پیشینه تاریخی اهل سنت در عراق
اهل سنت عراق شامل دو بخش اصلی عربهای سنی و کردهای سنی است. با این حال از آنجایی که هویت قومی در کردها قویتر است در تبیین وضعیت اهل سنت در عراق عمدتا بر عربهای سنی تمرکز میشود. عربهای سنی از زمان فتوحات اسلامی نقش مهمی در ساختار سیاسی و مذهبی عراق ایفا کردهاند. پس از فتح عراق توسط مسلمانان، این سرزمین به یکی از مراکز مهم تمدن اسلامی تبدیل شد. خلافت عباسی (قرن هشتم تا سیزدهم میلادی) با مرکزیت بغداد، بهعنوان اوج قدرت اهل سنت در جهان اسلام شناخته میشود. در این دوره، علما، فقها، قضات و صاحبنظران سنی در حوزههای مختلف فقه، کلام و علوم اسلامی نقش برجستهای ایفا کردند. مذاهب چهارگانه فقهی اهل سنت (حنفی، شافعی، مالکی و حنبلی) در عراق گسترش یافتند و مکتب حنفی در مراکز حکومتی غلبه داشت[۱].
در دوره سلجوقیان، ایوبیان و عباسیان متأخر ساختار خلافت بهویژه در بغداد، همچنان از حضور فعال علما و طبقات اجتماعی سنی بهره میبرد و نهادهای دینی، مدارس، و وقفهای اسلامی در عراق سنینشین توسعه پیدا کردند. با گسترش امپراتوری عثمانی، عراق بهعنوان بخشی از ایالتهای این حکومت قرار گرفت. مذهب رسمی دولت عثمانی، سنی حنفی بود، که جایگاه اهل سنت عراق را در ساختار سیاسی و دینی تقویت کرد. در این دوره، سنیها در مناصب قضایی، نظامی و اداری نفوذ قابلتوجهی داشتند. بسیاری از عشایر عرب سنی در مناطق غربی و شمالی عراق (الانبار، موصل، تکریت، دیالی) حضور داشتند و با ساختار حکومت همکاری میکردند. بعد از استقلال عراق، در دوره پادشاهی با وجود اکثریت شیعه در کشور، سنیها در ساختار دولت و ارتش نقشی محوری داشتند. از جمله دلایل این برتری شامل سابقه ارتباط با دولت عثمانی، سواد و آموزش رسمی در میان نخبگان سنی و گرایش پادشاهان هاشمی به مذهب سنی بود. با بهقدرت رسیدن حزب بعث و بهویژه صدام حسین، نخبگان عرب سنی در رأس ساختارهای نظامی، امنیتی و اطلاعاتی قرار گرفتند. اگرچه حزب بعث ایدئولوژی سکولار و پانعربی داشت، اما در عمل تکیه زیادی بر قبایل سنی عرب، بهویژه در منطقه تکریت (زادگاه صدام) داشت[۱]. اما به رغم این مساله یکی دیگر از واقعیتهای مربوط به حکومتهایی مانند رژیم بعث سرکوب شخصیتها و رهبران سنی ناهمسو از سوی حکومت بوده است. به عنوان نمونه در دوره حکومت صدام حسین، وی مهمترین مردان سیاسى اهل تسنن را از حزب و دولت حذف کرد. از این جمله عبارت بودند از: عدنان خیرالله، ژنرال مقتدر حردان تکریتى، شفیق کمالى، عبدالکریم شیخلى، شاذل طاقه، عبدالکریم مصطفى نصرت و بسیارى دیگر[۲].
با تغییر نظام بعث در سال 2003 و شگلگیری روند سیاسی دموکراتیک در عراق، سنیها در وضعیت متفاوتی قرار گرفتند. اهل سنت در دوره جدید گزینههای سیاسی متعددی را در پیش رو داشتهاند و در دورههای مختلف با توجه به فضای سیاسی و امنیتی حاکم، رویکردهای سیاسی متفاوتی را اتخاذ کردهاند. معارضه و مخالفت با روند سیاسی و مشارکت در ساختار قدرت و تمایل به نوعی از خودگردانی محلی مانند ایجاد اقلیم از جمله این رویکردهاست[۳].
نیز نگاه کنید به
اهل سنت در عراق؛ جمعیت و پراکندگی اهل سنت در عراق؛ رهبران و عالمان اهل سنت در عراق؛ جریان های شاخص اهل سنت عراق؛نهادهای اهل سنت در عراق
کتابشناسی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ عبد الرحمن الرواشدی (2014)، "العرب السنه فی العراق: تاریخهم، واقعهم و مستقبلهم"، مجله البیان، ص 13-30.
- ↑ سلیمان دعویسرا، رنج 30 ساله تسنن عراق: پرونده سرکوب هاى دیکتاتور بغداد در مناطق غیرشیعى، قابل بازیابی از: https://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/83807/0
- ↑ محمدزمان راستگو و دیگران(1397)،"گزینههای سیاسی اهل سنت در عراق: از معارضه تا اقلیم سنی"، فصلنامه پژوهشهای راهبردی سیاست، 7(25) تابستان، ص 327.
نویسنده مقاله
علی اکبر اسدی