آثار باستانی و تاریخی مصر

مهمترین آثار باستانی و تاریخی مصر را می­‌توان در مناطق و شهرهای قاهره و جیزه، اقصر، اسوان، اسکندریه، صعید و فیوم مشاهده کرد.

آثار باستانی شهر قاهره و جیزه مصر

شهر اون

بقایای شهر «اون» که یکی از مهمترین مناطق باستانی مربوط به دوره فرعونی است و با عنوان «هلیوپولیس» شناخته می­‌شود. مهم ترین اثر باقیمانده از این شهر، مسلة (ستون هرمی شکل) منسوب به سنوسرت اول و مسلة المصریة است.

هرم «خفرع». برگرفته از سایت Khan academy، قابل بازیابی از https://www.khanacademy.org/humanities/ap-art-history/ancient-mediterranean-ap/ancient-egypt-ap/a/old-kingdom-pyramid-of-khafre-and-the-great-sphinx

مجسمه خفرع. برگرفته از سایت Egypt tours portal، قابل بازیابی از https://www.egypttoursportal.com/en-ie/king-chephren

اهرام سه گانه مصر

هرم‌­های سه‌­گانه در منطقه جیزه در نزدیکی شهر قاهره قرار گرفته است و از معماری شگفت‌­انگیزی برخوردار است. هرم «خوفو» اولین و بزرگترین هرم از هرم‌­های سه‌­گانه منسوب به دومین فرعون از سلسله چهارم است. بنای اصلی این هرم از سنگ­‌های آهکی ساخته شده است. در ساخت راهروهای داخلی و اتاق دفن و تابوت سنگی اما از گرانیت سرخ استفاده شده است. قاعده هرم مربع شکل و طول ضلع اولیه آن، 230 متر و ارتفاع آن 137 متر، تعداد قطعات به کار رفته حدود 2/300/000 قطعه و مدت زمان ساخت آن هم 20 سال به طول انجامیده است. هرم «خفرع» با ارتفاع 143/5 و طول هر ضلع 215/5 متر منسوب به خفرع دیگر فرعون قدرتمند سلسله چهارم است. هرم «منکاورع» کوچکترین هرم در این مجموعه و ارتفاع آن 66 متر است.

مجسمه ابوالهول مصر

این مجسمه غول پیکر در کنار هرم­‌های سه‌­گانه قرار دارد و از جمله آثار باقیمانده از دوران فرعونی مصر است که توسط خفرع فرعون سلسله چهارم و سازنده هرم دوم بنا گردیده است. بدن مجسمه به شکل حیوان و سر آن به صورت انسان است که در واقع نماد سر فرعون است. مجسمه ابوالهول در جایگاه حراست از هرم‌­های سه­‌گانه قرار گرفته است. این مجسمه سنگی را نماد قدرت، حکمت و هوشمندی دانسته‌­اند.

قلعه بابلیون

به عنوان یک قلعه نظامی ، مورد استفاده رومی­‌های حاکم بر مصر برای کنترل هر گونه شورش‌­های مردمی علیه آنان بوده است. این قلعه در دوره­‌های بعد از شکل نظامی خارج و تعدادی کلیسای قبطی و دیر در آن ساخته شده است.

هرم پلکانی زوسر مصر

در منطقه سقاره مجموعه‌­ای از هرم­‌های منسوب به فراعنه سلسله­‌های سوم، پنجم و ششم و نیز تعدادی مصطبه[i] مزین به نقاشی‌های زیبا قراردارد که تصاویری از حیات روزانه در عصر پادشاهی کهن را نشان می­‌دهد. مهمترین هرم در این مجموعه، هرم پلکانی «زوسر» است که توسط این فرعون سر سلسله سوم ساخته شده است و در زمره اولین سازه‌­های سنگی جهان کهن شناخته می­‌شود. قاعده این هرم 130 متر طول و 100 متر عرض و دارای 60 متر ارتفاع است. در دل این بنای سنگی، دهلیزها و اتاق­‌های متعدد با تزئینات از جمله تصاویری از شیوه زندگی مردم و نقاشی­‌هایی از فرعون قرار دارد. دو مصطبه نیز در سمت شمال شرقی آن ساخته شده است.

