نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اردن
11 - نظام آموزشی
11-1 ساختار و سیاست آموزشی کشور
پیشرفت نظام آموزشی اردن بسیار عالی است که در دهه 1920 کار خود را آغاز کرد. اردن یک نظام آموزشی پیشرفته و سطح بالا را برای پیشرفت مردم پایتخت خود بنا نهاد. امروزه 2787 مدرسه دولتی، 1493 مدرسه خصوصی، 48 انجمن دانشگاهی و 19 دانشگاه در اردن وجود دارند. در اردن، دسترسی به آموزش پایه مورد تاکید است و این مهم در تمام برنامه های توسعه ی اردن مدنظر واقع شده است. مسئولین برای هر روستا با جمعیت 10 نفر یک مدرسه مهیا کرده اند. در نتیجه توسعه سریع امکانات، شهروندان فقیر و دور افتاده را قادر به دسترسی به امکانات آموزشی کرده است.
آموزش در اردن از سه مرحله تشکیل می شود:
1. دوره کودکستان: یک مرحله 2 ساله جهت ایجاد محیط مناسب برای کودکان و تهیه فرصت های آموزشی متعادل که باعث می شود آنها عادات درست سلامتی را بدست بیاورند، روابط اجتماعی خود را محکم کنند، شیوه های درست را توسعه دهند و مدرسه را دوست داشته باشند.
2. دوره های آموزش ابتدایی: یک دوره اجباری 10 ساله برای کسب اهداف عمومی آموزش و مهیا ساختن شهروندان در تمام زمینه ها از جنبه ی فیزیکی، ذهنی، روحی، عاطفی و اجتماعی.
3. دوره ی آموزش ثانویه (کمکی): یک دوره اختیاری 2 ساله برای آماده و مجهز کردن شهروندان با ظرفیت ها و مهارت های گوناگون علمی، فنی، شخصی، ملی و انسانی.
این دوره شامل دو مرحله است:
الف) آموزش ثانویه نظری: این دوره بر اساس فرهنگ عمومی پایه و فرهنگ علمی یا شغلی است. دانش آموزانی که این دوره را گذرانده اند در آزمون ملی شرکت می کنند.
ب) آموزش ثانویه کاربردی: این دوره بر اساس آموزش کاری و شغلی است و دانش آموزان پس از فارغ التحصیلی از مدرسه مستقیم به بازار کار می پیوندند. (1)
نمودار نظام آموزشی در اردن
11-2 اهداف، مبانی نظری و ویژگی نظام آموزشی کشور
اهداف عمده نظام آموزش اردن بدین شرح است:
• تربیت شهروندانی که به خدا ایمان داشته باشند، اعتقادات اسلامی را بدانند، متعهد به ارزش والای اسلامی - عربی باشند، وفادار به کشور، قوانین و ملت شان باشند، کاملا به حقوق شان آگاه باشند، وظایف شان را به گونه ای انجام دهند که شخصیت شان را در تمام زمینه ها رشد دهد و به شناخت دیگران در عین حفظ هویت شان بیانجامد.
• تربیت شهروندانی که بخوبی با مهارت ها و دانش های ضروری برای اقتصادی علمی (دانش، رابطه و ارتباط بین سیستمی، کارگروهی، تفکر علمی، شخصی، تکنولوژی، شغل آتی و مهارت های تحقیق علمی) به منظور شرکت در ساخت و پیشبرد جامعه مجهز باشند.
• مهیا کردن فرصت های یادگیری برای همه، کسب مساوات و عدالت در خدمات آموزشی در جنبه های کمی و کیفی، تمرکز بر توسعه کیفی آموزش در تعامل با دانش آموزان در حین یادگیری.
• توسعه وزارت آموزش و پرورش کارآمد و تمرکز بر فعال سازی اداره مدارس
• ارتقاء صلاحیت داخلی و خارجی نظام آموزش و پرورش در اردن
در بین معیارهای توسعه بخش آموزش، چشم انداز ملی بر رسیدن به اهداف زیر متمرکز است:
- توسعه در ساخت کودکستان های عمومی و توجه بسیار بیشتر به فقرا و مناطق دورافتاده
- تاسیس کارگروه های بالاتر برای پیشرفت منابع انسانی و بازنگری قوانین سرپرستی و مدیریت آموزشی
- توسعه فرصت های تحصیلی در دوره ابتدایی و ثانویه (کمکی) و هم چنین توسعه ی بودجه کارآمد
- بالا بردن تمایل برای تمرکز زدایی و معتبر سازی روش شناسی برای ارزیابی و توسعه
- ارتقاء کیفیت آموزش دوره ی ابتدایی و کمکی
- ارتقاء مشارکت بخش خصوصی در مدیریت آموزش شغلی و توسعه برنامه هایی که به رفع نیازهای بازار کار بیانجامد. (3)
11-3 آموزش ابتدایی (پایه)
آموزش ابتدایی یا پایه شامل 10 سال تحصیلی در مدرسه است که تمامی شهروندان اردنی ملزم به گذراندن این دوره ده ساله هستند. (4)
در بین سال های 1939 تا 1965 میلادی پیشرفت های مهمی در وزارت آموزش و پرورش در زمینه توجه به جوانان روی داد و گام های بزرگی در جهت آموزش هنرهای زیبا، فنون نظامی، کتابخانه ها، رادیوها، تشویق انجمن ها و جشنواره ها در داخل و خارج از مدرسه برداشته شد. (5)
از سال 1966تا 1992 نیز بیش از پیش به جوانان، به ویژه در زمینه های آموزش اولیاء و مربیان، آموزش‌های هلال احمر، تدارک سفرهای علمی، تدارک مسابقات شعر و نثر، آموزش بازی شطرنج و... .
این پیشرفت ها سبب افزایش تعداد معلمان ودانش آموزان (به ویژه دانش آموزان دختر) در مقطع دبیرستان شد. (6)
تعداد دانش آموزان، معلمان و مدارس (7)
| تعداد | 1961/1962 | 1975/1976 | 1987/1988 |
| تعداد دانش آموزان | 19850 | 42137 | 125357 |
| تعداد معلمان | 976 | 1766 | 6773 |
| تعداد مدارس | 123 | 203 | 503 |
| تعداد دانش آموز به ازای معلم | 20 | 23 | 18 |
| تعداد دانش آموز در یک مدرسه | 161 | 207 | 249 |
آخرین آمار مربوط به سال 2018 نشان رشدی فزاینده در آموزش پایه را دارد. بر اساس آمار های موجود آخیر میانگین تعداد دانش آموزان در هر کلاس 25 نفر و برای هر معلم 16 نفر است. (8) ضمناً آمارهای تفکیکی مربوط به ابتدایی و متوسطه در پایان بخش آموزش متوسطه خواهد آمد.
در اردن مدارس بین المللی خصوصی نیز وجود دارند که شهریه آنها سنگین است؛ به عنوان مثال مدرسه بین المللی QQRT، یک مدرسه بسیار جدید و مدرن در اردن است که یادگیری زبان عربی و زبان انگلیسی را به صورت زبان مادری ارائه می دهد. این مدرسه در چندین شهر اردن شعبه دارد و برای رده های سنی 3 الی 18 سال در نظر گرفته شده است. هزینه تحصیل در این مدرسه کمی بالاست اما شرایط کمک مالی بسیار خوبی به دانش آموزان برتر می‌دهد. همچنین مدرسه بین المللی OPO مدرسه‌ای برای تقویت مهارت‌های زبان، زیست و شیمی و ریاضی است و دروس دیگری در این مدرسه تدریس نمی شود؛ شهریه تحصیلی این مدرسه گران است ولی امکانات استفاده از صندوق های مالی مدرسه وجود دارد . هزینه تحصیل در این مدرسه در ابتدای هر سال توسط دولت مشخص می شود.
یک مدرسه استعداد یابی آمریکایی نیز در اردن وجود دارد که شعبه ای از یک مدرسه ملی است که دانش آموزان را براساس سطح استعدادشان ارزیابی می کند، در این مدرسه شرایط تحصیل به بهترین شکل ممکن دنبال می شود.
11-4 آموزش متوسطه
آموزش متوسطه (ثانوی)، که شامل دو سال تحصیل می باشد، مختص دانش آموزانی است که دوره ابتدایی 10 ساله را پشت سرگذاشته اند. این دوره شامل دو بخش است؛ آموزش متوسطه که می تواند حرفه ای یا دانشگاهی باشد. در پایان دوره دو ساله، دانش آموزان در امتحانات سراسری متوسطه توجیهی در حوزه های از پیش تعیین شده، شرکت می کنند و به کسانی که امتحانات را با موفقیت پشت سر می گذارند گواهی توجیهی اعطا می گردد. دانش آموزان برای ورود به دانشگاه ها دوره آموزشی طی می کنند در حالی که در گروه فنی و حرفه ای دانش آموزان دوره های لازم را برای ورود به کالج محلی یا دانشگاه ها یا بازار کار می گذرانند مشروط بر آن که دو درس اضافی را نیز با موفقیت پشت سرگذاشته باشند.
آموزش متوسطه حرفه ای، آموزش حرفه ای فشرده و کارآموزی به دانش آموزان ارائه می‌کند و در پایان به دانش آموزان گواهی اعطا می شود. این نوع آموزش توسط موسسات آموزش حرفه ای، تحت نظارت وزارت کار/آموزش فنی حرفه ای و آموزش عالی ارائه می شود.
آموزش متوسطه خارجی:
پس از اتمام دوره 8 یا 10 ساله آموزش ابتدائی، افراد می توانند به جای گذراندن امتحانات توجیهی برنامه آموزش متوسطه خارجی (8 سال برای IGCSE[1] و 10 سال برای SAT[2] و IB[3]) را انتخاب نمایند. این برنامه ها را معمولا مدارس خصوصی ارائه می کنند که شامل: IGCSE /SAT بین المللی می باشد. سابق بر این، امتحانات GCSE[4] نیز در اردن توسط مدارس خصوصی ارائه می شد که در حال حاضر به جای آن امتحانات IGCSE گذاشته شده است. پس از فارغ التحصیلی این دانش آموزان، وزارت آموزش عالی با استفاده از نظام مشابه نظام‌های مورد استفاده برای دانش آموزان توجیهی، تبدیلی انجام می دهد؛ این نظام آموزشی هم از لحاظ شیوه تبدیل نمرات و درجات و هم از لحاظ میزان پذیرش متقاضیان غیر توجیهی بحث برانگیز بوده است.
مشکل دیگری که وجود دارد نظامی است که برای نتایج امتحانات برنامه های آموزشی خارجی به کار می رود برخی بر این باورند که این نظام در مقایسه با نظام توجیهی با فارغ التحصیلانش رفتاری توأم با ارفاق و گذشت دارد و عده ای آن را غیر منصفانه می دانند.(9)
آموزش ابتدایی و متوسطه در آینه آمار:
تعداد مدارس، کلاس ها و دانش آموزان و آموزگاران براساس نوع مدرسه و جنسیت.
