روابط خارجی اردن در جهان و منطقه: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ کنونی تا ‏۹ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۱۵:۵۸

اردن با قرار گرفتن در منطقه‌ای پر هرج و مرج از خاورمیانه تا کنون صدمات زیادی را متحمل شده است. جنگ اعراب و اسرائیل که هنوز هم ادامه دارد، جنگ خلیج فارس، جنگ عراق و سایر درگیری‌های پیش آمده در منطقه تأثیرات فراوانی بر وضعیت و به خصوص اقتصاد اردن گذاشته‌اند.

اردن با اغلب کشورهای همسایه خود روابط دوستانه‌ای برقرار کرده است و‌این مطلب باعث شده است که مهاجرت‌های فراوانی از کشورهایی همچون فلسطین اشغالی، لبنان، عراق و سایر کشورهای خلیج فارس به‌این کشور صورت بگیرد.

اردن همواره سیاست خارجی هواداری از غرب را اتخاذ کرده و از دیرباز روابط نزدیکی با آمریکا و بریتانیا داشته است. این روابط نزدیک در خلال جنگ خلیج فارس اول به سبب بی طرفی اردن و حفظ روابط آن با عراق منتفی شد. اردن به سبب اتخاذ سیاست خارجی پراگماتسیتی و مبتنی بر اجتناب از درگیری و برخورد، شهرت یافته و در نتیجه روابط خارجی خوبی با کشورهای همسایه داشته است.

از چالش‌هایی که اردن در منطقه با آن رو در روست می‌توان به مسئله صلح در فلسطین اشاره کرد. با وجود آرامش و صلح در فلسطین برای اردن بسیار مهم است. زیرا هرگونه ناامنی در این منطقه آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی زیادی در بر خواهد داشت. دیگر چالش موجود برای اردن پیامدهای جنگ عراق در سال 2003 است. طبق برآوردهای انجام شده بین 500000 تا 750000 عراقی پس از جنگ عراق به اردن رفته‌اند و این یعنی افزایش 15 تا 20 درصدی جمعیت اردن در فاصله چند سال. امّا اردن کشوری است با منابع بسیار محدود آب، انرژی، سیستم محدود حمل و نقل و حتی خانه‌های ناکافی هر چند فکر خارج شدن نیروهای آمریکا از عراق، برای اردن یک کابوس ترسناک بود اما با تشکیل دولت و به وجود آمدن ثبات در عراق، اردن احساس امنیت بیشتری می‌کند.

اما سیاست اردن در بین کشورهای عربی حفظ بی طرفی در مناقشات جاری در منطقه بوده است. به طور مثال در جنگ 33 روزه اسرائیل و لبنان در سال 2006 اردن سعی کرد موضع بی طرفانه تری به نسبت کشورهای عرب منطقه اتخاذ کند. به طور کلی به نظر می‌رسد اردن نمی‌خواهد با هیچ کشور یا گروهی از جمله حماس، حزب الله، سوریه و غیره درگیری و مشکل داشته باشد. این موضوع باعث می‌شود اردن موقعیت وسیع تر و بهتری در بین کشورهای عربی در منطقه به دست آورد. حتی بعد از حوادث اخیر بین مصر و حزب الله، رسانه‌های اردنی از خصومت با حزب الله خودداری می‌کردند و فقط حمایت خود از رژیم مبارک را اعلام داشتند.

هر چند اردن از مواضع سوریه در قبال پروژه صلح با اسرائیل حمایت نمی‌کند و حتی این مواضع سوریه مغایر مواضع اردن است با این حال اردن به طور مستقیم واکنش نشان نمی‌دهد و سعی می‌کند روابط خود را تا حد امکان با سوریه حفظ کند.

هر چند اخیراً اردن با ترس از این موضوع که موقعیتش به عنوان واسطه بین ایالات متحده آمریکا و دولت‌های عربی به مخاطره بیافتد از مواضع بی طرفانه خود فاصله گرفته است و این موضوع در سفر اخیر پادشاه اردن به ایالات متحده آمریکا و بیان مواضع جدید او کاملاً مشهود است.

