صنایع دستی در اردن

از دانشنامه ملل

وضعیت و انواع صنایع دستی

دیدار از اردن بدون مشاهده صنایع دستی آن لطف چندانی ندارد. ساخت صنایع دستی سنتی اردن از نسلی به نسل دیگر منتقل شده است. این صنایع دستی از زمانی که اردنی‌ها نیازهای خانگی خود را با بافتن زیرانداز و ساخت بشقاب‌های سفالین و ظروف آشپزخانه برطرف می‌کردند بین آن‌ها رایج بوده است. آمیختگی فرهنگی تصورات اسلامی و عربی به نحو موثری در صنایع دستی هم چون لیوان‌های زیبا و دست ساز، ظروف سفالین، زنبیل‌ها و فرش‌های بافته شده و خیاطی‌های بدیع و نفیس جلوه‌گری می‌کند. از صنایع دستی کوچک و ظریف نیز می‌توان به بطری‌های شنی تزئین شده، مجسمه‌های خوش تراش و جواهرات نقره کم‌نظیر اشاره کرد.

در خلال قرن گذشته صنایع دستی اردنی‌ها از مهارت و سلایق سنت‌های فرهنگی دیگر بهره‌های فراوانی برده است. فلسطینی‌هایی که در سال‌های 1948 و 1967 مجبور به ترک سرزمین خود شدند، میراث هنری خود را همراه خویش به اردن آوردند که مشابه همان اتفاق فرهنگی بود که با ورود قرقیزها و آمریکایی‌ها به اردن در اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 رخ داد. چنان که ذکر شد صنایع دستی اردن از فرهنگ‌های مختلف الهام گرفته است؛ صنایع دستی بادیه‌نشین‌ها دربرگیرنده وسایل ضروری زندگی هم چون زیراندازها و چادرهای دست ساز، زیور آلات نقره و خیاطی‌هایی است که نشان دهنده‌ی وابستگی‌ها و شأن و مقام قبیله است.

هنرهای تزئینی که امثال آن‌ها را می‌توان در موزائیک‌ها و سنگ‌تراشه‌های یافت شده در مکان‌های باستان شناسی دید خود بیانگر هنر مردمان این سرزمین است. موزائیک‌ها یکی از شاخه‌های مهم میراث صنایع دستی اردن به شمار می‌روند موقعیت جغرافیایی کشور اردن امکان دسترسی هنرمندان این خطه را به تمام سنگ‌های رنگی از سنگ‌های آتش فشانی سیاه تا گرانیت‌های سفید مهیا ساخته است.

یکی از قدیمی‌ترین صنایع دستی در اردن سفالگری است که به دلیل میراث فرهنگی غنی شامل تمام ادوار ساخت سفال می‌شود. قدیمی‌ترین تکه‌های سفالی که در اردن پیدا شده مربوط به قرن دوم و سوم هجری می‌باشد. شواهد نشان می‌دهد که آن‌ها در جراش ساخته شده است. این هنر در زمان ایوبی‌ها و ممالیک رواج زیادی داشته است. آن‌ها از این هنر برای ساخت ظروف سفالی، ظرف آب و غذا استفاده می‌کردند. این ظروف با نقاشی‌های هندسی و خطی و ستاره‌های مختلف تزیین می‌شدند. نمونه‌هایی از این ظروف در عجلون، کرک، حسبان و ذیبان یافت شده است. این هنر تا به امروز همچنان وجود دارد. هنرهای دستی دیگری از جمله کنده‌کاری روی چوب، معرق کاری، مکرومه کاری، ساخت شیشه‌ای رنگی و ساخت ابزار و ادوات کشاورزی سنتی همچنان در اردن موجود است[۱].