تعداد مدارس و شعب و دانش آموزان و آموزگاران براساس سیستم نظارت و جنس 2017/2018
مدارس براساس سیستم نظارت 2017/2018
| مرجع نظارت و جنسیت | تعداد مدارس | تعداد کلاس‌ها | تعداد دانش‌آموزان | تعداد معلم‌ها |
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||
| مرد | 1391 | 17842 | 645155 | 32699 |
| زن | 496 | 20821 | 733696 | 53928 |
| آموزش مشترک | 1948 | 12189 | 0 | 0 |
| مجموع | 3835 | 50852 | 1378841 | 86627 |
| مدارس تحت مدیریت کشورهای دیگر | ||||
| مرد | 40 | 573 | 14636 | 1574 |
| زن | 3 | 69 | 3392 | 325 |
| آموزش مشترک | 2 | 29 | 0 | 0 |
| مجموع | 45 | 671 | 18028 | 1899 |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||
| مرد | 82 | 1530 | 61764 | 2187 |
| زن | 70 | 1484 | 58399 | 2175 |
| آموزش مشترک | 19 | 173 | 0 | 0 |
| مجموع | 171 | 3187 | 120163 | 4362 |
| آموزش خصوصی | ||||
| مرد | 52 | 4621 | 315185 | 4069 |
| زن | 10 | 3197 | 219624 | 35925 |
| آموزش مشترک | 3149 | 19349 | 0 | 0 |
| مجموع | 3211 | 27167 | 534809 | 39994 |
| جمع کل | ||||
| مرد | 1565 | 24566 | 1036740 | 40529 |
| زن | 579 | 25571 | 1015101 | 92353 |
| آموزش مشترک | 5118 | 31740 | 0 | 0 |
| مجموع | 7262 | 81877 | 2051841 | 132882 |
برای مطالعه بیشتر آمار متنوع در خصوص مدارس و مراحل آموزشی و جنسیت دانش آموزان و مالکیت بناء مدرسه و تعداد آموزگاران، جداول متعددی در کتاب های سال اردن موجود است که در ادامه می‌آید.
تعداد مدارس براساس سیستم نظارت مراحل آموزشی و جنس 2017/2018
|
مرجع نظارت و جنسیت |
تعداد مدارس |
مرحله آموزشی | ||||
| مهد کودک | پایه | متوسطه تحصیلی | متوسطه حرفه ای | ثانویه جامع | ||
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||||
| مرد | 1391 | 0 | 850 | 449 | 27 | 15 |
| زن | 496 | 0 | 221 | 249 | 3 | 23 |
| آموزش مشترک | 1948 | 1 | 1536 | 411 | 0 | 0 |
| مجموع | 3835 | 1 | 2607 | 1159 | 30 | 38 |
| مدارس تحت مدیریت کشورهای دیگر | ||||||
| مرد | 40 | 0 | 1 | 39 | 0 | 0 |
| زن | 3 | 0 | 1 | 2 | 0 | 0 |
| آموزش مشترک | 2 | 0 | 1 | 1 | 0 | 0 |
| مجموع | 45 | 0 | 3 | 42 | 0 | 0 |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||||
| مرد | 82 | 0 | 82 | 0 | 0 | 0 |
| زن | 70 | 0 | 70 | 0 | 0 | 0 |
| آموزش مشترک | 19 | 0 | 19 | 0 | 0 | 0 |
| مجموع | 171 | 0 | 171 | 0 | 0 | 0 |
| آموزش خصوصی | ||||||
| مرد | 52 | 0 | 14 | 38 | 0 | 0 |
| زن | 10 | 0 | 0 | 10 | 0 | 0 |
| آموزش مشترک | 3149 | 1785 | 1139 | 224 | 1 | 0 |
| مجموع | 3211 | 1785 | 1153 | 272 | 1 | 0 |
| جمع کل | ||||||
| مرد | 1565 | 0 | 947 | 576 | 27 | 15 |
| زن | 579 | 0 | 292 | 261 | 3 | 23 |
| آموزش مشترک | 5118 | 1786 | 2695 | 636 | 1 | 0 |
| مجموع | 7262 | 1786 | 3934 | 1473 | 31 | 38 |
تعداد واحدهای کلاس بر اساس مرجع نظارت، مرحله آموزشی و جنسیت، 2017/2018
|
مرجع نظارت و جنسیت |
تعداد کلاس |
|||||
| مهد کودک | پایه | متوسطه تحصیلی | متوسطه حرفه ای | |||
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||||
| مرد | 17842 | 11 | 14902 | 2344 | 585 | |
| زن | 20821 | 9 | 17186 | 3129 | 497 | |
| آموزش مشترک | 12189 | 1648 | 10441 | 71 | 29 | |
| مجموع | 50852 | 1668 | 42529 | 5544 | 1111 | |
| مدارس تحت مدیریت کشورهای دیگر | ||||||
| مرد | 573 | 0 | 440 | 122 | 11 | |
| زن | 69 | 0 | 55 | 14 | 0 | |
| آموزش مشترک | 29 | 6 | 20 | 3 | 0 | |
| مجموع | 671 | 6 | 515 | 139 | 11 | |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||||
| مرد | 1530 | 0 | 1530 | 0 | 0 | |
| زن | 1484 | 0 | 1484 | 0 | 0 | |
| آموزش مشترک | 173 | 0 | 173 | 0 | 0 | |
| مجموع | 3187 | 0 | 3187 | 0 | 0 | |
| آموزش خصوصی | ||||||
| مرد | 4621 | 42 | 3973 | 588 | 18 | |
| زن | 3197 | 29 | 2577 | 591 | 0 | |
| آموزش مشترک | 19349 | 5496 | 13456 | 381 | 16 | |
| مجموع | 27167 | 5567 | 20006 | 1560 | 34 | |
| جمع کل | ||||||
| مرد | 24566 | 53 | 20845 | 3054 | 614 | |
| زن | 25571 | 38 | 21302 | 3734 | 497 | |
| آموزش مشترک | 31740 | 7150 | 24090 | 455 | 45 | |
| مجموع | 81877 | 7241 | 66237 | 7243 | 1156 | |
تعداد مدارس براساس سیستم نظارت و مالکیت ساختمان و جنسیت دانش آموزان
2017/2018
|
مرجع نظارت و جنسیت |
تعداد کلاس |
|||||
| مهد کودک | پایه | متوسطه تحصیلی | متوسطه حرفه ای | |||
| وزارت
آموزش و پرورش |
||||||
| مرد | 645155 | 16093 | 554383 | 61640 | 13039 | |
| زن | 733686 | 17695 | 622809 | 84076 | 9106 | |
| مجموع | 1378841 | 33788 | 1177192 | 145716 | 22145 | |
| مدارس تحت مدیریت کشورهای دیگر | ||||||
| مرد | 14636 | 142 | 12102 | 2200 | 192 | |
| زن | 3392 | 125 | 2736 | 531 | 0 | |
| مجموع | 18028 | 267 | 14838 | 2731 | 192 | |
| آژانس امداد و کار سازمان ملل متحد برای آوارگان فلسطینی خاور نزدیک | ||||||
| مرد | 61764 | 0 | 61764 | 0 | 0 | |
| زن | 58399 | 0 | 58399 | 0 | 0 | |
| مجموع | 3187 | 0 | 3187 | 0 | 0 | |
| آموزش خصوصی | ||||||
| مرد | 315158 | 49168 | 249294 | 15980 | 743 | |
| زن | 219624 | 44812 | 161193 | 13518 | 101 | |
| مجموع | 27167 | 5567 | 20006 | 1560 | 34 | |
| جمع کل | 534809 | 93980 | 410487 | 29498 | 844 | |
| مرد | 1036740 | 65403 | 877543 | 79820 | 13974 | |
| زن | 1015101 | 62632 | 845137 | 98125 | 9207 | |
| مجموع | 2051841 | 128035 | 1722680 | 177945 | 23181 | |
آموزش عالی
تا سال 1951 ادامه تحصیل پس از مقطع دبیرستان در اردن امر شایعی نبود. دانش آموزان پس از اتمام تحصیلات دبیرستان برای ادامه تحصیل به خارج از اردن می رفتند. تعداد دانشجویان اردنی که در دانشگاه های خارج از اردن تحصیل می کردند در سال 1948 میلادی 233 دانشجو بودند که 34 نفر از آنها در سوریه، 32 نفر در عراق، 48 نفر در لبنان، 119 نفر در مصر تحصیل می کردند. در سال 1961 تعداد دانشجویان اردنی در خارج از کشور حدود 6000 دانشجو بود. (17)
گامهای اولیه ایجاد موسسات آموزش عالی در اردن پس از وحدت کرانه شرقی و غربی در سال 1951 با افتتاح تربیت معلم در دانشکده «الحسین» اتفاق افتاد. در دانشکده تربیت معلم پس از مرحله دبیرستان دانشجویان به مدت یک سال تحصیل می کردند و سپس آماده اشتغال در حرفه معلمی می شدند. گروه اول دانشجویان آن در سال 1951 و گروه دوم در سال 1952 فارغ التحصیل شدند.
سپس وزارت آموزش و پرورش، دارالمعلمات (تربیت معلم زنان) را در رام الله در سال 1952-1953 تاسیس کرد. دارالمعلمات وظیفه داشت معلمانی را برای آموزش کودکان مراحل ابتدایی و راهنمایی آماده کند.
تعداد دانشجویان کلیه دانشکده ها در سال 1952/1953 حدود 46 نفر بود که از این تعداد 17 نفر دختر بودند. این میزان در سال تحصیلی 1957/1958 افزایش یافت و به 297 دانشجو رسید که 102 نفر از آنها دختر بودند.
تعداد مراکز تربیت معلم و دارالمعلمات تا سال 1962 حدود 11 شامل که 3 مرکز ویژه بانوان و بقیه ویژه مردان بود. در این سال اولین دانشگاه اردن تاسیس شد. (18)
در سال تحصیلی 1962/1963 تعداد دانشجویان همه دانشکده ها به 1011 نفر رسید که 141 نفر از آنان دختر بودند.این تعداد در سال 1968/1969 به 1037 دانشجو رسید که 252 نفر از آنان دختر بودند که به دلیل جنگ حزیران سال 1967 و اشغال بخش غربی اردن توسط اسراییل بود.
در سال 1980 وزارت آموزش و پرورش تصمیم گرفت تا تربیت معلم ها را به دانشکده تبدیل کند، به این ترتیب مدت تحصیل در آنها به دوسال افزایش یافت. (19)
تعداد دانشجویان در سال 1979/1980 افزایش قابل توجهی یافت که حدود 72/54 درصد از این تعداد مربوط به موسسات وزارت آموزش پرورش و وزارت خانه های دیگر است. از این تعداد 80/38 درصد مربوط به موسسات بخش خصوصی و حدود 47/6 درصد آنان مربوط به موسسات خبرگزاری UNRWA است.(20)
در نیمه دوم دهه 80 تعداد دانشکده ها از نظر کمی به سرعت افزایش یافت به طوری که به 52 دانشکده در بخش شرقی رسید. از این تعداد 12 دانشکده مربوط به وزارت آموزش عالی، 16 دانشکده مربوط به وزارت خانه ها و ادارات دولتی، 2 دانشکده برای خبرگزاری الغوث و 22 دانشکده مربوط به بخش خصوصی است. 31 دانشکده از مجموع 52 دانشکده در شهر عمان، 6 دانشکده در شهر زرقا و 11 دانشکده در شهر اربد تاسیس شده است. در هر یک از استان های بلقا، مفرق، الکرک، طفیله و معان نیز یک دانشکده وجود داشت.(21) تعداد دانشجویان آنها نیز بالغ بر 27.966 نفر گردید. تعداد دانشکده ها در بخش غربی به 14 دانشکده و تعداد دانشجویان بر طبق آمار سال 1985 به 5635 دانشجو رسید.
