ساختار و سیاست های آموزشی ژاپن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
بدون خلاصۀ ویرایش |
||
| (یک نسخهٔ میانیِ ایجادشده توسط همین کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
چنان که در بخش قبلی دیدیم، سیاست‌ها و ساختار آموزشی [[ژاپن]] از دوران مدرن تا کنون دستخوش تغییرات بسیار زیادی شده است. در اینجا با استناد به سیاست‌های وزارت آموزش، فرهنگ و علوم [[ژاپن]] یا مونبوکاگاشو به بررسی آخرین سیاست‌های آموزشی و نیز | چنان که در بخش قبلی دیدیم، سیاست‌ها و ساختار آموزشی [[ژاپن]] از دوران مدرن تا کنون دستخوش تغییرات بسیار زیادی شده است. در اینجا با استناد به سیاست‌های وزارت آموزش، فرهنگ و علوم [[ژاپن]] یا مونبوکاگاشو به بررسی آخرین سیاست‌های آموزشی و نیز ساختار آموزشی در این کشور می‌پردازیم. | ||
=== [[سیاست های آموزشی ژاپن|سیاست‌های آموزشی]] === | === [[سیاست های آموزشی ژاپن|سیاست‌های آموزشی]] === | ||
قانون پایه‌ای آموزش (教育基本法/Kyōiku kihon hō) که اساس سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های آموزشی در [[ژاپن]] را شکل می‌دهد، اصلاحیه کاملی از قانون پایه‌ای آموزش مصوب 1947 است که دسامبر 2006 انجام شد. این قانون از یک مقدمه و چهار اصل تشکیل شده که هر اصل خود تبصره‌هایی دارد.<ref name=":2">Kyōiku, k (2021). Kyōiku kihonhō. Monbukagakushō. https://www.mext.go.jp/b_menu/kihon/about/mext_00003.html (Sanshō 2021-09-20).</ref> در مقدمه این قانون آمده است:<blockquote>ما مردم [[ژاپن]] ضمن توسعه کشور فرهنگی و مردم سالار خود که با تلاشی خستگی‌ناپذیر ساخته شده است، خواهان صلح جهانی و ارتقاء رفاه نوع بشر هستیم. ما برای تحقق این آرمان، آموزشی را پیش می‌بریم که در آن ضمن احترام به شخصیت افراد، خواست حقیقت و عدالت، احترام به روح جمع و عهد برای تربیت انسان‌هایی دارای خلاقیت و انسانیت، سنت‌ها را حفظ کند و خلق فرهنگی جدید را هدف قرار دهد. در اینجا ما ضمن پاسداشت [[کمیسیون قانون اساسی ژاپن|قانون اساسی ژاپن]]، پایه‌های آموزشی را بنیان می‌نهیم که مسیر آینده کشورمان را مشخص کند و برای اشاعه آن، قوانین زیر را وضع می‌کنیم.<ref name=":2" /></blockquote>در اصل اول قانون پایه‌ای آموزش، یک غایت و پنج هدف برای آموزش در [[ژاپن]] وضع شده است. غایت آموزش در [[ژاپن]]، انتظار برای تربیت شهروندان سالم و دارای جسم و روانی است که در آن استعداد لازم جهت تحقق جامعه و ملتی صلح دوست و مردم سالار نهادینه شده باشد در عین حالی که شخصیت دهی به آن‌ها را هم هدف قرار دهد. همچنین در پنج هدف این قانون، مفاهیمی چون برخورداری از دانش و تربیت همه جانبه، پرورش روحیه حقیقت طلب، پرورش روحیه اخلاقی و سرشار از احساسات، تربیت تن سالم و تندرست، ایجاد خلاقیت، احترام به ارزش شخصیت و ایجاد توانایی برای این کار، تربیت روحیه استقلال و خوداتکایی، پرورش روحیه کار و تلاش و اهمیت دادن به آن، احترام به عدالت و وظیفه، برابری زن و مرد، همکاری و احترام با و به دیگران، مشارکت اجتماعی، احترام به حیات و زندگی، ارزش گذاشتن به طبیعت، حفظ محیط زیست، احترام به فرهنگ و سنت‌ها، احترام به کشور و زادگاه، احترام به کشورهای دیگر و تلاش برای صلح و توسعه جامعه جهانی مورد تأکید قرار گرفته است و وظیفه مجری تلاش برای تحقق آن‌ها ذکر شده است.