كه نظام آموزشی به مناطق و جوامع محلی محول نموده است.علاوه براين، تا پيش از تصويب قانون تمركززدايی در آموزش متوسطه، کولژ و ويسه از جمله نهادهای آموزش عمومی ملی به شمار می‌آمدند. از مورخه 22 ژوئيه 1983، با انتقال صلاحيت يه جوامع محلی ، از مدارس متوسطه به عنوان نهادهای آموزش عمومی محلی ياد می‌گردد.پيرو اجرای قانون تمركززدايی، مناطق به مشخص‌سازی برنامه‌های لازم جهت سرمايه‌گذاری مبادرت می‌نمايند، كه از آن جمله می‌توان به هزينه پيش‌بينی شده بازسازی يا نوسازی ساختمان‌های آموزشی اشاره نمود.پس از تأييد شورای منطقه، بر مبنای فهرست برنامه‌های تدارک يافته، دولت خود را به تأمين كادر آموزشی يا اداری مورد نياز مناطق متعهد می‌نمايد. گفتنی است كه نوع و كيفيت آموزش ارائه در هر منطقه، با توجه به نقشه استقرار مدارس و با نظارت بازرسين آكادميک مناطق تضمين می‌گردد. بدين ترتيب پيرو قانون تمركززدايی كه از آموزش تحت عنوان اولويت ملی ياد نموده است،‌ انتقال صلاحيت‌ها به جوامع محلی، بخش‌ها و مناطق به صورت تدريجی صورت گرفته و واحدهای مربوطه، عهده‌دار مسئوليت سرمايه‌گذاری و مديريت مالی امور جاری نظير نوسازی و تجهيز نهادهای آموزشی و اياب و ذهاب دانش‌آموزان در سطح کولژ و ويسه می‌باشند.

نهادهای مديريتی

در چهارچوب سلسله مراتبی وزارت آموزش و پرورش فرانسه، مسئوليت  اداره كليه مدارس آموزش متوسطه عمومی بر عهده مراكر ذيل می‌باشد:

شورای اداری مدارس متوسطه

شورای مذكور عهده‌دار كليه امور مرتبط با حيات آموزشی، اخلاقی و مالی نهاد آموزشی متوسطه (با توافق شورای اداری) می‌باشد.

شورای فوق‌الذكر از نمايندگان انتخابی متشكل از كادر اداری (به نسبت يک دوم) و نمايندگان دانش‌آموزی تركيب يافته است.گفتنی است كه مجموع افراد مذكور، اعضای دائمی شورای اداری مدرسه را تشكيل می‌دهند. رياست شورای اداری نيز با بازرسی آكادمی و در غياب او با مدير مركز آموزش متوسطه می‌باشد.

كميسيون دائمی مدارس متوسطه

تركيبی از اعضای دائمی شورای اداری كميسيون دائمی مدارس نيز حضور دارند. كميسيون مذكور، به پيگيری مسائل مطرح در شورای اداری مبادرت می‌نمايد. علاوه بر اين، مسائلی كه در رابطه با امور متفرقه، طی سال تحصيلی توسط مدير مدارس مطرح می‌گردد، به اين كميسيون ارجاع می‌گردد. شورای انضباطی و شورای نظارتی از جمله ديگر نهادهای اجرايی دست‌اندركار اداره امور آموزش متوسطه به شمار می‌آيند كه هر يک عهده‌دار مسئوليت حفظ انضباط و نظارت بر پيشرفت تحصيلی دانش‌آموزان، ارائه اطلاعاتی در خصوص تعليمات انضباطی كميسيون دائمی و يا ارائه راهنمايی تحصيلی شورا به والدين دانش‌آموزان می‌باشند.

شورای كلاسی

دركليه كلاس‌های آموزش متوسطه، شورای كلاسی تحت نظارت مدير تابع با ليسه و يا نماينده وی تشكيل می‌گردد. اعضای شورای فوق از كادر آموزشی و كادر نظارت بر كلاس، نمايندگان والدين دانش‌آموزان و 2نماينده دانش‌آموزی متشكل می‌گردد.وظيفه اصلی شورای مذكور، بررسی جريان ياددهی– يادگيری و آموزشی است. جلسات شورای كلاسی3 بار در سال و با حضور مشاور مركز اطلاعات و راهنمايی (CIO) در جهت هدايت شخصی دانش‌آموزان به منظور ادامه تحصيل يا كارآموزی آنان تشكيل می‌يابد.شورای كلاسی، مؤثرترين واحد ساختاری در حوزه مشاور تحصيلی و شغلی نظام آموزش فرانسه محسوب می‌گردد.

پيش از تشكيل جلسات شورای فوق، نماينده كلاس به گردآوری و ارائه شناسنامه‌های درسی دانش‌آموزان به شورای كلاسی مبادرت می‌نمايد.لازم به ذكر است كه كليه نمرات هفتگی و نظرات والدين و مربيان در اين شناسنامه انعكاس می‌يابد.نظرات شورای كلاسی، در صورت ضرورت، از طريق مدير مركز آموزش متوسطه به طور كتبی به والدين دانش‌آموزان ابلاغ می‌گردد.در صورتی كه والدين با نظر شورای كلاسی مبنی بر تغيير رشته موافق نباشد، الزاماً مجبور به موافقت با تكرار پايه می‌باشند.

مراكز اطلاع رساني و مشاوره تحصيلي (CIO)

مطابق قانون مصوب ژوئيه 1971و متمم اصلاحية آن مصوب فوريه1980 ، به منظور اطلاع رساني و مشاوره دانش آموزان دورة متوسطه، خدمات اطلاع رساني تخصصي ويژه اي در سطح ملّي، آكادمي و محلي به دانش آموزان ارائه مي گردد.به منظور عرضه خدمات مذكور، ساختار لازم تحت عنوان تأسيس مراكز اطلاعاتي و مشاوره اي صورت گرفته و بالغ بر519 مركز اطلاع رساني و مشاوره تحصيلي احداث گرديده است. به طوركلي ميتوان گفت كه به ازاي1500 دانـش آموز، 1 مشاور تحصيلي به خدمت و پذيرش مراجعات دانش آموزان و والدين آنان مبادرت مي نمايد.

از جمله مهم ترين خدمات مراكز فوق مي توان به موارد ذيل اشاره نمود:

1- بررسي منظم عملكرد دانش آموزان از بدو ورود آنان به کولژ

2- تطبيق برنامه هاي درسي دانش آموزان با ميزان تواناييهاي آنان

3- مشاوره و هدايت تحصيلي دانش آموزان به سوي آموزش و كارآموزي مناسب

4- خدمات مشاوره گزينش شغلي با توجه به توانايي ها و علايق دانش آموزان، مطابق با پيشرفت اقتصادي كشور

لازم به ذكر است كه خدمات مذكور، از طريق گردآوري و توزيع اطلاعات توسط دفتر ملّي اطلاعات آموزشي و شغلي درسطح منطقه اي و مراكز اطلاع رساني و مشاوره اي در سطح نواحي تقويت و تكميل مي گردد. دفاتر مذكور، از شعباتي در هر آكادمي برخوردار بوده و عهده دار وظايف فوق الذكرمي باشند.همان گونه كه در بالا نيز بدان اشاره گرديد، در سطح ناحيه‌اي، مشاهدة پيوسته وضعيت عملكرد دانش آموزان و هدايت آنان به سوي آموزش هاي حرفه‌اي، تكنولوژيك يا عمومي بر عهدة مراكز اطلاع رساني و مشاوره تحصيلي مي باشد.

علاوه بر اين، مراكز مذكور، عهده دار مسؤوليت هدايت نوجوانان شاغل يا جوياي كار و مايل به كسب مهارت جديد يا بهبود مهارت ارتقاء شغلي خود مي باشند.افزون بر اين، تشكيل گردهم آيي افراد علاقه مند، ذي نفع و ذي ربط به منظور آگاه سازي جوامع محلي از امكانات كارآموزي و شغلي نيز از جمله ديگر وظايف مراكز فوق محسوب مي گردد.مشاورين تحصيلي كه رابط مراكز و مدارس بوده و در شوراي كلاسي نيز حضور دارند، با مشاهدة منظم و اطلاع پيوسته از پيشرفت تحصيلي دانش آموزان، موظف به ارائه راهنماييهاي لازم و به موقع به آنان مي باشند.گفتني است كه بهره‌مندي از اين چنين مشاوره هايي براي كلية دانش آموزان اعم از دانش آموزان فارغ التحصيل مقطع متوسطه و دانش آموزان فعال در بازار كار يا كارآموزي حرفه اي و تكنولوژيك الزامي است.

به موازت ايجاد مراكز اطلاع رساني و مشاوره تحصيلي، مراكز اسناد و اطلاعات در اكثر مدارس تأسيس گرديده است.پيرو قانون راهنمايي طي سال1989، بر ضرورت استقرار مراكز اسناد و اطلاعات در مدارس آموزش متوسطه تأكيد گرديده است.درمراكز فوق، علاوه بر كتب و نشريات مفيد، ابزار و تجهيزات چند رسانه اي، انواع انتشارات اطلاعاتي حقوقي، آماري، جغرافيايي مدارس، تاريخچه آموزش و پرورش و سياستهاي آموزشي به تفكيك سطوح مختلف آموزشي و مسائل روز مرتبط با آموزش و پرورش، فرهنگ، علم و تكنولوژي جهت مطالعه و بهره منـدي دانش آموزان، كادر آموزشي و والدين دانـش آموزان در دسترس مي باشد.

طرح اصلاحات "كلود تلو" 

در سال  2005 بودجه آموزش و پرورش فرانسه اولين بودجه حكومتي بودکه درطی۱۰سال ‪ ۲۳درصد رشد داشت، و حال آن که اين كشور با افزايش ‪ ۵۰۰ هزار دانش آموز مواجه بوده است. امروزه در فرانسه سالانه ‪ ۶۰هزار دانش آموز بدون گرفتن ديپلم متوسطه، مدرسه را ترك مي‌كنند و اگر مدرسه نتواند همين رسالت اوليه سنتي خود را درست ايفا كند، اين بي‌عدالتي بيشتر خواهد شد و به يقين همين فرزندان از مدرسه گريخته خانواده‌هاي كارگر مهاجر، مهندسان آينده نخواهند شد

طرح‌هاي اصلاحي وزيرفعلي آموزش و پرورش فرانسه حتي به دوران پيش از "لوك فري"[17] و زمان وزارت "كلود آلگر"[18]دردولت سوسياليست ژوسپن برمي گردد.  فرانسويان به ياد دارند كه لوك فري در زمان وزارت خويش به پايين بودن سطح درك و سواد دانش آموزان اشاره كرد و فقدان يك پايه اوليه مناسب و لازم را در ميان آنان تاسف بار خواند.  اشاره فري بطور مستقيم به دانش آموزاني بود كه حتي املاي درست كلمات و صرف افعال فرانسه را نمي‌دانند و با اين وضع به كلاس بالاتر نيز مي‌روند. با اين همه سخن فري بي‌جا نبود، او گرچه در دسته بنديهاي سياسي فرانسه داراي جايگاه نبود ولي به عنوان يك كارشناس عالي رتبه ساليان درازي كميسيونهاي آموزش و پرورش را رياست و برنامه ريزي كرده بود. گزارش تلو تاكيد دارد كه وظيفه نظام آموزشي، فقط آموزش برخي مواد درسي به دانش آموز نيست و اين نظام بايد شيوه‌هاي زندگي و قواعد رفتار اجتماعي را نيز به دانش آموزان بياموزد.  تلو معتقد است كه آموزش‌هاي دوران مدرسه كمتر به درد دوران بزرگسالي افراد خورده و آنان نتوانسته‌اند از اين آموزش‌ها در زندگي و اجتماع خود بهره برداري لازم را كنند.

مسئله اصلاحات در آموزش و پرورش فرانسه تازگي ندارد و قدمت آن حداقل به صد سال گذشته مي‌رسد. زمان‌هاي كليدي در روند تكوين اين‌اصلاحات را مي‌توان به پنج دوره تقسيم كرد:

- دوره آموزش اجباري "ژول فري" وزير وقت و باني آموزش و پرورش نوين فرانسه درسال ‪ ۱۸۸۲است كه از آن زمان به عنوان دوران كليدي شروع اصلاحات در وزارت آموزش پروش اين كشور نام مي‌برند. ژول فري مقرر ساخت كه آموزش اجباري و رايگان است و همگان بايد آنچه ياد گرفتني است فراگيرند.

- طرح "لانژون والون" درسال ‪ ۱۹۴۵درباره دمكراتيك ساختن آموزش عمومي و رسيدگي به شانس و فرصت برابر براي همگان. نظام طبقاتي فرانسه دراين طرح عقب نشيني مي‌كند و اين طرح صرفنظر از جايگاه شغلي هر فرد، به ارتقاي فرهنگ عمومي توجه ويژه مي‌كند.

- طرح "كولژ يگانه" "والري ژيسكار دستن "رييس جمهوري وقت فرانسه درسال ‪ ۱۹۷۴به عنوان سومين دوران كليدي اصلاحات در وزرات آموزش و پرورش نام برده مي‌شود.اين طرح براي دستيابي هر فرد فرانسوي به حداقل فرهنگ لازمي است كه از راه تعليم و تربيت بايد تحصيل شود.

- سال ‪ ۱۹۷۸ميلادي، سالي است كه "كريستيان بولاك"[19] وزير فراموش شده كابينه "ريمون بار" طرح "آموزش متنوع" را مطرح كرد تا زمينه قبولي دانش آموزان را افزايش دهد.

و در نهايت سال ‪ ۲۰۰۴ميلادي است كه آخرين طرح اصلاحات در عرصه آموزش ملي "بازتعريف مهارت و دانش‌ها در مدرسه" مطرح شد.

وجه مشترك همه اين طرحها كه هر يك در پي كمال ديگري آمده است، كاستن از افت تحصيلي و نوسازي نظام آموزشي است كه در هر دوره و هر دولت تكرار و مطرح شده است. [20]

آمار آموزش و پرورش 2010-2009[21]

تعداد کل دانش آموزان 12537138نفر

تعداد دانش آموزان دبستانی 6647090نفر

تعداد دانش آموزان راهنمایی 3206112نفر

تعداد دانش آموزان دبیرستانی 2683935نفر

تعداد کل پرسنل 1066356 نفر

تعداد معلمان 852907 نفر

تعداد کل مدارس 65657 باب

تعداد مدارس دولتی 54280 باب

7-11- آموزش عالی

آموزش عالي فرانسه از سنتي دور منشا مي گيرد و اكنون يكي از متنوع ترين و كارآمد ترين نظام هاي آموزشي در جهان محسوب مي شود. اين نظام آموزشي اصالت خود را به عنوان يك نظام عمومي قوي كه بخشي از هزينه هاي آن توسط دولت فرانسه پرداخته مي شود، كيفيت تحصيلات و آموزش هاي خود را حفظ كرده است. فرانسه هر ساله بيش از ٢٣ درصد از بودجه ملي را به آموزش اختصاص مي دهد و به دقت كيفيت آموزش هاي ارائه شده و مدارك اعطا شده را زير نظر دارد .

عالي بودن مدارك فرانسوي بر شبكه به هم پيوسته موسسات آموزش عالي و مراكز پژوهشي با اعتبار و شهرت جهاني تكيه دارد. (بيش از ٣٠٠٠ موسسه شامل ٩٠ دانشگاه، ٢٤٠ مدرسه عالي مهندسي، ٢٣٠ مدرسه عالي بازرگاني و ٢٠٠٠ موسسه متشكل از مدراس عالي هنر و معماري، آموزشهاي پيراپزشكي و غيره).

در موسسات دولتي مانند دانشگاه ها، دولت مستقيماً سهم بزرگي از هزينه آموزش هر يك از دانشجويان را مي پردازد و در حال حاضر هزينه ثبت نام دانشگاهها در فرانسه در ميان كمترين هزينه هاي ثبت نام در جهان است. لازم به ذکر است که با بيش از 278000 دانشجوي غير فرانسوي، فرانسه يكي از اولين كشورهاي ميزبان دانشجويان خارجي در اروپا است.  در فرانسه، هيچ تفاوتي ميان دانشجويان خارجي و دانشجويان فرانسوي اعمال نمي شود : انتظارات، امكانات و مدارك اعطا شده تفاوتي ندارند.

گفتني است مدرك پايان آموزش متوسطه فرانسوي مدرك Baccalauréat است كه دستيابي به آموزش عالي فرانسه را ممكن مي كند. اين مدرك نشان دهنده اولين سطح آموزشي است كه تحصيلات آموزش عالي بر اساس آن آغاز و اعتبار مي يابند. اين مدرك معادل مدرك ديپلم پيش دانشگاهي، يعني ديپلم پايان تحصيلات متوسطه ايران است.

آموزش عالي فرانسه با تنوع بسيار دوره هاي آموزشي برجسته مي گردد. دوره هاي بلند مدت يا كوتاه مدت، عمومي يا كاربردي، حرفه اي يا پژوهشی در دانشگاه يا در مدارس عالی . هر يك از اين دوره ها داراي ويژگيهاي خاص خود است( پذيرش، طول دوره، چگونگي آموزش) كه پاسخگو به اهداف و انتظارات متفاوت است و به همگان امكان مي دهد مدركي رسمي را دريافت كنند.

اگر برخي رشته ها تنها در دانشگاهها ارائه مي شوند ( مانند حقوق، پزشكي، علوم انساني)، ولي رشته هاي مهندسي، مديريت، هنر را مي توان در دانشگاهها يا در چارچوب مدارس عالي يا موسسات آموزشي دولتي يا خصوصي با شرايط و چگونگي پذيرش، طول دوره و روشهاي آموزشي و اهداف متفاوت ادامه داد.

تنوع شاخه هاي تحصيلي فرانسه به دانشجوي خارجي امكان و فرصت استفاده از آموزش متناسب با تحصيلات و نيازهايش را مي دهد.  ضروري است كه دانشجو برنامه تحصيلي و اهداف و انتظارات خود را  از آموزش مقدماتي گرفته تا دوره هاي فوق العاده تخصصي ، تعيين كند تا بتواند دوره آموزشي و نوع موسسه آموزش عالي مناسب را برگزيند.