مؤسسات تربیت معلم و دانشکده های اردن در بخش شرقی1985
| شماره | اسم دانشکده | سال تأسیس | استان |
| دانشکده های وزارت آموزش عالی | |||
| 1 | کلیه عمان | 1952 | عمان |
| 2 | کلیه حواره | 1956 | اربد |
| 3 | کلیه عجلون | 1964 | اربد |
| 4 | کلیه الامیره عالیه | 1972 | عمان |
| 5 | کلیه عمان للمهن الهندسیة | 1972 | عمان |
| 6 | کلیه الشوبک | 1974 | معان |
| 7 | السلط | 1975 | بلقا |
| 8 | اربد | 1978 | اربد |
| 9 | الکرک | 1979 | الکرک |
| 10 | الزرقا | 1980 | زرقا |
| 11 | کلیة الفندقیة | 1981 | عمان |
| 12 | کلیة الحصن للمهن الهندسیة | 1981 | اربد |
| دانشکده‌های سایر وزارتخانه‌ها
و ادارات دولتی |
|||
| 1 | کلیة التمریض | 1953 | عمان |
| 2 | کلیة الامیره منی للتمریض | 1961 | عمان |
| 3 | المعهد التعاونی | 1963 | عمان |
| 4 | اکادیمیه الطیران الملکیه | 1963 | عمان |
| 5 | مرکز التدریب الاحصائی | 1964 | عمان |
| 6 | کلیه الخدمه الاجتماعیه | 1965 | عمان |
| 7 | معهد الدراسات المصرفیه | 1970 | عمان |
| 8 | کلیه العلوم الاسلامیه | 1972 | عمان |
| 9 | معهد الملکه نور للطیران | 1972 | عمان |
| 10 | معهد المهن الطیبه المساعده | 1973 | عمان |
| 11 | المرکز الجغرافی الاردنی | 1975 | عمان |
| 12 | معهد المهن الطیبه المساعده | 1979 | اربد |
| 13 | کلیه الاتصالات السلکیه واللاسلکیه | 1982 | عمان |
| 14 | کلیه التمریض | 1984 | اربد |
| 15 | کلیه التمریض | 1984 | زرقا |
| 16 | کلیه التکنولوجیا/ جامعه الیرموک | 1984 | اربد |
| شماره | اسم دانشکده | سال تأسیس | استان |
| دانشکده های خبرگزاری بین‌المللی الغوث | |||
| 1 | کلیه وادی السیر | 1960 | عمان |
| 2 | کلیه تدریب عمان | 1971 | عمان |
| دانشکده‌های خصوصی | |||
| 1 | کلیه القادسیه | 1967 | عمان |
| 2 | الکلیه العربیه | 1975 | عمان |
| 3 | کلیه الامیره سمیه | 1977 | عمان |
| 4 | کلیه الخوارزمی | 1978 | عمان |
| 5 | الکلیه الجامعیه المتوسطه | 1979 | عمان |
| 6 | کلیه الاندلس | 1979 | عمان |
| 7 | کلیه الامیره علیا | 1979 | عمان |
| 8 | کلیه حطین | 1979 | عمان |
| 9 | کلیه الزرقا الاهلیه | 1979 | عمان |
| 10 | کلیه المجتمع الاسلامی | 1979 | زرقا |
| 11 | کلیه ابن خلدون | 1979 | زرقا |
| 12 | کلیه الرازی | 1979 | اربد |
| 13 | کلیه الامیره ثروت | 1980 | عمان |
| 14 | کلیه المجتمع العربی | 1980 | عمان |
| 15 | الکلیه الوطنیه | 1980 | عمان |
| 16 | کلیه القدس | 1980 | عمان |
| 17 | کلیه البترا | 1980 | زرقا |
| 18 | کلیه جرش | 1980 | اربد |
| 19 | کلیه المجتمع الاردنی | 1981 | عمان |
| 20 | کلیه قرطبه | 1981 | زرقا |
| 21 | کلیه غرناطه | 1981 | اربد |
| 22 | کلیه المفرق | 1985 | مفرق |
(22)
موسسات تربیت معلم و دانشکده های اردن در بخش غربی 1985
| شماره | اسم دانشکده | سال تأسیس | استان |
| دانشکده های وزارت
آموزش عالی |
|||
| 1 | کلیه رام الله للبنات | 1952 | القدس |
| 2 | کلیه العروب/الخلیل | 1958 | الخلیل |
| 3 | کلیة طولکرم | 1960 | نابلس |
| 4 | کلیة الامة/رام الله | 1983 | القدس |
| دانشکده های وزارت
اوقاف اسلامی |
|||
| 1 | کلیــة العلوم الاسلامیــة/القدس | 1975 | القدس |
| 2 | کلیــة العلوم الاسلامیــة/قلقیلیــة | 1978 | نابلس |
| دانشکده‌های خبرگزاری بین المللی الغوث | |||
| 1 | کلیــة التدریب المهنی/قلندیا | 1953 | القدس |
| 2 | کلیه رام الله للمعلمین | 1960 | القدس |
| 3 | کلیــة تدریب الفتیات | 1962 | القدس |
| دانشکده‌های خصوصی | |||
| 1 | کلیــة النجاح الوطنیــة | 1965 | نابلس |
| 2 | کلیه الخلیل الهندسیه | 1978 | الخلیل |
| 3 | الکلیــة الابراهیمیــة/القدس | 1983 | القدس |
| 4 | کلیــة الروضــة للعلوم المهنیــة | 1983 | نابلس |
| 5 | کلیــة المجتمع العصریــة | 1983 | القدس |
آموزش عالی اردن در خلال دهه های اخیر پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته است. این پیشرفت در زمینه های تعداد دانشجو، تعداد اعضای هیئت علمی، کارمندان دانشگاه ها و میزان بودجه بوده است.(24)
تعداد دانشجویان در دانشکده های بخش شرقی از 27966 نفر در سال تحصیلی 1984-1985 به 37632 نفر در سال 1989-1990 رسید. سپس رو به کاهش نهاد و در سال 1994-1995 به 22471 نفر رسید.
تعداد دانشجویان دانشگاه های رسمی از 25929 نفر در سال 1984-1985 به 70546نفر در سال 1994-1995 افزایش پیداکرده است. (25)
تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی در سال 1984-1985، در گروه سنی 20-24 سال حدود 23 درصد بوده است که در سال 1990-1991 به 27 درصد رسیده است. (26) آخرین آمار به روایت کتاب سال 2013 بدین شرح است (27)
کشور اردن با وجود مساحت و جمعیت کم به دلیل در اختیار داشتن نظام آموزشی عالی نوین در زمره کشورهای عربی پیشرفته از لحاظ علمی قرار دارد.
تعداد کادر دانشگاهی در دانشگاههای اردن براساس نام دانشگاه و سطح علمی 2012/2013
| دانشگاه | بکالوروپوس
B.Sc. |
دبلوم عالی
H.Dip. |
ماجستیر
M.A. |
دکتری
Ph.D |
مجموع | مونث |
| دانشگاه اردن | 55 | 2 | 217 | 1181 | 1455 | 422 |
| دانشگاه یرموک | 9 | 1 | 228 | 695 | 933 | 196 |
| دانشگاه موتاه | 0 | 0 | 66 | 457 | 523 | 58 |
| علوم و تکنولوژی | 33 | 0 | 127 | 711 | 871 | 221 |
| دانشگاه هاشمیه | 0 | 0 | 130 | 444 | 574 | 159 |
| دانشگاه آل البیت | 0 | 0 | 50 | 265 | 315 | 52 |
| دانشگاه کاربردی | 38 | 2 | 142 | 335 | 517 | 118 |
| دانشگاه حسین بن طلال | 3 | 0 | 70 | 227 | 300 | 41 |
| دانشگاه تکنیک تفیلا | 13 | 0 | 58 | 136 | 207 | 28 |
| دانشگاه اردنی - آلمانی | 13 | 1 | 100 | 120 | 234 | 111 |
| دانشگاه الاهلی عمان | 0 | 0 | 47 | 193 | 240 | 73 |
| دانشگاه علوم کاربردی (خصوصی) | 0 | 0 | 79 | 201 | 280 | 90 |
| دانشگاه خصوصی فیلادلفیا | 0 | 0 | 60 | 191 | 251 | 76 |
| دانشگاه اسراء | 0 | 0 | 35 | 162 | 197 | 35 |
| دانشگاه خصوصی پترا | 0 | 0 | 56 | 199 | 255 | 98 |
| دانشگاه خصوصی ال زیتون | 0 | 0 | 74 | 251 | 325 | 100 |
| دانشگاه زرقاء | 0 | 0 | 47 | 206 | 253 | 56 |
| دانشگاه ملی ایربید | 0 | 0 | 8 | 76 | 84 | 14 |
| دانشگاه جراش | 0 | 0 | 24 | 105 | 129 | 21 |
| دانشگاه تکنولوژی پرنسس سمیه | 0 | 0 | 10 | 86 | 96 | 17 |
| آکادمی موسیقی اردن | 6 | 0 | 3 | 9 | 18 | 5 |
| دانشکده علوم تربیتی | 0 | 0 | 5 | 40 | 45 | 18 |
| دانشگاه جدارا | 0 | 0 | 26 | 109 | 135 | 27 |
| کالج جهانگردی | 4 | 0 | 9 | 5 | 18 | 10 |
| دانشگاه خاورمیانه | 0 | 0 | 14 | 131 | 145 | 31 |
| دانشگاه عربی عمان | 0 | 0 | 0 | 89 | 89 | 13 |
| دانشگاه عربی آزاد | 0 | 0 | 5 | 37 | 42 | 15 |
| دانشگاه ملی عجلون | 0 | 0 | 24 | 57 | 81 | 10 |
| جمع کل | 174 | 6 | 1714 | 6718 | 8612 | 2115 |
(28)
تعداد دانشجویان دانشگاه‌ها براساس سیستم نظارتی و برنامه تحصیلی و جنسیت
| برنامه | دانشگاه کاربردی بلقا | دانشگاههای دولتی دیگر | وکاله الغوث | بخش
پیش فروش |
دانشگاههای نظامی | جمع کل | ||||||
| جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | |
| زبان‌ها | 0 | 0 | 0 | 0 | 36 | 32 | 836 | 726 | 0 | 0 | 872 | 758 |
| تربیتی | 1999 | 1858 | 0 | 0 | 12 | 12 | 1811 | 1730 | 0 | 0 | 3822 | 3590 |
| مهندسی | 2326 | 280 | 251 | 18 | 668 | 136 | 3627 | 244 | 444 | 0 | 7316 | 3590 |
| کشاورزی | 264 | 75 | 0 | 0 | 0 | 0 | 30 | 4 | 0 | 0 | 294 | 79 |
| پیراپزشکی | 949 | 782 | 1360 | 1188 | 376 | 334 | 1583 | 978 | 637 | 193 | 4905 | 3475 |
| مدیریت مالی | 3182 | 2347 | 0 | 0 | 423 | 357 | 4072 | 2095 | 312 | 0 | 7989 | 4799 |
| مدیریت اطلاعات | 373 | 274 | 0 | 0 | 54 | 49 | 264 | 98 | 20 | 0 | 711 | 421 |
| مدیریت هتل | 212 | 67 | 0 | 0 | 0 | 0 | 507 | 98 | 0 | 0 | 719 | 165 |
| هنرهای کاربردی | 204 | 155 | 0 | 0 | 0 | 0 | 1322 | 755 | 0 | 0 | 1526 | 910 |
| علوم کاربردی | 481 | 481 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 481 | 481 |
| شریعت و تمدن اسلامی | 91 | 68 | 0 | 0 | 0 | 0 | 139 | 85 | 0 | 0 | 230 | 153 |
| جمع کل | 10081 | 6387 | 1611 | 1206 | 1569 | 920 | 14191 | 6803 | 1413 | 193 | 28865 | 15509 |
تعداد مدرسان در دانشگاههای اردن براساس درجه علمی و جنس
| درجه علمی و جنسیت | دانشکده‌های دانشگاه کاربردی بلقا | دیگر دانشکده‌های دولتی | دانشکده‌های
UNRWA |
دانشکده‌های خصوصی | دانشکده‌های نظامی | مجموع |
| دکتری | ||||||
| جمع | 350 | 35 | 6 | 94 | 10 | 495 |
| مونث | 76 | 0 | 1 | 21 | 0 | 98 |
| کارشناسی ارشد | ||||||
| جمع | 340 | 30 | 32 | 224 | 38 | 664 |
| مونث | 144 | 16 | 20 | 130 | 4 | 314 |
| فوق دیپلم | ||||||
| جمع | 7 | 5 | 1 | 13 | 2 | 28 |
| مونث | 4 | 2 | 0 | 6 | 2 | 14 |
| کارشناسی | ||||||
| جمع | 121 | 66 | 39 | 222 | 194 | 642 |
| مونث | 61 | 40 | 18 | 143 | 52 | 314 |
| دیپلم متوسطه | ||||||
| جمع | 0 | 23 | 2 | 36 | 62 | 123 |
| مونث | 0 | 6 | 0 | 15 | 3 | 24 |
| دوره دوم | ||||||
| جمع | 0 | 0 | 0 | 6 | 0 | 6 |
| مونث | 0 | 0 | 0 | 1 | 0 | 1 |
| جمع کل | 818 | 159 | 80 | 595 | 306 | 1958 |
| جمع مونث | 285 | 64 | 39 | 316 | 61 | 765 |
(30)
در حال حاضر 10 دانشگاه دولتی و 17 دانشگاه خصوصی در مقاطع و تخصص های مختلف مشغول فعالیت هستند و تعداد دانشجویان مشغول به تحصیل در دانشگاه های اردن بالغ بر 236 هزار دانشجوست که 28 هزار نفر از آنان دانشجویان خارجی هستند.