<ref name=":2" /> | قانون پایه‌ای آموزش (教育基本法/Kyōiku kihon hō) که اساس سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های آموزشی در [[ژاپن]] را شکل می‌دهد، اصلاحیه کاملی از قانون پایه‌ای آموزش مصوب 1947 است که دسامبر 2006 انجام شد. این قانون از یک مقدمه و چهار اصل تشکیل شده که هر اصل خود تبصره‌هایی دارد.<ref name=":2">Kyōiku, k (2021). Kyōiku kihonhō. Monbukagakushō. https://www.mext.go.jp/b_menu/kihon/about/mext_00003.html (Sanshō 2021-09-20).</ref> در مقدمه این قانون آمده است:<blockquote>ما مردم [[ژاپن]] ضمن توسعه کشور فرهنگی و مردم سالار خود که با تلاشی خستگی‌ناپذیر ساخته شده است، خواهان صلح جهانی و ارتقاء رفاه نوع بشر هستیم. ما برای تحقق این آرمان، آموزشی را پیش می‌بریم که در آن ضمن احترام به شخصیت افراد، خواست حقیقت و عدالت، احترام به روح جمع و عهد برای تربیت انسان‌هایی دارای خلاقیت و انسانیت، سنت‌ها را حفظ کند و خلق فرهنگی جدید را هدف قرار دهد. در اینجا ما ضمن پاسداشت [[کمیسیون قانون اساسی ژاپن|قانون اساسی ژاپن]]، پایه‌های آموزشی را بنیان می‌نهیم که مسیر آینده کشورمان را مشخص کند و برای اشاعه آن، قوانین زیر را وضع می‌کنیم.<ref name=":2" /></blockquote>در اصل اول قانون پایه‌ای آموزش، یک غایت و پنج هدف برای آموزش در [[ژاپن]] وضع شده است. غایت آموزش در [[ژاپن]]، انتظار برای تربیت شهروندان سالم و دارای جسم و روانی است که در آن استعداد لازم جهت تحقق جامعه و ملتی صلح دوست و مردم سالار نهادینه شده باشد در عین حالی که شخصیت دهی به آن‌ها را هم هدف قرار دهد. همچنین در پنج هدف این قانون، مفاهیمی چون برخورداری از دانش و تربیت همه جانبه، پرورش روحیه حقیقت طلب، پرورش روحیه اخلاقی و سرشار از احساسات، تربیت تن سالم و تندرست، ایجاد خلاقیت، احترام به ارزش شخصیت و ایجاد توانایی برای این کار، تربیت روحیه استقلال و خوداتکایی، پرورش روحیه کار و تلاش و اهمیت دادن به آن، احترام به عدالت و وظیفه، برابری زن و مرد، همکاری و احترام با و به دیگران، مشارکت اجتماعی، احترام به حیات و زندگی، ارزش گذاشتن به طبیعت، حفظ محیط زیست، احترام به فرهنگ و سنت‌ها، احترام به کشور و زادگاه، احترام به کشورهای دیگر و تلاش برای صلح و توسعه جامعه جهانی مورد تأکید قرار گرفته است و وظیفه مجری تلاش برای تحقق آن‌ها ذکر شده است.<ref name=":2" /> | ||
| خط ۹: | خط ۱۰: | ||
1) یادگیری همه موضوعات درسی باید به صورت تعاملی و عمقی باشد و | 1) یادگیری همه موضوعات درسی باید به صورت تعاملی و عمقی باشد و | ||
2) همه رشته‌های درسی باید این سه ویژگی را داشته باشد: الف- علم و مهارت به صورت | 2) همه رشته‌های درسی باید این سه ویژگی را داشته باشد: | ||
* الف- علم و مهارت به صورت همزمان؛ | |||
* ب- یادگیری مهارت‌ها برای توانمندی در تفکر، قضاوت و خود توصیفی؛ | |||
* ج- تشویق به یادگیری و تقویت احساس بشردوستی.<ref>Reimers, Fernando M(Ed) (2020). P82.</ref> | |||
=== [[ساختار آموزشی ژاپن|ساختار آموزش در ژاپن]] === | === [[ساختار آموزشی ژاپن|ساختار آموزش در ژاپن]] === | ||
| خط ۲۱: | خط ۲۶: | ||