در مورد ایران، اردن هر چند انتقادهای روشن تری را عنوان می‌کند اما باز هم جانب احتیاط را از دست نمی‌دهد. انتقادهای اردن نسبت به ایران، حزب الله و حماس به دلیل تأثیری است که آنها بر منطقه دارند.

پس از حمایت‌های ایران از ملت بحرین، ملک عبدالله به بحرین رفت و حمایت خود را از پادشاه بحرین علنی ساخت. با این حال پس از مدتی انتقادهای اردن از ایران کم رنگ تر شد. حکومت اردن نمی‌خواهد که جمهوری اسلامی‌ایران برنامه‌های هسته‌ایخود را دنبال کند و علت آن هم ترس اردن از قرار گرفتن در آتش جنگی است ک با حمله احتمالی ایالات متحده آمریکا یا اسرائیل به ایران و جواب متقابل ایران شعله ور می‌شود و البته با وقوع چنین جنگی، اردن با قرار گرفتن در بین ایران و اسرائیل حتماً از تبعات آن بی نصیب نخواهد ماند.

در مورد رابطه اردن و اسرائیل می‌توان همکاری را عنصر اصلی این روابط دانست هر چند روابط خوب اردن و اسرائیل در تمام سطوح قابل ملاحظه نیست اما به صورت کلی این روابط کم تنش اند.

پس از جنگ خلیج فارس، اردن با مشارکت در فرآیند صلح خاورمیانه و اعمال تحریم‌های سازمان ملل بر ضد عراق، روابط خود را با کشورهای غربی از سر گرفت.

پس از مرگ ملک حسین، روابط اردن با کشورهای حوزه خلیج فارس به طور قابل توجهی افزایش یافت. به دنبال سرنگونی رژیم عراق، اردن نقش محوری و مهمی‌در حمایت از برقراری مجدد ثبات و امنیت در عراق ایفا نکرد. دولت اردن با دولت ائتلافی موقت در عراق یادداشت تفاهمی امضا کرد که هدف آن تسهیل آموزش 30000 دانشجوی افسر پلیس عراق به وسیله امکانات اردن بود.

اردن در 25 جولای 1994 موافقت نامه عدم تجاوز با اسرائیل را در واشنگتن دی سی (بیانیه واشنگتن) امضا کرد. ملک حسین پادشاه اردن و اسحاق رابین در مورد این پیمان به مذاکره پرداختند، اردن و اسرائیل در 26 اکتبر 1994 پیمان صلح اردن و اسرائیل را با حضور بیل کلینتون، رئیس جمهور آمریکا و وارن کریستوفر، وزیر امور خارجه دولت او منقعد کردند.

آمریکا در مذاکرات توسعه و آبادانی سه جانبه اردن و اسرائیل که اهم موضوعات آن استفاده مشترک از آب و امنیت، پروژه‌های زیرساختی، تجارت، امور مالی و موضوعات مرتبط با بانکداری بوده، مشارکت کرده است. اردن همچنین در مذاکرات صلح چند جانبه مشارکت داشته است.

این کشور عضو سازمان ملل و بسیاری از آژانس‌های تخصصی و وابسته به آن، از جمله سازمان تجارت جهانی (WTO)^[۱]، سازمان هواشناسی جهانی (IMO)^[۲]، سازمان غذایی و کشاورزی جهان (FAO)^[۳]، سازمان بین المللی انرژی اتمی (IAEA)^[۴] و سازمان بهداشت جهانی (WHO)^[۵] است.

همچنین اردن عضو بانک جهانی، صندوق بین المللی پول (IMF)^[۶]، سازمان کنفرانس اسلامی (OIC)^[۷]، جنبش غیر متعهدها (NAM) و اتحادیه عرب است.