بیشتر اساتید دانشگاه های اردن حتی در رشته زبان و ادبیات عربی تحصیل کردگان آمریکا و اروپا هستند و به همین دلیل کشور اردن از لحاظ پذیرش دانشجویان عرب رتبه نخست را در میان کشورهای عربی داراست.
هم اکنون تعدادی دانشگاه خارجی از جمله آمریکایی و اروپایی در این کشور شعبه دارند و سایر دانشگاه های اردن نیز توافقنامه های همکاری در زمینه های علمی با دانشگاه های معتبر جهان امضا کرده اند.
زبان تدریس در دانشگاه های اردن در رشته های علوم انسانی، عربی و در رشته های علوم پایه، مهندسی و پزشکی، انگلیسی می باشد ولی در اختیار داشتن مدرک "تافل" انگلیسی شرط اصلی ثبت نام در مقطع تحصیلات تکمیلی (کارشناسی ارشد و دکترا) در تمامی رشته های تحصیلی می باشد.
نظام آموزشی در اردن براساس الگوی آمریکایی و انگلیسی طراحی شده و به عنوان مثال در برخی دانشگاه های این کشور سقف نمره و معدل 100 و در برخی دانشگاه های دیگر 4 می باشد.
به دلیل وجود توافقنامه های مختلف میان دانشگاه های اردن و دانشگاه های آمریکایی و اروپایی، کشورهای غربی از نظام آموزشی در این کشور حمایت می کنند، از این رو امکانات دانشگاه های اردن در سطح امکانات دانشگاه های معتبر دنیاست.
وجود کتابخانه های غنی، دفاتر پستی، بانک، دافتر مسافرتی، زمین های ورزشی، نظام یارانه‌ای پیشرفته، سالن های مختلف غذاخوری، آزمایشگاه های نوین و سرویس رفت و آمد از جمله نقاط قوت دانشگاه های اردن محسوب می شود.
کشور اردن از جمله کشورهای گران دنیاست و تحصیل دانشجویان خارجی در این کشور کوچک بسیار هزینه بردار است؛ زیرا علاوه بر هزینه های جاری زندگی، دانشجویان خارجی به دلیل تحصیل در برنامه بین الملل باید چند برابر دانشجویان اردنی شهریه پرداخت نمایند. به عنوان مثال در مقطع تحصیلات تکمیلی هر دانشجوی اردنی به ازای یک واحد درسی مبلغ 125 دلار پرداخت می‌کند ولی این رقم برای دانشجویان خارجی مبلغ 450 دلار می باشد.
یکی از بزرگترین مشکلات تحصیل در دانشگاه های اردن عدم وجود خوابگاه های دانشجویی است و فقط برخی دانشگاه های این کشور تعداد محدودی خوابگاه به دانشجویان دختر واگذار می کنند و سایر دانشجویان مجبور به اجاره سوئیت و یا آپارتمان در این کشور می باشند.
همچنین هیچ یک از دانشگاه های اردن رایگان نمی باشد و حتی دانشجویان اردنی که در دانشگاه های دولتی تحصیل می کنند مجبور به پرداخت شهریه هستند. (31)
تعداد دانشکده های اردن در بخش شرقی در سال 1988
| دانشکده ها | استان | |||||||
| عمان | زرقا | بلقا | اربد | مفرق | کرک | معان | مجموع | |
| دانشکده های وزارت آموزش عالی | 4 | 1 | 1 | 4 | - | 1 | 1 | 12 |
| دانشکده های وزارتخانه ها و ادارات دولتی | 12 | 1 | - | 3 | - | - | - | 16 |
| دانشکده های خبرگزاری بین المللی UNRWA | 2 | - | - | - | - | - | - | 2 |
| دانشکده های خصوصی | 13 | 4 | - | 4 | 1 | - | - | 22 |
| مجموع | 31 | 6 | 1 | 11 | 1 | 1 | 1 | 52 |
(32)
تعداد دانشکده های اردن در بخش غربی در سال 1988
| دانشکده ها | استان | |||
| قدس | نابلس | الخلیل | مجموع | |
| دانشکده های وزارت آموزش عالی | 2 | 1 | 1 | 4 |
| دانشکده های وزارت اوقاف اسلامی | 1 | 1 | - | 2 |
| دانشکده های خبرگزاری بین المللی الغوث | 3 | - | - | 3 |
| دانشکده های خصوصی | 2 | 2 | 1 | 5 |
| مجموع | 8 | 4 | 2 | 14 |
موسسات تربیت معلم در اردن کار خود را از سال 1952 آغاز کردند. سپس براساس نیازهای جامعه تعداد آنها رو به افزایش نهاد، به گونه ای تعداد آنها به 66موسسه در بخش شرقی و 14 موسسه در بخش غربی رسید. هم چنین 16موسسه برای وزارت آموزش عالی، 18موسسه برای وزارت خانه ها و ادارات دولتی ، 5 موسسه برای خبرگزار UNRWA و 28 موسسه برای بخش خصوصی می باشد. (33)
فهرست اهم دانشگاه های اردن
-دانشگاه اردن که در سال 1962تاسیس شد.
-دانشگاه یرموک در استان اربد که در سال 1976تاسیس شد.
-دانشگاه موته در استان الکرک که در سال 1981تاسیس شد.
-دانشگاه علوم و فناوری در سال 1986تاسیس شد.
-دانشکده مهندسی امان که در سال 1989 تاسیس شد.
-دانشکده دعوت و اصول دین که در سال 1990-1991تاسیس شد و تحت نظارت وزارت اوقاف و مقدسات اسلامی می باشد.(34)
-دانشگاه هاشمیه که در سال 1992 تاسیس شد.
-دانشگاه آل البیت در استان مفرق تاسیس شد. اولین گروه دانشجویان آن در سال 1994-1995فارغ التحصیل شدند.
-دانشگاه بلقا که در سال 1997 تاسیس شد.
تعداد دانشگاه های رسمی(الجامعات الرسمیــة) تا سال 1997 حدود 7 دانشگاه بوده است. به اضافه دانشکده مهندسی عمان و دانشکده دعوت و اصول دین . حدود 52 دانشکده دولتی و خصوصی نیز دارد.
تعداد دانشجویان مقطع کارشناسی دانشگاه های اردن بر حسب برنامه تحصیلی سال 2012/2013 (35)
تعداد دانشجویان کارشناسی ارشد در دانشگاه های اردن بر حسب رشته و دانشگاه
| برنامه | اردن | یرموک | موته | علوم و تکنولوژی | آل البیت | الهاشمیه | البلقا التطبیقیه | آلمانی | جامعه الحسین |
| ریاضیات و علوم کامپیوتر | |||||||||
| مجموع | 75 | 67 | 0 | 19 | 12 | 0 | 17 | 0 | 0 |
| مونث | 38 | 41 | 0 | 7 | 6 | 0 | 6 | 0 | 0 |
| پزشکی | |||||||||
| مجموع | 132 | 0 | 0 | 85 | 0 | 31 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 68 | 0 | 0 | 42 | 0 | 21 | 0 | 0 | 0 |
| داروخانه | |||||||||
| مجموع | 51 | 0 | 0 | 23 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 38 | 0 | 0 | 15 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مهندسی | |||||||||
| مجموع | 100 | 48 | 7 | 52 | 0 | 0 | 6 | 0 | 0 |
| مونث | 52 | 12 | 0 | 19 | 0 | 0 | 0 | 8 | 0 |
| معماری و برنامه ریزی شهری | |||||||||
| مجموع | 13 | 0 | 0 | 8 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 9 | 0 | 0 | 4 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| کشاورزی | |||||||||
| مجموع | 26 | 0 | 0 | 8 | 4 | 0 | 9 | 0 | 0 |
| مونث | 11 | 0 | 0 | 4 | 1 | 0 | 3 | 0 | 0 |
| معاملات خدماتی | |||||||||
| مجموع | 0 | 41 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| مونث | 0 | 17 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| جمع کل | 1300 | 806 | 312 | 272 | 262 | 338 | 279 | 92 | 37 |
| مونث | 755 | 396 | 111 | 139 | 107 | 165 | 87 | 52 | 18 |
تعداد دانشجویان دکتری دانشگاه های دولتی اردن بر حسب تخصص و دانشگاه
| تخصص | اردن | یرموک | موته | مجموع | ||||
| جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | جمع | مونث | |
| علوم انسانی و دین | 332 | 122 | 378 | 112 | 88 | 15 | 798 | 249 |
| علوم طبیعی | 127 | 68 | 0 | 0 | 0 | 0 | 127 | 68 |
| کشاورزی | 46 | 23 | 0 | 0 | 0 | 0 | 46 | 23 |
| مهندسی | 5 | 1 | 0 | 0 | 0 | 0 | 5 | 1 |
| ریاضیات و علوم کامپیوتر | 28 | 14 | 0 | 0 | 0 | 0 | 28 | 14 |
| داروخانه | 18 | 16 | 0 | 0 | 0 | 0 | 18 | 16 |
| علوم اجتماعی و رفتاری | 80 | 36 | 0 | 0 | 86 | 13 | 166 | 49 |
| علوم تربیتی و آموزش معلمان | 376 | 203 | 456 | 231 | 0 | 0 | 832 | 434 |
| علوم طبیعی | 49 | 15 | 0 | 0 | 0 | 0 | 49 | 15 |
| تجارت و مدیریت شغلی | 48 | 11 | 0 | 0 | 0 | 0 | 48 | 11 |
| حقوق | 56 | 17 | 0 | 0 | 0 | 0 | 56 | 17 |
| پرستاری و علوم پیراپزشکی | 47 | 29 | 0 | 0 | 0 | 0 | 47 | 29 |
| پزشکی | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| جمع کل | 1212 | 555 | 834 | 343 | 174 | 28 | 2220 | 926 |
(37)
دولت اردن به بخش خصوصی برای تاسیس دانشگاه با هدف سودآوری اجازه داده است؛ این دانشگاه های خصوصی را شرکت هایی اداره می کنند که مالکیت شان را دارا می‌باشند. اولین دانشگاه خصوصی اردن در سال تحصیلی 1990-1991 تاسیس شد. تعداد دانشگاه های خصوصی تا سال 1996-1997 به 13 دانشگاه می‌رسد که در آنها حدود 32 هزار دانشجو تحصیل می کنند.(38)
مشکلات آموزش عالی در اردن
- افزایش سریع تعداد دانشجویان(39)
- دشواری و یکنواختی در دروس و برنامه های دانشگاهی(40)
- افزایش هزینه های آموزش عالی
- عدم توازن و هماهنگی بین تحصیلات دانشگاهی و نیازهای بازار کار
- استفاده زیاد از فناوری جدید و تکیه برآن (این امر نیاز به تغییر در روش و اسلوب موسسات مختلف دارد تا توازنی ایجاد گردد)(41)
فلسفه آموزش عالی در اردن
- همه اردنیان در حقوق سیاسی و اقتصادی و اجتماعی با هم برابرند.
