طبقات و قشرهای اجتماعی سریلانکا

روابط اجتماعي و ماهیت نظام طبقات اجتماعی سریلانکا (کاست سیستم)

هنگامی که پرتقالی ها روابط تجاری گسترده ای را با جنوب آسیا آغاز کردند، خیلی زود متوجه تفاوت فرهنگی مردم این منطقه با سایر نقاط جهان شدند. در سریلانکا و هند جامعه به گروه‌ها و طبقات زیادی تقسیم  شده­‌اند که این طبقات مردمی با همدیگر ازدواج نمی کنند و ارتباطاتشان تابع آداب و رسومی و مقررات خاصی است. پرتقالی ها این گروه‌ها و طبقات اجتماعی را "کاستا(casta)" نامید؛ واژه "کاست(caste)" در زبان انگلیسی نیز از همین ریشه است. در جنوب آسیا این مقررات و رسوم طبقاتی را "جاتی(jati)" یا تولد می­نامند. بر پایه این فرهنگ و باور سنتی هر شخصی در موقعیت و طبقه اجتماعی خاصی در جامعه متولد می­شود. این موقعیت و طبقه اجتماعی برای همیشه ثابت و تغییر ناپذیر است. یکی از اساسی ترین مفاهیم طبقه اجتماعی(کاست) "پاکی" است. اعتقاد به پاکی یک طبقه اجتماعی فقط به معنای بهداشت فیزیکی بدن شخص نیست، به معنای پاکی وجود معنوی او نیز هست.

بنابر باور مذهبی مردم هندی هدف انسان از زندگی دستیابی به سعادت، رستگاری و روشنایی ضمیر است. هر شخصی برای دستیابی به دانایی، دانش و حقیقت (رستگاری) مجبور است زندگی ها و تجارب بسیاری را پست بگذراند. بنا بر این برای دوری از خامی و در راه رسیدن به دانش واقعی و روشنایی ضمیر (رستگاری) آن­ها که مسیر بیشتر و طولانی تری را طی کرده اند دانایی و درک خویش را پاکتر کرده اند. این دسته از مردم که شیوه زندگی درستی دارند و در راه معنویت جایگاه بهتری کسب کرده­‌اند، قابل احترام هستند. بر اساس اعتقاد به پاکی، شیوه زندگی و شغل های مختلف و طبقه بندی و گروه بندی جامعه توجیه و تفسیر می­شود. اشخاص در هر طبقه اجتماعی باید مراقب پاکی نسبی خویش باشند و از تماس مستقیم با طبقات پایین تر اجتناب کنند؛ در غیر این صورت ممکن است سبب آلودگی خویش یا سایر اعضای یک طبقه شوند.

عقیده به پاکی روح در اختلاط با شماری از مفاهیم سنتی در باره پاکی و نجاست مواد و اخلاقیات و آداب و رسوم نظامی را می­سازد که تبعیض نژادی و چگونگی روابط نابرابر اجتماعی را توجیه می­­کند. هر شخص پلید و نجس با لمس کردن و یا دادن چیزی به دیگری می­توانند نجاستش را به او منتقل کند. در یک شکل افراطی، حتی سایه یک شخص نجس از طبقات بسیار پایین می توتند یک مقام بلند مرتبه از طبقه برهمنان را آلوده سازد. اگر تماس فیزیکی همراه با صمیمیت باشد یا اگر کسی اشیاء را برای مدتی طولانی استفاده کند، شدت انتقال نجاست و میزان آلودگی افزایش خواهد یافت. البته دست بدست کردن اشیاء مانند ابزار و آلات در میان اشخاص از طبقات مختلف مشکلی ایجاد نمی­کند. برای مثال میزان نجاست مواد غذایی پختنی از مواد غیر پختنی بیشتر است، زیرا شخص نجس نسبتا با آن تماس بیشتری داشته است.

