حزب وحدت اسلامی افغانستان

شورای ائتلاف یا ائتلاف هشت‌گانه و بعد نه‌گانه زمینه را برای وحدت واقعی همه احزاب و گروه‌های شیعه، که در شورای ائتلاف جمع شده بودند، فراهم کرد. رهبران ائتلاف و سایر رهبران سیاسی و جهادی شیعه در بامیان جمع شدند و میثاق وحدت را امضا کرد. میثاق وحدت زمینه را برای تشکیل حزب وحدت فراهم کرد. اساسنامه حزب وحدت در ۲۰ ماده تنظیم شد و کنگره سراسری آن در سال ۱۳۶۸/ ۱۹۸۹، به مدت چهار روز در بامیان تشکیل شد. احزاب متحدشده عبارت بودند از:

سازمان نصر افغانستان، پاسداران جهاد اسلامی، نهضت اسلامی، جبهه متحد انقلاب اسلامی، سازمان نیروی اسلامی، حزب دعوت اسلامی افغانستان و شورای اتفاق اسلامی افغانستان.

ابتدا این هفت حزب به حزب وحدت پیوستند و در سال ۱۳۷۱، سازمان مجاهدین، حزب‌الله و برخی احزاب دیگر هم به آن پیوستند. اعضای اصلی حزب وحدت اسلامی عبارت بودند از:

شهید عبدالعلی مزاری، محمدحسین صادقی نیلی، علی جان زاهدی، محمدکریم خلیلی، محمد اکبری، شهید حسین داد، امینی (اشترلی)، شهید افکاری، قربانعلی عرفانی، یوسف واعظی، سید مصطفی کاظمی، محمد محقق، شفق سرپلی، شفق بهسودی و صادقی پروانی، از این میان عبدالعلی مزاری به سمت دبیر کلی حزب وحدت اسلامی انتخاب شد.

حزب وحدت پس از پیدایش، طی مدت سه سال، هزاره‌جات و سایر مناطق شیعه‌نشین را تحت کنترل و پوشش خود درآورد و امنیت را در آن برقرار ساخت و اعتبار داخلی و بین‌المللی پیدا کرد و برای شرکت در نشست‌های بین‌المللی دعوت شد. در اسفند ۱۳۷۱، گروه طالبان عبدالعلی مزاری، دبیر کل حزب را به شهادت رساند. مزاری در سال ۱۳۲۵ در خانواده‌ای فقیر در روستای نانوایی در فرمانداری چهارکنت ولایت بلخ متولد شد و پس از تحصیلات اولیه برای تکمیل تحصیلات خود راهی نجف و قم شد و در سال ۱۹۷۸ پس از بازگشت به چهارکنت اولین قیام را در این منطقه علیه حکومت حزب خلق به راه انداخت. پس از شهادت، او را از غزنی تا بامیان تشییع کردند و در مزار شریف دفن کردند. طالبان پس از تصرف مزار شریف در سال ۱۳۷۷، قبر مزاری را ویران کرد و هرکسی را در اطراف آن یافت به قتل رساند. پس از سقوط طالبان، قبر او دوباره بازسازی شد.

اولین اقدام حزب وحدت پس از شهادت مزاری، انتخاب عبدالکریم خلیلی به دبیر کلی حزب وحدت بود. از این زمان حزب وحدت مرکزیت خود را از غرب کابل به هزاره‌جات منتقل کرد و در بامیان مستقر شد.

بعدها اختلافاتی در حزب وحدت بروز کرد؛ ازاین‌رو حزب به دو شاخه مزاری و حزب وحدت اکبری تقسیم شد. رهبری شاخه مزاری را که شاخه اصلی بود عبدالعلی مزاری و بعد محمدکریم خلیلی برعهده‌گرفتند و رهبری شاخه اکبری را محمد اکبری عهده‌دار شد.

حزب وحدت پس از برکناری طالبان دچار انشعاب شد و به پنج شاخه تبدیل شد:

• حزب وحدت اسلامی به رهبری محمدکریم خلیلی و داشتن هفته‌نامه مشارکت ملی؛
• حزب وحدت اسلامی به رهبری محمد محقق و داشتن نشریه انتخاب؛
• حزب وحدت اسلامی به رهبری محمد اکبری؛
• حزب وحدت اسلامی ملت افغانستان به رهبری قربانعلی عرفانی و داشتن نشریل میثاق وحدت؛
• حزب اقتدار ملی به رهبری سید مصطفی کاظمی و داشتن نشریه صحیفه؛ پس از شهادت کاظمی، رهبری این حزب را فاضل سنگچارچکی برعهده گرفت.

بیشتر احزاب دوران جهاد در افغانستان (اعم از شیعه و سنی) بیش از آنکه رنگ‌وبوی ملی و دینی داشته باشند زیربنا و رنگ‌وبوی قومی داشتند. تداوم انحصارگری‌های قومی باعث شده بود تا احزاب و گروه‌های جهادی نیز واکنش قومی داشته و هرکدام از قوم خاصی نمایندگی کرده و به نفع قوم خود تبلیغ و فعالیت‌کنند. این به این معنا نیست که احزاب مبنای قومی صرف داشته‌اند، بلکه به این صورت است که اکثریت اعضای آن را افراد و طرفداران قومی تشکیل می‌داده‌اند؛ چنان‌که در حزب اسلامی حکمت یار افرادی از تاجیک‌ها و فارس‌زبان‌ها نیز حضور داشتند. در دهه‌های ۱۳۶۰ و ۱۳۷۰، بیشتر اتحادها و ائتلاف‌های احزاب و گروه‌های افغان شکننده و زودگذر بود و به دلیل تغییر اوضاع و شرایط اتحادها و ائتلاف‌ها عمر زیادی نداشت.

نیز نگاه کنید به

سیاست و حکومت افغانستان؛ نظام حزبی افغانستان؛ احزاب شیعه افغانستان