- التزام به روش علمی
- التزام به استقلال دانشگاه ها و آزادی های آنها
- التزام به آزادی و دموکراسی و عدالت اجتماعی
- التزام به اینکه همه افراد در بهره گیری از تحصیلات دانشگاهی برابرند و همه حق استفاده از آن را دارند.
- مشارکت سیاسی و اجتماعی در چارچوب نظام دموکراسی حق همه افراد است.
- التزام به آزادی افراد و کرامت آنان (42)
اهداف آموزش عالی در اردن
در ماده 3 از قانون آموزش عالی شماره 28 در سال 1985 آمده است که آموزش عالی در اردن اهداف زیر را دنبال می کند:
- ساختن هموطنان باایمان، مفتخر به وطن ، دارای روح مسئولیت پذیری ، آگاه از میراث اردن و تمدن آن و افتخار به آن و آگاهی از مسائل انسانی و پیشرفت های آن.( 43)
- توجه به یادگیری حداقل یک زبان خارجی برای آگاهی از دستاوردهای سایر کشورها. (44)
- عمومی سازی استعمال زبان عربی به عنوان زبان علمی و آموزشی در مراحل آموزش عالی و تشویق تالیف به این زبان و ترجمه از آن و به آن.
- حمایت از پایان نامه ها، بالا بردن سطح آن، پیشرفت و توسعه چارچوب های آن و پیوند آن با نیازهای جامعه و استفاده از آن در جهت توسعه و پیشرفت.
- تامین نیازهای اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی از طریق نیروی انسانی و ایجاد مشارکت و همکاری بین موسسات آموزش عالی و سایر موسسات جامعه.(45)
دسترسی به آموزش عالی برای دارندگان گواهی پایان دوره آموزش متوسطه سراسری میسر است. این افراد می توانند از میان کالج های محلی خصوصی، کالج های دولتی یا دانشگاه ها (چه دولتی و چه خصوصی) یکی را انتخاب کنند. سیستم واحدی در دانشگاه های اردن اعمال می شود که این امکان را برای دانشجویان فراهم می آورد تا درس های خود را بر اساس برنامه تحصیلی انتخاب کنند. آموزش پس از دوره متوسطه به طور کامل در حیطه وظایف وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی قرار می گیرد. این وزارت متشکل از شورای آموزش عالی و شورای تایید می باشد. (46)
آموزش عالی در اردن در سه مقطع لیسانس فوق لیسانس و دکتری انجام میگیرد.
مدت تحصیل در مقطع کارشناسی 4 سال یا 8 ترم تحصیلی است که کمتر از 7 ترم امکانپذیر نیست. تحصیل مدرک کارشناسی حدود 122ساعت در دانشکده علوم و ادبیات و اقتصاد و علوم اداری، حدود 151 ساعت در دانشکده مهندسی، حدود 172 ساعت در مهندسی معماری و حدود 166ساعت در رشته های پزشکی و داروسازی است. مدت تحصیل در دانشکده ها ی ادبیات و اقتصاد و علوم و بهداشت عمومی نباید بیشتر از 6 سال و در رشته های مهندسی و داروسازی نیز نباید بیش از 7 سال طول بکشد.
هر ترم تحصیلی حدود 16هفته است. مدت ترم تابستانی نیز 8هفته است. (47)
هرترم حدود 18 واحد دروس اختصاصی و 6 واحد دروس عمومی است. (48)
مدت تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد دو سال یا 4 ترم تحصیلی است. حدود 24 واحد درس و 6 واحد پایان نامه است. (49) متقاضیان شرکت در مقطع کارشناسی ارشد باید کارشناسی را با میانگین خوب گذرانده باشند. (50)
هرترم تحصیلی نباید بیشتر از 12 واحد و کمتر از 6 واحد باشد. ترم تابستانی نیز نباید بیشتر از 9 واحد و کمتر از 3 واحد باشد. دانشجو باید در تمامی کنفرانس ها و همایش ها شرکت کند. نمره قبولی در کارشناسی ارشد (70 درصد) است. دانشجو نباید بیش از 20 درصد از ساعت های مقرر را غیبت کند. (51)
دانشجوی دکتری باید 27 واحد از مواد درسی خود را با موفقیت بگذراند.
امتحانی به زبان انگلیسی هم برگزار می شود که سطح آن آیلتس یا تافل است.
مدت تحصیل در مقطع دکتری 36 ماه (3 سال) است که می تواند حداکثر تا 60 ماه طول بکشد. (52)
متقاضیان شرکت در مقطع دکتری حتما باید مدرک کارشناسی ارشد را با امتیاز خیلی خوب دریافت کرده باشند. (53)
تحصیلات غیر دانشگاهی پس از دوره متوسطه (بخش فنی - حرفه ای): تحصیلات غیر دانشگاهی و حرفه ای در کالج های محلی ارائه می شود و تمامی کسانی که دارای هر نوع گواهی اتمام آموزش متوسطه سراسری هستند می توانند در آن شرکت نمایند. برنامه درسی دو یا سه ساله شامل حوزه های متنوعی از قبیل هنر، علوم، مدیریت، اداره اقتصادی و مهندسی است. از سال 1997، تمامی کالج های محلی تحت نظارت دانشگاه کاربردی البلقاء می باشند. دانشجویان در پایان دوره دو یا سه ساله موظف به گذراندن آزمون جامع هستند به دانشجویانی که این امتحان را با موفقیت پشت سر می گذارند مدرک دیپلم / فوق دیپلم اعطا می شود. (54)
تربیت معلم تربیت معلم های مدارس پیش دبستانی و دبستانی
مدرسان مقاطع ابتدایی باید دارای مدرک کارشناسی باشند. مدرسان مقطع متوسطه باید دارای مدرک کارشناسی و مدرک آموزش عالی یک ساله باشند. اساتید مقطع آموزش عالی باید دارای مدرک دکتری (PhD) باشند، اما در برخی موارد داشتن مدرک فوق لیسانس نیز کفایت می کند.
آموزش عالی از راه دور:
این نوع آموزش در واحد تازه تاسیس دانشگاه آزاد عرب ارائه می شود.
آموزش عالی مادام العمر:
آموزش مادام العمر در دانشگاه های دولتی و خصوصی، کالج های محلی دولتی و خصوصی، موسسه اداره دولتی اردن، مرکز جغرافیای اردن و انجمن علوم پادشاهی و دیگر موسسات ارائه می شود. رشته هایی که تدریس می شود شامل مهندسی، صنایع، کشاورزی، زبان های خارجی، علوم کامپیوتر، مطالعات منشی گری، تربیت بدنی و دیگر رشته هایی است که برای نیازهای داخلی اردن مفید است. این دوره ها معمولا از یک هفته تا شش ماه طول می کشد و به دانشجویان در پایان دوره گواهی قبولی اعطا می شود. شرایط لازم با توجه به رشته ارائه شده و سطح آن متغیر است. برخی از این رشته ها برای حرفه هایی خاص طراحی شده که در آن صورت کسب تجارب حرفه ای در رشته مربوطه برای گذراندن دوره ها الزامی است. (55)
11-6 نشریات دانشگاهی
در قانون دانشگاه های اردن آمده است که نشر معارف و توسعه آن از وظایف دانشگاه ها محسوب می شود، از این رو دانشگاههای اردن خود اقدام به نشر مجلاتی در زمینه علوم مختلف و تحقیقات علمی می کنند.
در این راستا دانشگاه موته مجله موته للبحوث و الدراسات را در سال 1986 و دانشگاه یرموک مجله ابحاث یرموک را در سال 1983 منتشر کردند. (56)
برخی دیگر از مطبوعات دانشگاهی اردن که توسط وزارت علوم ایران ارزیابی و معتبر شمرده شده به این شرح است:
| ردیف | عنوان مصوب | ضریب | کشور |
| 2 | ابحاث الیرموک : سلسلة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة | 0.021 | اردن |
| 3 | البیان : الاردن | 0.1 | اردن |
| 4 | السکان و التنمیة | 0.25 | اردن |
| 5 | المجلة الاردنیة فی ادارة الاعمال | 0.25 | اردن |
| 6 | المجلة الاردنیة فی الدراسات الاسلامیة | 0.026 | اردن |
| 7 | المجلة الاردنیة فی العلوم التربویة | 0.12 | اردن |
| 8 | المجلة الاردنیة فی العلوم الزراعیة | 0.033 | اردن |
| 9 | المجلة الاردنیة للعلوم التطبیقیة : العلوم الانسانیة | 0.067 | اردن |
| 10 | المجلة الثقافیة | 0.012 | اردن |
| 11 | المنتدی : الاردن | 0.013 | اردن |
| 12 | جرش الثقافیة | 0.031 | اردن |
| 13 | جرش للبحوث و الدراسات | 0.024 | اردن |
| 14 | دراسات : العلوم الاداریة | 0.077 | اردن |
| 15 | دراسات : العلوم الانسانیة و الاجتماعیة | 0.02 | اردن |
| 16 | دراسات : العلوم التربویة | 0.067 | اردن |
| 17 | شوون استراتیجیة | 0.2 | اردن |
| 18 | صامد الاقتصادی | 0.026 | اردن |
| 19 | مجلة اتحاد الجامعات العربیة للآداب | 0.111 | اردن |
| 20 | مجلة اربد للبحوث و الدراسات | 0.048 | اردن |
| 21 | مجلة الرابطة | 0.071 | اردن |
| 22 | مجلة المجمع العلمی الاردنی | 0.063 | اردن |
| 23 | موتة للبحوث و الدراسات : سلسلة العلوم الانسانیة و الاجتماعیة | 0.023 | اردن |
(57)
11-7 مراکز پژوهشی دانشگاهی
دانشگاه اردن از بدو تاسیس خود اهمیت تحقیق در پیشرفت ملت ها را تشخیص داده است. با توجه به این که ایجاد انگیزه برای تحقیق و پژوهش از فلسفه ها و ماموریت های این دانشگاه محسوب می شود در سال 1973 مدیریت تحقیقات دانشگاهی در این دانشگاه تاسیس شد.
این مدیریت شکل دهی، پشتیبانی، ارتقاء و حمایت از تحقیقات دانشگاهی به عنوان وسیله ای برای توسعه و پیشرفت تکنولوژی را برعهده دارد. این مرکز به دقت بر مدرنیزه کردن و وسایل مورد لزوم آن متمرکز است، که شامل تحقیق در مورد رشته های مختلف علمی و تاکید بر روش های جامع است.
هدف این مرکز کمک به هیئت علمی دانشگاه به منظور ارتقاء تحقیقات آنها به سطوح بین المللی و پیشبرد دانش علمی است. همچنین این مرکز احتیاجات محققان و پژوهشگران را با جدیدترین وسایل و امکانات تامین می کند تا بتوانند پایان نامه های تحقیقاتی خود را در بهترین استاندارد ارائه دهند. (58)
یکی از مراکز تحقیقاتی دانشگاهی واقع در اردن مرکز تحقیقات خاورمیانه ی دانشگاه کلمبیاست. این مرکز تحقیقاتی از اولین مراکزی است که توسط دانشگاه کلمبیا (با مرکزیت در امان) در سراسر جهان راه اندازی شد که اساس فعالیت های تحقیقاتی در خاورمیانه را فراهم می کند و مشارکت ها و برنامه های دانشگاه امان را ارتقاء می‌دهد. فعالیت های این مرکز حول چهار محور اصلی تحقیق، آموزش، تحصیلات کاربردی و توسعه است.
