زبان فارسی در عراق و گویشوران آن

زبان فارسی در دیرینه‌ی کشور عراق، جایگاه ارزشمندی دارد؛ در هر سه دوره‌ی زبان فارسی باستان (دوران هخامنشیان)، زبان فارسی میانه (دوران اشکانیان) و فارسی جدید (دوران اسلام)، میان‌رودان همواره نسبت به زبان فارسی توجه کافی داشت و تا به امروز ارتباط قابل‌توجهی میان عراق و زبان فارسی وجود دارد^[۱].

نگاه مختصر به تاریخ زبان فارسی در عراق

در ۶ قرن پیش از میلاد که میان‌رودان جزو قلمرو پادشاهی هخامنشیان بود، مردم این ناحیه به دو زبان آرامی و فارسی باستان سخن می‌کردند. زبان رسمی، فارسی باستان بود اما مردم به زبان دیرین خود، آرامی نیز سخن می‌گفتند. در دوران اشکانیان (از دوران مهرداد یکم تا اردوان پنجم) نیز عراق، به‌عنوان قلمرو تثبیت شده پادشاهی اشکانی، به زبان فارسی میانه (پهلوی) سخن می‌کرد – در کنار دیگر زبان‌ها نظیر آرامی و یونانی-. در دوران ساسانیان نیز میان‌رودان، جزو مناطق ایران بزرگ بود و همچنان به زبان فارسی میانه گفتگو می‌نمود.

پس از اسلام و با سرنگونی پادشاهی ساسانی، زبان عربی به سبب اینکه هم زبان دینی و کتاب آسمانی مسلمانان و هم زبان دیوانی و مدیریتی در عراق و ایران و دیگر سرزمین‌های تسخیر شده بود، شیوع گسترده‌ای یافت و از گویش‌وران به فارسی در عراق کاسته شد؛ با این وجود همچنان فارسی، جزو زبان‌های متداول در عراق یاد می‌شد. در بخشی از دوران صفوی، عراق جزو ممالک ایران بزرگ شد و زبان رسمی در آن، فارسی بود. شاه اسماعیل صفوی در سال 914 هجری به عراق وارد شد، سپس به بغداد رفته و جانشینی برای خود در آنجا منصوب کرد و پس از زیارت عتبات مقدسه به ستاد خود بازگشت^[۱].

زبان فارسی در عراق معاصر

تا پیش از سال 1921 و آغاز سلطنت آل‌فیصل در عراق، روادید آمد و شد میان ایران و عراق، به سبب عدم رونق صدور شناسنامه و عدم تشدید نظارت بر مرزهای بین کشورها، آن‌چنان جدی نبود و در سایه رفت و آمده‌ای بسیار میان این دو کشور، زبان فارسی، دومین زبان مناطق عرب‌نشین عراق را تشکیل می‌داد. از سویی مرکزیت تربیت طلاب حوزوی شیعی در نجف بود و با توجه به تقارب مذهبی میان ایران و عراق، سالانه هزاران تن از ایران به نجف یا کربلاء رفته و سال‌ها در این دو شهر زیسته و تحصیل می‌کردند. از دیگر سوی، تجارت میان این دو کشور نیز رونق خوبی داشت؛ این بستر بازرگانی و آموزشی، فرصت خوبی در گسترش زبان فارسی در میان اهالی عراق بود. این موج پس از حکمرانی آل‌فیصل و قانونمندتر شدن دو کشور، کاهش یافت اما همچنان دوام و بقا داشت^[۲].

در ادوار بعدی نیز اوضاع مشابهی حکم‌فرما بود اما با روی کار آمدن صدام حسین و بروز روحیات فاشیستی وی، ضربات مهلکی بر روابط فرهنگی دو زبان فارسی و عربی عراقی وارد شد. او تلاش کرد تا تدریس زبان فارسی در عراق را ممنوع سازد؛ او با اخراج کُردها از شهرهای عرب‌نشین و اعمال فشارهای اقتصادی بر شمال عراق که اغلب کُردزبان و آشنا به زبان فارسی بودند، روحیات ضد ایرانی غلیظی از خود نشان داد. وی در سال 1970 ولایت دیوان (لواء الدیوانیه) را که نامی فارسی بود، به استان قادسیه تغییر داد و هدف او یادآوری هجوم عرب مسلمان به سرزمین‌های ایرانی و سرنگونی حکومت ساسانی بود؛ وی از همان دوران تغییر ترکیب جمعیتی را آغاز نمود و از آن تاریخ تا یک سال پس از پیروزی انقلاب اسلامی ایران، یعنی سال 1980، از تمامی فِیلی‌های عراق سلب تابعیت کرده و آنان را به‌سمت مرزهای ایران اخراج نمود و شمار فراوانی از آنان را اعدام نمود^[۳].