بنا بر این برای هم غذا شدن اشخاص از طبقات مختلف شماری از محرمات و محدودیت‌­ها وجود دارد. اعضای طبقات پایینتر ممکن است از گرفتن غذا از اعضای طبقات بالاتر اجتناب کنند. صمیمانه­‌ترین نوع ارتباط رابطه جنسی  است، که آلاینده­ترین نوع تماس است؛ زیرا منجر به اختلاط عناصر حیات و آلودگی و اختلاط طبقات می­شود. از این روی از روابط جنسی طبقات با همدیگر به شدت منع شده و ازدواج طبقات با هم به ندرت اتفاق می­افتد؛ حتی در مواردی که چنین موضوع روی داد، بیشتر بین مردی از طبقات بالا و زنی از طبقه پایین است و میزان این نجاست و آلودگی نیز کمتر است؛ چون در این صورت طبقه پایین دریافت کننده عناصر از طبقه بالاتر است. در گذشته های دور اگر میان زنی از طبقات بالاتر و مردی از نجس­ها چنین اتفاقی روی می­داد، زن را می­کشتند و امروز اگر در جایی این موضوع روی داد، زن را به روستایی تبعید خواهند کرد. اگر روابط آلوده­ای میان اعضای طبقات مختلف برقرار شد، مراسم خاص سنتی برای پاک کردن شخص و بازیابی او وجود دارد. به طور کلی این مفاهیم از پاکی مشارکت از هم سفره شدن و ازدواج میان اعضای طبقات را منع می­کند و روابط میان آنان را به شکل گسترده­ای تبعیض آمیز سامان می دهد و جدا سازی نژادی را در این سرزمین عمق بیشتری می­بخشد.

رابط قوی و مستقیمی میان جایگاه طبقه اجتماعی اشخاص و شغلشان وجود دارد. بنا بر این گروه‌هایی مانند طبقه گازران (رختشوی­‌ها) و رفتگران از پایین ترین طبقات اجتماعی هستند. کشتن هر موجود زنده‌ای در آیین هندو و بودایی کار زشت و ناپسندی است؛ چرا که این اقدام آن موجود را از رسیدن به کمال و رستگاری باز می­دارد. چنین برداشتی ناپاکی برخی طبقات و شغل­‌هایی مانند صیادی و قصابی را توجیه می­کند. در بسیاری از موارد پاکی و نجاست ریشه تاریخی دارد تا اعتقادی و نظری؛ برای مثال با گسترش اقتصاد کشاورزی روستایی احتمالا بسیاری از صیادان به عنوان دهقان و کارگر در خدمت اربابان و صاحبان زمین در آمدند و طبقه کارگر و کشاورز ساده را شکل دادند. بعضی از مهاجران نیز با استقرار در یک جا و اشتغال به امر کشاورزی به این طبقه پیوستند. آنان که ثروت و قدرت بیشتری را بدست آوردند، طبقات بالا شکل دادند و برای اعتبار بخشیدن به جایگاه معنوی و عمومی خویش موسسات مذهبی را مدیریت کردند.

نظام طبقاتی در جامعه سینهالی  سریلانکا

اگر چه دولت سریلانکا هیچ آمار رسمی در باره طبقات اجتماعی و کاست ندارد؛ اما به نظر می ­رسد طبقه کشاورز "گوییگاما(Goyigama)" که نیمی از جمعیت سینهالی را تشکیل می­دهند، مهمترین طبقه این کشور هستند و اعضای آن در سراسر کشور زندگی می ­کنند. در جامعه سنتی سریلانکا بیشتر اعضای این  طبقه در مدیریت امور دخالت داشته و شخصیت های با نفوذ و اربابان زمیندار آن پست­‌های مهم دولت را در دست دارند. در جامعه مدرن و دمکراتیک قرن بیستم نیز آن­ها مقامات مهم دولتی را در انحصار خویش دارند.

پس از سقوط نظام پادشاهی در سال 1818 و حتی مدت­‌ها پس از دوره استقلال همچنان بعضی از خاندان پادشاهی سنتی کَندی در ارتفاعات مرکزی کشور به صورت یک طبقه اجتماعی موقعیت خویش را حفظ کرده­‌اند. مهمترین ویژگی نظام قدیمی "راجاکاریا" یا کار پادشاهی و دولتی بود که هر طبقه‌ای را به شغل مشخصی مرتبط و آن­ها را به خدمات دولتی و موسسات مذهبی می­ گماشت. در ارتفاعات مرکزی هنوز ارتباط محکمی میان شغل و حرفه افراد با طبقه اجتماعی آنان وجود دارد. در مراسم معروف جشن "پراهرا(Perahera)" در شهر کندی که هر ساله برای گرامیداشت خدایان و بودا برگزار می ­گردد، هر کدام از این طبقات همچنان نقش‌‌های سنتی خویش را اجرا می ­کنند. طبقه گوییگاما در ارتفاعات با همان نوع طبقه در مناطق پایین تفاوت دارد. زیرا تقسیمات و دسته بندی های در داخل طبقه که ناشی از مراتب و درجات خانواده‌های درباری قدیم بوده همچنان حفظ شده است. القاب احترام آمیز خانواده‌های دربار " واساگاما(vasagama)" و اشراف "جدارا(gedara)" هنوز یادآور نظام سلطنتی است و ازدواج و پیوند خویشاوندی میان اعضای این خانواده‌ها و طبقات عمومی کشاورزان (گوییگاما) بسیار نادر است. در مناطق پایین این طبقات فرعی در طبقه کلان کشاورزان (گوییگاما) کم کم محو شده­ و مقامات اجتماعی بالای جامعه با عناوین و القاب اروپایی خوانده می­ شوند.