فعالیت های مرکز تحقیقاتی دانشگاه کلمبیا (CUMERC) شامل طیف گسترده ای از آموزش تا معماری در محیط و همکاری با حدود هزار مدرسه و آموزشگاه در دانشگاه کلمبیاست. (59)
11-8 کتابخانه ها و مراکز اسناد
اولین کتابخانه ای که درمدارس اردن تاسیس شد درشرق اردن در دبیرستان شهر السلط در سال 1926 بود. در خلال دهه های سی و چهل 13کتابخانه ی دیگر نیز تاسیس شد ولی تمامی آنها فقط مجموعه های کوچکی بودند که کتابها را در مکانهای بسته ای در مدارس نگهداری می کردند و اتاق خاصی به آنها اختصاص داده نشده بود.
این وضعیت تا دهه پنجاه که اردن به عضویت سازمان یونسکو درآمد و از تجربیات یونسکو در زمینه کتابخانه استفاده کرد، ادامه داشت. در سال 1955 کارشناسی در امور کتابخانه ها از سوی یونسکو به اردن وارد شد. و از دستاوردهای وجود وی این بود که اردن در سال 1956 اولین فرد را از طرف وزارت (60) مهم ترین اتفاق در پیشرفت و توسعه کتابخانه های مدرسه، ایجاد بخشی مخصوص کتابخانه در وزارت آموزش و پرورش در سال 1958 بود.(61) در دهه پنجاه، 25 کتابخانه در مدارس اردن و 5 کتابخانه نیز در تربیت معلم ها تاسیس شد. (62) هم چنین کتابخانه های تخصصی تاسیس شد که تعداد آنها تا پایان دهه پنجاه به 7 کتابخانه رسید. اولین کتابخانه تخصصی مربوط به اداره باستانشناسی بود که در سال 1950 تاسیس شد.
در دهه شصت سه اتفاق مهم در زمینه کتابخانه ها افتاد؛ تاسیس کتابخانه عمومی عمان در سال 1960، تاسیس دانشگاه اردن و کتابخانه آن در سال 1962و تاسیس انجمن کتابخانه های اردن در سال 1963؛ این موسسات نقش مهمی در پیشرفت کتابخانه های اردن ایفا کردند. (63)
به این ترتیب دهه شصت، مهم ترین دهه در تاریخ کتابخانه های اردن به شمار می آید، در پایان این دهه، تعداد کتابخانه های مدارس به 55 کتابخانه رسید. وزارت آموزش و پرورش نیز خدمات خود را در زمینه کتابخانه ها افزایش داد. (64) در این دهه، تعداد کتابخانه های عمومی بخش شرقی اردن به 8 کتابخانه رسید که در شهرهای کرک، معان، زرقا، سلط، عقبه، وادی السیر و عمان و اربد قرار داشتند.
هم چنین کتابخانه های تخصصی و بزرگی در وزارت خانه ها و ادارات دولتی تاسیس شد که مهم ترین آنها تاسیس کتابخانه بانک مرکزی در سال 1964 و تاسیس کتابخانه منابع طبیعی در سال 1965 بود.
در دهه هفتاد تعداد کتابخانه های دانشگاه ها و مراکز تربیت معلم افزایش یافت و کتابخانه های تخصصی بسیاری نیز تاسیس شد که تعداد آنها بالغ بر 33 کتابخانه تخصصی شد. (65)
در دهه هشتاد کتابخانه های مدارس توسعه یافت؛ تعداد کتابخانه های مدارس (دبیرستان ها) در پایان سال درسی 1972 بالغ بر 117 کتابخانه بود که در پایان سال درسی 1987-1988 به عدد 498 کتابخانه رسید. این آمار و ارقام مخصوص مدارس وزارت آموزش و پرورش است.
هم چنین کتابخانه های مدارس تابع نیروهای مسلح تا پایان سال 1988 به 12کتابخانه در مراحل مختلف درسی رسید.
تعداد کتابخانه های موسسات و دانشکده ها در سال های اخیر افزایش قابل توجهی یافته است به طوری که تا پایان سال 1988 به 79 کتابخانه بالغ می شود؛ از این تعداد ، 37 کتابخانه در دانشکده ها و بقیه در موسسات گشایش یافته است.
کتابخانه های تخصصی نیز در این دهه افزایش یافت به طوری که تا پایان سال 1988 بر اساس آمار انجمن کتابخانه‌های اردن، تعداد آنها به 104 کتابخانه بالغ گردید. (66)
کتابخانه ملی. اردن کتابخانه ملی به معنای واقعی ندارد. مرکز اسناد ملی در سال 1975 به وجود آمد. این مرکز در سال 1977 به هیأت مدیره کتابخانه ها و مراکز اسناد مبدّل شد و به اداره کتابخانه ها و آرشیوهای ملی تغییر نام داد. که وظیفه تأسیس و هدایت کتابخانه ملی را برعهده دارد و در حال حاضر قانون واسپاری در آن وجود ندارد، اما از نویسندگان، ناشران و چاپخانه‌ها به طور رسمی درخواست شده تا دو نسخه از آثار خود را به آن اداره تحویل دهند. این اداره حدود 20000 جلد کتاب به علاوه مجموعه ای از اسناد، روزنامه ها، و سایر مواد چاپی دارد. قانون جدید درباره کتابخانه ملی و واسپاری مورد بررسی و مرکز ملی اطلاع رسانی نیز در حال تأسیس است.
کتابخانه های دانشگاهی. بزرگترین کتابخانه دانشگاهی، کتابخانه دانشگاه اردن است که در سال 1962 ایجاد گردید؛ مجموعه آن بالغ بر 510.000 جلد کتاب و 1300 نشریه جاری است که تعداد نشریات قدیمی بالغ بر 110.000 جلد است. کتابخانه دانشگاه اردن رسماً کتابخانه ای واسپاری برای انتشارات سازمان ملل و سایر سازمانهای بین‌المللی است. این کتابخانه، از سال 1986، کتابخانه امانی منابعی بوده که به دانشگاههای عربی واگذار شده است. خدمات اطلاع‌رسانی پیوسته کتابخانه نیز در دسترس عموم قرار دارد.
کتابخانه دانشگاه یرموک. در سال 1976 در اربد تأسیس شد. مجموعه آن تقریباً 210.000 جلد کتاب، 1100 نشریه جاری و حدود 12.000 منابع غیرکتابی است. این کتابخانه نقش بسزایی در توسعه کتابخانه ها در منطقه شمالی کشور دارد. کتابخانه دانشگاه علوم و فنون اردن که در اربد و در سال 1986 تأسیس شد، دارای 35000 جلد کتاب و 940 نشریه جاری است. این مجموعه عمدتاً به موضوعات علوم پزشکی و بهداشت، مهندسی، و کشاورزی اختصاص دارد. دانشگاه مؤته به منزله دانشگاهی نظامی در حومه شهر کَرَک در جنوب کشور در سال 1981 تأسیس شد و 93.000 جلد کتاب و 310 نشریه دارد. کلیه فعالیتهای این چهار کتابخانه دانشگاهی، خصوصاً اشتراک نشریات، به‌طور هماهنگ انجام می‌شود. کتابخانه ها همچنین خدمات امانت بین کتابخانه ای و تکثیر را نیز ارائه می دهند.
دانشسراهای اردن برنامه های دو یا سه ساله در مقطع فوق دیپلم را در سال 1952 آغاز کردند. تا اواخر دهه 1980 بیش از 50 دانشسرا در اردن ساخته شد که هریک دارای کتابخانه‌ای مستقل با مجموعه ها و خدمات متفاوت بود. دانشکده ها با استانداردهای تعیین شده از سوی آموزش عالی، که شامل 8 جلد کتاب برای هر دانشجو (با حداقل 5.000 جلد) و یک کتابدار تمام وقت بود، معتبر شناخته شده اند.
کتابخانه های آموزشگاهی. تحول اخیر در کتابخانه های اردن با کتابخانه های آموزشگاهی آغاز شد و توسعه زیادی را به همراه داشت. تا سال 1987 وزارت آموزش و پرورش از 498 کتابخانه آموزشگاهی تحت نظارت خود گزارشی تهیه کرد. هیچ آماری از مدارس خصوصی یا مدارسی که توسط ارتش، سازمان کار و تأمین اجتماعی یا سازمان ملل اداره می‌شود در دسترس نیست.
کتابخانه های تخصصی. در اوایل دهه 1950 کتابخانه هایی در گروه های معماری و باستان شناسی، آمار، تحقیقات و مشاوره کشاورزی، و اداره هواپیمایی کشور تأسیس شد. انجمن کتابداران اردن، تا اواخر دهه 1980 وجود 104 کتابخانه تخصصی وابسته به مؤسسات و سازمانهای تحقیقاتی و دولتی را تأیید کند. انجمن سلطنتی علوم که در سال 1970 تشکیل شد با مجموعه ای از کتابها و نشریات، گزارشها و مقالات پژوهشی محلی و بین المللی، دیسک‌های فشرده و خدمات اطلاع رسانی پیوسته از مهمترین کتابخانه های تخصصی به شمار می رود.
شهرت مرکز اسناد و نسخه‌های خطی دانشگاه اردن به سبب مجموعه با ارزشی است که درباره تاریخ محلی در اختیار دارد. مراکز اسناد دیگری نیز در مباحث کشاورزی، علوم تربیتی، بهداشت، مدیریت عمومی، توسعه اجتماعی، و آمار وجود دارد. (67)
11-9 بودجه تحقیقاتی در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی کشور
شورای آموزش عالی تأسیس نهادهای جدید آموزش عالی را تأیید و تأسیس رشته‌های جدید و مواد درسی را اجازه می‌دهد. برچیدن رشته نیز با تأیید این شورا امکانپذیر است. تعیین سهم بودجه هر دانشگاه و سیاست‌های مالی هر دانشگاه نیز بر عهده شوراست. علاوه بر این، تعیین نمره لازم برای ورود به هر دانشگاه نیز از سوی شورای آموزش عالی معین می‌گردد.
در اردن میزان پرداخت یارانه به بخش آموزش عالی واختصاص بودجه به این بخش نیز قابل توجه است. قانونی موسوم به قانون مالیات دانشگاه وجود دارد؛ بر این اساس بودجه دانشگاه ها از مالیات کالاهای خرید و فروش شده به نام مالیات دانشگاه تامین می‌شود. اتخاذ این تدبیر به استقلال مالی آموزش عالی در اردن منجر شد، هر چند که وضعیت آموزش عالی با وضعیت کل کشور در پیوند مستقیم است. (68)
بخش های ادارای دانشگاه ها در اردن بخش زیادی از بودجه دانشگاه ها رابرای پرداخت حقوق کارکنان خود اختصاص می‌دهند، از آنجا که دانشگاه‌ها قادر به کاهش تعداد کارکنان خود نیستند و برای تامین بودجه مورد نیاز به افزایش مداوم شهریه دانشگاه متوسل می‌شوند، موجبات نارضایتی بسیاری از دانشجویان و عدم توانایی تامین منابع مالی شان فراهم می شود.
نظام دانشگاهی در اردن به دانشجویان اجازه می دهد بیش از یک بار تحصیل خود را به نعویق بیندازند، مشروط بر اینکه کل سالهای تحصیل آنها بیش از 7 سال نباشد.
از طرف دیگر نظام دانشگاهی در اردن، صندوق وام بلند مدت برای حمایت مالی از دانشجویان ندارد، اما برخی معافیت‌ها را می‌توان برای فرزندان کارگران دانشگاه یا افراد دارای معلولیت از طریق صندوق حمایت از دانشجویان در نظر گرفت.
دکتر عمر الجراح رییس دانشگاه علم و فناوری می گوید: حمایت دولت از ده دانشگاه دولتی در سال گذشته از 35 میلیون دینار اردنی فراتر نرفته است که بیشتر این مبلغ برای پرداخت حقوق اساتید و کارمندان اداری دانشگاه ها است.