از زمان شروع انتفاضه الاقصی در سپتامبر 2000، اردن در گردهمایی‌های زیادی سخت تلاش کرده است تا با هدف میانه روی و اعتدال ارتباط بین اسرائیل و فلسطین را پا بر جا نگه دارد و طرفین را به مذاکرات معوقه موضوعات مرتبط با وضعیت نهایی منطقه باز گرداند.

با این وجود، پس از وقوع انتفاضه الاقصی، اردن به همراه مصر سفرای خود را از اسرائیل خارج کردند. پس از نشست شرم الشیخ که در تاریخ 8 فوریه 2005 در مصر برگزار شد، دو کشور مزبور برنامه‌هایی برای بازگرداندن سفرای خود به اسرائیل اعلام کردند^[۸].

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

↑ برگرفته از https://www.wto.org/
↑ برگرفته از https://imo.im/
↑ برگرفته ازhttps://www.fao.org/home/en
↑ برگرفته از https://www.iaea.org/
↑ برگرفته از https://www.who.int/
↑ برگرفته از https://www.imf.org/en/Home
↑ برگرفته از https://www.oic-oci.org/
↑ لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

[1] برگرفته از https://www.wto.org/

[2] برگرفته از https://imo.im/

[3] برگرفته ازhttps://www.fao.org/home/en

[4] برگرفته از https://www.iaea.org/

[5] برگرفته از https://www.who.int/

[6] برگرفته از https://www.imf.org/en/Home

[7] برگرفته از https://www.oic-oci.org/

[8] لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

@@ خط ۱: / خط ۱: @@
-[[اردن]] با قرار گرفتن در منطقه ای پر هرج و مرج از خاورمیانه تا کنون صدمات زیادی را متحمل شده است. جنگ اعراب و اسرائیل که هنوز هم ادامه دارد، جنگ خلیج فارس، جنگ عراق و سایر درگیری های پیش آمده در منطقه تأثیرات فراوانی بر وضعیت و به خصوص اقتصاد [[اردن]] گذاشته اند.
+[[اردن]] با قرار گرفتن در منطقه‌ای پر هرج و مرج از خاورمیانه تا کنون صدمات زیادی را متحمل شده است. جنگ اعراب و اسرائیل که هنوز هم ادامه دارد، جنگ خلیج فارس، جنگ عراق و سایر درگیری‌های پیش آمده در منطقه تأثیرات فراوانی بر وضعیت و به خصوص اقتصاد [[اردن]] گذاشته‌اند.
-[[اردن]] با اغلب کشورهای همسایه خود روابط دوستانه ای برقرار کرده است و این مطلب باعث شده است که مهاجرت های فراوانی از کشورهایی همچون فلسطین اشغالی، [[لبنان]]، عراق و سایر کشورهای خلیج فارس به این کشور صورت بگیرد.
+[[اردن]] با اغلب کشورهای همسایه خود روابط دوستانه‌ای برقرار کرده است و‌این مطلب باعث شده است که مهاجرت‌های فراوانی از کشورهایی همچون فلسطین اشغالی، [[لبنان]]، عراق و سایر کشورهای خلیج فارس به‌این کشور صورت بگیرد.
-[[اردن]] همواره سیاست خارجی هواداری از غرب را اتخاذ کرده و از دیرباز روابط نزدیکی با [[آمریکا]] و بریتانیا داشته است. این روابط نزدیک در خلال جنگ خلیج فارس اول به سبب بی طرفی [[اردن]] و حفظ روابط آن با عراق منتفی شد. اردن به سبب اتخاذ سیاست خارجی پراگماتسیتی و مبتنی بر اجتناب از درگیری و برخورد، شهرت یافته و در نتیجه روابط خارجی خوبی با کشورهای همسایه داشته است.
