نمادها و سمبل های فرهنگی قزاقستان

در فرهنگ و ادبیات قزاق نمادها و سمبل‌های فراونی وجود دارد، در طول تاریخ، قزاق با شجاعت، دلاوری، جنگجویی، آزادگی شهره بوده است که اندام درشت، تنومند و قدهای بلند و چهارشانه از شاخص‌های بخش مهمی از مردم قزاقستان مخصوصا قزاق‌های ساکن در دشت و روستا بشمار می‌رود. به همین خاطر در دورانی عده زیادی از نیروهای ارتش اتحاد جماهیر شوروی بدلیل شجاعت و جنگاوری از قزاق‌ها تشکیل شده بود.

مردم قزاق به بنا بر خصلت و روحیه دلاوری خود نمادها، سمبل‌ها و الگوهایی دارند که هر کدام بیانگر یکی از ویژگی‌های ملی، میهنی، آداب و رسوم و روحیه جوانمردی آن‌هاست که به تعدادی از سمبل‌هایی که نشانگر هویت ملی آن‌ها نیز است به ترتیب اولویت و اهمیت اشاره می‌شود.

پورت

اهمیت پورت در فرهنگ قزاق به حدی است که در هر جشن ملی و مذهبی و جشنواره‌های فرهنگی و هنری پورت به عنوان نماد ملی و هویت تاریخی و میهنی قزاقی برپا می‌شود و به نمایش گذاشته می‌شود و هر ساله جشنواره اختصاصی «جشنواره پورت» به عنوان یکی از میراث فرهنگی- معنوی ثبت شده در یونسکو برگزار می‌شود که در سال ۲۰۱۵ به مناسبت پانصدو پنجاهمین سال حکومت خانات قزاق در شهر آلماتی جشنواره پورت برگزار شد.

پورت خانه باستانی قزاق‌هاست که یادگار زندگی عشایری آنان است و برپایی آن نیز به سادگی انجام می‌شود. دیواره و بدنه پورت معمولا از پشم شتر، گوسفند و گاه از موی حیوانات بافته می‌شود و در حقیقت دیواره یورت از نمد حلاجی شده بسیار فشرده درست می‌شود که هم از سوز و سرمای گزنده زمستان بیابان‌های سرد و خشن دشت‌ها و استپ‌های قزاقستان جلوگیری می‌کند و هم خانه قزاق کوچ نشین است که آن‌ها را از گزنده گرمای تابستان و حیوانات مزاحم و درنده محفوظ می‌دارد.

سقف یورت که از مشبکی چوبین و دایره شکل به نام «شنبرک» تشکیل شده است هم عمود خیمه که از چوب‌های قوس دار است را نگه می دازد و هم با محفظه‌های بازی که دارد نقش پنجره سقفی، هواکش و تهویه هوای چادر را ایفا می‌کند. یورت در زمستان با بخاری‌های سنتی و با سوزاندن چوب گرم و در تابستان بدلیل جلوگیری گرما بوسیله نمد و دیواره یورت خنک و مطبوع است.

هانگونه که امروزه تزیینات و دکوراسیون خانه از اهمیت زیادی برخوردار است و هر کس با ذوق و سلیقه خود به نمای بیرونی، تزیینات و نوع چینش داخلی خانه اهمیت می‌دهند قزاق نیز بیرون و درون یورت را با سلیقه‌های مختلف تزیین می‌کردند. برخی با آویزان کردن منگوله‌های بافته شده از نخ‌های رنگی و برخی دیگر با نوارهای بافته شده بصورت کمربند دور تا دور پورت را تزیین می‌کردند، در داخل پورت نیز ذوق و سلیقه عشایری، چادر نشینی و کوچ رویی با زیورآلات مختلف به مدد قزاق‌ها می‌آید و فرش‌های سنتی که توسط زنان قزاق بافته و از میراث هنری آنان بشمار می‌رود دیواره‌های داخل یورت را زینت می‌دهد و کف یورت و زیر پای ساکنین را گرم و نرم می‌کند. امروزه برای ساخت یک پورت قزاقی نیاز به صرف هزینه‌ای معدل ۵۰۰ هزار تا ۹ میلیون تتگه (واحد پول قزاقستان) معادل حدود ۲۵۰۰ الی ۴۵ هزار دلار می‌باشد.