دانشگاه اردن - به عنوان بزرگترین دانشگاه کشور - حدود 4700 کارمند دارد که 1600 نفرشان استاد می باشند. 77 درصد از درآمد دانشگاه به دستمزد کارکنان دانشگاه اختصاص دارد که مانع پیشرفت های پژوهشی در دانشگاه می شود.
برخی دانشگاه ها - در نتیجه محدودیت منابع دانشگاه های دولتی- به دنبال افزایش منابع مالی خود با انجام پروژه های سرمایه گذاری هستند.
رییس دانشگاه اردن در یک مصاحبه مطبوعاتی گفت: یا حمایت دولت از دانشگاه ها را افزایش دهید یا شهریه دانشگاه‌ها را، زیرا ده دانشگاه دولتی اردن کمبود بودجه‌ای حدود 180 میلیون دینار (235 میلیون دلار) دارند. (69)
براساس تحقیقی که توسط شورای اقتصادی و اجتماعی در سال 2018 انجام گرفته؛ کسری انباشته در دانشگاه های اردن در سال 2016 حدود 137 میلیون دینار بوده که در مقایسه با سال 2012 حدود 114 میلیون دینار افزایش داشته است. بر همین اساس اهم مشکلات دانشگاه های اردن شامل استقلال، بدهکاری و حمایت های تضمینی برای جذب بیشتر دانشجویان خارجی است.
این تحقیق نشان می دهد بودجه حمایتی دولت از دانشگاه ها در سالهای اخیر افزایش یافته است که در طی سالهای 2012-2016، حدود 7/5 درصد از کل هزینه های دانشگاه های اردن را به خود اختصاص داده است. (70)
در مجموع طبق اظهارات وزیر آموزش عالی یک میلیارد و 160 میلیون دینار اردنی ارزش حمایت دولت از دانشگاه ها طی 16 سال 2002 - 2019 است. وی در مورد دانشجویان پذیرفته شده در دانشگاه های اردن گفت: وزارت آموزش عالی 76 درصد از آنها را تحت پوشش قرار می دهد. (71)
بودجه این وزارتخانه برای سال 2020، 22 میلیون دینار افزایش یافت در حالی که حمایت مالی ارائه شده از دانشگاه ها با 20 میلیون دینار افزایش به 90 میلیون دینار رسید. از این مبلغ 10 میلیون دینار اختصاص به دانشجویان نیازمند داشته است. (72)
در نهایت مطابق اظهارات دکتر نصری الربضی مدیر صندوق تحقیقات علمی در وزارت آموزش عالی در سال 2010، 5/8 میلیون دینار هزینه تحقیقات علمی در اردن طی دوسال اخیر شده است. طی این دو سال 100 هزار دینار برای هر تحقیق علمی صرف می شود و حدود 60 درصد از محققانی که درخواست بودجه داشته اند مورد حمایت واقع شده اند.
بالاترین حمایت از تحقیقات در زمینه علوم کشاورزی و پزشکی صورت گرفته است. پس از آن علوم مهندسی، علوم پزشکی، داروسازی و علوم پایه قرار دارند و بیشترین حمایت مالی نیز از علوم مهندسی صورت گرفته است.
بیشترین تحقیقات علمی در زمینه های فوق، به ترتیب از دانشگاه اردن، علوم و فناوری، یرموک و موته بوده است.(73)
بودجه دانشگاه علوم و فناوری اردن (جامعه العلوم و التکنولوجیا الاردنیه) در سال 2019 حدود 102میلیون دینار اردنی بوده است که از این مبلغ 5 درصد آن به تحقیقات علمی اختصاص داده شده است؛ در مجموع کل بودجه تحقیقات علمی 8 میلیون دینار تخمین زده شده است. (74)
بودجه دانشگاه اردن (الجامعه الاردنیه) در سال 2014 حدود 143میلیون دینار و در سال 2013 حدود 131میلیون دینار اردنی بوده است. (75)
حدود 80 درصد از بودجه دانشگاه ها در اردن صرف حقوق کارمندان و بقیه بودجه صرف کارهای زیر بنایی و خدمات مربوط به دانشجویان می گردد. این در حالی است که اغلب دانشگاه های اردن بدهی های قابل توجهی دارند که آنها را از تحقق اهدافشان باز می‌دارد.(76)
11-10 تعداد دانشجویان در خارج از کشور
تعداد دانشجویان اردنی در دانشگاه های عربی و غیر عربی خارج از کشور در سالهای 1985-1996 به شرحی است که می آید:
تعداد دانشجویان اردنی ثبت نام کرده در موسسات آموزشی خارج از اردن
| کشور | 1985 | 1986 | 1987 | 1988 | 1989 | 1990 | 1991 | 1992 | 1993 | 1994 | 1995 | 1996 | جمع |
| عراق | 129 | 145 | 172 | 168 | 262 | 236 | 264 | 157 | 241 | 253 | 242 | - | 2269 |
| امارات | 3 | 3 | 3 | 6 | 4 | 5 | 5 | 3 | 5 | 6 | 7 | 8 | 58 |
| کویت | 3 | 5 | 4 | 6 | 6 | - | - | - | - | - | - | - | 24 |
| سودان | 2 | 1 | 1 | 1 | 1 | 2 | 3 | 2 | - | - | - | - | 13 |
| سوریه | 1 | - | 7 | 1 | 1 | 10 | 8 | 7 | 9 | 8 | 7 | 8 | 74 |
| الجزایر | 2 | 2 | 1 | 2 | 2 | - | 5 | - | - | 6 | 7 | 8 | 33 |
| مغرب | 2 | 13 | 11 | 23 | 23 | 20 | 25 | 20 | 17 | 6 | 1 | 7 | 165 |
| قطر | 3 | 3 | 6 | 3 | 4 | - | - | - | 5 | 4 | 6 | 6 | 40 |
| مصر | 2 | - | - | - | - | - | - | 1 | 1 | 2 | 3 | - | 9 |
| تونس | - | - | - | - | - | 4 | 3 | - | - | 2 | - | - | 9 |
| یمن | - | - | - | - | - | - | - | 8 | 13 | 15 | 17 | 14 | 67 |
| چک | 2 | 2 | 2 | 2 | 3 | 2 | 2 | - | 2 | - | - | 2 | 21 |
| ترکیه | 2 | 5 | 7 | 12 | 6 | - | 3 | 4 | 6 | 10 | 7 | 4 | 66 |
| تایلند | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 | - | - | - | 3 |
| هند | 2 | 4 | 7 | 2 | 2 | 3 | 1 | 1 | 2 | - | - | - | 24 |
| اسپانیا | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 12 | 6 | 2 | 2 | - | 2 | - | 84 |
| ایتالیا | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 8 | 8 | 8 | - | 2 | - | 86 |
| آلمان | - | 2 | 1 | 3 | - | - | - | - | - | - | - | - | 6 |
| سوئیس | - | - | 2 | 1 | - | - | - | - | - | - | - | - | 3 |
| پاکستان | 7 | - | 6 | 2 | 5 | 3 | 3 | 3 | 3 | 3 | 2 | 3 | 40 |
| یونان | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 10 | 6 | 2 | - | 98 |
| فرانسه | - | - | 6 | - | - | - | - | - | - | - | - | - | 6 |
| روسیه | 59 | 63 | 69 | 98 | 100 | 23 | 21 | - | - | - | - | 8 | 441 |
| هلند | 3 | 5 | 4 | 3 | 4 | 5 | 4 | 5 | 3 | 1 | - | - | 37 |
(77)
تعداد دانشجویان اردنی که در خارج تحصیل می کنند
| سال تحصیلی | تعداد دانشجویان | تغییرات سالیانه |
| 1998/1999 | 21408 | 3/1- |
| 1999/2000 | 22819 | 6/6 |
| 2000/2001 | 23003 | 8/0 |
| 2001/2002 | 25329 | 1/10 |
| 2002/2003 | 19221 | 1/24- |
| 2003/2004 | 17727 | 8/7- |
| 2004/2005 | 16974 | 2/4- |
| 2005/2006 | 17220 | 4/1 |
| 2006/2007 | 16753 | 7/2- |
| 2007/2008 | 19696 | 6/17 |
| 2008/2009 | 20854 | 9/5 |
| 2009/2010 | 19451 | 7/6- |
| 2011/2012 | 11173 | * |
(78)
11-11 تعداد دانشجویان خارجی در کشور
تعداد دانشجویان خارجی در دانشگاه های اردن 1994/1995 به شرحی است که در جدول دیده می‌شود:
| دانشگاه | جمع کل | لیسانس | دیپلم عالی | فوق لیسانس | دکترا | ||||
| دانشگاه اردن | جمع | 2001 | 1672 | 5 | 290 | 34 | |||
| دختر | 760 | 705 | 1 | 52 | 2 | ||||
| دانشگاه یرموک | جمع | 1180 | 984 | 4 | 192 | 0 | |||
| دختر | 392 | 369 | 3 | 20 | 0 | ||||
| دانشگاه موته | جمع | 378 | 375 | 0 | 3 | 0 | |||
| دختر | 113 | 113 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه علوم و فنآوری | جمع | 439 | 363 | 0 | 76 | 0 | |||
| دختر | 114 | 111 | 0 | 3 | 0 | ||||
| دانشگاه آل بیت | جمع | 209 | 163 | 0 | 46 | 0 | |||
| دختر | 71 | 70 | 0 | 1 | 0 | ||||
| کلیــة عمان الجامعیــة | جمع | 87 | 87 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 6 | 6 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه عمان
(الاهلیــة) |
جمع | 890 | 890 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 175 | 175 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه فیلادلفیا | جمع | 10 | 0 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه اسراء | جمع | 758 | 758 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 54 | 54 | 0 | 0 | 0 | ||||
| جامعــة العلوم
التطبیقیـة |
جمع | 1901 | 1901 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 225 | 225 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه دختران اردن | جمع | 390 | 390 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 390 | 390 | 0 | 0 | 0 | ||||
| کلیــة الامیرة سمیــة الجامعیـة | جمع | 18 | 18 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 3 | 3 | 0 | 0 | 0 | ||||
| آکادمی موسیقی اردن | جمع | 4 | 4 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه زیتونــة | جمع | 132 | 132 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 26 | 26 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه جرش
(الاهلیــة) |
جمع | 39 | 39 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 20 | 20 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه اربد
(الاهلیــة) |
جمع | 8 | 8 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 4 | 4 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشگاه زرقاء
(الاهلیــة) |
جمع | 35 | 35 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 10 | 10 | 0 | 0 | 0 | ||||
| دانشکده علوم تربیتی | جمع | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 | |||
| دختر | 2 | 2 | 0 | 0 | 0 | ||||
| جمع کل | جمع | 8481 | 7831 | 9 | 607 | 34 | |||
| دختر | 2365 | 2283 | 4 | 6 | 2 | ||||
(79)
11-12 آموزش بزرگسالان
در سال 2005 برای کاهش بی‌سوادی نظام جدید آموزش بزرگسالان شکل گرفت، به این ترتیب که کمیته‌ای برای آموزش بزرگسالان و کاهش بی سوادی در وزارت آموزش و پرورش تشکیل شد که به ریاست معاونت عمومی آموزش و امور فنی و شامل چهار مدیریت معاون کمیته ملی آموزش، علم و فرهنگ، مدیر مربوط به فرهنگ نظامی، مدیر عمومی آموزش از هیئت مدیره آموزش عمومی و امور دانش آموزان، یک نماینده از وزارت توسعه اجتماعی، یک نماینده از موسسات اجتماعی خصوصی بود. این کمیته مسئولیت های زیر را به عهده دارد:
1. تنظیم سیاست عمومی مرکز آموزش بزرگسالان و کاهش بی سوادی
2. تایید برنامه های این مرکز در جهت آگاهی از اهمیت آموزش بزرگسالان و کاهش بی سوادی
3. همکاری با انجمن هایی که در زمینه ی آموزش بزرگسالان و کاهش بی سوادی در هر مکان عمومی و خصوصی و کشورهای عربی کار می کنند.