+[[اردن]] همواره سیاست خارجی هواداری از غرب را اتخاذ کرده و از دیرباز روابط نزدیکی با [[آمریکا]] و بریتانیا داشته است. این روابط نزدیک در خلال جنگ خلیج فارس اول به سبب بی طرفی [[اردن]] و حفظ روابط آن با عراق منتفی شد. [[اردن]] به سبب اتخاذ سیاست خارجی پراگماتسیتی و مبتنی بر اجتناب از درگیری و برخورد، شهرت یافته و در نتیجه روابط خارجی خوبی با کشورهای همسایه داشته است.
-از چالش هایی که [[اردن]] در منطقه با آن رو در روست می توان به مسئله صلح در فلسطین اشاره کرد. با وجود آرامش و صلح در فلسطین برای [[اردن]] بسیار مهم است. زیرا هرگونه ناامنی در این منطقه آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی زیادی در بر خواهد داشت. دیگر چالش موجود برای [[اردن]] پیامدهای جنگ عراق در سال 2003 است. طبق برآوردهای انجام شده بین 500000 تا 750000 عراقی پس از جنگ عراق به [[اردن]] رفته اند و این یعنی افزایش 15 تا 20 درصدی [[جمعیت اردن]] در فاصله چند سال. امّا [[اردن]] کشوری است با منابع بسیار محدود آب، انرژی، سیستم محدود حمل و نقل و حتی خانه های ناکافی هر چند فکر خارج شدن نیروهای [[آمریکا]] از عراق، برای اردن یک کابوس ترسناک بود اما با تشکیل دولت و به وجود آمدن ثبات در عراق، [[اردن]] احساس امنیت بیشتری می کند.
+از چالش‌هایی که [[اردن]] در منطقه با آن رو در روست می‌توان به مسئله صلح در فلسطین اشاره کرد. با وجود آرامش و صلح در فلسطین برای [[اردن]] بسیار مهم است. زیرا هرگونه ناامنی در این منطقه آثار مخرب اقتصادی و اجتماعی زیادی در بر خواهد داشت. دیگر چالش موجود برای [[اردن]] پیامدهای جنگ عراق در سال 2003 است. طبق برآوردهای انجام شده بین 500000 تا 750000 عراقی پس از جنگ عراق به [[اردن]] رفته‌اند و این یعنی افزایش 15 تا 20 درصدی [[جمعیت اردن]] در فاصله چند سال. امّا [[اردن]] کشوری است با منابع بسیار محدود آب، انرژی، سیستم محدود حمل و نقل و حتی خانه‌های ناکافی هر چند فکر خارج شدن نیروهای [[آمریکا]] از عراق، برای اردن یک کابوس ترسناک بود اما با تشکیل دولت و به وجود آمدن ثبات در عراق، [[اردن]] احساس امنیت بیشتری می‌کند.
-اما سیاست [[اردن]] در بین کشورهای عربی حفظ بی طرفی در مناقشات جاری در منطقه بوده است. به طور مثال در جنگ 33 روزه اسرائیل و [[لبنان]] در سال 2006 اردن سعی کرد موضع بی طرفانه تری به نسبت کشورهای عرب منطقه اتخاذ کند. به طور کلی به نظر می رسد اردن نمی خواهد با هیچ کشور یا گروهی از جمله حماس، حزب الله، [[سوریه]] و غیره درگیری و مشکل داشته باشد. این موضوع باعث می شود [[اردن]] موقعیت وسیع تر و بهتری در بین کشورهای عربی در منطقه به دست آورد. حتی بعد از حوادث اخیر بین [[مصر]] و حزب الله، رسانه های [[اردن|اردنی]] از خصومت با حزب الله خودداری می کردند و فقط حمایت خود از رژیم مبارک را اعلام داشتند.
