تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی بنگلادش
تاریخ ادبیات بنگلادش حداقل به قرن هفتم هجری باز میگردد. احتمالاً ادبیات بنگلادش به سه دوره اصلی شامل دوره باستان، قرون وسطی و دوره جدید (معاصر) تقسیم شده است. تقریباً دوره باستان از 650_1200 میلادی، دوره وسطی ( میانه ) از 1200_1800 میلادی و دوره جدید از 1800 تاکنون را در بر میگیرد.
به گفته پروفسور هارون الرشید رئیس سابق فرهنگستان بنگلادش ، ادبیات معاصر و ادبیات مدرن دو واژه مستقل هستند و دارای تفاوتهایی با یکدیگر میباشند. ادبیات مدرن از چهار صد سال پیش رقم خورده است و به زمان شکسپیر باز میگردد. پس باید ابتدا ادبیات مدرن و معاصر را مرخص و از هم تفکیک کرد.
در این خصوص نیز اسد چودری، از شعرا و نویسندگان سرشناس و معروف بنگلادش، معتقد است که در زمان حسین شاه، زبان بنگلادش شکوفا شد. سال 1600 میلادی زمان تولد ادبیات بنگلادش میباشد. دوره معاصر به دوره حضور انگلیسیها اتلاق میشود و سال 1800 میلادی می تواند آغاز تاریخ ادبیات معاصر باشد که با ویژگیهای متفاوت با ادبیات گذشته همراه است.
بههرحال در زمینه تاریخ دقیق شروع ادبیات معاصر بنگلادش، بین صاحب نظران و اندیشمندان فرهنگی این سرزمین اختلاف نظر وجود دارد. برخی دیگر مانند المجاهد، بر این باورند که ادبیات معاصر بنگلادش بعد از جنگ جهانی اول شروع شده است، برخی هم مانند الطاف الرحمان، شروع آن را از زمان رابیندرانات تاگور و نذر الاسلام بزرگترین و مشهورترین شاعران و نویسندگان این سرزمین به حساب میآورند.
قدیمیترین متن موجود ادبیات بنگالی، حدود هزار سال قدمت دارد. دوره ای که از آن زمان تا ظهور مسلمین را در بر میگیرد، دورهای به حساب میآید که در طی آن ادبیات توسعه بسیار کندی داشته است. در طی دوره میانی (1200_1800م) ادبیات به طور چشمگیری با حکومت حاکمان مسلمان توسعه یافت. چندی داس، کریتی باس، دولت قاضی علائول، بعضی از شعرای مشهور این دوره هستند.
دوره جدید ادبیات بنگالی در اواخر قرن نوزدهم شروع شد. «رابیندرانات تاگور»(Rabindranath Tagore) برنده جایزه نوبل، «قاضی نذر الاسلام»، «مایکل مادوسودان»، «دات»، «سرات»، «چاندرا چاترجی»، «بانکی چاندار چاترجی» و نیز «مشرف حسین» از جمله برجستگان ادبیات جدید بنگالی هستند.
در بنگلادش، زبان بنگالی از نقش خاصی برخوردار است و درصد عظیمی (98 درصد ) از مردم به این زبان تکلم میکنند. این زبان با لغتهای عاریتی که از زبانهای گوناگون به عاریه گرفته، به زبان معجون تبدیل شده است و در این میان، زبان فارسی رتبه و اهمیت بالایی دارد. این زبان از جمله زبانهای هندی و اروپایی و از متفرعات سنسکریت بوده و از قدیمیترین زبانهای دنیا به شمار میرود. اختلاط عجیب آن از زبانهای هندی، فارسی، عربی، انگلیسی و ... به دلیل نفوذ فرهنگهای مختلف و اقوام گوناگون در طی قرون متمادی به این سرزمین میباشد. این زبان دارای هشت تا نه هزار لغت فارسی است که در محاورات به کار برده میشود.
در آستانه استقلال پاکستان از هند، نزدیک به 75 میلیون سکنه کشور یعنی 98 تا 99 درصد مردم، بنگالی زبان بودند و این وحدت و یگانگی و تفاوت آن با زبان اعلام شده پاکستان(اردو)، از عوامل مهم تکوین ناسیونالیسم بنگالی و استقلال کشور بنگلادش بوده است.
