جغرافیای طبیعی و انسانی مصر

جغرافیای طبیعی و انسانی کشور مصر شامل دو بخش جغرافیای طبیعی مشتمل بر مناطق جغرافیایی، آب و هوا، رودها، ارتفاعات و جاذبه های طبیعی مصر است و بخش جغرافیای انسانی مشتمل بر جمعیت و اقلیت های قومی مصر است که در ذیل شرح داده شده است:

جغرافیای طبیعی

محل قرارگیری مصر در قاره آفریقا. برگرفته از سایت lsintspl3.wgbh، قابل بازیابی از https://lsintspl3.wgbh.org/en-us/lesson/ilwgbh17-buster-ilegypt/2

سرزمین مصر در شمال شرقی قاره آفریقا قرار گرفته و از شمال به دریای مدیترانه، از شرق به دریای سرخ، خلیج عقبه و سرزمین فلسطین، از غرب به کشور لیبی و از جنوب به کشور سودان شمالی محدود شده است. نقشه سرزمینی مصر تقریبا مربع شکل است. وسعت این کشور حدود 1002000 کیلومتر مربع است که تنها 7.8% آن قابل سکونت است.

مناطق جغرافیایی

سرزمین مصر به چهار اقلیم تقسیم شده است:

الف- دره نیل و دلتا که حدود 4% از کل مساحت مصر را شامل می­‌شود و در شمال کشور و جنوب سواحل مدیترانه قرار گرفته است. رودخانه نیل از این اقلیم عبور کرده و به دریای مدیترانه می­‌ریزد.

ب- صحرای غربی با مساحت 680/000 کیلومتر مربع، حدود 68% از کل مساحت این کشور، از دره نیل تا مرزهای لیبی گسترده است. صحرای بزرگ شن به طول 500 کیلومتر و عرض مابین 160 و180 کیلومتر در این ناحیه قرار دارد.

ج- صحرای شرقی با وسعت حدود 225000 کیلومتر مربع و 22% از کل مساحت این کشور از دره نیل تا کانال سوئز، دریای سرخ و خلیج سوئز و مرزهای سودان امتداد دارد.

د- شبه جزیره سیناء، مساحتی درحدود 61000 کیلومتر مربع دارد و حدود 6% از کل مساحت مصر را در بر گرفته است. قاعده این شبه جزیره مثلثی شکل در شرق مصر، بر کرانه‌­های مدیترانه و رأس آن در ناحیه رأس محمد در کناره دریای سرخ قرار گرفته و یک ضلع آن در امتداد سرزمین فلسطین و خلیج عقبه وضلع دیگر آن در امتداد خلیج و کانال سوئز قرار دارد.

ارتفاعات مصر

سرزمین مصر در شمار سرزمین­‌های بیابانی و کم ارتفاع است و ارتفاعات اندک آن، بیشتر در نواحی شرقی و جنوب غربی آن قرار دارد. مرتفع ­ترین بلندی در مصر، قله کاترینا با ارتفاع 2637 در میان رشته کوه­‌های سرخ رنگ اطراف دریای سرخ و پس از آن ارتفاعات کوه طور با بلندی 2280 متر و در همان منطقه قرار دارد.

رودهای مصر

مهمترین رودخانه مصر رودخانه نیل است. برگرفته از سایت elephango، قابل بازیابی از https://www.elephango.com/index.cfm/pg/k12learning/lcid/13418/The_Nile_River

مهمترین رودخانه مصر، نیل است که محیط زیست ویژه‌­ای را در این کشور پدید آورده است. این رودخانه از جنوب وارد سرزمین مصر شده و پس از طی مسافت 1536 کیلومتر به سمت شمال، به دریای مدیترانه می‌­ریزد.رودخانه نیل در شمال قاهره به دو شاخه تقسیم شده و مثلث دلتای نیل را تشکیل می‌­دهد که از حاصل­خیزترین زمین‌­های کشاورزی مصر است .که با احداث سد اسوان در سال 1960 تشکیل شده و حدود 4000 کیلومتر مربع مساحت دارد. دریاچه ناصر در مصر علیا از مهمترین دریاچه­‌های مصر و یکی از بزرگترین دریاچه­‌های مصنوعی جهان است که با احداث سد اسوان در سال 1960 تشکیل شده و حدود 4000 کیلومتر مربع مساحت دارد. دریاچه قارون هم با حدود 230 کیلومتر مربع مساحت، یکی از قدیمی­ترین دریاچه‌های طبیعی جهان است و در استان فیوم قرار گرفته است.