اسب

اسب این حیوان نجیب، زیبا و چابک یکی دیگر از نمادها و سمبل‌های مردم قزاقستان است: مردم قزاق تاریخ پر فراز و نشیب خود را با اسب گذرانده‌اند، اسب هم کوچ نشینان استپ‌های ناحیه مرکز و جنوبی دشت قپچاق و هم قزاق‌هایی که در مناطق کوه‌ها و جلگه‌های ناحیه شمالی و همجوار کوه‌های آلتای زندگی می‌کنند را از مکانی به مکان دیگر و از ییلاق به قشلاق و از قشلاق به ییلاق، از کوه‌ها سوی دشت و از دشت‌ها به ارتفاعات کوهستان‌ها انتقال می‌داده‌اند.

علاوه بر اینکه اسب وسیله نقلیه مردم کوچ رو قزاق بوده است زمینه تفریح و ورزش و سرگرمی مردم و بخش مهمی از غذای بیابانگردان جنگجوی قزاق را هم تامین می‌کرده، اسب در کشاورزی نیز نقشی اساسی داشته است. نقش این حیوان نجیب را در جنگ‌ها نیز نباید از نظر دور داشت، اسب از همراهان همیشگی مردم قزاق بوده است که در سرمای سخت و طولانی با وزش‌های سوزناک باد هرگز آن‌ها را تنها نگذاشته است. کودکان قزاق از همان اوان کودکی در دشت‌های پهناور دشت قپچاق با اسب خو می گرفتند و تا پیری بخشی از عمر خود را چه در سفر و چه در جنگ بر روی اسب سپری می‌کردند.

«در فولکلور قزاق، داستان‌ها و ضرب‌المثل‌های بسیاری درباره اسب وجود دارد که با توجه به مضمون و مفهوم شان می‌توان به جایگاه و اهمیت این حیوان نزد آنان پی برد. حتی افسانه‌ای قزاقی وجود دارد که به شرح پدیدار شدن اسب‌های آسمانی می‌پردازد. طبق این اسطوره، در ازمنه سابق اسبی وجود نداشت و مردم به جای آن‌ها از گاوها استفاده می‌کردند در اعیاد گاوها را زینت می‌کردند و بر روی آن‌ها سوار می‌شدند. اما روزی اتفاقی اسرارآمیزی رخ داد: گاوها شروع به مردن و تلف شدن کردند: مردم به درگاه خداوند خود دعا می‌کنند تا در عوض موجود بهتری را برای کارهای سنگین تر به آن‌ها ببخشد. ناگهان کوچ نشینان تصویر ترسناکی را در آسمان مشاهده کردند: باد شدیدی در سحرگاه، در تمام استپ وزیدن می‌گیرد و از شن‌های بلند شده، اسبی در مقابل کوچ نشینان ظاهر شد و چنین شد که اسب در بین مردم ظاهر و مونس سفرها و حضرهای آن‌ها شد»

صحراگردان قزاق در بیابان‌های بی آب و علف که آبی برای نوشیدن نمی یافتند، قیمیز یا شیر مادیان را در مشک‌های آب می‌ریختند و بجای آب می‌نوشیدند. که این آب آشامیدنی هم مایعات مورد نیاز بدن و هم بخشی از غذای کوچ روان را تامین می‌کرد. روده اسب که پس از تمیز کردن و شستن از گوشت اسب پر می‌شد و پس از پخته شدن نوعی غذا شبیه به سوسیس‌های امروزی را به نام قازی بدست می‌داد از غذاهای اشرافی به شمار می‌رفت که این غذا امروزه نیز زینت بخش سفره‌های مردم قزاق است. اسب با اصالت و نجابت و محبت و وفای خود امروزه برای کمک به درمان فلج اطفال به یاری مردم قزاقستان شتافته است به گزارش پیام آفتاب به نقل از فارس، پلیس سواره نظام در ولایت «تاراس» در قزاقستان از اوایل ماه جاری شروع به کمک برای اسب درمانی آن دسته از کودکان منطقه «جامبیل» کرده که به فلج مغزی مبتلا هستند. جامعه جوانان معلول منطقه جامبیل با حمایت اداره پلیس ولایت پیشنهاد داده که پلیس به حدود ۳۰۰ کودک فلج مغزی این ولایت اجازه دهد تا با اسب‌های خود سوارکاری کنند. این درحالی است که درمان با سوارکاری یک روش شناخته شده بین‌المللی برای درمان بیماری‌های مختلف است.