منطقه دهشور

این منطقه از جمله مناطق باستانی مصر است که مجموعه‌­ای از هرم و آثار گنج‌­های طلا در دل آن و نیز تعدادی گور را در خود جای داده است. تعدادی از هرم‌­های این مجموعه باستانی به «سنفرو» اولین فرعون سلسله چهارم و نیز چند هرم دیگر منسوب به پادشاهان سلسله دوازدهم است. گورهای این منطقه باستانی هم منسوب به سلسله چهارم است.

کلیسا معلق. برگرفته از سایت your Egypt tours، قابل بازیابی از https://www.youregypttours.com/egypt-tours-blog/holy-family-journey-to-egypt

کلیسای مارجرجس. برگرفته از سایت Egypt tours plus، قابل بازیابی از https://www.egypttoursplus.com/church-of-st-george/

آثار مسیحی

از جمله آثار مسیحی، کلیسای ابوسرجة از قرن چهارم میلادی است که در قلعه بابلیون ایجاد شده است. کلیسای معلق از دیگر کلیساهای موجود در این قلعه است و ساخت آن به اواخر قرن چهارم باز می‌­گردد. برخی از آثار و نمادهای دینی دوره­‌های اولیه مسیحیت و نیز قطعه چوبی نقاشی شده از عیسی مسیح در حال ورود پیروزمندانه به بیت المقدس از جمله آثار دیدنی در این کلیسا است. کلیسای عذرا هم از مجموعه کلیساهای قلعه بابلیون است که در قرن هشتم میلادی ساخته شده است و دارای آثار ارزشمند از نشان­‌ها و نمادهای دینی است. کلیسای مارجرجس در منطقه قدیمی شهر قاهره قرار دارد که ساخت آن به قرن سیزدهم میلادی باز می‌­گردد. کلیسای بانو برباره در نزدیکی قلعه بابلیون از زیباترین بناهای تاریخی است که در قرن یازدهم میلادی بازسازی شده است.

آثار دوره اسلامی

مسجد عمروبن العاص. برگرفته از سایت Islamophile، قابل بازیابی از http://www.islamophile.org/spip/La-premiere-mosquee-d-Afrique.html

مجموعه عظیمی از مساجد و دیگر اماکن تاریخی در شهر قاهره وجود دارد که هر کدام نماد دوره‌ای از تاریخ گذشته این شهر است. مسجد عمروبن العاص اولین ساختمانی بود که در شهر فسفاط ساخته شد. گفته شده است که گلدسته برای اولین بار در این مسجد ساخته شد و بعدها ساخت این نماد دینی در بنای مساجد رسم شد. مسجد ابن طولون سومین مسجد بزرگ و تاریخی مصر است که توسط احمدبن طولون در سال 265 هجری ساخته شد. ساختمان آن به شکل مربع و هر ضلع آن 162 متر است و در زمینی مرتفع ساخته شده است تا از سیلاب­‌های احتمالی رودخانه نیل در امان باشد. شکل هنری مسجد تحولی جدید در معماری مرسوم آن زمان بوده است. جامع الازهر هم با عمری هزار ساله اولین بنای معماری عهد فاطمی است که همزمان با ساخت شهر قاهره در سال 361 هجری توسط جوهر الصقلی، فرمانده نامدار سپاه فاطمی و فاتح مصر، بنیان گرفت. ساختمان این بنای مذهبی (مسجد مرکز و آموزشی) در طول تاریخ خود با تغییراتی در معماری همراه بوده است. از جمله ویژگی­‌های این بنا دو گلدسته زیبا و استوار آن است که یکی از آنها را سلطان قایتبای و دومی را سلطان الغوری حاکمان مملوکی به آن اضافه کرده‌اند. مسجد الحسین در سال 549 هجری به دستور الظافر بامرالله فاطمی ساخته شد و در دوره حکومت عباس اول خدیو مصر، ستون­‌های مرمرین در آن تعبیه شد. مساحت فعلی این مسجد 3340 متر مربع است. مسجد و مدرسه سلطان حسن یکی از بناهای زیبا و پرشکوه معماری اسلامی است که توسط سلطان حسن بن محمد قلاوون ساخته شد. شکل هندسی آن کثیرالاضلاع و مساحت آن 7906 مترمربع و ارتفاع مدخل ورودی آن 37/70 متر است که جلوه‌­ای باشکوه به این بنای تاریخی داده است. این مسجد در زمره یکی از آثار کم نظیر معماری اسلامی به شمار می‌­رود. مسجد محمدعلی بنیان‌گذار خاندان خدیوی مصر که در سال 1246 هجری در محل قلعه صلاح­الدین ساخته شد. ساختمان مسجد دارای گنبدی به ارتفاع 52 متر و دو گلدسته به ارتفاع 84 متر با معماری ترکی و برج ساعت است از ویژگی‌های این مسجد آن است که از محل صحن آن می­‌توان شهر قاهره، رودخانه نیل و هرم‌­های سه‌­گانه را مشاهده کرد. قلعة الجبل نیز از دیگر آثار تاریخی قاهره است که در عهد صلاح­‌ا‌لدین ایوبی ساخته شده است و به قلعه صلاح­الدین هم شناخته می­‌شود قلعه دارای دو بخش مستقل است که بخش شمالی با کارکرد نظامی با برج و بارو و بخش جنوبی شامل کاخ­‌ها، اصطبل‌­ها و چاه معروف به چاه یوسف است. همچنین در طول دوره‌­های بعد چند کاخ، پایگاه نظامی و مسجد و موزه در آن ایجاد شد. این قلعه تا سال­‌های دهه شصت قرن نوزدهم، مرکز حکومتی مصر بود. خان الخلیلی یکی از بازارهای قدیمی قاهره است که بنا بر برخی روایت‌­ها، قدمت آن به پیش از اسلام باز می­‌گردد. این مکان علاوه بر جنبه تاریخی، محلی برای خرید انواع صنایع دستی، برنجی و مسی است که از شهرت جهانی برخوردار است و قهوه‌­خانه­‌های سنتی آن نیز پذیرای گردشگران است.