همچنین بعضی از لهجهها و گویشهای روستانشینان با گروه زبانهای تبتی و برمهای مربوط است. این زبان در سرتاسر کشور دارای لهجهها و گویشهای متفاوت و نیز ادبیات غنی است. در نیمه اول قرن نوزدهم، ادبیات معاصر این زبان به سرحد شکوفایی خود رسید. آثار نویسندگان معروفی چون «رابیندرانات تاگور»(Rabindranath Tagore) در سال 1913 برنده جایزه نوبل شد. کوشش های دولت پاکستان به پوشاندن آثار «تاگور» پس از استقلال در 1974 از دیگر عوامل روی آوری بنگلادش به زبان و ادبیات بنگالی شد. «ویدیاساگار»(Viddiya Sagar)، «بنیکم چاندرا»(Bankim Chandra)و «میرمشرف حسین» از جمله چهرههای معروف دیگر ادبیات بنگالی در این دوره هستند[۱].
خط بنگالی نیز اصلاح شده خط سنسکریت یا دواناگاری( Devanagari) می باشد و شباهتی به خط اردو، که از دستخط عربی استفاده کرده است، ندارد. زبان انگلیسی زبانی رسمی در بنگلادش تلقی نمیشود؛ اما به طور غیررسمی توانسته است جایگاه خوبی به خصوص در محافل علمی و دانشگاهی پیدا کند و تقریباً به زبان دوم مردم این سرزمین تبدیل شده است و هر روز نیز بر دامنه وسعت و نفوذش افزوده می شود[۲].
بعد از اینکه سازمان یونسکو[۳] 21 فوریه را روز بینالمللی زبانهای مادری پذیرفت، دولت بنگلادش برای تاسیس انستیتو زبانهای مادری اقدام کرد. بدین منظور ستاد 21 نفرهای برای انجام طرح مذکور تشکیل شد و دکتر خبر الانعام به سمت مدیر پروژه منصوب شد. مبلغی برای ساخت بنا، در ماه ژوئن همان سال در اختیار وزارت آموزش و پرورش قرار داده شد. این انستیتو در 21 فوریه 2010 افتتاح مقدماتی شد، ولی هنوز کار آموزشی در آن انجام نمیشود؛ قرار است در این مرکز 7 زبان از جمله زبان فارسی تدریس گردد. سازمان یونسکو[۳] در 17 نوامبر سال 1999 در سی امین جلسه خود در پاریس به اتفاق 27 کشور عضو از جمله ایران ، روز 21 فوریه را روز بینالمللی زبان مادری ثبت کرد.
مدت زمان ساخت سه طبقه ساختمان مذکور یک سال پیش بینی شده بود و در آن مدت مقرر شد کارهای اداری در ساختمانی استیجاری انجام شود. از اهم فعالیتهای این انستیتو می توان پژوهش، محافظت، هماهنگی، جمعآوری اطلاعات در خصوص زبانهای مادری دنیا، الفباها، کتاب، نوار، ویدئو و بررسی و تبادل اطلاعات بین زبانهایی که در تداخل فرهنگها از بین رفتهاند را برشمرد. علاوه بر این برای ترجمه کتابهای علوم تکنولوژی از زبانهای دیگر به زبان بنگلادش و از بنگلادش به زبانهای دیگر اقدام میشود.
به گفته آگاهان، مدیر انستیتو مذکور از طریق آگهی بینالمللی منصوب میشود و چنانچه فرد لایقی در این خصوص داوطلب نشود، اقدامهای لازم برای جذب شخصیتی که متخصص در زبانشناسی و مدیریت فرهنگی باشد، انجام میشود. همچنین مقرر شده است که کلیه فعالیتهای انستیتو زبانهای مادری با حفظ استانداردهای بینالمللی انجام شود.
نیز نگاه کنید به
تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی روسیه؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی کانادا؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی کوبا؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی تونس؛ ادبیات کلاسیک ژاپنی؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی افغانستان؛ تاریخ ادبیات معاصر لبنان؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی مصر؛ ادبیات باستان در چین؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی آرژانتین؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی فرانسه؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی مالی؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی تایلند؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی اوکراین؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی اسپانیا؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی اردن؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی سیرالئون؛ تاریخ ادبیات و سبکهای ادبی سنگال
کتابشناسی
منبع اصلی
توسلی، محمد مهدی، علی زاده کندی، عزیز، توسلی، سینا(1391). جامعه و فرهنگ بنگلادش. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)
نویسندگان مقاله
محمدمهدی توسلی، عزیز علی زاده کندی و سینا توسلی