مکاتب و جریان های شاخص تصوف در عربستان سعودی
مکاتب و طریقتهای اصلی تصوف در عربستان سعودی، بهویژه در منطقه حجاز در دوره ۱۹۲۵-۱۹۴۰، عمدتاً شاخههایی از سنت گستردهتر ادریسیه هستند که توسط احمد بن ادریس فاسی تأسیس شد. این سنت پس از درگذشت او به چندین شاخه تقسیم شد. طریقتها و سنتهای اصلی صوفی عربستان را میتوان شامل موارد زیر دانست[۱]:
سنت ادریسیه (احمدیه-ادریسیه)
سنتی بنیادین است که طریقتهای مهم دیگر منطقه از آن پدید آمدند. این طریقت توسط احمد بن ادریس فاسی (۱۷۵۰-۱۸۳۷) آغاز شد. سنت ادریسیه با رویکردی اصلاحگرایانه و متفکرانه به اصول دینی شناخته میشود که از برخی جهات آن را به وهابیت نزدیک میکرد. سنت ادریسیه به چهار شاخه اصلی تقسیم میشود.
طریقت دندراویه
این طریقت یکی از شاخههای برجسته سنت ادریسیه بود که توسط ابوالعباس دندراوی (۱۸۹۸-۱۹۵۳) رهبری میشد. این طریقت موفق شد حتی پس از فتح حجاز توسط آل سعود به فعالیتهای خود ادامه دهد. بنیانگذار این طریقت، محمد دندراوی، در مکه نزد ابراهیم رشید تحصیل کرد و عقاید احمدیه را گسترش داد و سپس در مدینه ساکن شد و در سال ۱۹۱۰ در همانجا درگذشت. طریقت دندراویه حضور چشمگیری در مکه و جده داشت و نمایندهای شایسته برای سنت احمدی-ادریسی محسوب میشد.
طریقت سنوسیه
این طریقت یکی دیگر از شاخههای اصلی سنت ادریسیه است که توسط محمد بن علی سنوسی (۱۷۸۷-۱۸۵۹)، از شاگردان احمد بن ادریس، تأسیس شد. رهبر سنوسیه، شیخ احمد شریف سنوسی، حضور سیاسی قابل توجهی داشت و در فوریه ۱۹۲۵ توسط عبدالعزیز بن سعود به گرمی مورد استقبال قرار گرفت. به دلیل اهمیت سیاسی و دیپلماتیک، به طریقت سنوسیه اجازه داده شد تا به فعالیت خود ادامه دهد و خانقاه آن در مکه پس از فتح عربستان به کار خود ادامه داد.
طریقت میرغنیه/ختمی
این طریقت که توسط محمد بن عثمان میرغنی (۱۷۹۳-۱۸۵۲)، یکی دیگر از شاگردان احمد بن ادریس، تأسیس شد، عمدتاً در سودان استقرار یافت.
طریقت رشیدیه
این طریقت توسط ابراهیم رشید (۱۸۱۳-۱۸۷۴)، که او نیز از شاگردان احمد بن ادریس بود، شکل گرفت. طریقت دندراویه از طریق ابراهیم رشید به سنت احمدی-ادریسی متصل است.
سایر طریقتهای صوفی که در عربستان سعودی حضور داشتند و پس از فتح مکه به حیات خود ادامه دادند عبارتند از[۱]:
نقشبندیه
خانقاه طریقت نقشبندیه در جبل ابوغبیش تخریب نشد و گزارشهای سالهای ۱۹۲۶ و ۱۹۲۷ حاکی از ادامه فعالیتهای مذهبی آنهاست. همچنین ذکر شده که یک شیخ نقشبندی داغستانی در مدینه حضور داشته است؛
علویه حدادیه
این یکی دیگر از طریقتهای صوفی بود که پس از فتح مکه به حیات خود ادامه داد؛
خلوتیه و قادریه
شیخ فتحی، یک شیخ ترک، هر دو طریقت خلوتیه و قادریه را در مدینه رواج داد. با این حال طریقت قادریه، به همراه احمدیه (پیروان احمد البدوی)، به طور مشخص مورد انتقاد ابن عبدالوهاب قرار داشتند.
نیز نگاه کنید به
جریان اسلامی پیرو طریقت های صوفیانه در چین؛ جریان های شاخص تصوف در عراق؛ طریقت العشیرة المحمدیة مصر؛ طریقت قادریه سنگال؛ طریقت لاین(مهدویه) سنگال؛ طریقت نقشبندیه در قزاقستان؛ طریقت های مهم اردن؛ طریقت های مهم مصر؛ طریقه خضریه در عراق؛ طریقه رفاعيه در عراق؛ طریقه قادریه در عراق؛ طریقه نبهانیه در عراق؛ طریقه نقشبنديه در عراق؛ طریقه کسنزانیه در عراق؛ مکاتب تصوف در عراق؛ طریقت الرفاعیة مصر؛ طریقت الاحمدیة مصر؛ طریقت الخلوتیة مصر؛ طریقت الشاذلیة مصر؛ طریقت العزمیة مصر؛طریقت تیجانیه سنگال؛ طریقت مریدیه سنگال