كيفيت و سطح بسيار عالي آموزش دانشگاهي تنها مختص پاريس نيست. در سراسر كشور فرانسه موسسه هاي آموزش عالي، نظير دانشگاهها و نيز مدارس مديريت و مدارس عالي مهندسي سطح اول، با كيفيت بسيار بالا و در تمامي زمينه ها وجود دارند.

انتظارات و شرايط مربوط به كيفيت آموزشي حاكم بر تمامي دانشگاههاي فرانسوي است و اين انتظارات سطح علمي و تربيتي دوره هاي آموزشي را تضمين مي نمايند.

در وزارت آموزش ملي مقرراتي براي معادل سازي مدارك خارجي با مدارك فرانسوي وجود ندارد. تنها موسسه آموزشي ميزبان دانشجو، داراي صلاحيت قبول پذيرش و تعريف سطح دوره مورد پذيرش، بر اساس پرونده آكادميك دانشجو است.

دانشگاه ها : نشانه قدمت سنت دانشگاهي فرانسوي اين است كه اولين دانشگاه اروپايي در پاريس و در قرن دوازدهم بنيان گذاشته شده است. در حال حاضر ، تعداد دانشگاههاي دولتي فرانسه ٩٠ عدد است كه در بيش از پانصد محل در سراسر كشور پراكنده اند و متشكل از حدود هزار واحد آموزشي و پژوهشي هستند.

دانشگاهها و موسسات آموزشي دولتي داراي خصيصه علمي، فرهنگي و حرفه اي هستند. با اين كه دانشگاهها داراي استقلال و خودمختاري اداري، مالي، آموزشي و علمي هستند، مدارك اعطا شده به دانش آموختگان در صورتي كه مدارك ملي باشند، از هر دانشگاهي كه اخذ شوند، داراي ارزش واحد هستند.

دانشگاهها پذيراي بيش از ١٥٠٠٠٠٠ دانشجو هستند كه حدود ۷٤% تعداد دانشجويان شاغل به تحصيل در سطوح آموزش عالي را شامل مي شود. در ميان اين دانشجويان ده درصد  داراي مليت خارجي هستند.

دانشگاهها داراي تمامي رشته ها شامل علوم و فناوري، ادبيات، زبانهاي خارجي، هنر، علوم انساني و علوم اجتماعي، حقوق، مديريت، بهداشت، ورزش هستند و آموزش را در تمامي سطوح از مدارك دوره هاي دو ساله دانشگاهي  فوق ديپلم تا پايان دوره دكتري ارائه مي نمايند.

دوره هاي آموزشي دانشگاهي در سه سيكل پياپي سازماندهي شده كه در پايان آنها مدارك ملي در سه درجه:  ليسانس (سه سال)،  مستر[22] (دو سال) و دكتري (سه سال) اعطا مي گردد.

دانشگاه كه محل برجسته و ممتاز آموزشهاي بنيادين و پژوهش تلقي مي شود توانسته است پاسخگوي نيازهاي دنياي مدرن باشد و شاخه هاي مربوط به فناوري و مدارك با اهداف شغلي – حرفه اي را گسترش دهد.

چند رشته اي بودن دانشگاهها كه ويژگي اصلي آنها است، آموزش و پژوهش دانشگاهي متناسب با تحولات علمي و فناوري را تضمين مي نمايد. تمامي رشته ها ي تحصيلي از اين تطابق بهره مي جويند و مدارك و دوره هاي بسيار تخصصي را با هدف مضاعف (آموزش نظري و كاربردهاي عملي) ارائه مي نمايند.

رشته ها يي كه در دوره آموزشي سيكل اول در گروههاي مربوط به زمينه هاي دانشگاهي مجتمع شده اند، در طول دو سيكل بعدي تحصيلات دانشگاهي تخصصي تر مي شوند. تخصص و تعدد مدارك عمومي يا حرفه يي با درجه مستر نشانگر اين مدعا است.

نظام آموزش عالي :نظام آموزش عالي فرانسه بر سه ركن استوار است :

الف – برتري بخش دولتي : زيرا هر چند موسسات خصوصي نيز وجود دارد، بخش اعظم موسسات آموزش عالي دولتي است و بودجه آن توسط دولت تامين مي شود و ارزشيابي مدارك در انحصار آنهاست .

ب – رايگان بودن يا تقريباً رايگان بودن آموزش در بيشتر موسسات دولتي

ج – وجود مدارس عالي كه به طور قانوني مي توانند دانشنامه يا عنوان رسمي شناخته شده اي را صادر كنند و ورود به آنها با آزمون ورودي انجام مي شود.

موسسات كه از نظر ساختار و شرايط پخش با يكديگر متفاوتند سه نوع را شامل مي شوند:

1- دانشگاههايي كه با كاربرد قانون مصوب 12 نوامبر 1968 تشكيل شده اند.

2- موسسات دولتي ديگري كه ويژگي علمي، اداري يا فرهنگي داشته و به طور مستقل همچون برخي از مدارس عالي وابسته به دانشگاهها هستند.

3- موسسات خصوصي

« شوراي ملي آموزش عالي و پژوهش » كه نمايندگان اعضاي هيات علمي و دانشجويان، موسسات بزرگ و برخي شخصيت هاي خارج از دانشگاه را در برمي گيرد، مشاور وزير در تمامي مسائل مربوط به آموزش عالي است. كمیسیونی از روساي دانشگاهها نيز تعيين شده كه در موقع لزوم به تقاضاي خود آنها يا به خواست وزير كه رياست آن را بر عهده دارد تشكيل مي شود. مجمع عمومي مسئولان «موسسات و مدارس دولتي مجاز به صدور دانشنامه هاي مهندسي» نيز اساسنامه اي مشابه كمیسیون روساي دانشگاهها دارد.

دانشگاهها به واحدهاي آموزشي و پژوهشي با رشته هاي: ادبيات، علوم انساني، حقوق علوم اقتصادي، علوم سياسي، علوم رياضي و كاربردي، داروسازي، علوم پزشكي و گاهي الهيات، تقسيم شده اند. ماموريت و خط مشي آنها با تعيين هدف هاي دوگانه زير مشخص مي شود:

- «گسترش دانش و فرهنگ بدون چشم پوشي از آماده كردن دانشجويان براي ورود به زندگي فعال اجتماعي» كه با در نظر گرفتن نيازهاي اقتصادي و اجتماعي جامعه و تربيت دانشجويان در رابطه با نيازهاي ياد شده حاصل مي شود. دانشگاه ها چند رشته اي هستند و استقلال دارند و توسط يك شورا و رييس كه از طرف اعضا انتخاب شده اند اداره مي شوند.

بودجه در نظر گرفته شده براي دانشگاه نيز در اختيار آنهاست. شوراي دانشگاه شامل استادان، پژوهشگران، دانشجويان و برخي شخصيت هاي خارج از دانشگاه است. اين شورا دانشنامه هاي ملي مطابق با نظام وزارتخانه را اعطا مي كند و مي تواند دانشنامه هاي دانشگاهي خاص خودر را نيز صادر نمايد. در ماده 20 قانون راهنمايي مصوب 1968، شرايط دريافت دانشنامه هاي دولتي و كيفيت حمايت از عناوين اعطا شده توسط وزير توصيف شده است. اما در مورد برنامه ها و دانشنامه هاي دانشگاهي، و شرايط دريافت آنها خود دانشگاه تصميم گيرنده هستند. در اينجا بي مناسبت نيست به آموزش هايي كه اكنون جزء دانشگاهها شده اند چون: انستيتوهاي مطالعات سياسي، مدراس ملي عالي مهندسي، انستيتوهاي دانشگاهي تكنولوژي، انستيتوهايي كه تخصص سطح عالي را ارائه مي دهند و نيز موسسات مستقل از دانشگاه ها چون انستيتوهاي ملي پلي تكنيك اشاره كرد.

موسسات دولتي يا خصوصي، با ويژگي علمي و فرهنگي يا اداري كه در ميان آنها مدارس عالي نيز وجود دارند، دانشجويان را براي دانشنامه مهندسي، يا فعاليت هاي بازرگاني و اداري، يا براي برخي حرفه هاي خاص خدمات عمومي چون آموزشي، اداري، كادر فني متخصص و غيره و يا حتي حرفه هاي هنري آماده مي كنند. بيشتر موسسات دولتي چون كنسرواتوار ملي هنرها و پيشه ها، موسسات ملي علوم كاربردي، و دانشسراهاي عالي، زير نظر وزارت آموزش و پرورش ملي هستند. موسسات دولتي ديگر به وزارتخانه هاي ديگري چون : دفاع، صنايع، محيط زيست، پست و مخابرات و كشاورزي وابسته اند مانند مدرسه پلي تكنيك، مدارس معدن، مدرسه عالي هوانوردي، مدرسه عالي مخابرات، مدارس ملي جنگلباني، مدارس عالي كشاورزي و انستيتوي بين المللي اداره موسسات دولتي .

پيش مي آيد كه دانشجو در خروج از يك مدرسه عالي چون مدرسه عالي پلي تكنيك يا انستيتوي ملي كشاورزي به مدرسه عالي تخصصي ديگري مانند مدرسه ملي پل و راه، مدرسه ملي آب و جنگل و غيره ... وارد شود.

موسساتي همچون : مدرسه ملي عالي هنرهاي زيبا، كنسرواتوار ملي هنرهاي دراماتيك كنسرواتوار موسيقي و غيره ... افراد را براي حرفه هاي هنري آماده مي كنند.

در اينجا ذكر برخي موسسات بزرگ ويژه مانند كولژدوفرانس، موزه ملي تاريخ طبيعي، رصد خانه پاريس، دفتر طول جغرافيايي، مدرسه مطالعات عالي عملي، مدرسه مطالعات عالي علوم اجتماعي، و بنياد ملي علوم سياسي كه به معلومات سطح عالي اختصاص دارد، نيز لازم است .

آموزش هاي پيرا دانشگاهي در همه سطوح در چهارچوب آموزش دائمي ارائه مي شود كه به دنبال كردن دوره هاي شبانه و كارورزي هاي عملي امكان دريافت دانشنامه هاي مختلفي در آموزش عالي مي دهد. براي نمونه كنسرواتوار هنرها و پيشه ها و مراكز آن در شهرستان ها داوطلبان را به صورت مستمع آزاد بدون در نظر گرفتن درجات تحصيلي براي دوره هاي شبانه مي پذيرد و اين افراد از آموزشي كه مي تواند به اخذ درجه مهندسي بيانجامد بهره مند مي شوند. «مراكز ملي آموزش مكاتبه اي» آموزشي را كه از هر جهت مشابه آموزش عمومي عادي است عرضه مي دارد. برخي از دانشگاهها نيز آموزش تلويزيوني را ارائه مي دهند.

سطح آموزش عالي گواهينامه دبيرستان است كه مشخص كننده اتمام تحصيلات دبيرستاني است. دانش آموزان دبيرستان بتدريج در رده هاي متنوع بسياري وارد مي شوند و مي بايستي فرهنگ عمومي شامل زبان و ادبيات فرانسه، رياضيات، زبانهاي باستاني يا زنده، علوم انساني و علوم مختلف رياضي و طبيعي به آنها ارائه شود. گواهينامه، رشته هاي مختلفي را در بر مي گيرد:

الف – براي دارندگان گواهينامه دبيرستان يا عناوين معادل آن ( البته به شرط ارتباط رشته تحصيلي دبيرستان و رشته انتخابي در دانشگاه)  

ب – براي داوطلباني كه در يك آزمون ورودي ويژه دانشگاه پذيرفته شده اند. لازم به يادآوري است كه براي پذيرش در رشته حقوق داشتن گواهينامه دبيرستان لازم نيست.

دانشجويان خارجي كه مايلند در يكي از دانشگاههاي فرانسه نام نويسي كرده و دانشنامه ملي فرانسه را دريافت دارند مي بايستي فرم تقاضاي نام نويسي را در بخش فرهنگي فرانسه در كشور خودشان پركنند.

پذيرش دانشجويان فرانسوي و خارجي در ديگر موسسات عالي آموزشي مثلاً مدارس مهندسي گاه از روي عناوين و پرونده تحصيلي است اما بيشتر از طريق كنكوري است كه فارغ التحصيلان دبيرستان پس از يك، دو يا سه سال تحصيل در كلاس هاي ويژه آمادگي در برخي از دبيرستانها آن را مي گذرانند. اين كنكور در سطح كشور برگزار مي شود و قسمتي از امتحانات براي بسياري از مدارس عالي مشترك است. گزينش بسته به سطح مدرسه عالي و شمار داوطلبان كم و بيش جدي است .

با در نظر گرفتن مجموعه دوره هاي آموزشي عالي مي توان مراحل مهم تحصيلي را پنج تا هفت سال يا بيشتر تعيين كرد. البته مشخص كردن اين مراحل بسته به نوع تحصيل كه مانند رشته ادبيات ويژگي اساسي و فرهنگي داشته باشد يا مانند اداره امور اقتصادي و اجتماعي هدف حرفه اي دقيقي را دنبال كند، مختلف است به طور كلي برخي از درجات يا دانشنامه هايي كه در سطح اين مراحل هستند و در كشورهاي ديگر، به ويژه كشورهايي كه داراي نظام دانشگاهي نزديك به نظام فرانسه مي باشند اعطاء شده ، تاييد گشته و ارزشي همتراز دارد.

نظام دانشگاهي فرانسه با سه مرحله: سازندگي، آموزش و پژوهش و توسط سيكل مشخص مي شود. براي دو مرحله نخست، گذراندن سلسله مراتب آموزشي با واحد درسي است كه در سه دسته به صورت اجباري، انتخابي و آزاد بسته به رشته هاي درسي مربوطه مشخص گشته است.

نخستين مرحله در ادبيات، علوم انساني، علوم ، حقوق و علوم اقتصادي كه دوره عمومي و راهنماي پايه تحصيلات دانشگاهي است و دروس بسيار متنوعي را در برمي گيرد، به مدت دو سال با عنوان سيكل اول آموزش مشخص است. اين مرحله به «مدرك عمومي تحصيلات دانشگاهي» مي انجامد . عنوان ذكر شده در اين مدرك زمينه قوي تر پايه تحصيلي را كه راهنماي تحصيلات بعدي است مشخصي مي كند، مثلاً «مدرك عمومي تحصيلات دانشگاهي رشته حقوق» اين دوره در پزشكي به سيكل اول تحصيلات پزشكي، و در داروسازي و آمادگي برخي مدارس عالي، به كسب معلومات لازم از علوم اختصاص دارد. در اين رشته هاي تحصيلي همانطور كه در دندانپزشكي امتحانات دشواري كه حالت گزينش دارند گذر از سال اول به سال دوم را مشروط مي سازد.

دانشگاه ها همچنين آموزش فني كوتاه مدتي را از طريق انستيتوهاي فني دانشگاهي عرضه مي دارند. دوره كامل اين آموزش ها به مدت دو سال به «ديپلم فني دانشگاهي» كه نشانه آموزش فني پيشرفته تري است مي انجامد. «گواهي تكنيسين عالي» كه در دبيرستانهاي فني داده مي شود و برخي دوره هاي حرفه اي كوتاه مدت مانند آموزگاري و حسابداري و نظاير آنها نيز دوره هايي مشابه دارند.

دومين مرحله آموزش كه با سيكل دوم آموزش عالي منطبق است به نشر سطح عالي تربيت علمي و آمادگي براي زندگي فعال و انجام مسئوليت هاي شغلي اختصاص دارد. اين تحصيلات پيشرفته در ادبيات، علوم، حقوق، و علوم اقتصادي در پايان يك سال با درجه ليسانس و در پايان دو سال با درجه فوق ليسانس تاييد مي شود. هر چند در برخي رشته ها چون پزشكي و داروسازي اين دوره به نحوي نيست كه در ادامه تحصيلات فاصله اي ايجاد كند.

در اينجا بايد به دوره هاي آموزشي كه به چند رشته اي مصطلح است نيز اشاره كرد. اين دوره ها با هدف پيش حرفه اي رشته هاي زير را در سيكل اول و دوم دانشگاهي شامل مي شود: اداره امور اقتصادي و اجتماعي، زبانهاي خارجي كاربردي، رياضيات كاربردي و علوم اجتماعي، فوق ليساني علوم و فنون، فوق ليسانس مديريت، فوق ليسانس علوم كامپيوتر در مديريت. گذراندن اين مرحله دوم معمولاً براي استخدام دبيران دبيرستانها لازم است. به اين طريق كه پس از دريافت «ليسانس» يا «فوق ليسانس» مي بايستي در آزمون «گواهي استعداد دبيري» يا «اگرگاسيون آموزش متوسطه» نيز موفق شوند. البته آمادگي براي كنكور اگرگاسيون[23]، بررسي هاي پيشرفته و ژرف اضافه اي را ايجاب مي كند كه به تحصيلات مرحله بعدي يعني سيكل سوم مي پيوندد.

سومين مرحله به سيكل سوم مربوط مي شود كه دوره تخصصي عالي و تربيت براي پژوهش است و فرآيندي همراه با هدفهاي حرفه اي است، «دانشنامه تحصيلات عالي تخصصي» شامل «دانشنامه دكتر مهندسي» و يا «دكتراي سيكل سوم يا اتا»[24] است كه به پژوهش هدايت مي شود. سال نخست دوره دكتر– مهندسي ودكتراي سيكل سوم به يك «دانشنامه تحصيلات پيشرفته» مي انجامد. سال دوم وسوم به كار پژوهشي اختصاص دارد كه به دفاع ازتز منتهي مي گردد.

« دكتراي اتا » تصويب پژوهش علمي بديع وابتكاري درسطح عالي است. گذشته ازاينها «دكتراي دانشگاهي» نيز وجود دارد كه دانشنامه اي ملي نيست .