جنوب غربی جزیره سکونتگاه سه طبقه بزرگ اجتماعی صیادان (کاروا(Karava)) و (دوروا(Durava)) دارچین ها (سالاگاما(Salagama)) است که نقش مهمی در جامعه سینهالی ایفا می­کنند. در دوران استعمار اصولا این گروه‌های حاشیه نشین و نسبتا پایین اجتماعی از امتیازات حرفه‌ای، تخصص و ساحل و مرز نشینی خودشان برای کسب ثروت و قدرت استفاده می­کردند. در اواخر قرن بیستم اعضای این طبقات به قسمت­‌های دیگر سریلانکا رفتند و موقعیت های تجاری بالاتر و پست های دانشگاهی را بدست آوردند و موقعیت اجتماعی شان به تدریج در حد طبقه کشاورزان یا نزدیک به آن­ها قرار گرفت. بخش مرکزی و ارتفاعات سکونتگاه گروه اجتماعی "واهومپورا(Vahumpura)" و شیره پزان است که از عصاره نخل نارگیل شیره تولید می کنند. این گروه نیز در بخش های مختلف پراکنده و به شغل های دیگر و به خصوص کشاورزی روی آوردند. در بخش ارتفاعات کندی گروه‌های کارگر و برزگر (باتگاما یا پادو(Batgam or Padu)) با موقعیت پایین اجتماعی هستند. گروه‌های پایین خدماتی مانند گازرها و رختشویان (هنا و رادا(Hena and Rada)) در همه جا حضور دارند و حتی امروز نیز به همین حرفه مشغول هستند. گروه طبّال (براوا(Berava))معابد که علاوه  طبل زدن در معابد در روستاها به برزگری نیز مشغولند و بالاخره گروه هنرمندان (نوندانّا(Navandanna)) جامعه هستند. فضای جدید بازار کسب و کار و خدمات به دلیل تحولاتش، ارتباط طبقه اجتماعی و مشاغل را تضعیف کرده است.

نظام طبقاتی در جامعه تامیل سریلانکا

نظام طبقاتی (کاست سیستم) جامعه تامیل سریلانکا با اندک تفاوت هایی شباهت زیادی به نوع سینهالی آن دارد. طبقه کشاورزان که "ولّا(Vellala)" نامیده می شوند، پنجاه درصد جمعیت آنان را تشکیل می­ دهند. در دوران پادشاهی تامیل طبقه کشاورزان و زمینداران از مقامات دولتی بودند. در دوران استعمار با ورود به عرصه آموزش بخش قابل توجهی از مردم را آموزش دادند و طبقه متوسط جدیدی از دیوانسالاران را به وجود آوردند. به رغم این که در دهه 1980 بعضی از کشاورزان وارد عرصه‌های دیگر اشتغال شدند، اما با این حال هنوز اکثر مردم کشاورز هستند. طبقه پایین تر دیگر صیادان "کارییا(Karaiya)" هستند که بسیاری از آن­ها نیز در قرن نوزدهم وارد میدان کار و کسب و تجارت شدند. طبقه بازرگانان "چتّی(Chetti)" نیز از طبقات بالای جامعه هستند. صنعتگران با جمعیت نسبتا کمتری از طبقات متوسط هستند. پایین ترین طبقه گروه نجس‌­ها و خیل جمعیت نیروی کار خدمات و کارگران ساده هستند که در عرصه های مختلف از جمله در مزارع کار می کنند.

نظام طبقاتی در جامعه تامیل ارتباط تنگاتنگی با باورهای مذهبی هندوها و نظام طبقاتی برهمنی جنوب هندوستان دارد. برهمن­ها طبقه موبدان و کاهنان هندو هستند و تاریخ این نوع اندیشه و باور دینی به تمدن باستانی هند و به 1500 سال قبل از میلاد بر می گردد. طبقه موبدان دینی به خاطر پاسداری و حراست از کتب مقدس و معابد هندو در نزد مردم از جایگاه بلند و مقدسی برخوردارند. بنا بر اعتقادات برهمنان نظام طبقاتی تقدیر الهی و سرنوشت لایتغیر بشریت است.