آموزش زبان فارسی در مراکز علمی عراق

آموزش زبان فارسی در کشور عراق، رونق بسیار خوبی گرفته است. تدریس زبان فارسی در دانشگاه بغداد (به‌عنوان مهم‌ترین مرکز آموزشی کشور عراق)، دانشکده الآداب، از سال 1969 توسط علامه حسین علی محفوظ بنیان‌گذاری شد و ریاست بخش تدریس زبان فارسی در این دانشگاه بر عهده استاد عمر امین عبد العباس است^[۴].

دانشگاه بصره نیز از سال 2022 میلادی به تدریس زبان فارسی پرداخت^[۵]. دانشگاه کوفه که از دانشگاه‌های معتبر استان نجف است نیز دارای رشته‌ی زبان فارسی است^[۶]. این دانشگاه افزون بر تدریس زبان فارسی، رسوم و آداب کُهن ایرانی همانند شب یلدا و جشن نوروز را نیز به جامعه عراقی باز می‌شناساند^[۷]. مراکز آموزش عالی دیگری نظیر دانشگاه الکفیل،^[۸] گروه‌های همکاری میان دانشگاه‌های عراق با دانشگاه فردوسی مشهد، مرکز یادگیری زبان "قلم" در بغداد^[۹]، مرکز آموزشی العمید^[۱۰]، و مرکز تخصصی آموزش مجازی زبان فارسی در عراق^[۱۱]، جزو مراکز مهم یادگیری زبان فارسی در کشور عراق به‌شمار می‌روند. بر این آمار بیفزاییم تدریس خصوصی زبان فارسی در عراق توسط اساتید اختصاصی و نیز دوره‌های آموزش زبان فارسی از سوی وزارت علوم به دانشجویان عراقی تحصیل‌کرده در ایران.

خدمات و فعالیت‌های نمایندگی‌های فرهنگی ایران در زمینه زبان فارسی

مراکز بزرگ فرهنگی در ایران همانند وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی^[۱۲]، وزارت امور خارجه، بنیاد سعدی^[۱۳]و نیز تولیت آستان قدس رضوی دوره‌های فراوانی برای یادگیری زبان فارسی ویژه اهالی عراق در دو کشور: ایران و عراق، برگزار می‌کنند.

فراگیران زبان فارسی از کشور عراق

جامعه علاقه‌مند به زبان فارسی در عراق اغلب مشمول چند دسته‌اند:

الف. طلاب حوزوی عراقی علاقه‌مند به نگرش آموزشی حوزه علمیه قم

این افراد به‌جای طلبگی در حوزه‌ی علمیه نجف، به ایران کوچیده و در قم یا تهران مشغول تحصیل می‌شوند. آنان به این سبب که اغلب اساتید از حوزویان ایرانی و اغلب دروس به زبان فارسی است، و مدتی در ایران زندگی می‌کنند، با زبان فارسی تا حد بسیار خوبی آشنا می‌شوند.

ب. دانشجویان عراقی

دانشجویان عراقی که به اسباب گوناگون علاقه‌مند به تحصیل در ایران هستند، لازم است برای یادگیری دروس تخصصی، زبان فارسی را فراگیرند. به همین منظور دوره‌های آموزش زبان فارسی بدو ورود به دانشگاه برای آنان اجرا می‌شود و اغلب در اثر یادگیری زبان فارسی در دوره و نیز زندگی در ایران، زبان فارسی را به‌خوبی فرا می‌گیرند.

ج. تجار عراقی

ایران و عراق، بازار تجاری مشترک بزرگی دارند و هر روز مراوده تجاری میان عراق و ایران در جریان است. شرط لازم برای توسعه‌ی تجارت، دانستن زبان مقصد است. از این رو تاجران عراقی یا خود یا برخی از کارکنان‌شان به زبان فارسی تسلط دارند.