تحصیل در [[ژاپن]] رایگان هست و تنها هزینه‌ای که بر عهده خانواده‌ها گذاشته می‌شود، مربوط به ناهار، لباس‌های ورزشی مخصوص، کفش مخصوص داخل مدرسه، ساز دهنی برای کلاس [[موسیقی در ژاپن|موسیقی]] و وسایل جانبی برای کلاس‌های هنر و کارهای فنی هست. | تحصیل در [[ژاپن]] رایگان هست و تنها هزینه‌ای که بر عهده خانواده‌ها گذاشته می‌شود، مربوط به ناهار، لباس‌های ورزشی مخصوص، کفش مخصوص داخل مدرسه، ساز دهنی برای کلاس [[موسیقی در ژاپن|موسیقی]] و وسایل جانبی برای کلاس‌های هنر و کارهای فنی هست. | ||
===ویژگی‌های نظام آموزشی کشور=== | |||
=== ویژگی‌های نظام آموزشی کشور === | |||
[[ژاپن]] پس از پستی و بلندی‌های زیادی که در طول تاریخ آموزش مدرن خود داشت و تأثیرات زیادی که از کشورهای غربی گرفت، همچنین با شکستی که در مقابل [[آمریکا]] در جنگ جهانی دوم داشت، بعد از جنگ بالاخره توانست نظام آموزشی منحصر به فرد خود را تعریف کند که امروزه جزو برترین نظام‌های آموزشی جهان شناخته می‌شود. دکتر محمدرضا سرکار آرانی، بیست و یک ویژگی برای نظام آموزشی [[ژاپن]] تعریف می‌کند که در اینجا خلاصه‌ای از اهم آن را می‌آوریم: | [[ژاپن]] پس از پستی و بلندی‌های زیادی که در طول تاریخ آموزش مدرن خود داشت و تأثیرات زیادی که از کشورهای غربی گرفت، همچنین با شکستی که در مقابل [[آمریکا]] در جنگ جهانی دوم داشت، بعد از جنگ بالاخره توانست نظام آموزشی منحصر به فرد خود را تعریف کند که امروزه جزو برترین نظام‌های آموزشی جهان شناخته می‌شود. دکتر محمدرضا سرکار آرانی، بیست و یک ویژگی برای نظام آموزشی [[ژاپن]] تعریف می‌کند که در اینجا خلاصه‌ای از اهم آن را می‌آوریم: | ||
توجه به ارزش‌های اخلاقی و انسانی و بشردوستانه در هدف‌های آموزش و پرورش به ویژه تأکید بر ارزش و اهمیت کار، صلح، روابط اجتماعی، استقلال فکری، احترام به عقاید دیگران و آرزوی موفقیت [[ژاپن]] در صحنه | * توجه به ارزش‌های اخلاقی و انسانی و بشردوستانه در هدف‌های آموزش و پرورش به ویژه تأکید بر ارزش و اهمیت کار، صلح، روابط اجتماعی، استقلال فکری، احترام به عقاید دیگران و آرزوی موفقیت [[ژاپن]] در صحنه جهانی؛ | ||
* عادت دادن کودکان و دانش‌آموزان به فعالیت گروهی در تمام دوره‌های آموزشی... ؛ | |||
عادت دادن کودکان و دانش‌آموزان به فعالیت گروهی در تمام دوره‌های آموزشی... | * محور قرار دادن دانش‌آموز در فعالیت‌های آموزشی و دادن نقش مشاور و راهنما به معلم؛ | ||
* برخورداری معلمان از منزلت اجتماعی ویژه که نتیجه‌اش جذب ممتازترین دانش‌آموختگان دبیرستان‌ها به دانشگاه‌های تربیت معلم است؛ | |||
محور قرار دادن دانش‌آموز در فعالیت‌های آموزشی و دادن نقش مشاور و راهنما به | * کوشش در برقراری ارتباط همیشگی میان مدرسه و محیط زندگی؛ | ||
* تبدیل مراکز آموزشی به محیط زندگی دانش آموزان؛ | |||
برخورداری معلمان از منزلت اجتماعی ویژه که نتیجه‌اش جذب ممتازترین دانش‌آموختگان دبیرستان‌ها به دانشگاه‌های تربیت معلم | * رعایت نظم، تأکید بر احترام به سلسله مراتب در خانواده و سایر محیط‌های اجتماعی؛ | ||
* نظافت و بهداشت دانش‌آموزان و مدارس و گذاشتن مسؤلیت نظافت بر عهده خود دانش‌آموزان؛ | |||
کوشش در برقراری ارتباط همیشگی میان مدرسه و محیط | * برخورد با آموزش و پرورش به عنوان یک نوع سرمایه‌گذاری درازمدت و پر منفعت؛ | ||
* تأکید بر نقش آموزش و پرورش به عنوان عامل هر توسعه؛ | |||
تبدیل مراکز آموزشی به محیط زندگی دانش | * نظارت دقیق بر محتوای آموزشی و جلب مشارکت فرهیختگان برای تألیف کتاب؛ | ||