درپزشكي ، دارو سازي  و  دندانپزشكي« دانشنامه اتا» به  مهارت حرفه اي  بسيار خوب  اعطاء مي شود (دكتراي  اتا براي  پزشك ،داروساز و جراح دندان ) كه احتمالا توسط مدركي تخصصي در پزشكي، دكتراي سيكل  سوم در دندانپزشكي  و داروسازي يا  دكتراي  اتا در داروسازي  كامل مي گردد.

در رشته هاي  ديگر و براي تخصص هاي حرفه اي  ويژه موسساتي  مانند مركز كشاورزي گرمسيري براي مهندسين كشاورزی يا  انستيتو پرورش دام و دامپزشكي كشورهاي مناطق گرم براي  دامپزشكان افرادي را آماده  مي كنند.

ورود به كادر هيئت علمي  دانشگاهها  با توجه به پست هاي  موجود از طريق كنكور درسطح كشور انجام مي گيرد. مدرسين دانشگاه  براي  راه يافتن به مرتبه استادي  بايد داراي دانشنامه دكتراي اتا  باشند. در برخي  رشته ها چون  داروسازي ، پزشكي ، حقوق وعلوم اقتصادي اين مقام منوط به موفقيت در كنكور آگرگاسيون آموزش عالي است .

تشكيلات  آموزش عالي فرانسه : در فرانسه  تشكيلات  آموزش عالي بسيار متنوع است و موسسات  زيادي را شامل مي شود كه ساختار آموزشي  وشرايط پذيرش آنها به تناسب  نوع  موسسه و اهداف پيدايش شان  به  يكديگر متفاوت است .اكثر اين موسسات، يا وابسته به وزارت آموزش ملي فرانسه هستند، يا زير نظر آن عمل مي كنند. اولين شرط ورود به دانشگاهها وموسسات  آموزش عالي، دارا بودن  ديپلم كامل  متوسطه است داوطلبان در انتخاب موسسه آموزشي آزاد بوده، و با توجه به اهدافي كه دنبال مي كنند، موسسه  آموزشي مورد نظر خود را انتخاب  مي نمايند.

8-11- انواع موسسات آموزش عالي

الف – آموزش كوتاه مدت : موسسات آموزش عالي كه در آنها دوره هاي آموزشي كوتاه مدت ارائه مي شود، تقريباً 30 درصد از ديپلمه ها را جذب مي كنند و شامل رشته هاي فني و حرفه اي و مديريت مي باشد. مدت اين دوره ها از دو تا سه سال است.

الف ، 1- موسسات دانشگاهي فني: طول دوران تحصيل در اين موسسات دو سال است، و به فارغ التحصيلان مدرك دانشگاهي فني به نام اعطاء مي گردد. هدف اين دوره، تربيت متخصصاني است كه قادر خواهند بود مسئوليت هاي جانبي را در بخش هاي مختلف صنعتي و اقتصادي اشغال نمايند. موسسه هايي از اين نوع در فرانسه وجود دارد و قبولي دانشجو در نهايت توسط يك هيئت ممتحنه پس از انجام يك سلسله امتحانات مختلف اعلام خواهد شد.

الف ، 2- مدارس عالي تربيت تكنسين حرفه اي : در اين گونه مدارس آموزش، تخصصي تر وكاملاً مطابق با رشته مورد نظر است و دانشجوي اين گونه مدارس پس از دو سال تحصيل به اخذ گواهينامه تكنسين حرفه نايل خواهد آمد. هدف اين دوره ، تربيت نيروهاي متخصص براي بخشهاي صنعتي مي باشد.

ب – آموزش بلند مدت : مدت اين دوره هاي آموزشي بيش از سه سال بوده و آن را در دانشگاهها و مدارس بزرگ و عالي ارائه مي دهند. پذيرش و ثبت نام در مدارس بزرگ و عالي معمولاً با شرايط دشوارتري همراه است. گذراندن دو سال كلاس آمادگي دبيرستان بعد از ديپلم كامل متوسطه و موفقيت در كنكور آن مدرسه عالي از اين قبيل اند.از 58% ديپلمه هاي فرانسه كه مشغول تحصيل در دوره هاي آموزشي بلند مدت هستند ، تنها 9/9 در صد آنها اين كلاسهاي آمادگي را گذرانده و وارد مدارس بزرگ يا عالي شده اند .

ب ، 1- دانشگاهها :

دانشگاهها، رشته هاي تحصيلي فراواني را در مقاطع تحصيلي مختلف ارائه مي دهند وبه فارغ التحصيلان خود مدارك مختلفي مانند: دكترا، فوق ليسانس، ليسانس، مهندسي وانواع گواهينامه ها را اعطاء مي كنند. كشور فرانسه داراي 72 دانشگاه است كه در سال 2011 تعداد 1437104 دانشجو را در خود جاي داده اند.[25]

ب ، 2 – مدارس عالي و بزرگ :در فرانسه مدارس عالي و بزرگ، تحصيلات بلند مدت كاملاً تحقيقي و تخصصي را ارائه مي نمايند. بعضي از اين مدارس – مدارس عالي مهندسي – تا مقطع دكترا دانشجو مي پذيرند. 300 مدرسه عالي و بزرگ در فرانسه وجود دارد و براي ورود به مدارس عالي و بزرگ ، داشتن تنها ديپلم كامل متوسطه كافي نيست ، بلكه عوامل ديگري مانند گذارندن دو سال كلاسهاي مقدماتي دبيرستان، يا  دو سال تحصيل در دانشگاه، يا در خود مدارس عالي وموفقيت در كنكوري كه پس از آن تحصيل دوساله برگزار مي شود، در پذيرش داوطلب بسيار مهم است.

•انواع مدارس عالي و بزرگ :

-مدارس علمي، كه براي ارتش و موسسات ديگر ، در رشته هاي مختلف فني مهندس تربيت مي كند.

- مدارس تربيت معلم ومحقق، كه همگي دولتي اند وشامل چهار دانشسراي عالي  كه داراي رشته هاي علوم انساني و علمي و فني است.

- مدارس عالي ملي كشاورزي و دامپزشكي، كه همگي دولتي است.

-مدارس بزرگ بازرگاني و مديريت، كه همگي خصوصي واكثرشان توسط شركتهاي تجاري بر پاشده است.

ب ، 3- موسسه های مطالعات سياسي : رشته علوم سياسي در موسسه مطالعات سياسي پاريس و در موسسات مطالعات سياسي ديگر كه وابسته به دانشگاههاي " مارسي"، بوردو "  "گرونوبل"، "ليون"، "استراسبورگ" و "تولوز" هستند ارائه مي شود. اين موسسات افرادي را با قابليت هاي گوناگون براي پست هاي اداري، بخش هاي خصوصي، بانك ها و نهادهاي سياسي تربيت مي كنند. طول مدت تحصيل در اين رشته، سه سال است. پس از پايان سال اول، تعداد زيادي از دانشجويان با برگزاري امتحاني، مردود و اخراج مي شوند. دانشجوياني كه داراي ليسانس، يا اينكه مدرك خارجي در سطح ليسانس داشته باشند، مي توانند مستقيماً در اين رشته ثبت نام كنند.

پ ، دوره هاي شبانه : اين دوره در موسسات دانشگاهي و مدارس عالي وجود دارد و به افراد شاغل اين امكان را مي دهد كه در كلاس هاي شبانه شركت كنند. مراكز هنرستان هاي ملي بدون اينكه مدركي بدهند، هنر جو – همراه با كمك هزينه تحصيلي – مي پذيرند، و هنرجو با شركت در اين كلاس ها – در نهايت – تا عنوان مهندسي مي تواند پيش برود.

ت ، آموزش از راه دور : دانشگاهها ، سيستم آموزش از راه دور را براي افرادي كه مايل به اخذ مدرك دانشگاهي هستند، ولي به هر دليلي (عدم سلامتي، دوري مسافت، كار، موقعيت خانوادگي و غيره ) قادر نيستند در كلاس هاي دانشگاه شركت كنند، در نظر گرفته اند. اين گونه آموزش، غير از دانشجويان رسمي خود، علاقمندان بزرگسال زيادي را نيز زير پوشش قرار مي دهد.

مدارک ملي دانشگاهها

1-  سيكل اول (مدرك ديپلم + ٢سال تحصيل دانشگاهی)

پذيرش با مدرك ديپلم متوسطه فرانسوي يا با مدرك پايان تحصيلات متوسطه + آزمون آشنايي با زبان فرانسه براي پذيرش در سال اول دانشگاه براي دانشجويان خارجی اجباری است .

• مدرك مطالعات دانشگاهي عمومي ( DEUG ) در دو سال : این مدرك كه در پايان سيكل اول عمومي اخذ مي شود، راه دستيابي به تحصيل در مقطع ليسانس است.

سيكل اول در ٩ عنوان مربوط به ٩ زمينه ارائه مي شود :

1- مديريت اقتصادي و اجتماعي، 2- حقوق، 3- اقتصاد و مديريت ، 4-  علوم انساني و اجتماعي، 5- ادبيات و زبانهاي خارجي، 6- علوم و فناوري، 7- هنر، 8 - فعاليت جسماني و ورزشي، 9-  الهيات.

•   مدرك دانشگاهي فناوري ( DUT ) در دو سال:  اين دوره در موسسات دانشگاهي فناوري بيش از ٢٥ تخصص را در بر مي گيرد و آموزشي عمومي و فني را با اهداف حرفه يي و با گرايش به سمت بخشهاي صنعتي و خدماتي ارائه مي نمايد. اين مدارك زمينه پيراپزشكي و زمينه هاي اجتماعي را نيز شامل مي شود. در طي اين دوره، دانشجويان يك دوره كارورزي حداقل ده هفته اي را در يك موسسه و كارخانه سپري مي كنند.

•   مدرك تحصيلات دانشگاهي علمي و فني ( DEUST ) دو سال :  اين دوره با اهداف حرفه اي، تكنيسين هاي آماده براي ورود به زندگي حرفه اي را آموزش مي دهد و يك دوره كارورزي اجباري را نيز شامل مي شوند.  اين گونه تحصيلات بيش از ١١٠ تخصص را در زمينه هاي مختلف از مديريت، بازرگاني، انفورماتيك گرفته تا زمينه هاي هنري و توريسم در بر مي گيرد.

٢- سيكل دوم (مدرك ديپلم + ٣ سال تحصيل دانشگاهی) پذيرش با ٢ سال تحصيلات عالي در سیکل اول :

• ليسانس عمومي در يك سال : ادامه تحصيلات در تخصص مورد نظر، اين دوره ادامه تحصيل در مقطع فوق ليسانس را ممكن مي سازد.

•  ليسانس حرفه اي در يك سال : با ١٢ تا ١٦ هفته كارورزي، اين دوره مكمل آموزش عمومي دانشجو در يك آموزش شغلي – حرفه اي است كه در پيوند نزديك با موسسات و با هدف ورود دانشجويان به محيط حرفه ای است.

3-  سيكل دوم (مدرك ديپلم+ ٤ سال تحصيل دانشگاهی)

الف - پذيرش با سه سال تحصيلات دانشگاهي :

•  فوق ليسانس در يك سال : اين دوره شامل ادامه تحصيل تخصص مورد نظر براي دريافت یك مدرك با نگارش يك رساله و دفاع از آن در مقابل هيئت داوران است.

ب - پذيرش با دو سال تحصيل عالي:

•  فوق ليسانس علوم و فنون (MST) در دو سال

•  فوق ليسانس علوم مديريتي (MSG) در دو سال

•  فوق ليسانس روشهاي انفورماتيك كاربردي در مديريت موسسات در دو يا سه سال  (پذيرش در اين دوره با يك سال تحصيل در دوره هاي عالي ممكن است).

براي دوره هاي فوق ليسانس علوم و فنون و فوق ليسانس علوم مديريتي پذیرش دانشجو بر اساس پرونده هاي داوطلبي و آزمون ورودي با دقت انجام مي شود. اين دوره ها كه متمايل به زمينه هاي حرفه يي موسسات هستند، داراي اهداف شغلي بوده و بازار كار بسيار طالب آنها است.

ج - پذيرش با يك سال تحصيل در سطح عالی  :

•دوره فوق ليسانس موسسات دانشگاهي حرفه اي در سه سال : اين دوره در موسسات دانشگاهي حرفه اي برگزار مي شوند. آموزش اين دوره ها بر پايه همكاري دانشگاهها و موسسات حرفه اي طراحي شده است و آموزشهاي نظري و حرفه اي را پيوند مي دهد. يك دوره كارورزي شش ماهه در موسسه بعد از دريافت مدرك فوق ليسانس، اجازه مي دهد تا فارغ التحصيلان پس از شركت در مصاحبه اي در يك كميسيون عنوان استاد- مهندس را اخذ كنند. اين دوره ها زمينه هاي صنعتي، خدماتي، عمران، بانك- مالي- بيمه، اطلاعات- ارتباطات (٢١ تخصص) را در بر مي گيرد.

٤-سيكل سوم (مدرك ديپلم + ٤ سال تحصيل دانشگاهی)

الف - پذيرش با چهار سال تحصيل در سطح عالی :

•  مدرك مطالعات پيشرفته (DEA) در يك سال  ، اين دوره اولين مرحله براي كار در زمينه پژوهش است و دستيابي به دوره تحقيق رساله (سه سال) براي اخذ مدرك دكتري را پس از ارائه رساله و دفاع از آن ممكن مي سازد. مجموعاً بيش از هزار مدرك مطالعات پيشرفته در تمامي رشته ها وجود دارد.

•  مدرك مطالعات عالي تخصصي (DESS) در يك سال  ، اين دوره داراي كاربرد حرفه اي و اهداف تخصصي كردن آگاهي ها در زمينه مشخص و كسب فنون حرفه اي است كه به اين دوره ها مرتبطند با حداقل ٣ ماه كارورزي در موسسات حرفه اي. (اين مدرك كه در سطح مستر است در يك سال تكميل تحصيلات دانشگاهي را با آموزشهاي حرفه اي با بازار كار بسيار خوب ممكن مي كند).

ب- پذيرش در سطوح مختلف و متغير ( از ديپلم متوسطه تا سطح ديپلم + ٤ سال تحصيل در سطح عالي):

•  مدرك مهندسي در دانشگاه ، يك مدرك ملي متناسب با درجه مستر است. اين مدرك زير نظر كميسيون مدارج مهندسي ( CTI ) است كه متضمن كيفيت اين دوره است. آموزشهاي مهندسي دانشگاهي در دانشگاه به طور ويژه براي ارائه آموزش حرفه اي سطح بالا مرتبط با تحصيلات مهندسي است و در درون ساختارهاي داخلي براي پاسخگويي به معيارها و ميزانهاي توانايي مدارس مهندسي سامان داده شده اند.

تمامي آموزشهاي مهندسي دانشگاهي توسط كميسيون مدارج مهندسي تعيين مي شوند و بر اساس چگونگي و شكل خاص هر دوره آموزشي، معادل با سطح دوره هاي پنج ساله تحصيلات عالي پس از ديپلم متوسطه است. شرايط پذيرش همواره بر اساس گزينش خاص (آزمون، مصاحبه و پرونده) است.

سطوح مورد پذيرش از سطح ديپلم متوسطه براي پنج سال تحصيل دانشگاهي تا سطوح ٢، ٣، يا ٤ سال تحصيل دانشگاهي براي ٢ يا ٣ سال تحصيل در اين دوره متغيرند.

دارا بودن مدرك دانشگاهي به دانشجويان خارجي امكان مي دهد تا در ميانه دوره تحصيلي به آن وارد شده و پذيرفته شوند. مدرك مهندسي تنها به شرط آن كه دانشجو بيست و چهار ماه از دوره تحصيلي را در همان موسسه گذرانده باشد، به وي اعطا مي گردد.

توجه : مدرك مهندسي در مدارس عالي مهندسي نيز ارائه و اعطا مي شود. اين مدارس حدوداً ٥٠% عناوين مهندسي را در فرانسه اعطا مي كنند.

٥- سيكل سوم (درك ديپلم + ٨ سال تحصيل دانشگاهي) – درجه دكتري

- پذيرش پس از پنج سال تحصيلات عالي و موافقت يك استاد راهنماي رساله دكتري.

•  دكتري در سه سال، اين دوره، آخرين سطح تحصيلات عالي با نگارش رساله دكتري و پايان اولين كار پژوهشي دانشجو است.

•مدرك دانشگاهي (DU) 

•مدرك تحصيلات عالي دانشگاهي (DESU)

با نامها و عناوين مختلف، اين مدارك در دانشگاهها و براي پاسخگويي به گرايشات تخصصي يك دانشگاه يا به نيازهاي اقتصادي منطقه اي ايجاد شده اند. نهاد هاي تصميم گيري دانشگاه، ارزشيابي اين مدارك را به عهده دارند. تنوع زيادي در سطح، طول دوره و تخصص مدارك دانشگاهي وجود دارد. با اينكه این مدارك دانشگاهي مدارك ملي نيستند، داراي فرصت خوبي براي يك دانشجو خارجي براي كسب يك تخصص در زمينه اي بسيار مشخص است.

- دوره هاي دكتري پزشكي، دندانپزشكي و داروسازي:

  -دوره ها : مقررات دوره هاي پزشكي، دندانپزشكي و داروسازي بر اساس متون تدوين شده توسط وزارت بهداشت و وزارت آموزش هستند. در پايان سال اول براي هر دانشگاه ظرفيت پذيرش مشخص مي شود، تعداد دانشجويان خارجي نيز به صورت درصدي از اين ظرفيت است. اين دوره ها در دانشگاه هايي ارائه مي شوند كه واحدهاي آموزشي آن تحت عنوان مركز بيمارستاني دانشگاهي (CHU) گرد آمده اند.

برنامه آموزشي آنها مشتمل بر سه سيكل است و به همان صورت سامان گرفته است : در پايان سال اول سيكل اول و در پايان سال اول سيكل سوم، براي انتخاب شاخه عمومي يا تخصصي، دانشجويان در كنكور شركت مي كنند.