آب و هوای مصر

بیشتر خاک مصر روی مدار گرم و خشک زمین قرار گرفته و البته مناطق شمالی از آب و هوای مدیترانه‌­ای برخوردار و دارای تابستان­‌های نسبتا معتدل است.

مصر به لحاظ آب و هوایی به طور کلی دارای دو فصل است؛ فصل تابستان که گرم و خشک است و ماه­‌های مه تا اکتبر را شامل می­‌شود و فصل زمستان که دارای آب و هوایی معتدل و کم باران و از ماه نوامبر تا آوریل ادامه دارد.

بادهای گرم و غبارآلود از ویژگی­‌های جوی این کشور است. این بادها با سرعت می‌­وزند و گاه سرعت آنها به 140 کیلومتر در ساعت می‌­رسد و مقادیر بسیاری شن و گردوخاک را از بیان‌­ها جابجا می­‌کند. وزش این بادها گاه چند روز ادامه دارد و موجب خسارت به اماکن مسکونی و مزارع و اختلال در زندگی روزمره می­‌شود.

بارندگی

نسبت بارش‌­ها در مناطق همجوار ساحلی دریای مدیترانه از سایر مناطق مصر بیشتر است. متوسط سالانه بارش در شهر اسکندریه 200 م.م و در قاهره 25 م.م و کمترین نسبت بارش‌ها در مناطق جنوبی است؛ به گونه­‌ای که در شهرهای اسیوط، قنا و اسوان به یک میلیمتر می‌­رسد. در شبه جزیره سینا در حالی که این نسبت در شهر العریش در شمال این شبه جزیره 105 م.م است، در شهر الطور در جنوب آن به 10 م.م می‌­رسد. در مناطق شمالی بیشترین بارش‌­ها مربوط به ماه­‌های ژانویه و فوریه است. در شهر اسوان در جنوب هم، اوج باران­‌ها در ماه آوریل است. سواحل دریای سرخ نیز در ماه نوامبر بیشترین بارش ­ها را دارد.

دشت نهنگ‌­ها در مصر. برگرفته از سایت westwards، قابل بازیابی از https://westwards.de/egypt/

جاذبه های طبیعی مصر

کشور مصر علیرغم دارا بودن آب و هوایی گرم و خشک و بیابانی بودن، از جاذبه­‌های طبیعی بسیاری برخوردار است و برخی از جاذبه­‌های این کشور از اشتهار جهانی برخوردارند که از جمله آنها مناطق حفاظت شده طبیعی «رأس محمد»، «سانت کاترین»، «دشت نهنگ‌­ها» و «دریاچه قارون» است. رأس محمد در محل تلاقی خلیج سوئز و خلیج عقبه در جنوب شبه جزیره سیناء قرار دارد. این منطقه طبیعی حفاظت شده از ویژگی­‌هایی چون: سواحل مرجانی، دارا بودن ماهی‌­های رنگی، لاک­پشت­‌های دریایی کمیاب، نرم‌­تنان و جلبک­‌های دریایی برخوردار و یکی از زیباترین اماکن غواصی در جهان است.

