حوزه های تمدنی افغانستان

مهم‌ترین حوزه‌های تمدنی افغانستان در طول تاریخ به قرار ذیل است:

حوزه آریای قدیم یا حوزه هریرود. حوزه رودخانه هریرود، سرزمینی آباد، دارای آب‌وهوایی مطبوع و سرچشمه ثروت و مکنت بوده و تمدن‌های باشکوهی در اطراف آن شکل گرفته است.

حوزه رود هیرمند. این رود و معاونان آن هم در بخش علیا و هم در بخش سفلی مرکز مدنیت‌های بزرگی، مانند موندیگک در دوران باستان، آراخوزیا در حوالی ارغنداب و هیرمند و ساروتار در سیستان بوده است.

حوزه رودخانه کابل. رود کابل و شاخه‌های آن از مراکز مهم اسکان جمعیت و پیدایش شهرنشینی در طول تاریخ بوده؛ کابل، جلال‌آباد، کاپیسا و پروان از مراکز مهم مدنیت در این حوزه بودند، تمدن گندهارا در حوزه رود کابل پدید آمد. حوزه رود کابل پرجمعیت‌ترین حوزه آبریز در افغانستان بوده است.

حوزه رود آمو یا آمودریا. از حوزه‌های تمدنی مهم در شمال افغانستان بوده و بین دامنه‌های شمالی کوه‌های هندوکش تا رود جیحون یا آمودریا قرار داشته و دنباله آن در شمال آمودریا در آسیای مرکزی بوده است؛ تمدن‌های یونان، باختری، کوشانی و زرتشتی در این منطقه شکل‌گرفت. شهر بلخ و در دوران باستان، باختر، مرکز تمدن‌ها در این حوزه بوده‌اند.

حوزه مرکزی. شهر بامیان و سایر مناطق مرکزی افغانستان در میان کوه‌های هندوکش و بابا، یکی از حوزه‌های تمدنی مهم در این سرزمین بوده‌اند و تمدن عصر بودائی در آنها شکل‌گرفته است. مجسمه‌های بودا در بامیان از نمودهای آن است. بامیان بر سر راه جنوب به شمال و شرق به غرب قرار داشت.

در حوزه‌های تمدنی ذکرشده، هم در دوران باستان و هم در دوران اسلامی، تمدن‌های باشکوهی در زمان‌های مختلف پدید آمد است.