•  پزشكي : براي اخذ مدرك دولتي پزشكي عمومي ٩ سال و براي تخصص پزشكي ١٠ يا ١١ سال تحصيل دانشگاه الزامي است.

•  سيكل اول (PCEM) در ٢ سال، پس از موفقيت در كنكور، مشترک برای پزشکی و دندانپزشکی، در پايان سال اول ارائه مي شود. كنكور براي پزشكي و دندانپزشكي مشترك است.

•  سيكل دوم (DCEM) در ٤ سال داوطلبان را برای اخذ مدرک سنتز بالينی و درمانی آماده می کند که علاوه بر ارزیابی آموزش تئوری و تمامی دوره های کارآموزی بيمارستانی برای ورود به سيکل سوم ضروری است.

•  سيكل سوم: دوره رزيدانت (معادل انترنی در ايران) که دانشجو پس از سيکل دوم مستقيماٌ به آن وارد می شود، در مدت 2.5 سال وی را براي مدرك پزشكي عمومي آماده می کند (وظایف بيمارستانی مدت دو سال و مدت يک نيمسال کارآموزی نزد يک پزشک عمومی). به دنبال اين دوره ، پزشکان عمومی می توانند يک يا دو سال دوره های توانايی پزشکی را که دوره های تخصصی هستند بگذرانند (آنژيولوژی، طب سالمندان، پزشکی حوادث …)

* دوره تخصص پزشکی در ٤ يا ٥ سال است که پس از کنکور دانشجو را به دوره تخصصی پزشکی راهنما می شود.

٩ رشته تخصصی در کنکور پيشنهاد می شود :

1- تخصصهاي جراحي، 2- تخصصهای پزشکی داخلی، 3- طب كار، 4- بهداشت عمومي، 5- زيست شناسي پزشكي، 6- روانكاوي، 7- بيهوشي و احياي جراحي،8-  اطفال، 9- زنان و زايمان ، تحصيلات تئوری و عملی منجر به دريافت مدرك دولتی دكتري پزشكي به ضميمه مدرک دوره مطالعات تخصصي رشته تخصص مورد نظر می گردد.

•  دندانپزشكي : 6 سال براي اخذ مدرك دولتي دندانپزشكي

• سيكل اول (PCEM) در ٢ سال، پس از موفقيت در كنكور پايان سال اول ارائه مي شود. كنكور براي پزشكي و دندانپزشكي مشترك است.

• سيكل دوم در سه سال. سيكل سوم در يك سال يا سه سال براي شاخه تخصصي

•  داروسازي : ٦ سال براي مدرك دولتي دكتري داروسازي.

• سيكل اول و دوم در دوسال.سيكل سوم در ٢ يا ٥ سال براي شاخه تخصصي.

- روشهاي دستيابی غير فرانسويان به تحصيلات پزشكي :

پذيرش مستقيم به دوره پزشكي عمومي ممكن نيست. يك غير فرانسوي كه هنوز مدرك پزشكي را در كشور خود كسب نكرده باشد در هر سطحي از دوره دانشگاهي، بايد در كلاسهاي سال اول سيكل اول و كنكور پاياني سال اول شركت كند و اگر در اين كنكور قبول شود، پس از بررسي پرونده اش سطح دانشگاهي كه قبلاً در كشورش كسب كرده است مورد ارزشيابي و معادل سازي قرار مي گيرد. در خصوص دوره تخصصي، به غير از دوره آماده سازي ، مدرك مطالعات تخصصي مختص پزشكان عمومي خارجي، دوره هاي آموزشي تخصصي براي دانشجويان و پزشكان خارجي در نظر گرفته شده اند و برخي مدارك دانشگاهي در سطح بسيار تخصصي نيز براي دانشجويان خارجي قابل دسترسي است.

1-  براي پزشكان عمومي : 

الف - دوره مطالعات تخصصي (DES ) کنکور تخصص پزشکی برای افراد خارجی ( که منجر به شرکت در دوره مطالعات تخصصی می شود) تنها برای پزشکی است و برای جراحی دندان و داروسازی کنکور خاص برای خارجيان وجود ندارد . حق الزحمه رزيدنتهای خارجی معادل با دستمزد فرانسویان است و برای طول مدت آموزش (۴يا ۵ سال برحسب رشته تخصصی) توسط مراکز بيمارستانی دانشگاهی پرداخت می شود.

آزمون قابليت پذيرش (مرحله اول ):

•  در ماه آوريل ثبت نام در بخش همکاری و فعاليت فرهنگی سفارت فرانسه در ايران انجام می شود.

•  نامه شرکت در آزمون توسط سفارت ها در ماه ژوئيه تنظيم و تحويل می شود.

•  سفارت آزمون قابليت پذيرش را در ماه سپتامبر برگزار می نمايد.

آزمون پذيرش در پاريس در ماه نوامبر برای تمامی داوطلبان قبول شده مرحله اول برگزار می شود. (اين داوطلبان برای شرکت در آزمون رواديد کوتاه مدت دريافت مي کنند).تاريخ شروع به کار و آموزش در ماه مه سال بعد خواهد بود.

ب - دوره مطالعات تخصصی تکميلی DESC

دوره ملی با طول مدت ۲ تا ۴ سال است که می توان از آخرین سال تحصيل دوره مطالعات تخصصی آن را آغاز نمود. تعداد 32 دوره مطالعات تخصصی تکميلی در سه رشته پزشکی (۱۶)، جراحی (۸) و زيست شناسی (۸) وجود دارد.

گواهي آموزش تخصصي  ( AFS )

ج - شرايط ثبت نام  :

• اين دوره براي دارندگان مدرک پزشکي است که بتوانند در کشور خود به حرفه پزشکي مشغول شوند و در حال طي دوره تخصصي پزشکي باشند.

•  تابعيت کشور خارجي

•  طول دوره : حداقل ۲ نيمسال و حداکثر ۴ نيمسال

•  نامه مسوول موسسه خارجي که اهداف آموزشي مورد انتظار در فرانسه و اعتبار دوره در آموزشي در چارچوب دوره تخصصي کشور خارجي

•  شناخت خوب زبان فرانسه به تاييد بخش هاي فرهنگي فرانسه

•  نظر مساعد استاد هماهنگ کننده دوره مطالعات تخصصي فرانسه

•  ارسال پرونده اداري براي رييس دانشگاه فرانسوي مورد نظر دانشجو که در مورد ثبت نام کردن يا نکردن با هماهنگ کننده هاي رشته تصميم گيري مي کند.

-  کارورزي عملي بيمارستاني :

•  اين دوره به طور اجباري در يک بخش بيمارستاني آموزشي براي دانشجويان دوره تخصصي فرانسه پس از موافقت رييس بخش و مدير موسسه برقرار مي شود.

•  الزاماً اين دوره کارورزي منجر به پرداخت حقوق توسط بيمارستان فرانسوي نمي شود و داوطلبان مي توانند کارورزي خود را در دو شرايط طي نمايند:

1- به عنوان رزيدنت حقوق بگير که يک پست آزاد را پس از انتخاب و گزينش انترنها و رزيدنتهاي فرانسوي اشغال مي کند.

2-  به عنوان رزيدنت افزون غير حقوق بگير. در اين حالت بخش بيمارستاني تنها مي تواند يک دانشجو در دوره آموزش تخصصي يا دوره آموزش تخصصي پيشرفته را بپذيرد. ( يا براي هر ۶ پزشک تمام وقت يک نفر در هر دپارتمان).

- نحوه اعتبار بخشي :

•  اعتبار آموزش نظري و نيز کارورزي عملي پس از ارائه نظر رئيس بخش بيمارستاني توسط دانشگاه فرانسوي ثبت نام کننده تاييد مي شود.

•  رئيس دانشگاه ميزبان گواهي آموزش تخصصي را که در آن رشته تخصصي نوشته شده است بر اساس پيشنهاد يک کميسيون به داوطلب اعطا مي کند.

•  تنها يک بار مي توان نيمسالي را که معتبر محسوب نشود، تجديد نمود.

•  گواهي آموزش تخصصي اعطا شده در فرانسه حق طبابت در فرانسه را اعطا نمي کند.

2- براي پزشكان متخصص

الف-  گواهي آموزش تخصصي پيشرفته ( AFSA )

شرايط ثبت نام:

•  اين گواهی به دارندگان مدرك پزشكي تخصصي اعطا خواهد شد.

• اين بورس به اتباع خارجي اعطا مي‌شود.

•  مدت دوره براي دريافت اين گواهينامه : حداقل يك ترم شش ماهه و حداقل دو ترم.

•  درخواست كتبي متقاضي كه در آن فرد اهداف و انگيزه هاي خود را از گذراندن دوره اعلام كند.

•  نامه مسئول مؤسسه خارجي اعزام كننده كه در اين نامه اهداف آموزشي مورد نظر در فرانسه درج و اعتبار اين دوره آموزشي تاييد شده باشد.

•  آشنايي به زبان فرانسه كه به تاييد بخش هاي فرهنگي فرانسه برسد.

•  نظر مساعد استاد راهنماي فرانسه.

•  پرونده اداري ارسال شده فرد به رئيس دانشگاه مورد نظر در فرانسه كه او در باره ثبت نام يا عدم ثبت نام فرد تصميم مي‌گيرد.

•  آموزش نظري و محتواي آموزشي .

•  آموزش نظري و عملي انتخاب شده از ميان آموزشهاي DES يا DESC فرانسه كه به آموزش تخصصي انتخاب شده متقاضي مرتبط است.

•  محتواي آموزشي DESC فرانسه به صورت مكتوب ارايه مي شود.

•  تعداد ترمهاي آموزشي با توجه به سابقه تحصيلات متقاضي و اهداف آموزش تعيين مي‌شود.

ب-   دوره آموزش تجربي در بيمارستان

•  اين دوره الزاما در يك مركز آموزشي درماني دانشجويان دوره تخصص فرانسه و پس از موافقت رئيس اين مركز و مدير نهاد بورس دهنده برگزار مي شود.

•  در اين دوره الزاما بيمارستان فرانسوي به دانشجويان دستمزد پرداخت نخواهد كرد.

•  متقاضيان مي توانند دوره خود را به دو شيوه بگذرانند:

1-   يا به عنوان انترن (كارورز) بيمارستان در يك سمت فعاليت و حقوق دريافت كنند.

2- يا به عنوان نيروي مازاد بدون حقوق (كارآموز). كه در اين صورت بيمارستان مي تواند فقط يك دانشجوي AFS يا AFSA داشته باشد (يك دانشجو براي ۶ پزشك تمام وقت در هر بخش).

• طول هر ترم از اول نوامبر تا سي ام آوريل سال بعد يا از اول ماه مه تا سي ام اكتبر مي باشد.

نحوه تاييد

•دانشگاه فرانسوي كه متقاضي در آن ثبت نام كرده دوره آموزش نظري را تاييد مي‌كند اين در حالي است كه اين دانشگاه پس از اعلام نظر رئيس مركز آموزشي درماني دوره آموزش عملي متقاضي را نيز تاييد مي‌كند.

• رئيس دانشگاه پذيرنده AFSA را به پيشنهاد يك كميسيون و با درج واژه تخصص به متقاضي اعطا خواهد كرد.

• دانشجو در صورت مشروط شدن فقط يك بار مي‌تواند ترم گذشته را تكرار كند.

• فرد متقاضي با مدرك AFSA كه در فرانسه تاييد مي‌شود حق ندارد در فرانسه به حرفه پزشكي مشغول شود.

- مدارك دانشگاهي  و مدارک بين دانشگاهي

از سطوح سيكل اول، دوم يا سوم، پس از دوره آموزشي بسيار تخصصي، بدون شركت در دوره تخصصي پيشرفته، اعطا مي شوند. برخي مدارك دانشگاهي ويژه پزشكان متخصص ، جراحان و زيست شناسان و براي برخي پرسنل پرستاري يا پيراپزشکي هستند و داراي دوره متنوع از چند ماه تا يک سال در مورد موضوع و مضمون بسيار تخصصي مي باشند. در فرانسه ۹۲۷ مدرک دانشگاهي و ۸۲۴ مدرک بين دانشگاهي موجود است.

توجه : در فرانسه، تحصيلات تخصصي پزشكي بر روي كار پزشكي بيمارستاني بنيان گرفته اند. براي دوره های کارآموزی بیمارستانی که بخشی از دوره است، دانشجويان خارجي بايد داراي آشنايي خوب با زبان فرانسه باشند و در دانشگاه در AFS و يا در AFSA ثبت نام كرده باشند.

  - دوره هاي كارداني عالي (STS)

- ديپلم كاردان عالي ( BTS ) : دوره هاي كارداني عالي به طور كلي در كلاسهاي عالي مدارس دولتي يا خصوصي گسترش مي يابند. برخي مدارس تخصصي به ويژه در رشته هاي هنري اين دوره ها را ارائه مي كنند. اين دوره ها امكان اخذ ديپلم كاردان عالي ( BTS ) را ممكن مي سازند. مدرك اين دوره ها از مدارك ملي هستند و در دو سال (و گاه سه سال) بعد از ديپلم متوسطه، براي ورود به زندگي حرفه اي و بازار كار طراحي شده اند. در بخش هتلداري، صنعت، كشاورزي، در زمينه اجتماعي، مد و هنر، اين آموزشها بسيار گسترده و فراوان هستند و مقدمه اي براي آموزش هاي بلند مدت شغلي نظير ليسانس تخصصي، فوق ليسانس علوم و فنون ( MST) ، فوق ليسانس در موسسات دانشگاهي حرفه اي ( IUP ) يا پذيرش در يك مدرسه تخصصي ... هستند.

- مدارس عالی : مدارس عالي خاص فرانسه هستند و از ابتداي قرن نوزدهم براي تربيت كارمندان عالي رتبه در تمامي زمينه هاي مديريتي و خدمات عمومي فرانسه به طور موازي با دانشگاهها به وجود آمده اند. امروزه، مدارس عالي كماكان آموزش حرفه اي سطح عالي را ادامه مي دهند و براي پذيرش دانشجو گزينشي عمل مي كنند .مدارس عالي موسسات آموزشي كيفي هستند، با اين همه تعداد بيشتري از دانشجويان از جمله دانشجويان خارجي را با روندهاي پذيرش خاص مي پذيرند. گاه مدارس عالي دولتي هستند و بنابراين تحت نظارت يك وزارتخانه قرار دارند (٧٥% مدارك مهندسي)، يا آن كه، به خصوص در زمينه بازرگاني، وابسته به اتاقهاي بازرگاني و صنعت مي باشند و در نهايت مدارس عالي خصوصي اند. با هر جايگاهي مدارس عالي از نظر تعليم و تربيتي زير نظر وزارت آموزش ملي قرار دارند.

  - مدارس عالی مختلف :

الف - مدارس عالي بازرگاني و مديريت :اين مدارس عالي وابسته به اتاق هاي بازرگاني و صنعت و يا مولود بخش خصوصي هستند، مدارس عالي بازرگاني و مديريت (حدود ٢٣٠ عدد از اين مركز وجود دارند) رشته ها و آموزشهايي متناسب با تحولات شرايط اقتصادي و كاربردهاي جديد مديريتي را ارائه مي نمايند، اغلب اين آموزشها، دوره هاي كارورزي و تبادلات بين المللي را نيز شامل مي شوند. ممكن است آموزشها به زبانهاي مختلف، فرانسه، انگليسي، اسپانيايي، ... انجام شوند. در ميان اين مدارس عالي مي توان موسسات بسيار مشهوري را يافت : مدرسه مطالعات عالي بازرگاني، مدرسه عالي بازرگاني پاريس، مدرسه عالي ملي علوم اقتصادي و بازرگاني، مدرسه مطالعات عالي بازرگاني شمال در شهر ليل، مدرسه مديريت در شهر ليون و يا مدارس عالي تجارت. مدارك اعطا شده اين مدارس توسط دولت و موسسات حرفه اي به رسميت شناخته شده اند.

ب - مدارس عالي مهندسي :در اين نوع موسسات مي توان مدارس عالي با شهرت بسيار نظير مدرسه پلي تكنيك، مدارس سانترال (مركزي)، مدارس معدن، مدرسه ملي پل و راه، مدرسه ملي عالي هنر و حرفه، موسسات ملي پلي تكنيك، موسسات ملي علوم كاربردي، دانشگاههاي فناوري را مشاهده نمود. حدود ٢٤٠ مدرسه مهندسي با جايگاه متنوع وجود دارند. همگي اين موسسات داراي ويژگي هاي مشترك مرتبط با كيفيت دوره آموزشي مهندسي اند كه منجر به اعطاي مدرك معادل درجه مستر مي شوند. كميسيون ملي مدارك مهندسي به طور دوره اي توانايي و كيفيت اين آموزشها را ارزيابي مي كند. تمامي زمينه هاي مهندسي در حيطه اين آموزشها ارائه مي گردد. آموزش ممكن است عمومي ( مانند آموزشها مدرسه پلي تكنيك يا مدارس سانترال (مركزي) يا مدارس معدن، كه مهندسان تعليم ديده براي كار در تمامي مشاغل در موسسات حرفه اي را تربيت مي كنند) و يا تخصصي تر (كشاورزي، شيمي، انفورماتيك) باشد.

- شبكه n+ i Engineering Institutes :این شبكه بيش از 54 مدرسه عالي و آموزش مهندسي فرانسه را كه در بيش از سي شهر به فعاليت مشغولند در بر مي گيرد و شامل تمامي زمينه هاي علوم مهندسي مي شود ( از مهندسي عمران، مخابرات، مكانيك، مواد، انرژي، ... گرفته تا بيوتكنولوژي).هدف آن پاسخگويي به نيازهاي تربيت مهندساني چند رشته اي و چند فرهنگي با توانايي بين المللي است. اين آموزش براي دانشجويان داراي استعداد و توانايي بالا است و با توجه به شبكه ملي مدارس مهندسي، دانشگاهها ، موسسات حرفه اي، مناطق، راههاي ممتاز و برجسته پذيرش و آموزش را به زبان فرانسه و در كشور فرانسه در مقابل آنان قرار مي دهد. اين شبكه به دانشجويان مهندسي، با برنامه آموزشي دو ساله مدرك ديپلم ملي مهندسي را اعطا مي كند.