شهر باستانی الاقصر

معابد الکرنک. برگرفته از سایت Egysdp، قابل بازیابی از https://www.egysdp.com/ancient-egyptian-sites-the-best-temples/

شهر باستانی الاقصر در عصر پادشاهی جدید، پایتخت سیاسی و دینی بود و با نام تب شاخته می­‌شد. بر اساس بررسی­‌های انجام شده، یک ­سوم آثار باستانی جهان در این شهر باستانی قرار دارد و به مثابه یک موزه باز است . برخی از مهمترین آثار این شهر باستانی از قرار ذیل است:

معابد الکرنک

معابد الکرنک با مجموعه‌­ای از معابد زیبا و بی­‌نظیر که با ستون‌­هایی عظیم و مرتفع، تالارها، فضاهای روباز و کوشک‌­های متعدد بر کرانه­­‌های شرقی رودخانه نیل قرار گرفته است. این مجموعه به عنوان بزرگترین معابد الهه‌­های مصر باستان شناخته شده و شناسنامه کاملی از تاریخ و تمدن مصر باستان است.

معبد الاقصر

معبد الاقصر شامل دالان امنحوتب سوم که اطراف آن را ایوان‌­های سرپوشیده فرا گرفته و زیباترین فضای روباز در میان معابد باستان مصر است.

معبد هابو

عظیم‌­ترین معبد باقیمانده منسوب به دوران فراعنه است که تاکنون نسبتا سالم مانده است. این معبد از جمله بزرگترین معابد به عنوان نماد جاودانگی یاد فرعون‌­های دوره پادشاهی جدید است که توسط رامسس سوم در کناره راست جنوب شهر تب (الاقصر) ساخته شده است.

وادی الملوک (دره پادشاهان). برگرفته از سایت Parmis fun، قابل بازیابی از https://parmisfun.ir/post/%D9%88%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D8%A7%D9%84%D9%85%D9%84%D9%88%DA%A9-%D9%85%D8%B5%D8%B1-8360

وادی الملوک (دره پادشاهان)

وادی الملوک (دره پادشاهان) شامل تعداد بسیاری از گورهای پادشاهان و افراد منسوب به آنهاست. گور توت عنخ آمون از جمله گورهای این دره بوده است که با محتویات آن به موزه مصر در قاهره منتقل شده است. از جمله گورهای این منطقه، گورهای منسوب به رامسس اول، رامسس سوم، حور محب و تحمتس سوم از فراعنه دوره باستان است.

وادی الملکات (دره ملکه­‌ها)

وادی الملکات (دره ملکه­‌ها) شامل تعداد زیادی از گورهای ملکه­‌های مصر باستان است.

موزه مومیایی­‌های شهر الاقصر

موزه مومیایی­‌های شهر الاقصر در نوع خود در سطح جهان بی‌­نظیر است و شامل 150 اثر مومیایی، تابوت و ادوات مومیایی کردن اجساد است.