امروزه روش‌های سنتی و طراحی‌های جدید در تمامی کارگاه‌های محلی در سراسر اردن دیده‌می‌شود[۲]. گلدوزی و قلاب بافی همچون جواهرات بیانگر شأن اشخاص در اردن بوده است. همچنین وابستگی‌های منطقه‌ای و قبیله‌ای بوسیله طرح‌ها و نقش‌های بافت‌ شده به نمایش در‌می‌آمدند[۳]. این هنر در اردن بسیار رایج است؛ به طوری‌که زنان لباس‌های خود را با گلدوزی‌های ابریشمی از اشکال هندسی، گیاهی یا حیوانی که به یک مرجع دینی ارتباط داشته باشد تزیین می‌کنند. هر طرح دارای نام و مناسبت خاصی است و با رنگ‌های آن موضوع ارتباط تنگاتنگی دارد و هر مرحله از زندگی انسان در این گلدوزی‌ها، رنگ خاصی دارد. امروزه بسیاری از این دست بافته‌ها در فروشگاه‌ها در دسترس هستند. با این وجود اغلب زنان ترجیح می‌دهند که‌ این صنایع هنری را با دستان خود خلق کنند. نمونه‌ای از این هنر لباس سنتی مدرقای مشکی رنگ است که در قسمت پائین قلاب بافی شده است و بسیار جذاب و زیبا به نظر می‌رسد[۴].

از دیگر صنایع دستی اردن باید جواهر کاری و بافندگی را نام برد. نساجی و بافندگی از قدیم الایام در شهرها و روستاهای اردن وجود داشته و مردم انواع فرش و پارچه را از جنس پشم و ... می بافتند. شهر مادبا و کرک به‌این صنایع دستی مشهور است[۵]. بافندگی که بیشتر در بین بادیه‌نشین‌ها رواج دارد، یکی از مهارت‌های بازمانده از سنت‌های قدیمی است. اغلب موی بز مواد اولیه بافندگان را تامین می‌کند که در نهایت به چادرها و سایر موارد مورد نیاز زندگی بادیه‌نشینی تبدیل می‌شود. منطقه بلقاء با ریسندگی پشم و روستای باعون در عجلون نقش مهمی در صنعت ریسندگی پشم ایفا می‌کنند. منطقه کرک و روستاهایش نیز به هنر بافندگی مشهور هستند. جواهرکاری نیز همزمان با اولین جوامع ما قبل تاریخ پا به عرصه‌ی زندگی مردم گذاشت و به نماد فرهنگی و قبیله‌ای مردم تبدیل شد[۶].

حصیربافی از دیگر هنرهای سنتی اردن است؛ در گذشته، نوعی از حصیر به نام کرک یا کرکر وجود داشت که از رشته‌هایی از گیاهان بافته و با رنگ‌های زیبایی، رنگ آمیزی می‌شد وجود داشت. پارچه‌های کتانی و نخی رنگ‌آمیزی شده با رنگ‌های مختلف و حصیر‌های کرک در همه جای دنیا بسیار متمایز و محبوب به شمار می رفتند[۷].

سبد بافی از هنرهای سنتی است که هنوز در برخی نقاط اردن رایج است. در اطراف رود اردن که نی می‌روید، از چوب نی در شکل و‌ اندازه‌های مختلف برای میوه، سبزی و ظرف نگهداری حبوبات، سبد و هم‌چنین کندوهای عسل و صندوق‌های هدیه می‌ساختند. اردنی‌ها از برگ‌های پهن درخت موز که رنگ زیبایی دارد طناب‌هایی برای ساخت ظرف‌ها و سبدهای متنوع در شکل و‌اندازه گوناگون تهیه می‌کردند. در نواحی شمال و دشت‌های جنوب اردن هرساله گندم وجو کاشته میشد. زنان این مناطق نیز پس از برداشت محصول، ساقه گندم و جو را خشک می‌کردند و در فصل زمستان که فرصت بیشتری داشتند با استفاده از این ساقه‌ها ظرف‌ها، سبدها و زنبیل‌های زیبایی برای استفاده در زندگی روزمره می‌بافتند[۸].