+اما سیاست [[اردن]] در بین کشورهای عربی حفظ بی طرفی در مناقشات جاری در منطقه بوده است. به طور مثال در جنگ 33 روزه اسرائیل و [[لبنان]] در سال 2006 اردن سعی کرد موضع بی طرفانه تری به نسبت کشورهای عرب منطقه اتخاذ کند. به طور کلی به نظر می‌رسد اردن نمی‌خواهد با هیچ کشور یا گروهی از جمله حماس، حزب الله، [[سوریه]] و غیره درگیری و مشکل داشته باشد. این موضوع باعث می‌شود [[اردن]] موقعیت وسیع تر و بهتری در بین کشورهای عربی در منطقه به دست آورد. حتی بعد از حوادث اخیر بین [[مصر]] و حزب الله، رسانه‌های [[اردن|اردنی]] از خصومت با حزب الله خودداری می‌کردند و فقط حمایت خود از رژیم مبارک را اعلام داشتند.
-هر چند [[اردن]] از مواضع سوریه در قبال پروژه صلح با اسرائیل حمایت نمی کند و حتی این مواضع سوریه مغایر مواضع [[اردن]] است با این حال [[اردن]] به طور مستقیم واکنش نشان نمی دهد و سعی می کند روابط خود را تا حد امکان با [[سوریه]] حفظ کند.
+هر چند [[اردن]] از مواضع سوریه در قبال پروژه صلح با اسرائیل حمایت نمی‌کند و حتی این مواضع سوریه مغایر مواضع [[اردن]] است با این حال [[اردن]] به طور مستقیم واکنش نشان نمی‌دهد و سعی می‌کند روابط خود را تا حد امکان با [[سوریه]] حفظ کند.
-هر چند اخیراً [[اردن]] با ترس از این موضوع که موقعیتش به عنوان واسطه بین [[ایالات متحده]] آمریکا و دولت های عربی به مخاطره بیافتد از مواضع بی طرفانه خود فاصله گرفته است و این موضوع در سفر اخیر پادشاه [[اردن]] به [[ایالات متحده|ایالات متحده آمریکا]] و بیان مواضع جدید او کاملاً مشهود است.
+هر چند اخیراً [[اردن]] با ترس از این موضوع که موقعیتش به عنوان واسطه بین [[ایالات متحده]] آمریکا و دولت‌های عربی به مخاطره بیافتد از مواضع بی طرفانه خود فاصله گرفته است و این موضوع در سفر اخیر پادشاه [[اردن]] به [[ایالات متحده|ایالات متحده آمریکا]] و بیان مواضع جدید او کاملاً مشهود است.
-در مورد ایران، [[اردن]] هر چند انتقادهای روشن تری را عنوان می کند اما باز هم جانب احتیاط را از دست نمی دهد. انتقادهای [[اردن]] نسبت به ایران، حزب الله و حماس به دلیل تأثیری است که آنها بر منطقه دارند.
+در مورد ایران، [[اردن]] هر چند انتقادهای روشن تری را عنوان می‌کند اما باز هم جانب احتیاط را از دست نمی‌دهد. انتقادهای [[اردن]] نسبت به ایران، حزب الله و حماس به دلیل تأثیری است که آنها بر منطقه دارند.
-پس از حمایت های ایران از ملت بحرین، ملک عبدالله به بحرین رفت و حمایت خود را از پادشاه بحرین علنی ساخت. با این حال پس از مدتی انتقادهای [[اردن]] از ایران کم رنگ تر شد. حکومت [[اردن]] نمی خواهد که جمهوری اسلامی ایران برنامه های هسته ای خود را دنبال کند و علت آن هم ترس [[اردن]] از قرار گرفتن در آتش جنگی است ک با حمله احتمالی [[ایالات متحده|ایالات متحده آمریکا]] یا اسرائیل به ایران و جواب متقابل ایران شعله ور می شود و البته با وقوع چنین جنگی، [[اردن]] با قرار گرفتن در بین ایران و اسرائیل حتماً از تبعات آن بی نصیب نخواهد ماند.
