اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در قزاقستان

در ادبیات مکتوب و شفاهی قزاقستان داستان‌ها، افسانه‌ها و قصه‌‌های زیادی وجود دارد که بیشتر زبان به زبان و نسل به نسل در میان مردم قزاقستان حفظ شده است. ساکن سیفولین (۱۹۳۸-۱۸۹۴) یکی از شخصیت‌‌های علمی و ادبی قزاقستان که از همان اوان کودکی به قصه‌‌های اساطیری قزاقستان علاقه زیادی داشت به همین خاطر .سیفولین نقش مهمی در مکتوب کردن بخشی از قصه‌‌های اساطیری قزاقستان داشته است مادر سیفولین، ژامال، کاملا که با هنرهای نقلی مردمی آشنا بود و به خوبی می‌توانست قصه‌ها وحکایات را تعریف کند در نقل شفاهی داستان‌ها و قصه‌‌های اساطیری مردم قزاقستان و حفظ آنها مؤثر بوده است. سیفولین درسال ۱۹۲۲ مجموعه اشعار خود را به نام «آسوتولپار» که الهام گرفته از شور و هیجان اصلاحات آن زمان بود، منتشر می‌شود.

همزمان او استعداد خود را درنوشتن درام نیز می‌آزماید و نمایشنامه‌‌های «درراه خوشبختی» و «شاهین‌‌های سرخ» که عشق به وطن و مبارزه برای زندگی جدید درآنها بیان شده، را می‌نویسد.

او به جمع‌آوری آثار فولکلورقزاق و تحقیق و نشر آنها در مطبوعات، توجه زیادی نشان می‌داد. با مشارکت او مجموعه‌‌های «نمونه هایی ازادبیات کهن قزاق»، «پهلوانان»، «آخان سری آکتوکتی» و نمونه قزاقی شعر «لیلی ومجنون»، منتشر شدند.

حماسه «قورقیت آتا» و «اوغیزنامه» از حمایسه‌‌های قدیمی قزاقستان است که به زبان ترکی سروده شده است. «قورقیت آتا» و «اوغیزنامه» که در قرون هشتم الی دهم میلادی در حوزه جغرافیایی قپچاق و اوغیز به وجود آمده است که بعدا به صورت شفاهی گسترش یافت. این داستان‌ها در قرون چهاردهم الی شانزدهم از طریق نویسندگان ترک به شکل کتبی تحت عنوان "کتاب قورقیت آتا" در آمد "قورقیت" شخص واقعی، بزرگ طوایف اوغیز و قپچاق بود. او بنیان گذار ژانر حماسه‌ای در ادبیات قزاق شمرده می‌شود، حماسه مذکور شامل دوازده منظومه و حکایت در مورد سرگذشت قهرمانان اوغیز می‌باشد. اوغیز نامه که در قرن سیزده توسط رشیدالدین و بعدا در قرن هفدهم به وسیله ابوالغازی در مورد دوران کودکی، پیروزی‌ها، قهرمانی‌ها، ازدواج و تولد او نوشته شده است. بخشی از منظومه‌‌های قزاقی به حماسه‌ها اختصاص دارد که حماسه‌‌های قهرمانی "قوبیلاندی"، "ارتارغین"، "آلپامیس"، "قانبار باتیر" و غیره از جمله آنها است.

افسانه گراز، افسانه منشا دریاچه بالخاش، قهرمانان ملی - Zhalantos ژالانتوس باتیر از جمله افسانه‌‌های مردم قزاقستان است که ابتدا به صورت شفاهی نقل شده است و بعدا به صورت مکتوب آمده است.

