جنگ استقلال افغانستان

امان‌الله خان سلطنت خود را با اعلام استقلال افغانستان از انگلیس و وعده اصلاحات آغاز کرد. او گفت اصلاحاتی خواهد کرد تا کشورش در بین ممالک متمدن جهان جایگاه مناسب خود را به دست آورد. اولین اقدام او هم پس از شروع سلطنت، کسب استقلال کشورش بود.

افغانستان از زمان حبیب‌الله خان، در قبال اتخاذ موضع بی‌طرفی در جنگ جهانی اول، خواهان استقلال از انگلیس بود، اما انگلستان با آن مخالفت می‌کرد. از سوی دیگر، احساسات استقلال‌خواهانه به‌تدریج تقویت می‌شد، انقلاب اکتبر ۱۹۱۷، روسیه نیز، که سیاست عدم مداخله در امور دیگران را تبلیغ می‌کرد، در این مسیر بی‌تأثیر نبود؛ امان‌الله خان که ضد انگلیسی بود پس از شروع سلطنت، بنای کار خود را بر کسب استقلال و خروج افغانستان از انزوا گذاشت.

امان‌الله خان در ۳ مارس ۱۹۱۹، طی نامه‌ای به نایب‌السلطنه انگلیس در هند، ضمن اعلام مرگ حبیب‌الله خان و شروع امارت خود، از افغانستان به‌منزله کشوری مستقل و آزاد یاد کرد و آمادگی خود را برای انعقاد پیمانی جدید در روابط دو کشور اعلام کرد؛ ولی حکمران هند طفره رفته و پاسخی نمی‌داد. امان‌الله خان در ماه آوریل ۱۹۱۹، این موضوع را با نماینده انگلیس در کابل مطرح کرد و خواهان انعکاس آن به دولت انگلستان شد؛ ولی پاسخی دریافت نکرد؛ بنابراین برای دولت افغانستان مسجل شد که انگلیس به‌سادگی حاضر به ازدست‌دادن موقعیت و امتیازات خود در افغانستان نیست. تصمیم امان‌الله خان این بود که در صورت مخالفت انگلستان با استقلال افغانستان، حتی به درگیری و جنگ متوسل شود و طرح‌ها و برنامه‌هایی هم برای عملیات سرحدی در نظر گرفت، در تورخم نیز زدوخوردهایی به‌وقوع پیوست. انگلیس‌ها هم، که قبلا تجربه عملیات نظامی را در افغانستان داشتند، کوشیدند ضربه‌ای نظامی بر افغانستان وارد سازند تا امان‌الله خان دست از لجاجت برداشته، مجبور به همکاری با انگلیس شود، در ماه می ۱۹۱۹، انگلیس با تقویت نیروهای خود در تنگه خیبر، نیروهای افغان را وادار به عقب‌نشینی کرد، از سوی دیگر به طرف قندهار نیز حمله کرده، عده‌ای را اسیر گرفت و مناطقی را در جلال‌آباد، قندهار و سایر سرحدات تصرف کرد و هواپیماهای آن به مدت ده روز شهرهای جلال‌آباد و کابل و اطراف خیبر را بمباران کردند. امان‌الله خان متوجه شد که امکانات ارتش افغانستان ضعیف است و قادر به مقاومت طولانی نیست و اگرچه هیجانات عمومی برای مقابله با انگلیس در حال گسترش بود، او پیشنهاد متارکه جنگ و برقراری صلح کرد.

پس از خاتمه جنگ و امضای پیمان متارکه، مذاکرات افغانستان و انگلیس برای استقلال افغانستان آغاز شد. در ۲۵ جولای ۱۹۱۹، یک هیئت افغان وارد راولپندی شد و مذاکرات آغاز شد. در ۸ اوت ۱۹۱۹، معاهده صلح میان دو کشور امضا شد و بر مبنای این معاهده واردات اسلحه به افغانستان ممنوع شد، کمک مالی انگلیس به افغانستان قطع شد، خط مرزی دوراند مورد تأیید قرار گرفت و استقلال افغانستان در امور داخلی و خارجی تأیید شد. شرایط این قرارداد برای افغانستان سنگین بود؛ ولی از لحاظ محتوایی به سود این کشور بود. در اکتبر ۱۹۲۰، مذاکرات دو کشور در کابل برگزار شد؛ ولی پیشرفتی نداشت. با نامه امان‌الله خان به نایب‌السلطنه انگلیس در هند، یک هیئت انگلیسی در ژانویه ۱۹۲۱، وارد کابل شد و پس از مذاکرات طولانی، هیئت انگلیسی که دیگر راهی جز پذیرش استقلال افغانستان یا قطع مذاکرات و بازگشت به هند نداشت، کوتاه آمد و در ۲۲ نوامبر ۱۹۲۱ عهدنامه‌ای بین دو کشور امضا شد که به‌موجب آن، انگلستان استقلال افغانستان را کاملا به رسمیت شناخت، مناسبات دوستانه سیاسی و روابط تجاری میان افغانستان و انگلستان برقرار شد، سفارتخانه‌های دو کشور در کابل و لندن تأسیس شد و سفارتخانه‌های سایر کشورها با افغانستان نیز راه‌اندازی شد. در این معاهده انگلستان، استقلال کامل افغانستان را به رسمیت شناخت و افغانستان نیز با الفاظ صریح و واضح خط مرزی دوراند را به‌منزله سرحد دو کشور تأیید کرد و از تمامی دعاوی‌اش در آن سوی دوراند صرف‌نظر کرد.

نیز نگاه کنید به

سیاست و حکومت افغانستان؛ قیام افغانستان علیه انگلیس