پشتون در افغانستان

پشتون از اقوام عمده و اصلی افغانستان است و سابقه‌ای کهن در منطقه دارد. کلمات پشتون، پختون، پتان، اوغان، افغان، اوغو، پشتو و... همه یک چیز است و به قوم پشتون اشاره دارد. قریب به نیمی از قوم پشتون در افغانستان و بیش از نیمی از آنان در پاکستان سکونت دارند و قلیلی هم در ایران زندگی می‌کنند.کلمه پتان، پتهان (Pathan) ریشه هندی دارد و شکل هندی‌شده پشتون است و به‌طورگسترده استفاده می‌شود؛ حتی گفته می‌شود صورت قدیمی‌تر واژه پشتون است، در شبه‌قاره هند، پشتون‌ها را پتان می‌نامیدند؛ ولی در افغانستان بیشتر پشتون و پختون نامیده شده‌اند.

پشتون‌ها عمدتا در جنوب و شرق افغانستان در نوار مرزی این کشور با پاکستان ساکن‌اند و در ولایات قندهار، زابل، پکتیا، پکتیکا، خوست، هلمند، ننگرهار، ارزگان و غزنی اکثریت دارند؛ در ولایات فراه، نیمروز، لوگر کابل و... نیز زندگی می‌کنند. در زمان عبدالرحمان خان، به‌منظور پشتونیزه‌کردن افغانستان، عده‌ای از پشتون‌ها به مناطق شمالی افغانستان، مانند بغلان و قندوز هم انتقال یافتند؛ لذا یکی از گروه‌های قومی در این مناطق‌اند. اکثر مردم پشتون بر مذهب حنفی‌اند؛ ولی برخی از آنها شیعه‌اند، مانند قبیله توری‌که در جنوب و جنوب شرق افغانستان در جوار مرز افغانستان با پاکستان زندگی می‌کنند. در بین پشتون‌ها شیعیان غیرپشتون نیز ساکن‌اند؛ مانند خلیلی‌ها در قندهار که علاوه بر شیعه‌بودن زبانشان نیز فارسی است.

برخی نیز بر مذهب شافعی‌اند که از جمله به قوم جاجی اشاره شده است. زبان پشتون‌ها پشتوست و از زبان‌های کهن در افغانستان و منطقه به شمار می‌رود؛ ولی عده‌ای از پشتون‌های شهری و تعدادی از طوایف پشتون در غرب افغانستان به زبان فارسی نیز تکلم می‌کنند و حدود ۳۵ درصد جمعیت پشتون را تشکیل می‌دهند. در افغانستان پشتون‌ها را افغان یا اوغان می‌نامند.

واژه افغان برای پشتون‌ها به کار می‌رفت و معادل و منطبق بر قوم پشتون بود و فقط به پشتوزبان‌ها اطلاق می‌شد؛ ولی در خارج از افغانستان کلیه مردم افغانستان را اعم از پشتون و غیرپشتون، افغان می‌خوانند و افغان شامل حال همه مردمی است که در واحد سیاسی افغانستانساکن‌اند؛ اعم از اینکه زبانشان پشتو، فارسی، ازبکی، بلوچی و... باشد.

در قانون اساسی ۱۳۴۳ افغانستان، کلمه افغان و ملت افغان برای اولین‌بار تعریف شد و اعلام شد:

«ملت افغانستان عبارت است از تمامی افرادی‌که تابعیت افغانستان را مطابق احکام قانون دارا باشند. بر هر فرد مذکور کلمه «افغان» اطلاق می‌گردد».

پشتون‌ها از اقوام آریایی‌اند. آنان دارای اندامی کشیده و باریک و استخوان‌بندی و عضلات قوی هستند، خیلی فعال و پرتوان‌اند و مقاومتشان در برابر سرما و شرایط سخت خیلی زیاد است؛ هرچند تحمل گرما را ندارند. پشتون‌ها از گذشته به کشاورزی و دامداری و تجارت اشتغال داشته، و عده‌ای از آنان کوچ‌رو و نیمه‌کوچ‌رو بوده‌اند. آنان مردمی زحمت‌کش، صرفه‌جو، شجاع، میهمان‌نواز و علاقه‌مند به آزادی و استقلال هستند؛ درعین‌حال گفته شده است که دل‌نازک و زودرنج بوده و ظرفیت انتقادپذیری پایینی دارند.

پشتون والی (افغانیت)

قانون عمومی پشتون‌ها اسلام است و در سطح جامعه پشتون اجرا می‌شود؛ اما در امور جزایی و اداره داخلی طوایف پشتون، عرفی وجود داردکه «پشتون والی» خوانده می‌شود. پشتون والی مجموعه قوانین، ایدئولوژی، سنن و حقوق عرفی در نظام قومی پشتون است و درواقع، مجموعه قوانین قومی و قبیله‌ای حاکم بر جامعه پشتون است.

نیز نگاه کنید به

اقلیت های قومی افغانستان؛ گروه‌های قومی پشتون افغانستان