«گوهر سارسن بایوا» سخنگوی اداره پلیس ولایت تاکید کرد که بسیاری از کودکان در این روش درمانی تا حدودی بهبود یافته‌اند، برای مثال،«رجب» ۶ ساله اکنون می‌تواند خودش قاشق را نگه دارد و بنویسد. دختری به نام «دانا» که عموما حرف نمی‌زد آمادگی بیشتری برای فعالیت اجتماعی باهم سن وسالان خود پیدا کرده است. در کشورهای آسیای مرکزی از جمله در قزاقستان اسب سواری از جایگاه خاصی برخوردار است و اسب درمانی یکی از راه‌های درمان برخی از بیماری‌ها از جمله افسردگی است. برخی روانشناسان معتقدند که ارتباط عاطفی با حیوانات و به ویژه با اسب می‌تواند در درمان بسیاری از بیماری‌های روانی موثر باشد.

درمان با کمک اسب، ابتدا در اروپا در دهه ۱۸۰۰ مورد استفاده قرار گرفت. از آن زمان به بعد، اسب در کمک به مردم در طیف وسیعی از مشکلات شخصی مانند، افسردگی، اضطراب، اختلالات خوردن، اختلالات خواب و اختلال استرس بعد از حادثه، بویژه در میان سربازان کهنه کار جنگ‌ها، نقش مهمی ایفا کرده است. اسب درمانی برای درمان کودکان با مشکلات اوتیسم یا با دیگر مشکلات رفتاری، و همچنین برای کودکانی که سابقه مورد سوء استفاده قرارگرفتن دارند نیز استفاده شده است. در ادبیات قزاقی، ضرب‌المثل‌ها و عبارات بسیاری وجود دارند که ارزش و منزلت اسب را در نزد قزاق می‌رساند. از جمله اینکه می‌گویند:

«اسب، بال مرد است»، «اسب پادشاه حیوان‌هاست»،....همچنین، از کسی که دارای انسانیت والا، صبر و استواری در مقابل سختی‌ها باشد، با صفت «دارای سیرت و طبیعت اسب» یاد می‌شود.

برای قزاق‌ها، اسب همچنین مقیاس ثروت مردم بوده است: هر کسی که تعداد اسب‌هایش از ۵۰۰۰ راس می‌گذشت، در زمره ثروتمندان محسوب می‌شد. در سال ۱۸۸۰ قزاقستان دارای ۱,۸ میلیون اسب بوده است.۱۵۵ ولی متاسفانه امروزه دیگر گله‌های فراوان اسب در استپ‌های قزاقستان کمتر به چشم می‌خورد و جای اسب‌های بیابان را خودروهای لوکس رولز رویس و بنتلی در خیابان‌های شهرهای قزاقستان پر کرده است. بنا به گزارش اخبار خودرو به نقل از ایسنا بر اساس گزارش بلومبرگ، بیبیت علی بکوف، ۳۱ ساله یکی از ثروتمندان نسل جدید در قزاقستان که پنج خودرو دارد از جمله یک فانتوم رولز رویس که سال گذشته از یک نمایندگی فروش آلماتی خریداری کرد گفته است: اکنون که خاطرات کمونیسم به فراموشی سپرده می‌شود، ثروتمندان کشور دوست دارند ثروتشان را به نمایش بگذارند. قزاق‌ها سابق بر این اسب‌هایشان را نشان می‌دادند و اکنون خودروهایشان را نشان می‌دهند.