* گوناگونی مؤسسات آموزشی پس از دوران آموزش اجباری؛ | |||
رعایت نظم، تأکید بر احترام به سلسله مراتب در خانواده و سایر محیط‌های | * توجه به آموزش و پرورش اجتماعی و تأسیس مراکز متنوع آموزش غیررسمی و همگانی؛ | ||
* مشارکت بخش خصوصی در ایجاد و اداره مراکز آموزشی غیراجباری.<ref>سرکارآرانی، محمدرضا (1382). اصلاحات آموزشی و مدرن‌سازی با تأکید بر مطالعه تطبیقی آموزش و پرورش ایران و ژاپن. نشر روزنگار. ص18-215.</ref> | |||
نظافت و بهداشت دانش‌آموزان و مدارس و گذاشتن مسؤلیت نظافت بر عهده خود | |||
برخورد با آموزش و پرورش به عنوان یک نوع سرمایه‌گذاری درازمدت و پر | |||
تأکید بر نقش آموزش و پرورش به عنوان عامل هر | |||
نظارت دقیق بر محتوای آموزشی و جلب مشارکت فرهیختگان برای تألیف | |||
گوناگونی مؤسسات آموزشی پس از دوران آموزش | |||
توجه به آموزش و پرورش اجتماعی و تأسیس مراکز متنوع آموزش غیررسمی و | |||
مشارکت بخش خصوصی در ایجاد و اداره مراکز آموزشی غیراجباری.<ref>سرکارآرانی، محمدرضا (1382). اصلاحات آموزشی و مدرن‌سازی با تأکید بر مطالعه تطبیقی آموزش و پرورش ایران و ژاپن. نشر روزنگار. ص18-215.</ref> | |||
به عنوان تجربه شخصی نویسنده فصل حاضر که به دلیل موقعیت خانوادگی، محل زندگی و همچنین انتخاب خود و خانواده در هر دو نظام آموزشی ایرانی و ژاپنی همزمان تحصیل کردم، در اینجا به برخی از ویژگی‌های نظام آموزشی [[ژاپن]] اشاره می‌کنم، ضمن اینکه جاهایی به مقایسه آن با نظام آموزشی ایران هم پرداخته‌ام. این توضیح ضروری است که من معمولا روزهای فرد را در مدارس ژاپنی و روزهای زوج را در مدرسه ایرانی مدرسه سفارت ج.ا.ایران در [[توکیو]] می‌گذراندم که این روند تقریبا دوازده سال ادامه داشت. در این دو نظام آموزشی، محتوی آموزشی کاملا یکسان اما نحوه آموزش کاملا متفاوت بود. در نظام آموزشی [[ژاپن]]، به جای اجبار و فشار برای یادگیری مطالب درسی، بیشترین تمرکز بر ارتقای مهارت‌های غیر شناختی است. همین امر باعث بالا رفتن اعتماد به نفس، کنجکاوی و پشتکار در دانش‌آموز می‌شود. در واقع موضوع ضریب هوشی یا آی‌کیو IQ در این حوزه نادیده گرفته می‌شود. | به عنوان تجربه شخصی نویسنده فصل حاضر که به دلیل موقعیت خانوادگی، محل زندگی و همچنین انتخاب خود و خانواده در هر دو نظام آموزشی ایرانی و ژاپنی همزمان تحصیل کردم، در اینجا به برخی از ویژگی‌های نظام آموزشی [[ژاپن]] اشاره می‌کنم، ضمن اینکه جاهایی به مقایسه آن با نظام آموزشی ایران هم پرداخته‌ام. این توضیح ضروری است که من معمولا روزهای فرد را در مدارس ژاپنی و روزهای زوج را در مدرسه ایرانی مدرسه سفارت ج.ا.ایران در [[توکیو]] می‌گذراندم که این روند تقریبا دوازده سال ادامه داشت. در این دو نظام آموزشی، محتوی آموزشی کاملا یکسان اما نحوه آموزش کاملا متفاوت بود. در نظام آموزشی [[ژاپن]]، به جای اجبار و فشار برای یادگیری مطالب درسی، بیشترین تمرکز بر ارتقای مهارت‌های غیر شناختی است. همین امر باعث بالا رفتن اعتماد به نفس، کنجکاوی و پشتکار در دانش‌آموز می‌شود. در واقع موضوع ضریب هوشی یا آی‌کیو IQ در این حوزه نادیده گرفته می‌شود. | ||
| خط ۵۸: | خط ۵۱: | ||