همچنین در بخش‌­های خشکی آن پرندگان و حیواناتی چون: شاهین، عقاب، لک لک، بز کوهی، آهوی مصری و خرگوش کوهی قابل مشاهده است. منطقه سانت کاترین نیز از جاذبه­‌های طبیعی و دیدنی مصر و یکی از پناهگاه‌­های طبیعی و منحصربه­فرد گیاهان کمیاب صحرای سینا است. اطراف این منطقه با کوه­‌هایی با ارتفاع متفاوت قرار گرفته است. از جمله این کوه‌ها، کوه موسی است با سنگ‌­های سرخ رنگ که طلوع خورشید در این مکان از زیبایی و جذابیت ویژه‌­ای برخوردار است. همچنین چشمه­‌های آب معدنی متعدد از ویژگی­‌های آن است. دشت نهنگ­‌ها در استان فیوم، منطقه‌­ای حفاری شده است که عمر آن به چهل میلیون سال می­‌رسد. طی کاوش‌­ها و حفاری­‌های صورت گرفته در این دشت، مجموعه­‌ای از سنگواره‌­های نهنگ و دندان کوسه و صدف و دیگر آبزیان کشف شده است. اهمیت این دشت طبیعی حفاظت شده آن است که پناهگاهی طبیعی برای حیوانات در معرض خطر انقراض همچون: آهوی سفید، آهوی مصری و برخی پرندگان مهاجر کمیاب از قبیل انواع عقاب، اردک و بلدرچین است.

این منطقه در سال 2005 در فهرست میراث طبیعی جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. دریاچه قارون در شمال شهر فیوم یکی از قدیمی­ترین دریاچه‌­های طبیعی جهان است که حدود 55 هزار فدان مساحت (هرفدان حدود4200 مترمربع) و 12/5 متر عمق دارد. در شمال شرق این دریاچه تالاب‌­هایی با مجموعه‌­ای از گیاهان متنوع وجود دارد. همچنین سنگواره قدیمی­ترین نوع میمون و برخی درختان در بخش شمالی این دریاچه کشف شده است. این دریاچه مقصد مهاجرت بسیاری از پرندگان در فصل زمستان و محل زیست بسیاری از انواع ماهی­‌ها است.

منطقه الاحراش، الزرانیق، وادی الریان، طابا، وادی دجله، وادی الجمال از دیگر مناطق طبیعی حفاظت­ شده مصر است. سواحل و جزایر رودخانه نیل، (144 جزیره)، سواحل دریای مدیترانه و صحرای بزرگ شن در غرب مصر نیز از جمله جاذبه­‌های دیدنی این کشور است. صحرای بزرگ شن با مساحت حدود 82000 کیلومتر مربع سومین صحرای بزرگ دارای تپه­‌های شنی در جهان است. همچنین آبادی‌­های طبیعی صحرایی (واحه) در مصر وجود دارد که با چاه­‌ها و چشمه­‌ها و درختان خود در دل صحرا انعکاسی از زیبایی‌­های طبیعت است. از جمله این واحه‌ها می­‌توان به واحة الخارجة در جنوب اسیوط، واحة الداخلة در شمال غرب واحة الخارجة، واحة الفرافرة در 30 کیلومتری واحة الداخلة و نیز واحة سیوة اشاره کرد. واحه اخیر که در 350 کیلومتری جنوب بندر مرسی مطروح و در شمال صحرای بزرگ شن قرار دارد از انبوه درختان نخل و زیتون، چشمه­‌های طبیعی و نیز بلندی­‌های مشرف به آن برخوردار است.

جغرافیای انسانی

پراکندگی جمعیت در مصر. برگرفته از سایت ویکی مدیا، قابل بازیابی از https://en.m.wikipedia.org/wiki/File:Egypt_2010_population_density1.png

جمعیت مصر در اول ماه ژانویه 2015، 87963276 نفر بوده است که از این تعداد، 44880233 نفر مرد و 43083043 نفر زن بوده‌اند. جمعیت استان­‌های مصر تفاوت­‌های بسیای با هم دارد؛ استان قاهره (کلانشهر قاهره) با جمعیتی حدود 9278441 نفر، بیشترین جمعیت و پس از آن استان جیزه با جمعیت 7585115 نفردر مرتبه دوم، استان شرقیة با جمعیت 6485412 نفر در مرتبه بعد و استان جنوب سیناء با جمعیتی حدود 167426 نفر دارای کمترین جمعیت بوده است.