عقاب

عقاب که پرنده تیز بین، تیز پرواز و سلطان کوه‌ها و محیط بر دشت‌ها و دره‌ها و شکارچی ماهری است از سمبل‌های مهم فرهنگ مردم قزاق به شمار می‌رود مردم قزاق عقاب را بخاطر این ویژگی‌ها سمبل و نماد ملی خود می‌دانند. عقاب برای مردم این دیار پرنده‌ای خوش یمن و با شکوه بشمار می‌رود. شکار با عقاب نوعی ورزش است که از روزگاران گذشته در بین مردم رواج داشته و امروزه هم در قزاقستان مسابقات شکار با عقاب ادامه دارد، در هزاران سال قبل در مناطق شمالی و مرکزی قزاقستان بخش مهمی از ارتزاق مردم کوچ نشین از آغاز فصل سرما و معمولا بین ماه‌های نوامبر تا جولای بوسیله شکار با عقاب آموزش دیده و دست آموز تامین می‌شده است، امروزه در کشور قزاقستان تعداد شکارچی‌های ماهر با عقاب چندان زیاد نیست اما با این وجود هر ساله طبق رسم دیرینه مسابقات شکار با عقاب بر گزارمی‌شود و بهترین شکارچی اننتخاب می‌شود که چهارمین مسابقه شکار با عقاب در منطقه آکمولا در سال ۲۰۰۹ برگزار شد، بنا به گزارش خانم آیناش سیتوا نویسنده و مترجم قزاقی برگزاری جشنواره شکار با عقاب در قزاقستان یکی از ورزش‌ها و مراسم باستانی منطقه و مردم قزاقستان بشمار می‌رود.

استان پاولدار واقع درشمال شرقی جمهوری قزاقستان ودرکناررودخانه ایرتیش با زمستان‌های طولانی و سرد و تابستان‌های گرم وکوتاه که یکی اززیباترین نقاط قزاقستان درمناطق آشیانه سازی پارک شاهین اروپایی، عقاب طلایی، باز، عقاب استپ، وغیره مشاهده می‌شود و سه گونه ازپرندگان (قوش، شاهین اروپایی و باز) همچنین بازبزرگ، قوش استپ وبازکوچک استپ ازجمله گونه‌های جهانی درمعرض خطر است که در این منطقه وجود دارد.

انگشتری

انگشتر در فرهنگ قزاق در دست مردان نماد مردانگی قدرت، صداقت و درستی، و انگشترهای تزیین یافته از عقیق و زمرد حاکی از ایمان و اعتقاد به مبانی دینی است و انگشتر از جنس طلا، نقره و سایر فلزات در دست زنان برای تزیین و زیبایی و هویت ملی و میهنی بشمار می‌رود. انگشتر سازی یکی از صنایع دستی مهم مردم قزاقستان است که از جنس، مدل و اشکال مختلف ساخته می‌شود. در بسیاری از میادین، پارک‌ها و یا اماکن عمومی مجسمه‌های بزرگی به شکل انگشتر و مخصوصا انگشتر و مهر خانات قزاق به عنوان یکی از نمادها و سمبل‌های مردم قزاق نصب شده است. در قزاقستان در هر سال نمایشگاه‌های فرهنگی و هنری مختلفی برپا می‌شود که یکی از این نمایشگاه‌ها به عرضه فرهنگ و هنر دینی و اسلامی اختصاص دارد که نمایش انگشترهای متنوع و مختلف از جمله آثار این نمایشگاه بشمار می‌رود.

نیز نگاه کنید به

نمادهای فرهنگی چین؛ نمادهای فرهنگی ژاپن؛ نمادها و سمبل های فرهنگی کانادا؛ نمادهای فرهنگی کوبا؛ نمادهای فرهنگی تونس؛ نمادها و سمبل های فرهنگی سنگال؛ نمادها و سمبل های فرهنگی آرژانتین؛ نمادها و سمبل های فرهنگی فرانسه؛ نمادهای فرهنگی مالی؛ نمادها و سمبل های فرهنگی سودان؛ نمادهای فرهنگی زیمبابوه؛ نمادها و سمبل های فرهنگی اسپانیا؛ نمادها و سمبل های فرهنگی اردن؛ نمادها و سمبل های فرهنگی سیرالئون

منبع اصلی

صابری، اصغر(1395). جامعه و فرهنگ قزاقستان. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

نویسنده مقاله

اصغر صابری