از نکات قابل توجه دیگری که در مدارس ژاپنی وجود دارد، اهمیت بالایی است که به تربیت بدنی داده می‌شود. در بیش از ۷۰ درصد مدارس به غیر از حیات استاندارد، استخر وجود دارد که از اواسط ماه جون به مدت چهل روز یکی از ساعت‌های ورزش به استخر اختصاص داده می‌شود. همچنین سالانه جشنواره ورزشی در مدارس برگزار می‌شود که به اسم اوندوکای (運動会/Undō kai) شناخته شده است. این جشنواره در حضور [[نهاد خانواده ژاپن|خانواده]]<nowiki/>ها و در یک روز تعطیل از صبح تا بعد از ظهر برگزار می‌شود و اختصاص به مسابقات ورزشی و برنامه‌های متنوع دیگری دارد که هر مقطع تحصیلی به صورت جداگانه آماده کرده است. این مسابقات به صورت هدفمند جهت تاکید بیشتر بر روحیه هویت جمعی برگزار می‌شود. در اوندوکای همیشه این فکر در ذهن دانش آموزان وجود دارد که کم کاری یک نفر می‌تواند زحمات یک گروه را از بین ببرد، پس تمامی دانش آموزان همه تلاش خود را بکار میگیرند تا حتی در صورت باخت هم شرمندگی بابت بی مسئولیتی خود نداشته باشند. | از نکات قابل توجه دیگری که در مدارس ژاپنی وجود دارد، اهمیت بالایی است که به تربیت بدنی داده می‌شود. در بیش از ۷۰ درصد مدارس به غیر از حیات استاندارد، استخر وجود دارد که از اواسط ماه جون به مدت چهل روز یکی از ساعت‌های ورزش به استخر اختصاص داده می‌شود. همچنین سالانه جشنواره ورزشی در مدارس برگزار می‌شود که به اسم اوندوکای (運動会/Undō kai) شناخته شده است. این جشنواره در حضور [[نهاد خانواده ژاپن|خانواده]]<nowiki/>ها و در یک روز تعطیل از صبح تا بعد از ظهر برگزار می‌شود و اختصاص به مسابقات ورزشی و برنامه‌های متنوع دیگری دارد که هر مقطع تحصیلی به صورت جداگانه آماده کرده است. این مسابقات به صورت هدفمند جهت تاکید بیشتر بر روحیه هویت جمعی برگزار می‌شود. در اوندوکای همیشه این فکر در ذهن دانش آموزان وجود دارد که کم کاری یک نفر می‌تواند زحمات یک گروه را از بین ببرد، پس تمامی دانش آموزان همه تلاش خود را بکار میگیرند تا حتی در صورت باخت هم شرمندگی بابت بی مسئولیتی خود نداشته باشند. | ||
همچنین در کنار کادر آموزش، انجمن اولیاء و مربیان با نام اختصاری (Parent-Teacher Association(PTA)) در مدارس فعالیت می‌کند که اولیای دانش‌آموزان در آن مشارکت دارند. این انجمن وظیفه دارد در حوزه‌های مختلف همفکر و بازوی اجرایی مدرسه باشد. از جمله اقداماتی که معمولا بر عهده آن گذاشته می‌شود، حفظ امنیت دانش‌آموزان در خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف مدرسه مکان‌های پرتردد دانش‌آموزان است. به صورت دوره‌ای اعضای انجمن با جلیقه و پرچم‌های مخصوص در خیابان‌ها می‌ایستند و زمان تردد دانش‌آموزان آن‌ها را راهنمایی می‌کنند.<ref>ماهرپور، روهینا (1402). | همچنین در کنار کادر آموزش، انجمن اولیاء و مربیان با نام اختصاری (Parent-Teacher Association(PTA)) در مدارس فعالیت می‌کند که اولیای دانش‌آموزان در آن مشارکت دارند. این انجمن وظیفه دارد در حوزه‌های مختلف همفکر و بازوی اجرایی مدرسه باشد. از جمله اقداماتی که معمولا بر عهده آن گذاشته می‌شود، حفظ امنیت دانش‌آموزان در خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف مدرسه مکان‌های پرتردد دانش‌آموزان است. به صورت دوره‌ای اعضای انجمن با جلیقه و پرچم‌های مخصوص در خیابان‌ها می‌ایستند و زمان تردد دانش‌آموزان آن‌ها را راهنمایی می‌کنند.<ref>ماهرپور، روهینا (1402). «[[نظام آموزشی ژاپن]]». در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ [[ژاپن]]. تهران: [https://alhoda.ir/ موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی]. ص.282- 298.</ref> | ||