+پس از حمایت‌های ایران از ملت بحرین، ملک عبدالله به بحرین رفت و حمایت خود را از پادشاه بحرین علنی ساخت. با این حال پس از مدتی انتقادهای [[اردن]] از ایران کم رنگ تر شد. حکومت [[اردن]] نمی‌خواهد که جمهوری اسلامی‌ایران برنامه‌های هسته‌ایخود را دنبال کند و علت آن هم ترس [[اردن]] از قرار گرفتن در آتش جنگی است ک با حمله احتمالی [[ایالات متحده|ایالات متحده آمریکا]] یا اسرائیل به ایران و جواب متقابل ایران شعله ور می‌شود و البته با وقوع چنین جنگی، [[اردن]] با قرار گرفتن در بین ایران و اسرائیل حتماً از تبعات آن بی نصیب نخواهد ماند.
-در مورد رابطه [[اردن]] و اسرائیل می توان همکاری را عنصر اصلی این روابط دانست هر چند روابط خوب [[اردن]] و اسرائیل در تمام سطوح قابل ملاحظه نیست اما به صورت کلی این روابط کم تنش اند.
+در مورد رابطه [[اردن]] و اسرائیل می‌توان همکاری را عنصر اصلی این روابط دانست هر چند روابط خوب [[اردن]] و اسرائیل در تمام سطوح قابل ملاحظه نیست اما به صورت کلی این روابط کم تنش اند.
-پس از جنگ خلیج فارس، [[اردن]] با مشارکت در فرآیند صلح خاورمیانه و اعمال تحریم های [https://www.unesco.org/en سازمان ملل] بر ضد عراق، روابط خود را با کشورهای غربی از سر گرفت.
+پس از جنگ خلیج فارس، [[اردن]] با مشارکت در فرآیند صلح خاورمیانه و اعمال تحریم‌های [https://www.unesco.org/en سازمان ملل] بر ضد عراق، روابط خود را با کشورهای غربی از سر گرفت.
-پس از مرگ ملک حسین، روابط [[اردن]] با کشورهای حوزه خلیج فارس به طور قابل توجهی افزایش یافت. به دنبال سرنگونی رژیم عراق، [[اردن]] نقش محوری و مهمی در حمایت از برقراری مجدد ثبات و امنیت در عراق ایفا نکرد. دولت [[اردن]] با دولت ائتلافی موقت در عراق یادداشت تفاهمی امضا کرد که هدف آن تسهیل آموزش 30000 دانشجوی افسر پلیس عراق به وسیله امکانات اردن بود.
+پس از مرگ ملک حسین، روابط [[اردن]] با کشورهای حوزه خلیج فارس به طور قابل توجهی افزایش یافت. به دنبال سرنگونی رژیم عراق، [[اردن]] نقش محوری و مهمی‌در حمایت از برقراری مجدد ثبات و امنیت در عراق ایفا نکرد. دولت [[اردن]] با دولت ائتلافی موقت در عراق یادداشت تفاهمی امضا کرد که هدف آن تسهیل آموزش 30000 دانشجوی افسر پلیس عراق به وسیله امکانات اردن بود.
 [[اردن]] در 25 جولای 1994 موافقت نامه عدم تجاوز با اسرائیل را در واشنگتن دی سی (بیانیه واشنگتن) امضا کرد. ملک حسین پادشاه [[اردن]] و اسحاق رابین در مورد این پیمان به مذاکره پرداختند، [[اردن]] و اسرائیل در 26 اکتبر 1994 پیمان صلح [[اردن]] و اسرائیل را با حضور بیل کلینتون، رئیس جمهور [[آمریکا]] و وارن کریستوفر، وزیر امور خارجه دولت او منقعد کردند.
-[[آمریکا]] در مذاکرات توسعه و آبادانی سه جانبه [[اردن]] و اسرائیل که اهم موضوعات آن استفاده مشترک از آب و امنیت، پروژه های زیرساختی، تجارت، امور [[مالی]] و موضوعات مرتبط با بانکداری بوده، مشارکت کرده است. [[اردن]] همچنین در مذاکرات صلح چند جانبه مشارکت داشته است.
+[[آمریکا]] در مذاکرات توسعه و آبادانی سه جانبه [[اردن]] و اسرائیل که اهم موضوعات آن استفاده مشترک از آب و امنیت، پروژه‌های زیرساختی، تجارت، امور [[مالی]] و موضوعات مرتبط با بانکداری بوده، مشارکت کرده است. [[اردن]] همچنین در مذاکرات صلح چند جانبه مشارکت داشته است.