ج - مدارس عالي دولتي در ساير زمينه ها : دانشسراهاي عالي ، مدرسه دادگستری (قضا)، مدرسه ملي مديريت، موسسه مطالعات سياسي پاريس ، موسسه ملي كشاورزي، مدارس ملي دامپزشكي همگي در سطح بين المللي به رسميت شناخته شده اند و غالباً دوره هاي تخصصي براي دانشجويان يا شاغلان حرفه يي ساير كشورها را ارائه مي نمايند. 

- مدارك اعطاشده توسط مدارس بزرگ

1- مدرك ٥ سال تحصيل دانشگاهي پس از ديپلم متوسطه :

• درجه مستر : همه مدارس بزرگ در پايان دوره آموزشي مدركي در سطح 5  سال تحصيل دانشگاهي با درجه مستر را اعطا مي نمايند. مدارك مهندسي مدارك ملي هستند. دانشجويان خارجي پس از مراحل گزينش خاص و با مدارك اوليه متفاوت و متنوع برحسب مدارس پذيرفته مي شوند.

ب - مدرك ٦ سال تحصيل دانشگاهي پس از ديپلم متوسطه

• مدرك مهندسي تخصصي: حدود بيست مدرسه مهندسي اين دوره آموزشي را ارائه مي نمايند، اين دوره آموزشي خاص مدارس مهندسي است و نزد دانشجويان خارجي از اقبال بسياري برخوردار است.

• مستر مديريت بازرگاني ١٦ تا ١٨ ماه:اين دوره براي شاغلان حرفه اي جوان داراي تحصيلات دانشگاهي پيشنهاد مي شود. این دوره افراد متخصص عالي در زمينه هاي مديريتي و بين المللي موسسات را تربيت مي نمايد.اين مدرك بين المللي به عنوان مرجع در زمينه مديريت مطرح است و آموزش در اين دوره گرايش بسيار به سمت موارد عملي حرفه اي در سطح بين المللي دارد. پذيرش در اين دوره بسيار گزينشي است.

د - مدارس تخصصي: مدارس تخصصي دوره هاي آموزش عالي فرانسوي را در زمينه هاي كاملاً تخصصي مانند هنر، معماري، پيراپزشكي، مشاغل اجتماعي و غيره تكميل مي كنند.

1- مدارس هنر :سه نوع مدرسه هنر در فرانسه وجود دارند: مدارس ملي عالي هنر، مدارس عالي هنرهاي كاربردي كه وابسته به وزارت آموزش عمومي هستند و مدارس هنرهاي زيبا كه وابسته به وزارت فرهنگ مي باشند.

• مدارس ملي عالي هنر مدارس سطح عالي از نوع مدارس بزرگند. اين مدارس مدارك ملي مدرسه را پس از ٤ يا ٥ سال تحصيل اعطا مي نمايند. چگونگي پذيرش بسيار گزينشي است و بسته به مدرسه در طي دوره يا تنها در ابتداي آن انجام مي شود.

به عنوان مثال مدرسه ملي عالي هنرهاي زيباي پاريس ، مدرسه ملي عالي هنرهاي تزئيني، مدرسه ملي عالي خلاقيت صنعتي، مدرسه ملي عالي حرف تصوير و صدا، مدرسه ملي عالي لويي لومير، مدرسه ملي عكاسي آرل.

• مدارس هنرهاي زيبا ناحيه اي و ملي مدارك ملي ٣ يا ٥ ساله تحصيلات دانشگاهي را اعطا مي كنند و پذيرش با گزينش خاص انجام مي شود.

- دوره ملي هنر و فنون در سه سال در سه رشته طراحي گرافيك، طراحي فضا، طراحي محصول: موفقيت اين دوره تربيت تكنيسين در اين است كه از ديد وسيعي از هنرهاي تجسمي بهره مي گيرد و جايگاه بزرگي را براي ابتكار و فرهنگ هنري قايل است. در پايان سال دوم اين دوره مدرك تحصيلات هنرهاي تجسمي اعطا مي شود.

- دوره ملي عالي بيان تجسمي در ٥ سال در سه رشته هنر، ارتباطات، طراحي :  در پايان دوره تاكيد بر خلاقيت و پروژه هنري است.

•  مدارس عالي هنرهاي كاربردي از شهرت بسياري برخوردارند و كيفيت آموزشي آنها مورد تاييد متخصصان حرفه اي است. پس از پذيرش گزينشي، اين مدارس دوره هاي آموزشي را در سطوح دو ساله و چهار ساله برگزار مي نمايند . مشهورترين اين مدارس عبارتند از : مدرسه عالي هنرهاي كاربردي (دوپره)، مدرسه عالي هنرهاي كاربردي صنايع مبل سازي و معماري داخلي (مدرسه بول)، مدرسه ملي عالي هنرهاي كاربردي و حرف هنري (اوليويه دو سر)، مدرسه عالي هنرها و صنايع گرافيكي (مدرسه اتي ين)، مدرسه ملي عالي هنرها و فنون تئاتر، مدرسه عالي هنرهاي دراماتيك، ...

-  دوره تكنيسين عالي در دو سال: اين دوره ها، آموزشي فني را بر محور فناوري هاي جديد و بر حسب رشته مورد نظر در زمينه هاي گسترده از معماري داخلي تا مد، ارتباط تصويري و گرافيك يا عكاسي را ارائه مي كنند.

-  دوره حرفه هاي هنري در دو سال:  اين دوره بيش از هر چيز مربوط به حرف و فنون سنتي دكور و مبلمان، سينماي انيميشن، هنرهاي نساجي است.

-  پذيرش با مدرك دو ساله تحصيلات عالي هنري

- دوره عالي هنرهاي كاربردي در دو سال، تربيت طراحان خلاق در زمينه هنرهاي كاربردي را به عهده دارد. در پايان اولين سال اين دوره مدرك تحصيلات عالي هنرهاي تجسمي اعطا مي شود.

2- مدارس معماري : ٢٠ مدرسه معماري وابسته به وزارت فرهنگ فرانسه مدرك دولتي معماري را اعطا مي كنند كه تنها مدركي است كه براي كار در فرانسه داراي اعتبار است.  دوره آموزشي ٦ ساله در سه مقطع دو ساله برنامه ريزي شده است.  در مقطع سوم، اغلب اين مدارس با مشاركت دانشگاهها براي اعطاي مدرك دانشگاهي در درجه مستر مانند مدارك تحصيلات عالي تخصصي، مدارك تحصيلات پيشرفته يا يك مدرك تخصصي ويژه مدرسه معماري معتبر محسوب مي شوند. 

ج -مدارس پيراپزشكي و مشاغل اجتماعي: برخي حرف بخش پيراپزشكي (ارتودنتيست، فيزيوتراپي، پرستاري، كودكياري، كاردرماني،...) و بخش اجتماعي (مربي، مددكار اجتماعي،...) تنها پس از طي برخي دوره هاي آموزشي در مدارس يا موسسه هاي تخصصي داراي مجوز از دولت امكان پذير مي باشند.

آموزشهاي پيراپزشكي ( پرستاري، بازپروري، همياري فني، ...) و اجتماعي (آموزش، مددكاري اجتماعي،...) از ٣ تا ٤ سال به طول مي انجامند و پس از دوره مدرك دولتي تخصصي دانش آموختگان اعطا مي شود.پذيرش دانشجويان خارجي بسيار محدود و كم است.

ثبت نام در یک موسسه اموزش  عالی :

الف- چگونگي ثبت نام :

ثبت نام در يك موسسه آموزش عالي فرانسوي داراي سه مرحله است : 

1-  اخذ گواهي پذيرش در موسسه آموزش عالي مورد نظر كه براي دريافت رواديد ورود به فرانسه ضروري است.

2- هنگام ورود به فرانسه ثبت نام اداري كه پذيرش را معتبر مي نمايد، در موسسه آموزش عالي مورد نظر انجام مي شود. از شرايط انجام اين مراحل، پرداخت حق ثبت نام موسسه است. گواهي تحصيلي و كارت دانشجويي فرانسوي صادر مي شوند و مدرك نشاندهنده ثبت نام دانشجو براي درخواست كارت اقامت هستند.

3- ثبت نام آموزشي، به طور رايگان، با انتخاب ساعات كلاسهاي اجباري، انتخاب رشته ها، چگونگي برگزاري امتحانات مرحله نهايي است. پس از ثبت نام اداري براي دانشجو براي انجام اين مرحله نهايي دعوتنامه ارسال مي گردد.

ب-  تذكرات عملي در مورد ثبت نام

قاعده اي مشترك و مدون براي معادل سازي مدارك غير فرانسوي با مدارك فرانسوي وجود ندارد. در خواست معادل سازي كه ارزشيابي تحصيلات انجام شده در كشور اوليه مي سنجد و آن را با ميزان تحصيلات و سالهاي تحصيلي در فرانسه معادل مي كند، هنگام بررسي درخواست پذيرش توسط موسسه انجام مي گيرد.اين معادل سازي ممكن است تجربيات حرفه اي در زمينه مرتبط را نيز مورد توجه قرار دهد. به هر حال تنها موسسه ميزبان دانشجو داراي اختيار و توانايي قبول در خواست پذيرش و تعيين سطح تحصيلي مورد پذيرش است

3- هزينه ثبت نام : در فرانسه ، مبلغ حقوق ثبت نام بر حسب جايگاه دولتي، كنسولي يا خصوصي موسسات و رشته هايي كه نياز به سرمايه گذاري بيشتر يا كمتر دارند، متفاوت است.

4- مداركي كه عموماً برای ثبت نام در خواست مي شوند :

براي تشكيل پرونده درخواست پذيرش:

•  يك CV و يك قطعه عكس جديد

•  ترجمه رسمي تاييد شده شناسنامه

•  يك نامه درخواست (انگيزه نامه )

•  فتوكپي ترجمه هاي رسمي تاييد شده مدارك تحصيلي اخذ شده

•  ريز نمرات سه سال تحصيلي آخر

•  توصيه نامه

•  گواهي سطح آشنايي با زبان فرانسه

-  موارد عملی تحصیلات :

1- كلاس های درس در دانشگاه:  آموزش در دانشگاه به دو صورت است : كلاس درس و كارهاي تحقيقاتي يا كارهاي عملي. يك بخش مهم آموزش از طريق تحقيقات و پژوهشهاي شخصي به عهده دانشجو است.

كلاسهاي درس در آمفي تئاترهايي با ظرفيت ١٠٠ تا ١٠٠٠ نفر به شكل سخنراني استاد برگزار مي شود كه دانشجو بايد از سخنراني يادداشت بردارد.

كارهاي عملي يا كارهاي تحقيقاتي در گروههاي كوچكتر انجام مي شوند و طي آنها درسهاي نظري به صورت عملي تجربه مي شوند و موجب تعميق شناخت و آگاهيهاي نظري كسب شده در كلاسهاي درس مي گردند. برخلاف كلاسهاي درس نظري كارهاي عملي اجباري هستند و يك استاديار يا دانشيار مسئولیت آنها را به عهده دارد. 

2- كتابخانه دانشگاهي :كارت استفاده از كتابخانه دانشگاهي به رايگان با كارت دانشجويي تحويل مي شود. برخي واحد هاي آموزشي دانشگاهي يك كتابخانه تخصصي تر در زمينه آن رشته دارند. خارج از موسسه آموزشي، برخي كتابخانه هاي تخصصي يا عمومي خاص دانشجويان و پژوهشگران فعاليت مي كنند. در اين موارد همراه داشتن كارت دانشجويي ضروري است.

3- مركز ملي فعاليتهاي دانشگاهي و آموزشي و مراكز ناحيه اي فعاليتهاي دانشگاهي و آموزشي: مركز ملي فعاليتهاي دانشگاهي و آموزشي زير نظر وزارت آموزش ملي فعاليت مي كند و بر روي ٢٨ مركز ناحيه اي فعاليتهاي دانشگاهي و آموزشي در سراسر فرانسه تكيه دارد. وظيفه اين مراكز بهبود شرايط زندگي و كار دانشجويان در فرانسه است. آنها اداره رستوران هاي دانشجويي، خوابگاه ها، دفاتر كمك اجتماعي در دانشگاه ها برنامه هاي فرهنگي در خوابگاه ها و مجتمع هاي اقامتي دانشگاهي، كمك به يافتن كار موقت، سفر توريستي را به عهده دارند. هر دانشجويي كه در يك موسسه آموزش عالي ثبت نام كرده باشد مي تواند از خدمات مراكز ناحيه اي فعاليت هاي دانشگاهي و آموزشي استفاده كند.

4- رستورانهاي دانشگاهي :اين رستورانها با كافه تريا هاي موسسات يكي از موارد سنتي زندگي دانشجويي فرانسوي هستند. مراكز ناحيه اي فعاليتهاي دانشگاهي و آموزشي اين رستورانها را اداره مي كنند. در فرانسه ٤٥٠ رستوران به شكل كلاسيك و همان تعداد رستوران وابسته در بخشهاي دور از مراكز دانشگاهي وجود دارند. اين رستورانها غذاي كامل و مناسب را به قيمت دانشجویی ارائه مي نمايند. هر دانشجو با ارائه كارت دانشجويي مي تواند به هر يك از رستورانهاي دانشگاهي مراجعه نمايد. برخي از رستورانها شبها و روزهاي آخر هفته و تعطيلات نيز خدمات رساني مي كنند.

5- ورزش به عنوان تفريح : بخش دانشگاهي فعاليتهاي ورزشي و جسماني فعاليتهاي ورزشي مختلف را مديريت مي كنند.  رقابت و مسابقات : انجمنهاي ورزشي وابسته به فدراسيون ورزش دانشگاهي فرانسه فعاليت و شركت در رقابتهاي ورزشي دانشگاهي را به عهده دارد. در همه موارد، ثبت نام موردي و در هنگام ثبت نام اداري انجام مي شود. گواهي پزشكي كه حد اكثر دو ماه قبل تهيه شده باشد بايد ارائه گردد. اين گواهي را مي توان از واحد طب پيشگيري موسسه آموزشي درخواست كرد. توصيه مي شود كه دانشجويان از يك بيمه شخصي براي حوادث ورزشي استفاده كنند (مسئوليت و نقص عضو). مدارس بزرگ نيز داراي واحدهاي ورزشي با همين اهداف هستند.

-مدارك ملي فرانسه زبان خارجی:اين مدارك نشانگر سطح توانايي و تسلط دانشجو در زمينه زبان فرانسه است  و کسب آن برای ثبت نام در مراکز دانشگاهی برای دانشجویان خارجی اجباری می باشد.دو نوع ديپلم آكادميك ملي براي زبان فرانسه وجود دارد.مدرك زبان فرانسه دلف DELF))[26]و دلف(DALF)[27]است و برنامه ريزي اين امتحانات توسط كميسيون ملي كه در مركز بين المللي مطالعات آموزشي مستقر است، انجام مي شود.[28]

معرفی برخی دانشگاه ها و مدارس عالی فرانسه

دانشگاه پاریس: اصطلاح «دانشگاه پاریس» عنوانی است که بر سیزده دانشگاه پاریس اطلاق می شود. یعنی سیزده دانشگاه در پاریس هستند که هر کدام اسم خاص خود را دارند و در عین حال اسم دانشگاه پاریس به اضافه یک شماره که از یک تا سیزده است را نیز دارند. برای مثال دانشگاه پانتئون سوربون، دانشگاه پاریس 1 و دانشگاه نانتر،  دانشگاه پاریس 10 نامیده می شود. گفتنی است دانشگاههائی که در پاریس هستند محدود به این سیزده دانشگاه نمی باشند.

چهار دانشگاه از دانشگاههای سیزده گانه دانشگاه پاریس، در تعریف کلی، تحت عنوان دانشگاه سوربون شناخته می شوند. همه دانشکده‌های این دانشگاه قبلا به صورت یک مجموعه در مرکز پاریس بوده اما امروز این دانشگاه به چند دانشگاه مختلف تقسیم شده‌است.

این دانشگاهها عبارتند از: پاریس I (پانتئون سوربن)- پاریس III (سوربن جدید)- پاریس IV (پاریس سوربن)- پاریس V (پاریس دکارت) این چهار دانشگاه دولتی در بنای تاریخی سوربن قرار دارند.

بخش مهمی از آموزش عالی فرانسه در زمینه‌های ادبیات، زبان شناسی، علوم اجتماعی و فلسفه در دانشگاه‌های سوربن قدیم و سوربن جدید است. در بین این پنج دانشگاه، فقط پاریس 1 (پانتئون ـ سوربون) و پاریس 5 دارای رشته حقوق می باشند. از لحاظ سطح علمی و دارا بودن اساتید برجسته و سایر معیارها، دانشگاه پاریس 1 (پانتئون ـ سوربون) در رشته حقوق حرف اول را می زند.

بنابراین، دانشگاه سوربونی  که دانشجویان حقوق دنیا آن را می شناسند، دانشگاه پاریس 1 (پانتئون ـ سوربون) دقیقا نامیده می شود.دانشگاه پی یر و ماری کوری قبلا جزء دانشگاه سوربن بوده است. همه دانشکده‌های فنی مهندسی سوربن امروز دانشگاه پی یر و ماری کوری را تشکیل می‌دهند. این دانشگاه به افتخار پی یر کوری و ماری کوری دو دانشمند فرانسوی به این نام نامیده شده‌است. دانشگاه پی یر و ماری کوری در میدان ژوسیو واقع است.