علم آموزان در این مراکز به وسیله ی آزمونی که معلمان این مراکز تنظیم کرده اند، طبقه بندی می شوند. که به طور کلی به دو گروه تقسیم می شوند:
گروه مبتدی ها: طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش آموزان به سطح چهار آموزش عمومی می‌رسند.
گروه پیرو: طول این دوره 16 ماه آموزشی است که در این رده دانش آموزان به سطح شش آموزش عمومی می رسند.
این نظام جدید شاغل شدگان را نسبت به نظام تعریف شده در سال 1980 افزایش داد.
دانش آموزان در ابتدای ماه ژوئن امتحان نهایی دارند که در صورت قبولی با نمره کلی 50 درصد به بالا می توانند مدرک باسوادی دریافت کنند. (80)
11-13 مراکز پژوهشی غیردانشگاهی
• مرکز تحقیقاتی اردن جدید (UJRC) یکی از مبتکرترین و پویاترین مراکز تحقیقاتی در اردن است. این مرکز یک سازمان مستقل غیردولتی در اردن است که به منظور پیشرفت اردن و جهان عرب فعالیت می کند و دستیابی به این هدف را از طریق پیشرفت تحقیقات علمی، برگزاری بحث و گفتگو، تشکیل جلسات و کارگروه ها و تبادل اطلاعات با سایر سازمان های منطقه ای و بین المللی دنبال می کند. این مرکز اهداف خود را با بررسی، تالارهای گفتگو و بحث، به خصوص درباره مسائل دموکراسی و با ارتقاء سیاست ها و قانون های عمومی در کارگروه ها، جلسات فکر، کنفرانس‌ها و سمینارها پیگیری می کند. (81)
این مرکز در سال 1990 به عنوان یکی از شاخه های مجله ی اردن جدید که هر سه ماه یک بار منتشر می شود، تاسیس شد و کار خود را با مجوز بخش مطبوعات و رسانه ی وزارت اطلاعات در سال 1993 آغاز کرد. (82)
• مرکز تحقیقات اجتماعی اردن. این مرکز در سال 1998 به عنوان یک موسسه ی مستقل و غیر انتفاعی تاسیس شد. هدف این مرکز پرورش و ارتقاء دانش علمی در تمام زمینه ها در اردن است. موارد اصلی که در این مرکز مورد بررسی قرار می گیرند عبارتند از: توسعه و تغییرات اجتماعی، نابرابری های اجتماعی، فقر و بیکاری، نابرابری های جنسی، خشونت علیه زنان و کودکان، مشکلات اجتماعی و مصالح اجتماعی. این مرکز با استفاده از پویاترین روش های تحقیقی و همکاری با مجرب ترین محققان اردن بر مسائل تحصیلی و حرفه ای متمرکز است و تلاش می کند فاصله ی بین تحقیقات دانشگاهی و موسسات متمرکز بر تحقیقات سیاسی را پر کند. هم چنین این مرکز با سازمانهای دولتی و غیر دولتی و مراکز جامعه شهری منطقه ای و بین المللی همکاری می کند و در خصوص بسیاری از مسائل به سازمان های ملی و بین المللی مشاوره می دهد. (83)
• مرکز تحقیقات شرق شناسی آمریکا در امان یکی از بزرگ ترین مراکز تحقیقاتی در اردن است. این مرکز تحقیقات و نشریات باستان شناسی در منطقه را ارتقاء می دهد. فعالیت های اصلی این مرکز شامل برنامه های همکاری با محققان، حفاری های باستان شناسی و پروژه های بازیافت و سایر برنامه های تحصیلی است و دارای یک موسسه زبان عربی است که گاهی گفت و گوهای عمومی درباره باستان شناسی را برگزار می کند. این مرکز خصوصی یکی از بهترین کتابخانه های باستان شناسی را در اردن و خاورمیانه در اختیار دارد و هزینه های خود را از بعضی شرکت ها و افراد تامین می‌کند. این مرکز عضو انجمن مراکز تحقیقات خارجی آمریکاست که به طور مستقل در سراسر دنیا فعالیت می کنند.(84)
آموزش عالی در خارج از کشور
اردن مانند بسیاری از کشورهای جهان سوم از مشکل فرار مغزها به کشورهای توسعه یافته رنج می برد. فرار مغزها از اردن در خلال سه دهه اخیر افزایش قابل توجهی داشته به طوری که آثار منفی بر پیشرفت اقتصادی و اجتماعی که به جاگذاشته است. (85)
جدول زیر میزان فرار مغزها را از برخی کشورهای عربی به امریکا در سالهای 1961-1962نشان می دهد. این میزان در کشور اردن بیش از سایر کشورهای عربی به چشم می خورد. چنان که ملاحظه می شود پس از اردن، کشورهای مصر و لبنان قرار دارند.
| کشور | هنرمندان | مهندسان | علوم تجربی | علوم اجتماعی | پزشکان | پرستاران | مجموع هنرمندان | جمع کل |
| لبنان | 1211 | 277 | 95 | 20 | 169 | 97 | 1869 | 8191 |
| اردن | 886 | 117 | 47 | 11 | 27 | 42 | 1130 | 9548 |
| عراق | 794 | 165 | 67 | 4 | 45 | 13 | 1088 | 4192 |
| سوریه | 463 | 129 | 30 | 5 | 43 | 13 | 683 | 2406 |
| مصر | 2716 | 570 | 240 | 46 | 247 | 25 | 3844 | 9315 |
| مغرب | 238 | 18 | 4 | 2 | 14 | 9 | 285 | 2473 |
| تونس | 139 | 4 | 6 | 2 | 13 | 2 | 166 | 479 |
| الجزایر | 113 | 10 | 2 | 1 | 6 | 1 | 133 | 981 |
| مجموع | 6560 | 1294 | 492 | 103 | 581 | 202 | 9232 | 37603 |
(86)
دلایل فرار مغزها از اردن:
- عقب ماندگی موسسات آموزشی در اردن(87)
- محدودیت فعالیت های پایان نامه ها(88)
- کاهش سطح آزادی های دانشگاهی و آزادی های عمومی
- عدم ثبات در مشاغل(89)
- محدودیت تلاشهای عربی کردن آموزش عالی(90)
- عدم ثبات سیاسی
- نادیده گرفته شدن افراد تحصیل کرده
- کاهش درآمد افراد تحصیل کرده(91)
- انتشار فساد و رشوه(92)
منابع:
1. http://www.moe.gov.jo/en/MenuDetails.aspx?MenuID=32 وزارة التربیة و التعلیم
2. The development of education national report of the Hashemite kingdom “Inclusive education: The way of the future” by the Ministry of Jordan, October 2008 p. 13
3. Ibid. pp11, 12
4. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین المللی تبلیغ، ص 21
5. الزغل، الدکتور علی. الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن 1994، ص 21
6. الزغل، الدکتور علی. الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن 1994 ص 22
7. الزغل، الدکتور علی. الشباب فی الاردن، عمان: لجنة تاریخ الاردن 1994 ص 22
8. Year Book 2013, Department of statistics, p. 149
9. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین المللی تبلیغ، ص 22 و 23
10. Year Book 2013, Department of statistics, p. 150
11. Year Book 2013, Department of statistics, p. 151
12. Year Book 2013, Department of statistics, p. 152
13. Year Book 2013, Department of statistics, p. 153
14. Year Book 2013, Department of statistics, p. 154
15. Year Book 2013, Department of statistics, p. 160
16. فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: کمیسیون ملی یونسکو در ایران،مرکز انتشارات، 1379. ص 744
17. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، ص 5
18. ایضاً ص 5
19. ایضاً ص 6
20. ایضاً ص142
21. ایضاً ص144
22. ایضاً ص 148-149
23. ایضاً ص 150
24. ایضاً ص 24
25. ایضاً ص 24
26. ایضاً ص 25
27. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163
28. Year Book 2013, Department of statistics, p. 169
29. Year Book 2013, Department of statistics, p. 170
30. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171
31. خبرگزاری فارس 17/12/88
32. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، 153
33. ایضا ص 141
34. ایضا ص 6 و 7
35. Year Book 2013, Department of statistics, p. 163
36. Year Book 2013, Department of statistics, p. 165
37. Year Book 2013, Department of statistics, p. 166
38. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، ص 7
39. ایضا ص 26
40. ایضا ص 27
41. ایضا ص 28
42. ایضا ص 32
43. ایضا ص 35
44. ایضا ص 36
45. ایضا ص 36
46. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین المللی تبلیغ، ص 23
47. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، ص 57
48. ایضا ص 58
49. ایضا ص 61
50. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین المللی تبلیغ، ص 25
51. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، ص 62
52. ایضا ص 63
53. پادشاهی اردن، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، معاونت بین الملل، مرکز بین المللی تبلیغ، ص 25
54. ایضا ص 24
55. ایضا ص 26
56. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن ، 1992، ص 20
57. www.isc.gov.ir/NASHRIYAT-ELMI-MOSAVAB/.../arabi92.xlsx
58. http://research.ju.edu.jo/Home.aspx the University of Jordan
59. http://globalcenters.columbia.edu/amman
60. منصور فاروق، النشر و المطابع و المکتبات، منشورات لجنة تاریخ الأردن ، 1992، ص 34
61. ایضا ص 34
62. ایضاً ص 35
63. ایضاً ص 35
64. ایضاً ص 36
65. ایضاً ص 38
66. ایضاً ص 39
67. منصور فاروق، دایره المعارف کتابداری و اطلاع رسانی ترجمه بزرگچمی ویدا، کتابخانه جمهوری اسلامی ایران 1381
68. وبلاگ دکتر فاضلی، نوشته شده توسط ایشان، جمعه بیست و پنجم بهمن 1392
69. سایت خبری الفنار(الفنار للاعلام)، 13-8-2017،
https://www.al-fanarmedia.org
70. سایت خبرنی، 6-10-2018،
https://www.khaberni.com/news
71. سایت خبری رویا(رویا الاخبرای)، 22-12-2019،
https://royanews.tv/news/200533
72. سایت خبری المدینه( المدینه الاخباریه)(المدینه نیوز)، دسامبر2019،
https://www.almadenahnews.com/article/795083
73. خبرگزاری عمون، 1-11-2010،
https://www.ammonnews.net
74. https://www.just.edu.jo/ar/aboutjust/Pages/Facts.aspx سایت دانشگاه
75. http://units.ju.edu.jo/ar/finance/Pages/Budget.aspx سایت دانشگاه
76. روزنامه الرّای(صحیفه الرّای)، 5-12-2019، (سخنان دکتر عبدالله عزام الجراح یکی از اساتید دانشگاه موته می‌باشد)
77. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، ص 130و131
78. Year Book 2013, Department of statistics, p. 171
79. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، ص 134و133
80. The comprehensive evaluation study of illiteracy elimination program in Jordan, Amman, 2007
81. ujrc-jordan.net - :: Al Urdun Al Jadid Research Center (UJRC
82. http://www.ujrc-jordan.org/
83. http://jcsr-jordan.org/usersite/default.aspx
84. http://globalcenters.columbia.edu/amman
85. التل احمد یوسف، التعلیم العالی فی الاردن، منشورات لجنة تاریخ الأردن، 1998، ص 91
86. ایضاً ص 93
87. ایضاً ص 94
88. ایضاً ص 97
89. ایضاً ص 98
90. ایضاً ص 99
91. ایضاً ص 100
92. ایضاً ص 101
[1]. International General Certificate of Secondary Education
گواهینامه بین المللی عمومی تحصیلات متوسطه
[2]. Standardized Test
آزمون استاندارد ورود به کالج که در آمریکا استفاده می شود
[3]. Baccalayreate
دیپلم بین المللی
[4]. General Certificate of Secondary Education
گواهی عمومی تحصیلات متوسطه