پس از استقلال قزاقستان، دولت و مردم برای احیاء هویت ملی و قومی خود به ترویج و نشر ادبیات شفاهی و مکتوب خود اهمیت زیادی قائل شده‌اند. به همین خاطر دولت برنامه‌‌های مختلفی برای نیل به این هدف طراحی و اجرا کرده است یکی از برنامه دولت مجموعه‌ای از سکه‌‌های "قصه‌‌های مردم قزاقستان" به ارزش ۵۰۰ تنگه است که توسط بانک ملی قزاقستان ضرب شده است[i]. درخت جهان یا درخت حیات به نام بایتریک یکی از افسانه‌‌های اساطیری قزاق‌ها است.این درخت شامل سه قسمت است که یک قسمت آن در لایه‌‌های دورنی زمین، قسمت دیگر آن (تنه درخت) بر روی زمین و بخش سوم آن شاخ و برگ‌‌های درخت است که در آسمان قرار دارد. که این تفسیر گویای این است که جهان از سه بخش عمده تشکیل شده است؛ جهان بالا (آسمان)، جهان میانه (زمین) و عالم اموات (زیر زمین). قزاق‌‌های استپ نشین معتقد بودند که زندگی انسان در هر سه جهان جریان دارد یعنی اعتقاد داشتند همانگونه که ما در روی زمین (عالم میانه) زندگی می‌کنیم در اعماق زمین هم مردمی هستند که با نور و حرارت و هوای کم و بدون رؤیت خورشید زندگی می‌کنند و هر آنچه ما انجام می‌دهیم آنها هم انجام می‌دهند.در جهان بالا (آسمان) هم زندگی با نور و حرات و تابش بیشتر خورشید جریان دارد.

بایتریک (Bayterek Tower) درخت جهان یا درخت مقدس، درخت صنوبر بسیار بزرگی است که به اعتقاد مردم قزاقستان در بالای آن میان دوشاخه پرنده‌ای به نام سامروک (سیمرغ) تخم گذارده است که از این تخم جوجه‌ای به وجود می‌آید که تداوم حیات در آسمان‌ها است. امروزه در آستانا به نماد درخت جهان برجی به ارتفاع ۱۰۵ متر ساخته اند که در بالای آن یک کره زرد رنگ به نشانه تخم طلایی سامروک قرار گرفته است این برج نماد شهر آستانا پایتخت قزاقستان است.

این افسانه و بسیاری از افسانه‌‌های دیگر قزاقی نشات گرفته از افکار و اعتقادات شمنیسم و تنگیری است که معتقد بودند انسان در زندگی بر روی زمین زندگی می‌کند و پس از مرگ به زیر زمین دفن می‌شود ولی روح آن به آسمان که خالق هستی جهان است می‌رود.

بسیاری از افسانه‌ها در مورد پیامبران و شخصیت‌‌های صدر اسلام در آسیای مرکزی و قزاقستان وجود دارد. که موضوع خود را از حضرت محمد- صحابه، ابوبکر، عمر، عثمان، علی و دیگران گرفته اند. مفاهیم جاودانه و مقدس؛ عبادت، پرستش "ارواح اجدادی" ، زیارت اماکن مقدس، بالاتر از همه امید به زندگی طولانی تر و رسیدن به زندگی ابدی و جاودانگی اصلی‌ترین عنصر در اساطیر قزاق‌ها است. شیطان و فرشته‌ها از عناصر اسلامی است که در برخی از افسانه‌‌های قزاقی وجود دارد. در دوران استپ نشینی و از زمان سکاها اسب به عنوان حیوانی مقدس و با وفا به شمار می‌رفته است به همین خاطر در افسانه‌ها و قصه‌‌های اساطیری قزاقستان اسب جایگاه خاص و ویژه‌ای پیدا کرده است در دوران حکومت سکاها اسب به قدری باارزش و دوست داشتنی بوده است که بر روی سکه‌‌های پادشاهی سکاها تصویر اسب را حک کرده‌اند.

نیز نگاه کنید به

اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در روسیه؛ اساطیر و افسانه‌های کانادایی؛ باورهای عامیانه در مصر؛ اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در تونس؛ اسطوره ها و افسانه های چینی؛ باورهای عامیانه مردم ژاپن؛ افسانه های ژاپنی؛ اساطیر ژاپن؛ اساطیر، افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه سنگال؛ اساطیر و افسانه‌ها در مالی؛ افسانه‌ها و قصه های عامیانه در ساحل عاج؛ اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در زیمبابوه؛ اساطیر، افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در تایلند؛ اساطیر، افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در اسپانیا؛ اساطیر، افسانه ها و قصه های عامیانه در اردن؛ اساطیر و افسانه‌ها در اتیوپی؛ اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در سیرالئون؛ اساطیر و افسانه‌ها و قصه‌های عامیانه در تاجیکستان.

پاورقی

[i] - بانک ملی قزاقستان به مناسبت داستان‌های افسانه قزاقستان سکه ضرب کرده است.