از آنجا که امور دینی معابد و منازل در کنترل برهمنان است، آنان نفوذ قابل ملاحظه بر مردم عادی دارند. طبق اعتقادات هندوها طبقه نجس‌­ها به خاطر ناپاکی ذاتی حق ورود به اجتماعات و فعالیت­‌های عمومی، ورود به معابد و انجام برنامه‌های دینی را ندارند. از نیرو کار طبقه نجس‌­ها بیشتر برای خدمات بسیار پست و پایین استفاده می ­شود.  

در قرن نوزدهم میلادی به دنبال طرح شعار برابری انسان­‌ها از سوی دولت و گسترش آموزش در میان طبقات بالای جامعه تامیل نوع نگاه مردم به طبقه نجس­‌ها نسبتا بهتر شده است. گروهی مسلح از طبقه نجس‌­ها برای اشتغال، آموزش و تاسیس معابد هندو برای همه طبقات تلاش فراوان کرد. طبقه­ پایینی از تامیل‌‌های هندی الاصلی که در مناطق ارتفاعات مرکزی سریلانکا در مزارع و کارگری مشغول کارند، به خاطر موقعیت پایین اجتماعی شان در میان دو گروه بزرگ سینهالی و جامعه تامیل در انزوا و حاشیه قرار گرفته­‌اند.

تبعیض و جدایی میان طبقات با اشکال مختلف در گفتار و کردار در زندگی روزمره به ویژه در بین روستاییان تداعی و یادآوری می ­شود. هر طبقه نام خاصی دارد، بیشتر طبقات در سخن گفتن اندکی متفاوت با دیگران هستند، بنابراین در معاشرت­‌ها اشخاص فوری متوجه طبقه اجتماعی یکدیگر می ­شوند. شخصی که از طبقه پایین است در سخن گفتن و مخاطب قرار دادن فردی از طبقه بالاتر با احترام حرف می­زند و کلاهش را به نشان احترام از سرش بر می ­دارد. در خانه‌های روستاییان از طبقات بالاتر معمولا چهارپایه کوتاهی برای نشستن اشخاص طبقات پایین تر وجود دارد که در دیدارها باید روی آن بنشینند. خیابان­‌ها و محله‌های روستاها بر اساس طبقات اجتماعی تقسیم شده­‌اند. اشخاص طبقات پایین در محلات مخصوص خودشان سکونت می­ گزینند. در گذشته هیچ زن و مردی طبقات پایین حق پوشیدن بالا تنه خودشان، سوار ماشین شدن یا ساختن خانه بزرگ را نداشت، اما تحولات گسترده قرن بیستم بسیاری از این آداب و رسوم و ممنوعیت ها را از میان برداشت. اکنون دیگر روابط و تعاملات رنگ و بوی نظام طبقاتی را ندارند. اشخاص از طبقات مختلف در دفاتر کسب و کار، کارخانه ها و در روستاها با همدیگر کار می کنند، می خندند بدون این که اشاره ای به طبقه یکدیگر و یا احساس نابرابری بکنند. همه مردم بدون نگرانی از نجاست طبقاتی سوار یک اتوبوس وی شوند. فرصت ها شغلی، امکانات بهداشتی و آموزشی رسماً و به طور برابر برای همگان است. در مناطق فقیر نشین شهری طبقات گوناگون به طور گسترده ای در ارتباط با همدیگر هستند. به رغم این تحولات مثبت در زندگی عمومی، کارکرد نظام طبقاتی در موسسات مدرن و نوین مانند احزاب سیاسی و اتحادیه ها جای شگفتی است. هنوز اکثریت اعضای آن ها از طبقات بالا هستند. البته در ازدواج نیز میزان چسبندگی اشخاص به طبقه اجتماعی خودشان بسیار زیاد است.

نیز نگاه کنید به

قشرهای جدید اجتماعی چین؛ طبقات و قشرهای اجتماعی کوبا؛ طبقات و قشرهای اجتماعی کانادا؛ طبقات اجتماعی مصر؛ طبقات و قشرهای اجتماعی ژاپن؛ طبقات و قشرهای اجتماعی لبنان؛ طبقات و قشرهای اجتماعی سنگال؛ طبقات و قشرهای اجتماعی تونس؛ طبقات و قشرهای اجتماعی روسیه؛ طبقات و قشرهای اجتماعی سوریه؛ طبقات و قشرهای اجتماعی سودان؛ طبقات و قشرهای اجتماعی زیمبابوه؛ طبقات و قشرهای اجتماعی اسپانیا؛ طبقات، قشرها و نابرابری های اجتماعی اردن؛ طبقات و قشرهای اجتماعی سیرالئون