د. سیاست‌مداران

بخش مهمی از سیاستمداران کنونی عراق، در دوران سیاه صدام، محکوم به اعدام بوده و خود و خانواده‌شان به ایران پناه آورده‌ بودند. زندگی آنان در ایران سبب شد تا زبان فارسی را همانند زبان مادری خود فرا آموزند. خاندان سیاسی بارزانی در اقلیم کردستان، همگی به زبان فارسی تسلط دارند و شخصیت‌های عربی نظیر هادی العامری، شهید ابومهدی المهندس، نوری المالکی و خاندان حکیم نیز با زبان فارسی آشنایی خوبی دارند.

ه. علاقه‌مندان

بخشی از مردم عراق نه به‌دلیل ضرورت، بلکه به سبب علاقه به هنر ایرانی و تاریخ این کشور و توانمندی و شیرینی زبان فارسی، روی به آموختن این زبان می‌آورند. علاقه آنان به دانستن معنای اشعار و موسیقی و فیلم‌ها و سریال‌های ایرانی و نیز مطالعه آثار درخشان منثور و موزون فارسی سبب گرایش ایشان به یادگیری زبان فارسی شده ‌است.

منابع آموزشی زبان فارسی

در جهان عرب، کتب فراوانی به‌منظور یادگیری زبان فارسی نوشته شده‌است؛ از آن میان: "تعلیم اللغه الفارسیه للعرب - بدون معلم" نوشته‌ی حسان محمد مصری و مجموعه "تعلیم اللغه الفارسیه" در پنج جلد، نوشته‌ی احسان مقبول، از جایگاه خوبی برخوردار است. همچنین سازمان مطالعه و تدوین کتب دانشگاهی (سمت) نیز یک دوره کامل آموزش شعر و نثر فارسی را به زبان عربی ارائه کرده است^[۱۴].

فرهنگ‌ها و اصطلاح‌نامه‌های زبان فارسی با زبان عربی عراقی

در تاریخ معاصر، فرهنگ‌نامه‌های عربی-فارسی متعددی نوشته شده‌است؛ قاموس الفارسیه نوشته عبد النعیم حسنین از ارزنده‌ترین آثار در این باره است. همچنین کتاب "الکلمات الفارسیه فی المعاجم العربیه" نوشته جهینه نصر علی به بازشناسی واژگان فارسی در زبان عربی و سپس ارائه یک فرهنگ عربی-فارسی پرداخته‌است.

اما بایستی توجه داشت که درباره ارتباط زبان فارسی با زبان عربی به لهجه عراقی نیز آثار ارزنده‌ای تحریر شده‌است. از جمله: "اصول ألفاظ اللهجه العراقیه" نوشته محمدرضا الشبیبی^[۱۵] این کتاب به میزان تأثیری که واژگان فارسی‌بر زبان عربی و شکل‌گیری آهنگ و واژگان ویژه‌ی لهجه عراقی گزارده، پرداخته‌است^[۱].

شماری از واژگان فارسی در زبان عربی عراقی

واژه: "بُستان" که در لهجه عراقی به‌معنای مزرعه‌ی آباد است، واژه‌ای فارسی و دخیل[i] است. "ابریسم" که به‌معنای حریر با کیفیت عالی است، همان واژه‌ی "ابریشم" است. "إبریق" در عراق به معنی چایی‌دان و قوری است و واژه‌ای فارسی است و احتمالاً ریشه در: "آب‌ریز" دارد. "آبجوست" همان آبگوشت است؛ "ارجوان" همان ارغوان است؛ "ألو بلو" همان آلبالو است و در عراق با این نام و نام برقوق نیز شناخته می‌شود. "باذنجان" همان بادمجان، "باهُش" که در عراقی به کودک پر جنب و جوش گفته‌می‌شود، همان باهوش است. "برنامج" همان "برنامه" و "بذّات" همان بد ذات و "بلش" یا "بلشت" همان بالشت و "قمیص بهاری" همان پیراهن بهار پوش و مناسب فصل بهار است؛ "بیاله" همان پیاله، "بوسه" همان بوسیدن؛ "برده" همان پرده، "بروانه" همان پره‌ی چرخان؛ "بوشیه" همان پوشیه یا صورت‌پوش، "طازه" یا "طازج" همان تازه؛ "تریاق" همان تریاک و به‌معنای دوای کارساز درد، "تمبل" همان تنبل، "تنک" همان تنگ و سفت؛ "جاموس" همان گاومیش، "جُلاب" همان گلاب و "جورب" همان "جوراب" است. ده‌ها واژه‌ی فارسی دیگر در زبان عربی عراقی به‌صورت متداول استفاده می‌شود که گردآوری آن در این مقاله، امکان ندارد.