دانشگاه ژوسیو یا مجموعه دانشگاهی ژوسیو[29]:این مجموعه دانشگاهی واقع در محله لاتین پاریس است. درب اصلی این دانشگاه در میدانی به همین نام (ژوسیو) واقع شده است. این مجموعه شامل ۳ دانشگاه:پاریس ۶ یا دانشگاه پی یر و ماری کوری ، پاریس ۷ یا دانشگاه دنیس دیدرو و انستیتو فیزیک بین‌الملل پاریس است. این مجموعه در سال ۱۹۷۱ افتتاح شد. ساختمان اصلی دانشگاه که به عنوان مدیریت از آن استفاده می‌شود ساختمانی ۹۰ متری و ۲۴ طبقه است که ساختمان زامانسکی نام دارد. دسترسی به این دانشگاه از طریق ایستگاه ژوسیوی مترو پاریس و خطوط اتوبوس امکان‌پذیر است.

دانشگاه پیر و ماری کوری[30] یکی دیگراز دانشگاه‌های پاریس است. این دانشگاه به افتخار پی یر و ماری کوری دو دانشمند فرانسوی به این نام نامیده شده‌است. ساخت دانشگاه پی یر و ماری کوری در دهه ۱۹۵۰ میلادی شروع شد. این دانشگاه قبلا جزء دانشگاه سوربن بوده اما در حال حاضر جزو دانشگاه ژوسیو است. همه دانشکده‌های فنی مهندسی سوربن امروز دانشگاه پی یر و ماری کوری را تشکیل می‌دهند. این دانشگاه در میدان ژوسیو در محله لاتین پاریس کنار رود سن واقع شده است.

دانشگاه پاریس ۳ یا سوربن جدید[31] یکی از شعب سیزده‌گانه دانشگاه پاریس محسوب می‌شود. این واحد در سال ۱۹۷۱ از دانشگاه پاریس جدا شد. عمدتاً رشته‌های هنری و علوم انسانی در این دانشگاه تدریس می‌شود. این دانشگاه در ۹ مرکز متفاوت تقسیم‌بندی شده است. واحد مرکزی این دانشگاه در محله لاتین پاریس قرار دارد.

دانشگاه پاریس ۲ یا پانتئون-آسس[32] یکی از شعب سیزده‌گانه دانشگاه پاریس محسوب می‌شود. عمده دانشجویان این واحد، دانشجوی رشته حقوق هستند؛ اما علاوه بر حقوق رشته‌های مدیریت بازرگانی، اقتصاد، مدیریت، علوم اجتماعی و علوم سیاسی نیز در این واحد دانشگاهی آموزش داده می‌شود. واحد مرکزی این دانشگاه در محله لاتین پاریس قرار دارد.

دانشگاه پاریس تک یا انستیتوی علوم و فناوری پاریس[33] یکی از مجموعه دانشگاه‌های تازه تاسیس پاریس است. این دانشگاه با دارا بودن ۱۱ دانشگاه مهندسی تقریباً تمام رشته‌های مهندسی را شامل می‌شود. این دانشگاه همچنین شامل یک دانشکده تجارت است. این دانشگاه در تلاش است تا با دیگر دانشگاه‌های برتر فناوری جهان رقابت کند. این دانشگاه در واقع حاصل اتحاد دانشگاه‌های فنی مهندسی پاریس در رشته‌های مختلف است و دارای شعبات متعددی در سراسر فرانسه از جمله در پاریس، نانسی، مونپلیه و کلرمون فران است. از جمله دانشگاه‌های تحت پوشش این مجموعه دانشگاهی می‌توان از دانشگاه معروف پلی تکنیک پاریس و دانشگاه ملی معدن فرانسه نام برد. عمده دانشگاه‌های تحت پوشش پاریس تک در پاریس در محدوده محله لاتین قرار دارند.

انستیتوی علم و فناوری پاریس: دانشکده ملی معدن پاریس[34] دانشسرای عالی است که در سال ۱۷۸۳ به دستور پادشاه فرانسه لویی شانزدهم در پاریس تاسیس شد. مکان اصلی این دانشکده در محله لاتین است اما در مناطق حاشیه پاریس و در دیگر شهر‌های فرانسه نیز دارای شعباتی است.این دانشکده عضو دانشگاه پاریس تک است. برخلاف اندازه کوچک این دانشگاه (این دانشگاه سالانه ۱۲۰ دانشجو جذب می‌کند) نقش آن در صنعت فرانسه در طول تاریخ بسزا است. تاکنون ۲ نفر از دانش‌آموختگان این دانشگاه موفق به کسب جایزه نوبل شده‌اند:موریس الی: برنده جایزه نوبل اقتصاد و جرج شارپک: برنده جایزه نوبل فیزیک

اکول نرمال سوپریور[35]: اکول نرمال سوپریور یا «دانشسرای عالی پاریس» یکی از مدارس بزرگ فرانسه است.اکول نرمال سوپریور دانشگاهی واقع در محله لاتین پاریس است. این دانشگاه که در اصل برای تربیت معلم تاسیس شد.اکنون به آموزش پژوهشگران و استادان دانشگاه و مقامات عالی دولتی و مدیران صنایع و موسسات خصوصی می‌پردازد. ورود به این مدرسه عالی فقط برای کسانی که ملیت فرانسوی دارند ممکن است و بسیاری از نخبگان فرانسه از این مدرسه فارغ‌التحصیل شده‌اند. چون در فرانسه دانشگاه‌های دیگری نیز با نام اکول نرمال سوپریور وجود دارد گاه از این دانشگاه به نام خیابانی که در آن واقع شده نام برده می‌شود[36]. در فرانسه چهار مدرسه عالی اکول نرمال وجود دارد.

دانشسرای عالی ملی هنرهای زیبای پاریس: مدرسه عالی هنرهای زیبا[37]نام برجسته‌ترین مدرسه عالی مربوط به هنرهای زیبا در کشور فرانسه است که در شهر پاریس قرار دارد.مدرسه هنرهای زیبای پاریس در سال ۱۶۴۸ میلادی توسط شارل لبرون نقاش مشهور فرانسوی، توسعه مطالعات در زمینه‌های نقاشی، طراحی، مجسمه‌سازی، جواهرسازی و معماری تحت عنوان آکادمی علوم نقاشی و مجسمه سازی تاسیس شد. مدرسه هنرهای زیبای پاریس در زمان حکومت لویی چهاردهم تحت تاثیر حکومت دولتی قرار گرفت تا به سال ۱۸۶۳ که توسط ناپلئون سوم دوباره مستقل شد.

اکول پلی‌تکنیک[38] به معنای مدرسه پلی‌تکنیک است. پلی‌تکنیک پاریس معتبرترین و قدیمی‌ترین دانشگاه فنی و مهندسی فرانسه است. این دانشگاه در میان دانشگاه‌های جهان نیز رتبه بالایی دارد و بر پایه رده‌بندی ضمیمه آموزش عالی تایمز یکی از چهل دانشگاه برتر جهان است. اکول پلی‌تکنیک یکی از مدارس بزرگ (گراند اکول) فرانسه است که در سال ۱۷۹۴ پایه‌گذاری شده است. تا سال ۱۹۷۶ در محله لاتین شهر پاریس قرار داشت و از آن سال به پالزو منتقل شد.

دانشگاه مرکزی لیل[39]: دانشگاه مرکزی لیل یک دانشگاه مهندسی در شهر لیل در شمال کشور فرانسه است. حدود ۱۳۰۰ دانشجو در مقاطع کارشناسی ارشد و دکترا در رشته‌های گوناگون مهندسی در این دانشگاه به تحصیل و پژوهش مشغولند.این دانشگاه در سال ۱۸۵۴ میلادی با نام «دانشگاه هنرهای صنعتی و معدن‌شناسی» تاسیس شد و در سال ۱۸۷۲ به «دانشگاه صنعتی شهرستان نورد» تغییر نام داد.

دانشگاه لیل[40]: دانشگاه لیل دانشگاهی در شهر لیل در کشور فرانسه است. این دانشگاه در سال ۱۵۶۲ تاسیس شده و حدود ۱۱۰٬۰۰۰ دانشجو در آن تحصیل می‌کنند. نام کامل آن «دانشگاه لیل - شهرستان نورد فرانسه»[41]  است.

دانشگاه آمریکایی پاریس[42]: دانشگاهی ‍ است که در سال ۱۹۶۲ میلادی در پاریس در فرانسه تاسیس شد. این دانشگاه ۱۰۰۰ دانشجو، و دروس دانشگاهی در این دانشگاه به زبان‌های انگلیسی تدریس می‌شوند.

9-11- مراکز پژوهشی دانشگاهی

مسائلي از قبيل بررسي جايگاه تحقيقات‌ ومشكلات‌ و اهداف‌ پيشروي انجام تحقيقات در كشور فرانسه‌ طي‌ مشاوره‌اي‌ ملي‌ كه‌ از سوي‌ وزارت‌آموزش‌ عالي‌ و تحقيقات‌ در آوريل‌ سال‌ 1994 در پاريس‌ ترتيب‌ يافته‌بود، مطرح‌ گرديد. طي مشاوره فوق همچنين چگونگي ارائه‌‌ بينشي‌ كلي‌ از تكامل‌ و هدايت‌تحقيقات‌ آتي‌كشور مورد بررسي قرار گرفت. در خلال‌ قرن‌ هفدهم‌، ميان جهان‌ سياست‌ و جهان‌ شناخته‌هاي‌ علمي‌جدائي‌ افتاد.در این بین، افكارعمومي ‌بر اين‌ باور شد كه‌ دانش‌ و دانشمند جهت ارائه خدمات هرچه بيشتر و‌ بهتر ‌به‌جامعه‌مي‌بايستي به صورت جداگانه ‌ به‌ پرداختن به‌ تحقيقات‌خود بسنده‌ نمايد.به‌ ديگرسخن‌، پژوهشگران‌ مي‌بايستي تحقيقات‌ را سرلوحه‌ فعاليت‌ خود قرار دهند،چرا كه‌ ساير‌ امور مترتب‌ برتحقيقات‌ درپي‌ آن‌ خواهد آمد.به‌ اين‌ ترتيب‌،درمحافل‌ و ساختارهاي درون‌ نهادي، مدل‌خطي فوق‌ حاكم‌ گرديد. به عبارت ديگر علم‌ و دانش‌ به مكاشفه پرداخته و جامعه به‌ پيروي از آن مبادرت مي‌نمود. طي مدت زمان كوتاهي مدل مذكور‌، مدل‌ مخالف‌ خود را كه‌ مدلي خطي‌بود، پديد آورد. مطابق چنين مدلي همگامي‌تحقيقات‌ دانشگاهي‌ با حوزه صنايع‌ ‌،ضامن‌ پيشرفت‌ اقتصادي كشور‌مي‌باشد‌. از اين روي‌، عمده‌ فعاليت‌ پژوهشگران‌، با مد نظر قرار دادن خواست جامعه به انجام تحقيقات معطوف مي‌گرديد. نيمي‌از ويژگيهاي‌ اين‌ دو مدل‌ صحيح‌ و نيمي‌ ديگر نادرست است‌.توانمندي‌ علم‌، زاييده‌ قدرت‌ حضور آن‌‌ در فضاي‌ خارج‌ و ‌داخل ‌مي‌باشد. آزمايشگاه‌هاي‌ تحقيقاتي‌ از فضاي‌ مجزا و بسته‌ خودنيروي‌ خلاق‌ پديد آورده و نفوذ و شايستگي‌ را از تركيب‌اعتباراتي‌ كه‌ در اختيار دارند،كسب‌ مي‌نمايند.نقطه ضعف چنين مدلهايي به جهت ضعف درتوصيف ماهيت‌ دو وجهي‌ تحقيقات‌ علمي‌(انفصال‌ از محيط و اتصال به‌ آن‌) مي‌باشد. ازجمله اصلي ترين فاكتورهاي انجام تحقيقات در كشور فرانسه مي‌توان به فاكتورهايي نظيرتوليد و ارائه اطلاعات‌ موثق‌، مشاركت‌ درفرايند بهبود ارزشهاي‌ اقتصادي وآموزشي‌، همكاري‌ درحركت هاي‌ سودمند گروهي ‌وارتقاء فعاليت هاي‌ آموزشي‌اشاره نمود.جهت‌ نشان‌ دادن‌ اشكال‌ گوناگون‌ امكانات‌ سازماني‌، بررسي دومدل‌ اخير با يكديگر الزامي‌است.مدل‌ خطي‌-كه‌ در آن‌ فعاليتهاي‌تحقيق‌، توسعه‌ و توليد بدون‌ تعامل‌ متعاقب يكديگر صورت مي‌گيرد.دراين‌مدل‌، تعداد 5 زيرمجموعه‌ متمايز همزيست‌ وجود دارد كه‌ هر يك‌ از نهادها از سازوكارهاي‌ خاص‌ ارزشيابي‌ خود برخوردارمي‌باشند.عملكردهاي‌دروني‌ هر يك از آنها مشابه‌ يكديگر بوده‌ و درنتيجه‌، تعامل ميان‌ آنها سهل‌و آسان‌ صورت‌ مي‌گيرد و اين  درحالي است كه‌،برقراري ارتباطات‌ از يك‌ زيرمجموعه‌ به‌زير مجموعه‌ ديگر، دشوار و پرهزينه‌ است‌.در مدل‌ دوم‌، يك‌آزمايشگاه‌ دانشگاهي‌ در توليد اطلاعات‌ موثق‌ و در توليد نوآوريها مشاركت‌ داشته ‌و در ترويج‌ و كارشناسي‌ امور و نيز فعاليتهاي‌آموزشي‌ برنامه‌هاي‌ دولتي‌ حضور فعال‌ دارد.گفتني است كه مدل فوق‌ در خصوص‌شركتها و مؤسسات‌ نيز مصداق‌ مي‌يابد ‌چرا كه هر جزء قادر به برقراري تعامل با جز ديگر است. هر چه‌ تعاملها از ارزش‌ كمتري‌ برخوردار باشند به‌ همان‌ اندازه‌ نيز پايداري‌ و ثبات‌ آنها ضعيفتر مي‌گردد‌.جهت برقراري‌ ارتباط مي‌بايستي از مدل‌ خطي‌ وپنج‌ زيرمجموعه‌ متمايز آن‌ فاصله‌ گرفت‌ تا به‌ مدل‌ دوم‌ كه‌ تعامل هاي‌آن‌ هم‌ از لحاظ شمار و هم‌ از نظر شدت‌ دراوج‌ قرار دارند، نزديك‌تر‌ شد.

مؤلفان‌كه‌ طي دهه1970 و در آغاز دهه1980 به تبيين وتوصيف  تحقيقات‌و نوآوريهاي‌ كشور  فرانسه‌ مبادرت نمودند، از بينش‌ يكساني برخوردار بوده اند.از ديدگاه آنان،كشور فرانسه‌ به‌ پشتوانه‌ علوم‌ دانشگاهي خود به عنوان كشوري ‌پيشرفته‌، مطرح مي‌باشد واين درحالي است كه  بوروكراسي‌ سازمانها موجب‌ گرديده تا ازنظريات‌ علمي‌و تأثيرات‌ جديد كه‌ تخصصهاي‌ حاكم‌ موجود را زيرسؤال‌ مي‌برند، پيروي‌ نگردد. پژوهش درسيستم‌ آموزشي‌ كشورفرانسه‌ به‌ دوبخش‌ تقسيم ‌ميگردد:

مدارس‌ عالي‌ كه‌ به جذب بهترين‌ دانش‌آموزان‌ مبادرت نموده،آنان‌ را از انجام تحقيقات‌ دور نگاه داشته و به القاء احساس‌ برتر بودن‌ به‌ آنان مي‌پردازند و دانشگاه‌هايي‌ كه‌ با امكاناتي‌ محدود، به آموزش گروه‌هاي‌ زيادي‌از دانشجويان‌ كه‌ با دنياي‌ تخصص‌ و حرفه‌ آشنايي‌ كمي‌دارند،مبادرت مي‌نمايند. از اين روي‌، در تحليلهاي‌ علمي‌ كشورفرانسه‌ نمونه‌كاملي‌ از مدل‌ خطي‌ استفاده  مي‌گردد.