تراکم جمعیت در مصر، 1130 نفر در هر کیلومتر مربع از مناطق قابل سکونت است. بالاترین تراکم جمعیت در استان قاهره با 47285 نفر در هر کیلومتر مربع و پایین‌ترین آن در استان سوئز با 67 نفر در هر کیلومتر مربع است.

اقلیت های قومی مصر

نژاد مردم امروز مصر، عمدتا عرب، قبطی و نوبه­ای است که 99.4% از کل جمعیت مصر را تشکیل می­‌دهند. عرب­‌ها عموما با ورود اسلام به مصر به این سرزمین مهاجرت کردند و در طول قرون متمادی با امتزاج با دیگر نژادها، جمعیت آنان رو به افزایش گذاشت. قبطی­‌ها که مهمترین اقلیت نژادی در مصر به شمار می­‌آیند، از بقایای مردم مصر قدیم‌­اند که پس از ورود اسلام، همچنان بر دیانت مسیحی باقی ماندند. نوبه­ای­‌ها نیز که از مهاجران آفریقایی‌­اند، در گذشته­‌های نه چندان دور، عمدتا در مناطق جنوبی مصر سکنی داشتند که با احداث سد اسوان ناگزیر از مهاجرت به مناطق دیگر شدند و امروز علیرغم تلاش برای حفظ آداب و سنت‌­های خود، کم و بیش جذب جامعه و فرهنگ مصری شده‌­اند. نوبه­ای­‌ها نسبت به اعراب و قبطی­‌ها، چهره تیره‌­تری دارند.

بدوها، قبایلی عرب‌­اند که در گذشته عمدتا صحراگرد بوده­ و به چوپانی روزگار می­‌گذراندند و از ویژگی­‌های فرهنگی و اجتماعی خاصی برخوردار بودند. بدوها از دهه‌­های اولیه قرن بیستم و در پی تحولات اجتماعی کم و بیش در جامعه مصر ادغام شده‌­اند.

گروه‌­های دیگری از نژادهای غیر مصری نیز از قرون گذشته در این سرزمین سکنی داشتند. از جمله آنها نژادهای اروپایی است که در دوره‌­های مختلف تاریخی به این سرزمین آمدند و به تدریج در جامعه مصر استحاله شدند. از مشهورترین اقلیت­‌های نژادی که در جامعه مصری ادغام شده‌­اند، ارمنی­‌ها و یونانی­‌ها هستند.

مهاجرت‌­های داخلی

مهاجرت­‌های داخلی، یکی از مسائل عمده و تأثیرگذار در رشد جمعیت مصر است که خود یکی از مهمترین و خطیرترین مسائل جامعه و عامل مستقیم بسیاری از مشکلات اقتصادی و اجتماعی است. دو مسئله عمده جمعیتی در مصر، رشد رو به افزایش و دیگری توزیع نامتوازن جمعیت است که مهاجرت­‌های داخلی ارتباط مستقیم با آن دارد. موضوع مهاجرت­‌های داخلی به عنوان یک پدیده قابل ملاحظه اجتماعی و اقتصادی از اوایل قرن بیستم مورد توجه قرار گرفت. روند مهاجرت­‌های داخلی را در طول قرن بیستم می­توان به 5 مرحله تقسیم کرد:

مرحله 1907 تا 1944 در این سال‌­ها، حجم مهاجرت­‌ها تقریبا ثابت بود. دلیل این مهاجرت­‌ها هم کاهش فرصت­‌های شغلی در پی اشغال مصر توسط انگلیس و بحران جهانی اقتصاد در دهه 30 قرن گذشته بود.

مرحله دوم، 1945 تا 1951 است. مهاجرت‌­ها با آغاز جنگ جهانی دوم رو به رشد گزارد و همزمان با جنگ موج مهاجرت از روستاها به مراکز مهم شهری (قاهره، اسکندریه و شهرهای اطراف کانال سوئز) آغاز و با ادامه جنگ افزایش یافت، به گونه‌­ای که حجم مهاجرت­‌ها در سال 1947 به 1/7 میلیون نفر با معدل تقریبی 9% رسید.