-این کشور عضو [https://www.unesco.org/en سازمان ملل] و بسیاری از آژانس های تخصصی و وابسته به آن، از جمله سازمان تجارت جهانی (WTO)<ref>برگرفته از https://www.wto.org/</ref>، سازمان هواشناسی جهانی (IMO)<ref>برگرفته از https://imo.im/</ref>، سازمان غذایی و کشاورزی جهان (FAO)<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.fao.org/home/en</ref>، سازمان بین المللی انرژی اتمی (IAEA)<ref>برگرفته از https://www.iaea.org/</ref> و سازمان بهداشت جهانی (WHO)<ref>برگرفته از https://www.who.int/</ref> است.
+این کشور عضو [https://www.unesco.org/en سازمان ملل] و بسیاری از آژانس‌های تخصصی و وابسته به آن، از جمله سازمان تجارت جهانی (WTO)<ref>برگرفته از https://www.wto.org/</ref>، سازمان هواشناسی جهانی (IMO)<ref>برگرفته از https://imo.im/</ref>، سازمان غذایی و کشاورزی جهان (FAO)<ref>برگرفته از<nowiki/>https://www.fao.org/home/en</ref>، سازمان بین المللی انرژی اتمی (IAEA)<ref>برگرفته از https://www.iaea.org/</ref> و سازمان بهداشت جهانی (WHO)<ref>برگرفته از https://www.who.int/</ref> است.
-همچنین اردن عضو بانک جهانی، صندوق بین المللی پول (IMF)<ref>برگرفته از https://www.imf.org/en/Home</ref>، سازمان کنفرانس اسلامی (OIC)<ref>برگرفته از https://www.oic-oci.org/</ref>، جنبش غیر متعهدها (NAM) و اتحادیه عرب است.
+همچنین [[اردن]] عضو بانک جهانی، صندوق بین المللی پول (IMF)<ref>برگرفته از https://www.imf.org/en/Home</ref>، سازمان کنفرانس اسلامی (OIC)<ref>برگرفته از https://www.oic-oci.org/</ref>، جنبش غیر متعهدها (NAM) و اتحادیه عرب است.
-از زمان شروع انتفاضه الاقصی در سپتامبر 2000، [[اردن]] در گردهمایی های زیادی سخت تلاش کرده است تا با هدف میانه روی و اعتدال ارتباط بین اسرائیل و فلسطین را پا بر جا نگه دارد و طرفین را به مذاکرات معوقه موضوعات مرتبط با وضعیت نهایی منطقه باز گرداند.
+از زمان شروع انتفاضه الاقصی در سپتامبر 2000، [[اردن]] در گردهمایی‌های زیادی سخت تلاش کرده است تا با هدف میانه روی و اعتدال ارتباط بین اسرائیل و فلسطین را پا بر جا نگه دارد و طرفین را به مذاکرات معوقه موضوعات مرتبط با وضعیت نهایی منطقه باز گرداند.
-با این وجود، پس از وقوع انتفاضه الاقصی، [[اردن]] به همراه مصر سفرای خود را از اسرائیل خارج کردند. پس از نشست شرم الشیخ که در تاریخ 8 فوریه 2005 در مصر برگزار شد، دو کشور مزبور برنامه هایی برای بازگرداندن سفرای خود به اسرائیل اعلام کردند<ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)</ref>.
+با این وجود، پس از وقوع انتفاضه الاقصی، [[اردن]] به همراه مصر سفرای خود را از اسرائیل خارج کردند. پس از نشست شرم الشیخ که در تاریخ 8 فوریه 2005 در مصر برگزار شد، دو کشور مزبور برنامه‌هایی برای بازگرداندن سفرای خود به اسرائیل اعلام کردند<ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ [[اردن]]. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)</ref>.
 == نیز نگاه کنید به ==