يادآوري‌ دو مشخصه سيستم‌ آموزشي‌فرانسه‌ جهت بررسي جايگاه تحقيقات در آن الزامي‌است :

«جدايي‌ بنيادين‌ ميان مقررات‌ تحقيقات‌ و آيين‌نامه‌هاي آموزشي‌»

بارزترين‌ نشانه‌ اين‌ جدايي‌، وجودسازمانهاي‌ تحقيقاتي‌ دولتي‌ نظيرمركز ملي‌ تحقيقات‌ علمي‌(CNRS)، مؤسسه‌ ملي‌ بهداشت‌ و تحقيقات‌ پزشكي‌(INSERM)،مؤسسه‌ ملي‌ تحقيقات‌ كشاورزي‌(INRA) و كميسارياي‌ انرژي‌ اتمي‌CEA) ) است‌ كه‌از مأموريت‌ رسمي‌آموزشي‌ برخوردار نمي‌باشند.آموزش‌عالي‌ كه‌ تاكنون‌ از بخشي‌ از نيروي‌ تحقيقاتي‌ تفكيك شده‌، خود ازشكافي‌ كه‌ دانشگاه‌ و مدارس‌ عالي‌ را از هم‌ جدا مي‌سازد، عبور نموده ‌است‌. نهادهاي‌ تفكيك شده‌ مذكور  طي‌ سالها با كاهش قدرت‌ به‌طورمحسوسي‌ مواجه  بوده اند. ارزشيابي هاي‌ مختلفي‌ كه‌ از سوي‌ كميته‌ ملي‌ ارزشيابي‌ دانشگاه‌ها صورت‌ گرفته‌، نشان‌ مي‌دهد كه‌ بيش‌ از نيمي‌از استادان‌ و برگزار كنندگان ‌كنفرانس هاي علمي ‌به‌ فعاليت هاي‌ تحقيقاتي‌ مبادرت مي‌نمايند.از ديدگاه آنان،سازمانهاي‌ تحقيقاتي‌ به تلاش‌ در جهت تربيت افراد ماهر در مقطع ‌سوم‌ آموزش‌ عالي‌ كشورمبادرت مي‌نمايند. نيمي‌از كاركنان‌ آزمايشگاه‌هاي‌مركز ملي‌ تحقيقات‌ علمي ‌از محققان‌ خود اين‌ مركز و نيمي‌ديگر ازمحققان‌ كارآمد دانشگاه‌ها ومراكز آموزش عالي كشور(‌دانشجويان‌ سال‌ آخردوره‌ دكتري)‌ متشكل گرديده است‌. حضور تعداد 15تن از محققين‌ (دانشجويان‌ سال‌آخر دوره‌ دكتري)‌ در ساختار كميسارياي انرژي اتمي ‌فرانسه طي سال1991 خود مبين اين موضوع است. واقعيت‌ اين‌ است‌ كه‌ به‌ رغم‌ جا به‌ جايي‌ ضعيف‌ كادر آموزشي ـ تحقيقاتي كشوركه‌ به‌ندرت‌ از يك‌ نظام تحقيقاتي‌ به‌ نظامی ديگر منتقل‌ مي‌گردد،ميان سازمانهاي‌ تحقيقاتي‌ دولتي‌ و دانشگاه‌ها تداخل ‌تنگاتنگي‌ به‌وجود آمده‌ است‌. اختلاف‌ ميان دانشكده‌هاي مهندسي‌ ودانشگاه‌ها، به‌طور قابل‌ ملاحظه‌اي‌ كاهش‌ يافته‌ است‌. دانشكده هاي‌مهندسي‌ بيش‌ از پيش‌ به‌ امورتحقيقاتي‌ ‌پرداخته و اين‌ درحالي‌است‌ كه‌ دردانشگاه‌ها افزايش‌ بالقوه‌ فوق باحمايت‌ واقعي‌ سازمانهاي تحقيقاتي‌(سازمانهايي‌ كه‌ 5400 نفر از 9000 نفركادرعلمي‌مدارس‌ مهندسي‌ را تأمين‌ مي‌نمايند) مواجه گرديده است.بر قراري چنين ارتباطات  نزديكي‌ حين دوره ‌تربيت دانشجويان مقطع‌ دكتري‌ نيز جلوه‌گر است‌.در سال‌ 1990،كشور فرانسه‌ با تربيت‌ 140نفر با مدرك‌ دكتري‌ به ازاي  يك‌ ميليون‌ نفر جمعيت‌ در سال‌ در مقايسه‌ با امريكا با 130 نفر، آلمان‌ با 126 نفر و ژاپن‌ تنها با 30 نفر، درصدر كشورهاي‌ توسعه‌يافته‌ جهان‌ قرار گرفت‌. در آغاز سال هاي‌1980،درصد رساله‌هاي‌ آموزشي ارائه شده‌ در رشته‌هاي‌ علوم‌ انساني‌ نسبت‌ به‌ علوم‌طبيعي‌ يا مهندسي‌ به‌ مراتب‌ بيشتر بوده و دانشجوياني‌متعلق به كشورهاي‌ در حال‌ توسعه‌ مستقر در كشورفرانسه‌ از نسبت‌ بالايي ‌برخوردار بودند. در جهت تعادل‌ بخشيدن‌ به‌ اين‌ نسبتها تلاشهاي‌پيگيري نه‌ با هدف‌افزايش شمار رساله‌هاي‌ دانشگاهي،‌ بلكه ‌با هدف‌ تشديد حركت‌ مضاعف‌ درجهت‌ علوم‌ پيچيده و نيز در مسير برقراري ارتباط  با كشورهاي‌ عضو اتحاديه اروپا صورت گرفت.طي دهه1970، شمار اين‌ افراد جهت‌ نگارش ‌رساله‌هاي آموزشي‌ بسيار ناچيز بود، و اين درحالي است كه‌ هم‌ اكنون‌،10 درصد فارغ‌التحصيلان از ‌رساله‌ برخوردار مي‌باشند. امروزه‌، مرزبندي‌ ميان مراكز تحقيقاتي و دانشگاه‌هاي كشور نسبت‌ به10‌ سال‌قبل‌ كاهش يافته است. مقطع‌ دوم‌ آموزش‌ عالي‌دانشگاهي در كشور فرانسه‌ همچنان از اين‌ حركت‌ به‌ دور مانده‌  است. طي سالهاي اخيرسازمانهاي‌ دولتي‌ با همكاري مركز ملي‌ تحقيقات‌ علمي‌(CNRS)به تشكيل واحدهاي حمايتي آموزش‌ عالي‌ مبادرت نموده اند.در نهايت‌، توالي‌دوره‌ آموزشي‌ و تحقيقاتي‌ براي‌ كليه كادر وابسته‌ به‌ آموزش‌ عالي‌ لازم‌الاجراءاعلام‌ گرديد. طبق بررسي‌هاي به عمل آمده در آغاز سالهاي‌1980، قطع‌ رابطه‌عميق‌ ميان‌ ‌دو قطب دانشگاه ومراكز تحقيقاتي به اوج خود رسيده وتمايل‌ ضعيف‌ دانشگاه‌ها جهت همكاري ‌با مؤسسات‌ صنعتي‌ و بي‌اعتمادي‌ متقابل‌ به تحقيقات از جانب‌صاحبان‌ صنايع به وقوع پيوست. اين درحالي است كه حتي وجود چنين‌ جوي مانع‌ از پرداختن صنايع‌ به نوآوري‌ و پرداختن محققان‌دانشگاهي‌ به اكتشاف‌ و اختراع‌ نگرديد.

جهان‌ صنعت‌ به‌ دو گروه‌تقسيم‌ شده‌ بود:گروه‌ اول‌ بر مهارت‌ فني‌، دوره‌هاي‌ كارآموزي‌ جمعي‌، چيره‌دستي‌ مهندسان‌ و كارگران‌ شايسته‌ جهت‌ بارورنمودن و تجارتي‌ نمودن محصولات مصرفي،تأكيد داشت‌.گروه‌ دوم‌ نيز در بخش‌ تحقيق‌ و توسعه ‌بسيار پيشرفته‌ و مجهز به‌ آزمايشگاه‌هاي‌ تخصصي بوده، باهماهنگي‌ كامل‌ با سازمانهاي‌ دولتي‌ هدفمند فعاليت‌ نموده و با سرمايه‌گذاريهاي‌ كلان‌  درجهت توليد محصولاتي‌ با كيفيت  بالا فعاليت مي‌نمود. تمركز برتحقيقات و توسعه‌ در صنايع‌ همزمان با برنامه‌هاي آموزشي ‌دولت‌ طي‌ دهه 1980 فزوني‌ يافت‌. طي دهه 1980، شمار مؤسساتي‌ كه‌ به انجام تحقيقات‌ مبادرت نموده اند، از 1300 مورد به‌ حدود 4000مورد افزايش ‌ يافت. افزايش‌ بالقوه‌ و توسعه‌ و بسط تحقيقات‌ آموزشي  كه‌ بيش‌ از پيش‌ شاخه‌ها ومؤسسات‌ كوچك‌ را دربرمي‌گيرد، با كمك‌ فزاينده‌ تحقيقات‌ دولتي‌همراه‌ گرديده است‌.اين‌ حركت‌ در ارتباط با سازمانهاي‌ تحقيقاتي‌، باانبوه‌ عظيمي‌از قراردادهاي‌ آموزشي همراه‌ بود. در سال‌1992، درمركز ملي‌ تحقيقات‌ علمي‌(CNRS)، تعداد قراردادهاي‌ منعقده‌ بامؤسسات‌ به‌ 3700 مورد (120 مورد در سال‌1982) و هزينه‌ آن‌ بر‌700 ميليون‌ فرانك‌ بالغ‌ گرديد(30 ميليون‌ فرانك‌ در سال‌ 1982).

اين‌ گونه تحولات‌، به‌طور كلي‌ در مقوله‌ چاپ‌ وانتشارات‌ نيز تأثير خود را نشان‌ داد: 7 درصد كتب‌ علمي‌چاپ‌فرانسه‌- كه‌ از سوي‌ مؤسسه‌ اطلاعات‌ علمي‌آمريكا (ISI) فهرست‌شده‌- توسط محققين‌ دانشگاهي‌ و صنعتي‌ تأليف‌ گرديده‌ است‌. از دهه‌1980،به عنوان سالهاي‌تماس هر چه بيشتر ميان دو قطب‌ صنايع‌ وتحقيقات‌ دانشگاهي‌ كشور فرانسه ياد مي‌گردد.

طبق ‌برآوردهاي به عمل آمده، نرخ آكادميك بودن‌ تحقيقات‌فرانسه‌،2/1 درصد بيشتر از انگلستان‌ و آلمان‌،7/1درصد بيشتر از آمريكا و3/2درصد بيشتر از ژاپن بوده‌ است‌.به‌طور كلي‌، تمركز يافتگي ‌دو قطب مذكور،‌ تأثيرات‌ مثبتي‌ به‌ همراه‌ آورد.در مدل‌ خطي‌ كه‌ علوم‌ پايه‌ به‌عنوان‌ منبع‌ نوآوري‌ مدنظر است‌، چنين‌ موفقيتي‌ با اتكاء به‌ خود حاصل‌ مي‌گردد و اين درحاليست كه درمدل‌ تعاملي‌،كسب‌ چنين‌ موفقيتي‌ به‌ دلايل‌مختلف‌ چندان‌ هم‌ بي‌اهميت‌ نيست‌. در دنياي‌ دانشگاهي‌، ميدان‌ديدها- كه‌ به‌ درجه‌ مشاركت‌ در شبكه‌هاي‌ تحقيقاتي‌ بستگي‌ دارد- توان‌ راه‌ يافتن‌ سريع‌ به‌ اطلاعات‌ پايه‌‌ را كه‌ توسط رده‌هاي‌ همتافراهم‌ آمده‌ ‌سنجيده و ‌ به ارزشيابي بهره گيري‌ ازاينگونه‌ اطلاعات‌ مبادرت مي‌نمايند. از اين‌ لحاظ طي‌سالهاي‌1980تحقيقات‌ در كشور فرانسه‌ از كارآيي‌ بسيار بالايي‌ برخوردار گرديده، تحقيقات‌ فرانسه‌ در جهان ‌كتاب‌ و انتشارات به كشور‌ انگلستان‌ راه‌ يافته و  از اين‌ طريق‌ در جهت ‌انتقال‌ نتايج‌ خود فراتر از زبان‌ ملي‌ گام برداشته و همكاري‌ با محققان‌خارجي‌ گسترش‌ يافت. درحال حاضر،بالغ بر تعداد120 هزار پژوهشگر  در سراسر كشور فرانسه به امر پژوهش مبادرت مي‌نمايندكه از اين ميان تعداد 67 هزارمحقق  دولتي و تعداد 55هزارمحقق غير دولتي مي باشند.درحدود50% هزينه‌هاي پژوهشي توسط دولت تأمين اعتبارمي‌گردد.درحال حاضرمسووليت رسيدگي برامورپژوهشي كشور فرانسه برعهده وزارت آموزش و پرورش و وزارت پژوهش و فن‌آوري است.اين در حالي‌است كه وزارتخانه‌هاي ديگر من جمله وزارت بهداشت، كشاورزي و اقتصاد از سازمانهاي پژوهشي خاص خود برخوردارمي‌باشند.گفتني است كه عمده پژوهشهاي كشور دردانشگاهها و سازمانهاي دولتي همچون مركز ملي پژوهش(CNRS) ومؤسسه ملي بهداشت و پژوهش فرانسه(Inserm) صورت مي‌گيرد. علاوه براين دولت فرانسه از پژوهشهاي غيردولتي و پژوهشهايي كه درموسسات خصوصي به‌ويژه درحوزه‌هاي هوانوردي، الكترونيك، شيمي‌و داروسازي صورت مي‌گيرد، حمايت مي‌نمايد.

نهادهاي مركزي پژوهشي: مركز ملّي تحقيقات علمي فرانسه(CNRS)، دانشگاه ها ( دانشكده هاي علوم تربيتي، نهادهاي تابع وزارت خانه ها و انستيتو ملّي تحقيقات پدآلوژيك فرانسه(INRP)، عهده دار مسئوليت پژوهش در زمينة آموزش و كارآموزي در كشور فرانسه مي باشند. گفتني است كه انستيتو ملّي تحقيقات پدآلوژيك به ايفاي نقش عمده تري در اين ميان مبادرت مي نمايد.از سال1993، انستيتوي فوق عهده دار مجموعه رسالت هايي اعم از تحقيق، كارآموزي، مطالعه و نظارت بركيفيت آموزشي مي باشد.

علاوه بر اين، طي3 دهة اخير، انستيتوي مذكور در نوساماني نظام آموزشي كشور فرانسه (نوساماني برنامه هاي درسي، عرضة شيوه هاي مدرن ياددهي – يادگيري و اصلاح برنامة كارآموزي معلمين ) نقش مهمي ايفا نموده است.درحال حاضر پژوهشهاي آموزشي كشور، در قالب ديدگاه هاي گوناگون تاريخي، جامعه شناختي، روان شناختي، مهارت تدريس رشته هاي تحصيلي و بهره گيري از تكنولوژي در حوزة آموزش صورت مي پذيرد.

علاوه بر اين، به موازت انجام رسالت هاي مذكور، انستيتو ملي تحقيقات پدآلوژيك به همكاري با مديريت ارزيابي و دورنگري وزارت آموزش و پرورش فرانسه (DEP) كه عهده دار مسئوليت تحليل عملكرد و تحول نظام آموزشي كشور است- مبادرت مي نمايد.حاصل پژوهشهاي اخير، پيشرفت قابل ملاحظه اي در زمينة فن تدريس بوده است. در اين قبيل پژوهشها، فرآيندهاي اجتماعي به احتساب موقعيتها و بازيگران آن، مورد تحليل دروني قرار مي گيرد.

بررسي رابطة ميان مدرسه و اشتغال و مسأله جاي دهي شغلي جوانان – با توجه به نرخ بالاي بيكاري(25درصد) ميان جوانان– از جمله موضوعات پژوهش اخير كشور فرانسه است كه در اولويت قرار دارد. كارآموزي معلمين جديد نيز مورد توجه ويژه مي باشد.انستيتو ملّي تحقيقات پدآلوژيك، مركزي انحصاري است كه در آن، نتايج پژوهشهاي آموزشي، در رويارويي با واقعيات آموزشي و تدريس قرار مي گيرد.

مركز ملي پژوهش علمي فرانسه CNRS (ثِ.نِ.رِ.س)[43]:

مركز ملي پژوهش علمي فرانسه يك نهاد دولتي است كه به پژوهش هاي علمي ، فني با قيموميت و سرپرستي وزارت آموزش عالي و پژوهش مي پردازد. اين نهاد توليد علم مي كند و اين دانسته ها را در اختيار جامعه قرار مي دهد. ثِ . نِ . رِ . س  به عنوان يك نهاد اصلي با خصوصيت چند جانبه اش تمامي پژوهش هاي علمي، فني و اجتماعي را هدايت مي كند و همه ي حوزه هاي علمي يعني رياضيات، فيزيك، علوم و فناوري اطلاعات و ارتباطات، فيزيك هسته اي و انرژي عالي، علوم زمين شناسي و جهان شناختي، شيمي، علوم زيستي، علوم انساني و اجتماعي، علوم محيط زيست يا علوم مهندسي را در برمي گيرد. مؤسسه پژوهشی مرکز ملی تحقیقات علمی فرانسه، کادر پژوهشی و آزمایشگاه‌هایی اختصاصی دارد و بیشتر بار پژوهشی فرانسه را به دوش می‌کشد. ث . ن . ر . س غالب فعاليت هايش را در چارچوب شش دپارتمان زير و دو موسسه ملي انجام مي دهد : رياضيات ، فيزيك ، سياره و جهان  -  شيمي - علوم زيستي - علوم انساني و اجتماعي - محيط زيست و توسعه پايدار  -  علوم و فناوري اطلاعات و مهندسي و دو موسسه ملي : موسسه ملي فيزيك هسته اي و فيزيك خاص - موسسه ملي علوم جهان .

ث . ن . ر . س  به صورت ويژه همكاري هاي بين متخصصين حوزه هاي مختلف و بالاخص با دانشگاه را گسترش مي دهد و نيز با بازگشايي قلمروهاي جديد سرمايه گزاري اجازه مي دهد كه به نيازهاي اقتصادي و اجتماعي پاسخ دهد.فعاليت هاي ميان رشته اي پژوهش به طور خاص در اين بخش ها هدايت مي شوند: موجود زنده و مسائل اجتماعي مربوط بدان، اطلاعات، ارتباطات و شناخت، محيط زيست، انرژي و توسعه پايدار، نانولوژي، نانو تكنولوژي و مواد، جهان شناسي: اجزاي جهان  

معرفي در سطح ملي : 19 نمايندگي  منطقه اي يك مديريت بي واسطه و محلي را بر لابراتوارها و ارتباط وثيق با حاميان محلي و انجمن هاي مربوطه تضمين مي كند. 

بيش از 1200 واحد پژوهشي و خدماتي كه 90 در صد آنان با حمايت آموزش عالي و ديگر نهادهاي پژوهشي فرانسه

2897 مدرك و گواهينامه  اساسي، 204 مدرك جديد تحويل در 2006 م ، 677 ليسانس فعال و 1611 قراداد صنعتي امضا شده در 2006 با شركت ها ؛320 شركت جديد ايجاد شده از سال 1999 م ؛

5000 پژوهشگر خارجي سالانه در لابراتوارها پذيرفته مي شوند ، 1714 پژوهشگر خارجي ثابت در  ث . ن . ر . س  ، 85 توافق همكاري با 60 كشور ، 310 برنامه بين المللي همكاريهاي علمي ، 91 لابراتوار اروپايي و بين المللي وابسته و 92 گروه پژوهش اروپايي و بين المللي ، 14 واحد مختلط بين المللي

اين نهاد فعاليت هايش را با بيش از 32000 نفر ( كه از اين تعداد 26000 نفر كارمند رسمي، 11600 محقق و پژوهشگر و 114400 مهندس ، تكنيسين و اداري )، بودجه 3277 ميليارد يورويي كه 588 ميليون يورو از منابع خاص در سال 2008 م يك استقرار در همه سرزمين ، در همه حوزه هاي معرفتي با تاكيد بر بيش از 1200 واحد پژوهش و خدمات انجام مي دهد.