فرش‌بافی در منطقه شام (متشکل از اردن، سوریه، لبنان) از قدیمی‌ترین صنایع دستی است. قبل از اختراع دستگاه بافندگی، انسانهای باستان رشته‌ها را به درخت می بستند و برای حفظ یکپارچگی آن، در پایین نخ‌ها وزنه می گذاشتند با اختراع دستگاه بافندگی، این صنعت توسعه یافت و از قدرت و زیبایی فوق العاده‌ای برخوردار شد. این صنعت در کرک و شوبک بسیار شناخته شده بود. اکنون فرش‌ها، به تابلوهای هنری فوق العاده‌ای در طرح‌ها، رنگ‌ها و خوشنویسی تبدیل شده‌اند. نقره کاری از جمله هنرهایی ست که زنان روستا و بادیه برای تزیین لباس‌های خود و ساخت دستبند، گردن بند، انگشتر و گوشواره به کار می‌برند. در این هنر از سنگ‌های قیمتی مانند عقیق، مرجان و عنبر برای تزیین استفاده می‌شود[۹]. تزیین شیشه نیز از گذشته از هنرهای دستی در اردن به شمار می آمد که در آن از رنگ‌های شن و ماسه‌های طبیعی استفاده می‌کردند. شن و ماسه‌های وادی رم، پترا و عقبه دارای رنگ‌های طبیعی زیبایی است. صدف‌های دریایی نیز برای تزیین بخشی از صنایع دستی در اردن کاربرد دارد. انواع صدف و مرجان از آب‌های خلیج عقبه استخراج و در تزیین به کار برده می‌شود. هنر شمشیرسازی و سلاح‌های سنتی در منطقه کرک و موته چندان مشهور بود که شمشیرهای اشراف موته را در سراسر بلاد شام می‌شناختند. این صنعت هنوز هم وجود دارد و شمشیرها و خنجرها را به صورت برجسته تزیین می‌کنند[۱۰].

در نهایت می‌توان از هنر سنگ تراشی نام برد که بدون شک با نام اردنی‌ها شناخته می‌شود، زیرا آن‌ها سنگ تراشان ماهری بودند که رنگ و لعاب جدیدی به سنگ‌ها می‌بخشیدند. چنان که صخره‌های وادی موسی را ساختند و شهر پتراء را در دل سنگ حفر نمودند[۱۱]. خانواده‌ی‌ هاشمی برای حفظ و نگه داری صنایع دستی سنتی اردن، موسسات، دانشگاه‌ها و برنامه‌هایی برای مدارس ابتدایی تدارک دیده و از این طریق هنرمندان این رشته‌ها را تشویق می‌کند و مورد حمایت قرار می‌دهند. شهر مرکزی مادبا، بهشتی برای کارآموزان هنرهای دستی و علاقه مندان به صنایع دستی اردن است. مردان و زنان پا به پای هم در این زمینه تلاش می‌کنند[۱۲].

نیز نگاه کنید به

صنایع دستی در روسیه؛ صنایع دستی در تونس؛ صنایع دستی در ژاپن؛ صنایع دستی در کوبا؛ صنایع دستی و تجارت فرهنگی در چین؛ صنایع دستی در سنگال؛ صنایع دستی افغانستان؛ صنایع دستی در آرژانتین؛ صنایع دستی در مالی؛ صنایع دستی در ساحل عاج؛ صنایع دستی در زیمبابوه؛ صنایع دستی در تایلند؛ صنایع دستی در اسپانیا؛ صنایع دستی در اتیوپی؛ صنایع دستی در سیرالئون؛ صنایع دستی در قطر

کتابشناسی

  1. برگرفته از سایت الدستور https://www.dastour.ir/
  2. برگرفته از http://www.petramoon.com/a-la-carte-tours/handicraft/
  3. برگرفته از http://www.petramoon.com/a-la-carte-tours/handicraft/
  4. برگرفته از http://www.petramoon.com/a-la-carte-tours/handicraft/
  5. صادق الدکتور محمود(1995)، الفن التشکیلی فی الأردن. منشورات لجنــة تاریخ الاردن. ص. 93
  6. برگرفته از http://www.petramoon.com/a-la-carte-tours/handicraft/
  7. برگرفته از سایت الدستور https://www.dastour.ir/
  8. المجله الاردنیه للفنون(2013)، مجلد 6، عدد3، ص. 361-378
  9. صادق الدکتور محمود(1995)، الفن التشکیلی فی الأردن. منشورات لجنــة تاریخ الاردن. ص. 93
  10. برگرفته از سایت الدستور https://www.dastour.ir/
  11. المجله الاردنیه للفنون(2013)، مجلد 6، عدد3، 361-378
  12. برگرفته از سایت نمناک https://namnak.com/