== نیز نگاه کنید به == | == نیز نگاه کنید به == | ||
[[ساختار و سیاست های آموزشی آرژانتین]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی کانادا]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی روسیه]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی افغانستان]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی تونس]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی کوبا]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی لبنان]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی مصر]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی سنگال]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی فرانسه]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی مالی]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی ساحل عاج]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی زیمبابوه]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی تایلند]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی اوکراین]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی اسپانیا]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی اردن]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی اتیوپی]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی سیرالئون]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی قطر]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی گرجستان]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی قزاقستان]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی تاجیکستان]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی بنگلادش]]؛ [[ساختار و سیاست های آموزشی سریلانکا]] | |||
== کتابشناسی == | == کتابشناسی == | ||
<references /> | |||
[[رده:سیاست ها ، قوانین، مقررات و برنامه های کلان در زمینه آموزش]] | |||
نسخهٔ کنونی تا ۳۰ ژوئیهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۹:۵۹
چنان که در بخش قبلی دیدیم، سیاست‌ها و ساختار آموزشی ژاپن از دوران مدرن تا کنون دستخوش تغییرات بسیار زیادی شده است. در اینجا با استناد به سیاست‌های وزارت آموزش، فرهنگ و علوم ژاپن یا مونبوکاگاشو به بررسی آخرین سیاست‌های آموزشی و نیز ساختار آموزشی در این کشور می‌پردازیم.
سیاست‌های آموزشی
قانون پایه‌ای آموزش (教育基本法/Kyōiku kihon hō) که اساس سیاست‌ها و برنامه‌ریزی‌های آموزشی در ژاپن را شکل می‌دهد، اصلاحیه کاملی از قانون پایه‌ای آموزش مصوب 1947 است که دسامبر 2006 انجام شد. این قانون از یک مقدمه و چهار اصل تشکیل شده که هر اصل خود تبصره‌هایی دارد.[۱] در مقدمه این قانون آمده است:
ما مردم ژاپن ضمن توسعه کشور فرهنگی و مردم سالار خود که با تلاشی خستگی‌ناپذیر ساخته شده است، خواهان صلح جهانی و ارتقاء رفاه نوع بشر هستیم. ما برای تحقق این آرمان، آموزشی را پیش می‌بریم که در آن ضمن احترام به شخصیت افراد، خواست حقیقت و عدالت، احترام به روح جمع و عهد برای تربیت انسان‌هایی دارای خلاقیت و انسانیت، سنت‌ها را حفظ کند و خلق فرهنگی جدید را هدف قرار دهد. در اینجا ما ضمن پاسداشت قانون اساسی ژاپن، پایه‌های آموزشی را بنیان می‌نهیم که مسیر آینده کشورمان را مشخص کند و برای اشاعه آن، قوانین زیر را وضع می‌کنیم.[۱]