گویشوران اصیل فارسی در عراق

در عراق افزون بر کسانی که به‌صورت سببی زبان فارسی فرا گرفته و سخن گفته‌اند، جوامعی نیز حضور دارند که از ریشه، فارسی زبان هستند و زبان عربی، زبان دوم ایشان است. مهم‌ترین آنان، لُرها و کُردهای فیلی هستند که در عراق ساکن بودند و گروهی از آنان در قرون پیشین و بخش مهمی از ایشان در سال 1980 به دستور صدام سلب تابعیت شده و به ایران تبعید شدند. البته پس از سرنگونی صدام، گروهی از فیلیان به عراق بازگشتند.

همچنین پس از تبعید بزرگ باورمندان آیین بابی از ایران به دولت عثمانی در زمان ناصر الدین شاه قاجار، بخشی از ایشان علی‌رغم فشار دولت عثمانی، در عراق ماندگار شدند و تا به امروز نیز جامعه بهائیان در عراق موجود و فعال‌اند و زبان مادری و اصیل ایشان فارسی است؛ اگرچه عموماً به زبان عربی گفتگو می‌کنند؛ با توجه به عدم رسمیت‌یافتن این آیین در عراق از دوران پس از عهد ملکی^[۱۶]، هیچ آمار واقعی درباره ایشان وجود ندارد.

ایل کَلُهر که در زمان صفویه، والی بغداد شده‌بودند و به کُردی و فارسی سخن می‌کردند، همچنان در مناطق مرزی ایران و عراق همانند کرمانشاه ایران و خانقین و مقدادیه عراق، زندگی می‌کنند.

زبان فارسی در رسانه‌های عراق

درباره زبان فارسی دو دیدگاه در عراق در حال ترویج است. گروهی، یادگیری این زبان را یک امکان بسیار خوب برای توسعه‌ی روابط آموزشی، بازرگانی، فرهنگی و هنری تلقی می‌کنند. صفحات فراوانی در فضای مجازی عراق وجود دارد که به ترجمه بخش‌های جالب‌توجه از فیلم‌های ایرانی پرداخته و منتشر می‌کنند و با اقبال ویژه‌ی جوانان عراقی روبه‌رو شده‌است. آثار خوانندگان قدیمی و نسل جدید ایرانی همواره در قالب کلیپ‌هایی با زیرنویس عربی در صفحات یوتیوب و فیس‌بوکی و تیک‌تاک اهالی عراق منتشر می‌شود و هواداران بسیاری دارد. آثار هنری نوشته شده در ایران و رُمان‌های ایرانی نیز در عراق هواداران خاص خود را دارد. همچنین یادگیری زبان فارسی سبب توسعه‌ی گردشگری میان دو کشور ایران و عراق است.

اما از دیدگاه دیگر، زبان فارسی به‌عنوان یک تهدید نسبت به جامعه عراقی یاد می‌شود. این دیدگاه که اغلب از سوی گروه‌های سیاسی مخالف اندیشه جمهوری اسلامی و یا مخالف ایران قدیم و باورمندان به ناسیونالیسم عربی و هواداران رژیم فروپاشیده بعث پشتیبانی می‌شود، درصدد است تا با تقویت روحیه‌ی پان‌عربیسم در میان اهالی عراق از نفوذ فرهنگ فارسی در جامعه عراقی جلوگیری به عمل آورد. مقالاتی نظیر: "اللغه العربیه تصارع الفارسیه فی العراق"^[۱۷] به‌معنای: (زبان عربی در عراق با زبان فارسی در حال پیکار است) و مقاله: " بغداد تتکلم الفارسیه"^[۱۸] به‌معنای: (بغداد، فارسی صحبت می‌کند)، و " میلیشیات ولائیه تعمل علی تغییر هویه العراقیین الثقافیه " به‌معنای: (گروه‌های شبه‌نظامی ولایت‌مدار درصدد تغییر هویت فرهنگی عراقیان هستند)^[۱۹] درصدد تولید تنفر نسبت به گسترش زبان فارسی در عراق است. اینکه بیش از 80 هزار دانشجوی عراقی در ایران تحصیل‌کرده‌اند^[۲۰]، از نظر آنان تهدید بزرگی برای جامعه عراق به‌شمار می‌آید.