آثار باستانی منطقه اسوان مصر

معبد ابوسمبل در مصر. برگرفته از سایت trip advisor، قابل بازیابی از https://www.tripadvisor.com/Attraction_Review-g294205-d13119826-Reviews-Luxorview-Luxor_Nile_River_Valley.html#/media-atf/13119826/289039186:p/?albumid=-160&type=0&category=-160

در منطقه اسوان در جنوب مصر، مجموعه‌­ای از آثار باستانی قرار دارد که مهمترین آنها معابد ابوسمبل و شامل دو معبد است که توسط رامسس دوم از مشهورترین فرعون‌­های مصر بین سال­‌های 1290 و 1223 ق.م بنا گردیده است. این دو معبد به طور کامل در دل کوه و به صورت کنده‌کاری ساخته شده و از معماری شگفت‌­انگیزی برخوردار است. معبد بزرگ ابوسمبل برای عبادت الهه خورشید درخشان و معبد کوچک به یاد همسر محبوب رامسس به نام نفرتاری ساخته شده است. در معماری این معبد از نقش­‌های زیبا استفاده شده و به معبد صخره­‌ها و معبد الهه عشق هم شناخته می­‌شود.

معبد اوفو در 123 کیلومتری شمال شهر اسوان هم یکی از زیباترین معابد مصر باستان است که از شکوه و بنایی شگفت‌­انگیز برخوردار است. این بنا در عهد حکومت بطلمیوسیان برپا شده است. معبد کوم و آثار منطقه الکاب هم از دیگر دیدنی‌­های این منطقه باستانی است.

آثار باستانی شهر اسکندریه مصر

قلعه قایتبای. برگرفته از سایت Pelago، قابل بازیابی از https://www.pelago.com/en-US/activity/py54kq84x-cairo-to-alexandria-day-trip-cairo/

از جمله آثار باستانی شهر اسکندریه، تئاتر رومی است که تنها تأتر باقیمانده از دوره حاکمیت رومی‌­ها بر مصر است. قلعه قایتبای برروی ویرانه فانوس دریایی مشهور اسکندریه در سال 882 هجری توسط سلطان مملوکی قایتبای ساخته شد که به عنوان دژ نظامی مورد استفاده بوده و امروز به شکل موزه درآمده است. حمام­‌های مشهور دوره رومی هم از دیگر آثار باستان اسکندریه است. معبد رأس السوداء که بنای آن به اواخر قرن دوم و اوایل قرن سوم میلادی بازمی‌­گردد و مجسمه‌­های ایزیس و ازیریس در آن قرار دارد و نیز گورستان کرم الشفافة، بزرگترین گورستان عمومی دوره رومی در اواخر قرن اول میلادی، از دیگر آثار دیدنی اسکندریه است. در این گورستان، گورهای صخره­ای سه طبقه در دل زمین ساخته شده و از لحاظ طراحی و نقش و نگار بی‌نظیر است و درآن از هنرهای درهم آمیخته مصری، یونانی و رومی استفاده شده است. در محل کتابخانه باستانی مشهور اسکندریه هم کتابخانه جدیدی بنا گردیده است که یکی از آثار معماری مدرن و معاصر مصر به شمار می‌­رود.

منطقه صعید

در این منطقه جنوبی مصر، مجموعه­‌ای از آثار باستانی باقیمانده از دوره­‌های مختلف وجود دارد که مهمترین آنها عبارت است از:

شهر باستانی ابیدوس

شهر باستانی ابیدوس که یکی از تاریخی‌­ترین شهرهای مصر علیا (صعید) است و دارای مجموعه ­ای از گورهای فرعون­‌های سلسله اول و تعدادی معبد است. مهمترین معبدهای این مجموعه، معبد سیتی اول و معبد رامسس دوم است.

تل العمارنة

تل العمارنة اولین شهر باستانی مصر است که بر اساس طراحی اولیه ساخته شده است. این شهر را اخناتون فرعون نامدار مصر در شمال صعید ساخت و آن را پایتخت خود قرار داد.

هرم میدون

هرم میدون توسط فرعون سنفرو ساخته شد و در تاریخ باستان مصر در زمره اولین هرم­‌ها شناخته شده است.

پاورقی

[i] - مصطبة: گورهای جمعی به صورت سکوی بزرگ و اطراف شیب­دار که از آجرهای گلین ساخته شده است و معمولا محل دفن شخصیت­‌های مملکتی بوده است.

نیز نگاه کنید به

مصر؛ نظام فرهنگی مصر