در اصل اول قانون پایه‌ای آموزش، یک غایت و پنج هدف برای آموزش در ژاپن وضع شده است. غایت آموزش در ژاپن، انتظار برای تربیت شهروندان سالم و دارای جسم و روانی است که در آن استعداد لازم جهت تحقق جامعه و ملتی صلح دوست و مردم سالار نهادینه شده باشد در عین حالی که شخصیت دهی به آن‌ها را هم هدف قرار دهد. همچنین در پنج هدف این قانون، مفاهیمی چون برخورداری از دانش و تربیت همه جانبه، پرورش روحیه حقیقت طلب، پرورش روحیه اخلاقی و سرشار از احساسات، تربیت تن سالم و تندرست، ایجاد خلاقیت، احترام به ارزش شخصیت و ایجاد توانایی برای این کار، تربیت روحیه استقلال و خوداتکایی، پرورش روحیه کار و تلاش و اهمیت دادن به آن، احترام به عدالت و وظیفه، برابری زن و مرد، همکاری و احترام با و به دیگران، مشارکت اجتماعی، احترام به حیات و زندگی، ارزش گذاشتن به طبیعت، حفظ محیط زیست، احترام به فرهنگ و سنت‌ها، احترام به کشور و زادگاه، احترام به کشورهای دیگر و تلاش برای صلح و توسعه جامعه جهانی مورد تأکید قرار گرفته است و وظیفه مجری تلاش برای تحقق آن‌ها ذکر شده است.[۱]
چننین اهدافی تعیین کننده سیاست‌های آموزشی ژاپن هستند و مجریان قانون ژاپن باید با برنامه‌ها و سیاست‌هایی جهت تحقق این اهداف تلاش کنند. برای مثال در برنامه جدید درسی که قرار است از 2020 تا 2022 اجرایی شود و در سال 2017 منتشر شد، درس‌ها بر دو ویژگی مهم استوار است:
1) یادگیری همه موضوعات درسی باید به صورت تعاملی و عمقی باشد و
2) همه رشته‌های درسی باید این سه ویژگی را داشته باشد:
- الف- علم و مهارت به صورت همزمان؛
- ب- یادگیری مهارت‌ها برای توانمندی در تفکر، قضاوت و خود توصیفی؛
- ج- تشویق به یادگیری و تقویت احساس بشردوستی.[۲]
ساختار آموزش در ژاپن
به طور کلی نظام آموزشی حال حاضر ژاپن، نظام 6-3-3-4 نامیده می‌شود که شامل شش سال دبستان، 3 سال دوره راهنمایی، 3 سال دبیرستان و چهار سال دانشگاه است. در این بین نه سال اول یعنی شش سال دبستان و سه سال راهنمایی اجباری است. همچنین در مهدهای کودک می‌توان تعلیمات پیش دبستانی را ارائه داد. سن ورود به دبستان شش سال است و والدین و سرپرستانی که کودکان شش تا پانزده ساله دارند، طبق قانون مؤظف هستند آن‌ها را برای تحصیل به دبستان یا مدرسه راهنمایی بفرستند. همچنین خارجیان مقیم ژاپن در صورت تمایل به تحصیل فرزندانشان در دبستان و مدرسه راهنمایی ژاپنی، می‌توانند آن‌ها را به این مدارس بفرستند و تحصیل برای آن‌ها هم رایگان است. علاوه بر این دستگاه‌های مجری مسؤل باید نسبت به آگاهی رسانی برای اجباری بودن تحصیل به خانواده‌ها اقدام کنند و کمک‌های لازم برای تحصیل کودکان دارای معلولیت را هم انجام دهند.
کسانی که تحصیل در مدرسه راهنمایی را تمام کنند می‌توانند وارد دبیرستان شوند. به طور معمولی دبیرستان‌ها دارای امتحان ورودی هستند. دانش آموزان بعد از پایان تحصیل در دبیرستان، شرایط لازم برای ورود به دانشگاه را به دست می‌آورند. علاوه بر این مدارس، مدارس خارجی هم می‌توانند در ژاپن فعالیت کنند که دانش آموزان آن‌ها فرزندان خارجیان مقیم ژاپن هستند. این مدارس با تکیه بر فرهنگ، زبان و محتوای آموزشی کشور خود فعالیت می‌کنند، پس دانش آموختگان آن برای ورود به دانشگاه‌های ژاپن با شرایط خاصی روبرو هستند.