نیز نگاه کنید به

پاورقی

[i]در عربی به واژه ای که از دیگر زبان آمده و بر تار و پود جملات عربی بنشیند و ماهیت خود را حفظ کند، دخیل گفته می‌شود.

کتابشناسی

↑ ^۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ شوندی، حسن ( 2014). الألفاظ الفارسیه فی اللهجه البغدادیه، برگرفته از وبگاه دیوان العربغ، قابل بازیابی از: https://www.diwanalarab.com/
↑ حمدی، ملک( 1400). زبان فارسی در عراق: از صفویه تا صدام "، برگرفته از وبگاه پارسی انجمن، قابل بازیابی از:https://parsianjoman.org/8600/
↑ " جریمه إباده الكرد الفیلیین … والصمت الحكومی والتجاهل الرسمی عن إستذكار هذه الفاجعه الآلیمه!! "، مجله فرهنگی بصریاثا، قابل بازیابی از: https://web.archive.org/web/20200830145520/http://basrayatha.com/faily462/
↑ برگرفته از وبگاه دانشگاه بغداد، کلیه اللغات، قابل بازیابی از: https://colang.uobaghdad.edu.iq/?page_id=15034
↑ برگرفته از وبگاه جامعه البصره،کلیه الآداب، قابل بازیابی از: https://art.uobasrah.edu.iq/news/17821
↑ برگرفته از وبگاه دانشگاه کوفه، کلیه الآداب، قابل بازیابی از: https://languages.uokufa.edu.iq/archives/5450
↑ برگرفته از وبگاه دانشگاه کوفه، کلیه الآداب، قابل بازیابی از: https://languages.uokufa.edu.iq/archives/19584
↑ برگرفته از وبگاه دانشگاه الکفیل، قابل بازیابی از: https://clu.alkafeel.edu.iq/articles/view/details?id=119
↑ برگرفته از وبگاه مرکز قلم، قابل بازیابی از: https://qalam-center.com/
↑ برگرفته از وبگاه مجموعه العمید التعلیمیه، قابل بازیابی از: https://ag.edu.iq/contents/view/details?id=790
↑ برگرفته از وبگاه المرکز الإفتراضی التخصصی لتعلیم اللغه الفارسیه، قابل بازیابی از: https://onlinepersiancourse.com/
↑ برگرفته از توسیع تعلیم اللغه الفارسیه فی العراق، وبگاه: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ قابل بازیابی از: https://www.farhang.gov.ir/ar/news/775280/
↑ برگرفته از وبگاه بنیاد سعدی جهت آموزش زبان فارسی در جهان، قابل بازیابی از: https://saadifoundation.ir/ar
↑ برگرفته از وبگاه سازمان مطالعه و تدوین، بخش: کتب سمت الدولیه / قسم اللغه العربیه؛ قابل بازیابی از: https://samt.ac.ir/ar/book/group/126
↑ الشبیبی، محمد رضا (1956). أصول ألفاظ اللهجه العراقیه. بغداد: المجمع العلمی،
↑ وبگاه خبری-تحلیلی الجزیره( بی تا). لم یعترف بها سوى العهد الملكی.. ما البهائیه ولماذا تحولت إلى طائفه منبوذه فی العراق؟، قابل بازیابی از: https://www.aljazeera.net/news/2020/9/10/
↑ عبد الحمید، شریف( بی تا). اللغه العربیه تصارع الفارسیه فی العراق، وبگاه اللغه العربیه؛ قابل بازیابی از: https://www.arabiclanguageic.org/view_page.php?id=10068
↑ بغداد تتكلم الفارسیه؛ السعدون، عبد اللطیف؛ وبگاه: العربی الجدید؛ قابل بازیابی از: https://www.alaraby.co.uk/
↑ میلیشیات ولائیه تعمل على تغییر هویه العراقیین الثقافیه، وبگاه الرافدین، قابل بازیابی از:https://alrafidain.tv/70362/
↑ " تعلیم أكثر من 80 ألف طالب عراقی فی الجامعات الإیرانیه"، خبرگزاری مهرغ، قابل بازیابی از:https://ar.mehrnews.com/news/1952655/