مرحله 1952 تا 1966 مصر شاهد گسترش و افزایش میزان مهاجرت­‌ها بود. تحولات پس از انقلاب 1952 و اجرای پروژه­‌های بزرگ توسعه محور دولتی به امواج دیگری از مهاجرت­‌ها دامن زد. گروه‌های مهاجران از دلتای نیل به سوی مناطق جدید صنعتی و مراکز شهری روی آوردند. گروه­‌هایی هم به سمت جنوب (اسوان و السد العالی) و وادی الجدید مهاجرت کردند. حجم این مهاجرت‌­ها در سال 1960 به حدود 3 میلیون نفر و معدل 11/5% جمعیت رسید که بالاترین نرخ مهاجرت داخلی مصر در طول قرن بیستم بود.

مرحله 1967 تا 1972، مرحله کوچ‌­های اجباری بود. جنگ ژوئن 1967 مصر و اسرائیل که به نابودی شهرهای اطراف کانال سوئز و تعطیل شدن تردد کشتی­‌های تجاری در کانال منجر شد، مهاجرت بسیاری از ساکنان­ این مناطق را (حدود یک میلیون نفر) در پی داشت.

مرحله 1973 تا 1996، مرحله مهاجرت معکوس بود. به دنبال سازش مصر و اسرائیل و سپس بازگشایی کانال سوئز و فعال شدن مراکز تجاری، صنعتی و گردشگری در شهرها و مناطق اطراف آن، پدیده مهاجرت در این مناطق شکل معکوس به خود گرفت. میزان مهاجرت‌­های داخلی مصر از 11/5% در سال 1960 به 6/5% در سال 1996 کاهش یافت.

مهاجرت­‌ها عموما در ترکیب جمعیتی مناطق مهاجرفرست و مهاجرپذیر، تغییراتی را پدید آورده­است که مهمترین آن، افزایش جمعیت شهرهای قاهره و اسکندریه و شهرهای اطراف کانال سوئز است. علاوه بر آن، این مهاجرت­‌ها، به افزایش معدل آسیب­‌های اجتماعی در شهرها و مناطق مهاجرپذیر انجامیده است.

پیش­بینی می‌­شود با اجرای طرح­‌های توسعه (شامل ایجاد مجتمع‌­های زراعی، صنعتی، سیاحتی و معدنی) با هدف آبادسازی مناطق صحرایی و مهمتر از آن، جذب جمعیت از وادی و دلتای نیل که به نظر می­‌رسد تا نیمه­‌های قرن بیست ­و یکم، بسیاری از اهداف این طرح تحقق یابد، به شکل­‌گیری امواج دیگری از مهاجرت­‌های داخلی در این کشور بیانجامد که البته، کاهش حجم مهاجرت­‌ها رابه شهرهای قاهره بزرگ، اسکندریه و منطقه کانال سوئز در پی خواهد داشت.

نیز نگاه کنید به

جغرافیای طبیعی و انسانی روسیه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کانادا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تونس؛ جغرافیای طبیعی و انسانی کوبا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی افغانستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی فرانسه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سوریه؛ جغرافیایی طبیعی و انسانی سنگال؛ جغرافیای طبیعی و انسانی لبنان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اتیوپی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سیرالئون؛ جغرافیای طبیعی و انسانی ژاپن؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تایلند؛ جغرافیای طبیعی و انسانی بنگلادش؛ جغرافیای طبیعی و انسانی گرجستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی تاجیکستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سریلانکا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی قزاقستان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی زیمبابوه؛ جغرافیای طبیعی و انسانی ساحل عاج؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اسپانیا؛ جغرافیای طبیعی و انسانی مالی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی امارات متحده عربی؛ جغرافیای طبیعی و انسانی قطر؛ جغرافیای طبیعی و انسانی سودان؛ جغرافیای طبیعی و انسانی چین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اوکراین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی آرژانتین؛ جغرافیای طبیعی و انسانی اردن