نمايندگي هايي در بروكسل ، ژوهانسبورگ، مسكو ، پكن ، سانياگوي شيلي ، توكيو ، واشنگتن و هانوي.

براى استخدام در اين مؤسسه و چند مؤسسه علمى همتراز ديگر در فرانسه، داشتن مليت‏فرانسوى اجبارى نيست و اين يك استثناء در قانون استخدامى فرانسه است. معهذا خارجيانى كه‏من مى‏شناسم همه به جز خودم فرانسوى شده‏اند و تعدادى از آنها هم مليت اوليه خويش را نگه‏داشته و اكنون مليت مضاعف دارند. [44]

کولژ دو فرانس[45]: کولژ دو فرانس در محله کارتیه لاتن پاریس در منطقه 5 واقع شده است. با نگاهی کوتاه به تاریخچه این موسسه می توان خاطر نشان نمود کالج سلطنتی فرانسه در سال ۱۵۳۰ ، به دست فرانسوای اول، پادشاه هنردوست فرانسه برای آموزش زبان های لاتین، یونانی و عبری بنیان گذاشته شد و سپس به کولژ دو فرانس تغییر نام داد . این مؤسسه از سال ۱۸۵۲ با حفظ استقلال خود از نهاد دانشگاه، به وزارت آموزش های همگانی الحاق گردید . کولژ دو فرانس در عین پرداختن به پژوهش های بنیادی برتر و جستجوی دانشی جهان شمول، دانشگاه یا مدرسه عالی نیست ، زیرا آموزش های آن با هدف انتقال دانش اکتسابی و در چارچوب برنامه های آموزشی از پیش تعریف شده و نظام ارزشیابی و دیپلم های دانشگاهی صورت نمی گیرد و شرکت در کلاس های درسی آن بدون هیچ گونه ثبت نامی و برای همگان آزاد است. شاید بتوان این نهاد را حد واسطی میان دانشگاه و فرهنگستان به شمار آورد . امروزه ۵۲ کرسی استادی در رشته های مختلف، مانند ریاضیات، فیزیک، شیمی، زیست شناسی و پزشکی، فلسفه، جامعه شناسی و اقتصاد، باستان شناسی و تاریخ، زبان شناسی و سرانجام مطالعه تمدن های بزرگ در آن برپا هستند. کولژ دو فرانس در کنار دانشگاه ها و مراکز و مؤسسه های آموزشی و پژوهشی دیگر مانند مرکز ملی پژوهش های علمی ( CNRS ) می کوشد به نوعی تمایز و استقلال علمی خود را با گرایش به مطالعه بنیادی در حوزه های در حال شکل گیری آگاهی و دانش بشری و التزام به انتشار نتایج آموزش ها حفظ کند. در کنار این آموزش ها، کرسی های خاص اروپایی و بین المللی برای بهره گیری از آموزش های استادان خارجی پیش بینی شده  که همه ساله تجدید می شوند. سالانه پنجاه استاد خارجی برای برگزاری ۴ کنفرانس علمی در خلال یک ماه به کالج دعوت می گردند. دعوت به تدریس در این کالج، فارغ از عنوان فردی، بر اساس آثار و نوشته های علمی، با معرفی دولت، و از سوی شورای استادان صورت می گیرد؛ اما محتوا و برنامه ی آموزشی از سوی حود استاد تعییین می شود .

مدرسین این انجمن از برجسته ترین اساتید دانشگاهی و نخبگان رشته ی خویش در فرانسه هستند و با برنامه کاری معین موضوع خاصی را گاه سال ها در این مرکز تدریس می کنند. برای مثال میشل فوکو فیلسوف مشهور فرانسوی از سال 1971 تا زمان مرگ خویش در سال 1984 در این انجمن تدریس می نمود . جالب توجه است که این سمینارها توسط انجمن منتشر می شود و در دسترس عموم قرار می گیرد.

گفتنی است که کولژ دو فرانس، نخستین مؤسسه مطالعات عالی فرانسوی است که به شناخت فرهنگ و تمدن شرقی و اسلامی اهتمام ورزیده و لویی ماسینیون یکی از اساتید به نام این موسسه بوده است . لازم به یادآوری است که کولژ دو فرانس در خلال پنج قرن از زندگی علمی خود ، با گذشت زمان تحول و تکامل یافته است.[46]

10-11- کتابخانه ها و مراکز اسناد

کتابخانه های دانشگاهی و تحقیقاتی :درفرانسه این گونه کتابخانه ها اکثرا درمراکز علمی و دانشگاهی مستقرند و مشتری دائمی این کتابخانه ها اختصاصا دانشجویان, محققان و اساتید دانشگاه ها می باشند. آمارهای منتشر شده نشان می دهد بیش از دو میلیون از این نوع کتابخانه ها در فرانسه موجود است. در این کتابخانه ها می توان مجموعه های با ارزش و غنی و متنوع را مورد مطالعه قرار داد. در این باره کتابخانه هایی وجود دارد که قریب 21 میلیون کتاب در مخازن خود جای داده اند و اکثر این کتابخانه ها به لطف تکنولوزی پیشرفته دارای اينترنت می باشند. با توجه به موضوع آرشیو شده در کتابخانه های دانشگاهی و تحقیقاتی می توان چنین اظهار کرد که جایگاه و عنوان هر کتابخانه بر اساس موضوعات تخصصي و دارا بودن مجموعه های بی نظیر و عالی از جایگاه خاصی برخوردارند.

11-11- اصلاح آموزش عالي فرانسه

سالها است كه دانشگاههاي فرانسه با همه قدمت و شهرت و داشتن پايگاهي كهن چون "سوربن" نمي‌توانند همپاي دانشگاههاي آمريكايي و حتي برخي دانشگاههاي انگليسي حركت كنند و اين مساله براي فرانسويان حيثيتي شده است. مهاجرت نخبگان فرانسوي به انگلستان، كانادا و آمريكا از مسائل مورد بحث دانشگاه ها ی فرانسه است. سخن اين است كه چرا دانشگاههاي فرانسه نمي‌توانند از سويي نيازهاي جديد علمي كشور را آنگونه كه هست برآورده كنند و از سوي ديگر حتي براي خود دانشگاهيان نيز جذاب و رضايت بخش نيست و آنان را به سوي ديگر كشورها روانه مي‌كند. يكي از مباحث بسيار پر رونق در اين زمزمه‌ها بحث اقتصادي كردن‌دانشگاههاي فرانسه بود كه بايد نظام رقابتي را جايگزين نظام آموزش كنوني كرد و با اين كار بر سرعت و رشد مراكز آموزش عالي افزود. با اين رهيافت مراكز آموزش عالي فرانسه بايد از دولت و نظام برنامه‌ريزي متمركز فاصله مي‌گرفتند و به سوي يك نظام رقابتي سرمايه‌اي پيش مي‌رفتند.

دولت فرانسه از مدتها پيش نشان داد كه نمي‌تواند مراكز آموزش عالي را به صورتي شايسته اداره كند، از سويي پايين بودن حقوق اساتيد و محققان آموزش عالي و آموزش ملي فرانسه به گونه‌اي است كه انگيزه‌اي براي ورود افراد در چرخه آموزشي اين كشور بوجود نمي‌آورد. همين شرايط سبب شد تا افراد جوان‌تر از فرانسه كوچ كنند تا با داشتن مدارك معتبر از دانشگاههاي اين كشور براي كار در كشورهاي انگليسي زبان از جمله آمريكا و كانادا رحل اقامت گزينند.

ساركوزي با نيت جلوگيري از روند مهاجرت نخبگان و جستجوي راه حلي براي تامين نيازهاي مالي مراكز آموزشي عالي فرانسه تحول در نظام آموزشي اين كشور را آغاز كرد. خصوصي‌سازي آموزش عالي در فرانسه و واژگوني نظامي كه دهها سال بر اين كشور حاكم است، احزاب و شخصيت‌هايي زيادي را به واكنش وادار كرد.

غالب صاحب‌ نظران بر اين باورند كه اين كشور با همه ويژگيهاي خود، يك نظام اجتماعي محور است. به اين معنا كه قدرت سنديكاها و گرايش‌هاي اجتماعي به اندازه‌اي در فرانسه ريشه‌دار است كه اجازه نمي‌دهد يك سرمايه‌داري خصوصي و يا رقابتي تمام عيار در اين كشور حاكم شود. اين شرايط، نظام اجتماعي در فرانسه بوجود آورده كه نه سايه يك دولت تصميم‌گير مقتدر را مي‌پذيرد و نه به سبك آمريكايي، دولتي بطور كامل متكي بر بخش خصوصي را تحمل مي‌كنند. بنابر اين بعيد به نظر مي‌رسد كه نظام آموزشي يكجانبه‌نگر آمريكايي بتواند در فرانسه اجرا شود، زيرا دانشجويان اين كشور و ديگر دانشجوياني كه از ساير كشورها براي كسب مدرك در نظام معتبر و رايگان به فرانسه آمده‌اند، قادر به تحمل آن نيستند.

در ادامه اعتراض‌ها به اصلاحات آموزشی موسوم به قانون پکرس [47](که به نام ارایه دهنده آن، خانم والری پکرس، وزیر وقت آموزش عالی و تحقیقات، چنین نام گرفته است)، استادان دانشگاه‌ها و محققان فرانسوی، دست به اعتصاب علیه طرح پیشنهادی دولت زدند. اين كار البته زمان "لوك فري" وزير سابق آموزش ملي فرانسه دنبال شد ولي او شكست خورد. در این طرح برای اولین بار ارزیابی استادان و محققان دانشگاه‌ها، که ساعات تدریس آنها و میزان همراهی‌شان در اداره امور دانشگاه را نیز شامل می‌شود و تنها منحصر به سوابق تحقیقاتی آنها نخواهد بود، به رؤسای دانشگاه ها سپرده می شود. علاوه بر این، دانشگاه‌ها قدرت تغییر ساعات تدریس و تحقیق استادان و پژوهشگران را نیز به صورت مستقل خواهند داشت. چرا این تصمیم به ظاهر ساده، به اعتراضی گسترده و سراسری منجر شد ؟ یکی از دلایل این است که استادان دانشگاه سال‌هاست ارزیابی‌های ملی را پذیرفته‌اند؛ اما این رویه جدید که در راستای استقلال نظام مدیریتی و مالی دانشگاه‌هاست، این وظیفه را به طور مستقل بر عهده رؤسای دانشگاه و هیأت‌مدیره هر دانشگاه خواهد گذاشت. این ابراز نگرانی‌ها بازتاب این واقعیت است، که اغلب دانشمندان فرانسوی به فرایند بازبینی و ارزیابی که توسط مراجع علمی و پژوهشی وابسته به دولت صورت می‌گیرد، اعتماد دارند؛ در حالی‌که به تصمیمات و ارزیابی‌های دانشگاهی مستقل و منفرد چندان خوشبین نیستند. این کشمکش‌ها حاصل اولین آزمون بزرگ اصلاحات آموزشی و تلاش دولت فرانسه برای خودگردانی (استقلال) کامل دانشگاه‌ها بود؛ که لایحه نهایی آن در تابستان 2007 به تصویب مجالس ملی و سنای این کشور رسید. با این حال، اجرای آن از ابتدای سال 2009 میلادی آغاز شد و تنها20 دانشگاه برتر فرانسه، از میان 85 دانشگاه این کشور مستقل اعلام شده‌اند و مجازند بودجه مورد نیاز، عزل و نصب‌ها، محل‌های مورد نیاز آموزشی و تحقیقاتی و در نهایت حقوق استادان و پژوهشگران را رأسا مدیریت کنند. این اولین بار نبود که دولت فرانسه با پیشنهاد اصلاحات به سراغ دانشگاه‌ها می رفت. در سال 2000 نیزکلود آلگر، وزیر سابق علوم فرانسه برای اصلاح نظام آموزشی تلاش‌هایی را آغاز کرد، که به دلیل اعتراض استادان و دانشگاهیان این کشور و اتحاد آنها علیه او، ناکام ماند و آلگر نیز از مواضعش در بسیاری از موارد عقب‌نشینی کرد.

نظام آموزش عالي در فرانسه از نرمش خاصي برخوردار است و به گفته برخي صاحب نظران هنوز مقتدرتر از نظام آموزش عالي آمريكا است. اين عده معتقدند كه اساس نظام آموزش عالي آمريكا بر اساس بهره‌گيري از دانشمندان خارجي استوار است. آمار نشان مي‌دهد كه سرانه هزينه يك دانشجو در فرانسه يك سوم هزينه‌هاي نظام آموزش عالي آمريكا است، با اين وجود اين فارغ التحصيلان فرانسوي هستند كه در كنار ساير مهاجران علمي به آمريكا مي‌روند و نيازهاي فني و علمي آن كشور را تامين مي‌كنند.

چند سالي است كه فرانسه از سنت مدارك تحصيلي خاص خود عدول كرده و به صف يگانه‌سازي اين مدارك با ساير كشورهاي اروپايي پيوسته است ولي هنوز كارشناسان آموزش عالي معتقدند كه ديپلم متوسطه فرانسه كه دشواري گرفتن آن در جهان شهره است، معادل سال اول دانشگاههاي آمريكا مي‌باشد. فرانسه خود سنتي بلند در آموزش عالي دارد  و درگير كردن نظام‌آموزش عالي‌فرانسه با بنگاه هاي اقتصادي به ويژه بنگاه هاي استاني و منطقه‌اي و تامين بورس‌هاي مختلف از اين رهگذر مي‌تواند راهكار مناسبي براي اصلاحات در نظام آموزشي فرانسه باشد.[48]

12-11- آمار آموزش عالی فرانسه2010

تعداد دانشجو 2316000

هزینه آموزش عالی 3/26 میلیارد یورو

میانگین هزینه برای هر دانشجو 11260 یورو

وضعیت مسکن دانشجویان : 35٪ با والدین زندگی می کنند- 33٪ مجرد یا با شریک زندگی می کنند-

12٪ در خوابگاهها زندگی میکنند- 10٪ بیرون از خوابگاهها به صورت جمعی زندگی می کنند

تعداد دانشجوی خارجی 278000 نفر یعنی 12٪ کل دانشجویان خارجی هستند بیشتر دانشجویان خارجی نیز در مرحله فوق لیسانس یا دکتری ادامه تحصیل می دهند. 20 درصد از دانشجويان خارجي از طريق همكاريهاي ميان دانشگاهي براي ادامه تحصيل به فرانسه مي آيند. در سالهاي اخير بدليل مشكلات برآمده از بحران اقتصادي، هزينه هاي زندگي و تحصيل در فرانسه به شدت افزايش يافته و همين امر سبب شده است كه حتي بخش عمده اي از جوانان كشورهاي فرانسه زبان نيز از فهرست علاقمندان به تحصيل در فرانسه خارج شوند. برخي كارشناسان نيز نبود منابع دست اول در بسياري از رشته هاي تحصيلي در فرانسه را علت كم شدن بخت آموزش عالي فرانسه در رقابت هاي بين المللي جذب دانشجو مي دانند.

کادر پرسنلی وزارت آموزش عالی  150000 نفر

استاد و مربی 93000 نفر

کادر اداری و فنی و خدماتی 56600 نفر

70٪ هزینه های آموزش عالی به پرسنل تعلق می گیرد : از این بودجه  49٪ برای کادر آموزشی است 21٪ برای کادر غیر آموزشی است 22٪ برای کار و 8٪ برای سرمایه است.[49]

---

[1] Guizot

[2] Fallou

[3] Jules Ferry

[4] Laicite

[5] Durry

[6] Cole unique

[7] Baccalaureate

[8] Le plan Langevin-Wallon

[9] la réforme Billières en 1956-57

[10] la loi haby de 1975

[11] http://www.education.gouv.fr/pid338/l-education-nationale-en-chiffres.html

[12] http://www.education.gouv.fr/cid166/l-ecole-maternelle.html?menu=4

[13] Haut-Rhin / Bas-Rhin / Moselle

[14] le livret de famille

[15] Baccalaureate (Bac)

[16] Classe de Determination

[17] Luc Ferry

[18] Claude Allègre

[19] Christian Beullac

[20] http://www.eduj.blogfa.com/post-48.aspx نگاهي به طرح اصلاحات آموزش و پرورش فرانسه           

[21] http://www.education.gouv.fr/pid338/l-education-nationale-en-chiffres.html

[22] Master

[23] agrégation

[24] État

[25] www.insee.fr/fr/themes/tableau.asp?reg_id=0&ref_id=NATTEF07113

[26] Diplôme d'études en langue française (DELF)

[27] Diplôme approfondi de langue française, or DALF

[28] جزوه نظام آموزشی در کشور فرانسه - رایزنی فرهنگی ج.ا. ایران در فرانسه- 1383

[29] Campus Universitaire de Jussieu

[30] Université Pierre et Marie Curie ou UPMC - Paris Universitas ou Paris 6

[31] Université de la Sorbonne Nouvelle , Paris III

[32] Université Panthéon-Assas Paris II

[33] ParisTech or Institut des sciences et technologies de Paris

[34] École Nationale Supérieure des Mines de Paris

[35] École Normale Supérieure

[36] ENS-Paris یا ENS-Ulm

[37] École nationale supérieure des Beaux-Arts

[38] École Polytechnique

[39] École centrale de Lille

[40] Université de Lille

[41] Université de Lille - Nord de France

[42]American University of Paris

[43] Le Centre national de la recherche scientifique(CNRS)

[44] http://fr.wikipedia.org/wiki/Centre_national_de_la_recherche_scientifique

[45] Collège de France

[46] http://fr.wikipedia.org/wiki/Coll%C3%A8ge_de_France

[47]Valerie Pecresse

[48] http://khabaronline.ir/news-4256.aspx

[49] http://www.enseignementsup-recherche.gouv.fr/cid54957/les-chiffres-cles-2010-de-l-enseignement-superieur.html