نویسنده مقاله

اکبر بیرامی

[:0-1] ۱٫۰ ^۱٫۱ ^۱٫۲ شوندی، حسن ( 2014). الألفاظ الفارسیه فی اللهجه البغدادیه، برگرفته از وبگاه دیوان العربغ، قابل بازیابی از: https://www.diwanalarab.com/

[2] حمدی، ملک( 1400). زبان فارسی در عراق: از صفویه تا صدام "، برگرفته از وبگاه پارسی انجمن، قابل بازیابی از:https://parsianjoman.org/8600/

[3] " جریمه إباده الكرد الفیلیین … والصمت الحكومی والتجاهل الرسمی عن إستذكار هذه الفاجعه الآلیمه!! "، مجله فرهنگی بصریاثا، قابل بازیابی از: https://web.archive.org/web/20200830145520/http://basrayatha.com/faily462/

[4] برگرفته از وبگاه دانشگاه بغداد، کلیه اللغات، قابل بازیابی از: https://colang.uobaghdad.edu.iq/?page_id=15034

[5] برگرفته از وبگاه جامعه البصره،کلیه الآداب، قابل بازیابی از: https://art.uobasrah.edu.iq/news/17821

[6] برگرفته از وبگاه دانشگاه کوفه، کلیه الآداب، قابل بازیابی از: https://languages.uokufa.edu.iq/archives/5450

[7] برگرفته از وبگاه دانشگاه کوفه، کلیه الآداب، قابل بازیابی از: https://languages.uokufa.edu.iq/archives/19584

[8] برگرفته از وبگاه دانشگاه الکفیل، قابل بازیابی از: https://clu.alkafeel.edu.iq/articles/view/details?id=119

[9] برگرفته از وبگاه مرکز قلم، قابل بازیابی از: https://qalam-center.com/

[10] برگرفته از وبگاه مجموعه العمید التعلیمیه، قابل بازیابی از: https://ag.edu.iq/contents/view/details?id=790

[11] برگرفته از وبگاه المرکز الإفتراضی التخصصی لتعلیم اللغه الفارسیه، قابل بازیابی از: https://onlinepersiancourse.com/

[12] برگرفته از توسیع تعلیم اللغه الفارسیه فی العراق، وبگاه: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی؛ قابل بازیابی از: https://www.farhang.gov.ir/ar/news/775280/

[13] برگرفته از وبگاه بنیاد سعدی جهت آموزش زبان فارسی در جهان، قابل بازیابی از: https://saadifoundation.ir/ar

[14] برگرفته از وبگاه سازمان مطالعه و تدوین، بخش: کتب سمت الدولیه / قسم اللغه العربیه؛ قابل بازیابی از: https://samt.ac.ir/ar/book/group/126

[15] الشبیبی، محمد رضا (1956). أصول ألفاظ اللهجه العراقیه. بغداد: المجمع العلمی،

[16] وبگاه خبری-تحلیلی الجزیره( بی تا). لم یعترف بها سوى العهد الملكی.. ما البهائیه ولماذا تحولت إلى طائفه منبوذه فی العراق؟، قابل بازیابی از: https://www.aljazeera.net/news/2020/9/10/

[17] عبد الحمید، شریف( بی تا). اللغه العربیه تصارع الفارسیه فی العراق، وبگاه اللغه العربیه؛ قابل بازیابی از: https://www.arabiclanguageic.org/view_page.php?id=10068

[18] بغداد تتكلم الفارسیه؛ السعدون، عبد اللطیف؛ وبگاه: العربی الجدید؛ قابل بازیابی از: https://www.alaraby.co.uk/

[19] میلیشیات ولائیه تعمل على تغییر هویه العراقیین الثقافیه، وبگاه الرافدین، قابل بازیابی از:https://alrafidain.tv/70362/

[20] " تعلیم أكثر من 80 ألف طالب عراقی فی الجامعات الإیرانیه"، خبرگزاری مهرغ، قابل بازیابی از:https://ar.mehrnews.com/news/1952655/

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]