یکی دیگر از مدارسی که در نظام آموزشی ژاپن وجود دارد، مدارس شبانه است. مدارس شبانه که دروس آن معادل دوره متوسطه است، برای کسانی در نظر گرفته شده که به هر دلیلی نتوانستند تحصیلات اجباری خود را تمام کنند. همچنین خارجیانی که شروع به تحصیل و کار در ژاپن می‌کنند، می‌توانند از این مدارس استفاده کنند.
مواد درسی دبستان عبارت است از زبان ژاپنی، ریاضیات، علوم، مطالعات اجتماعی، موسیقی، کاردستی، تربیت بدنی، آشپزی و خیاطی ساده. در بیشتر مدارس انگلیسی تدریس می‌شود و اخیرا فناوری اطلاعات هم برای آموزش استفاده شده و اکثر مدارس مجهز به اینترنت است. دانش آموزان هنرهای ژاپنی مانند شود و (書道/Shodō) یا خطاطی ژاپنی و هایکو را نیز فرا میگیرند که نوعی شعر کوتاه است. به علاوه به عنوان بخشی از آموزش، دانش آموزان مسئولیت نظافت مدرسه را به عهده دارند. ناهار معمولا در مدارس توسط گروهی از دانش آموزان به صورت نوبتی سرو می‌شود. بعد از دوره راهنمایی، در بیشتر مدارس فعالیت‌های فوق برنامه وجود دارد. دانش آموزان بر اساس علاقه خود در انجمن‌های گوناگون در زمینه‌های مختلف مانند ورزشی، هنری، فرهنگی و غیره فعالیت می‌کنند. نظارت بر این انجمن‌ها از طرف مدرسه صورت می‌گیرد، اما تقریبا تمام مسئولیت به عهده خود دانش آموزان است. همچنین در دوران راهنمایی و دبیرستان برای آمادگی آزمون های ورودی دبیرستان و دانشگاه، اکثر دانش آموزان به کلاس‌های فوق برنامه خارج از مدرسه می‌روند که به آن‌ها جوکو (塾/Juku) می‌گویند.
تحصیل در ژاپن رایگان هست و تنها هزینه‌ای که بر عهده خانواده‌ها گذاشته می‌شود، مربوط به ناهار، لباس‌های ورزشی مخصوص، کفش مخصوص داخل مدرسه، ساز دهنی برای کلاس موسیقی و وسایل جانبی برای کلاس‌های هنر و کارهای فنی هست.
ویژگی‌های نظام آموزشی کشور
ژاپن پس از پستی و بلندی‌های زیادی که در طول تاریخ آموزش مدرن خود داشت و تأثیرات زیادی که از کشورهای غربی گرفت، همچنین با شکستی که در مقابل آمریکا در جنگ جهانی دوم داشت، بعد از جنگ بالاخره توانست نظام آموزشی منحصر به فرد خود را تعریف کند که امروزه جزو برترین نظام‌های آموزشی جهان شناخته می‌شود. دکتر محمدرضا سرکار آرانی، بیست و یک ویژگی برای نظام آموزشی ژاپن تعریف می‌کند که در اینجا خلاصه‌ای از اهم آن را می‌آوریم:
- توجه به ارزش‌های اخلاقی و انسانی و بشردوستانه در هدف‌های آموزش و پرورش به ویژه تأکید بر ارزش و اهمیت کار، صلح، روابط اجتماعی، استقلال فکری، احترام به عقاید دیگران و آرزوی موفقیت ژاپن در صحنه جهانی؛
- عادت دادن کودکان و دانش‌آموزان به فعالیت گروهی در تمام دوره‌های آموزشی... ؛
- محور قرار دادن دانش‌آموز در فعالیت‌های آموزشی و دادن نقش مشاور و راهنما به معلم؛
- برخورداری معلمان از منزلت اجتماعی ویژه که نتیجه‌اش جذب ممتازترین دانش‌آموختگان دبیرستان‌ها به دانشگاه‌های تربیت معلم است؛
- کوشش در برقراری ارتباط همیشگی میان مدرسه و محیط زندگی؛
- تبدیل مراکز آموزشی به محیط زندگی دانش آموزان؛
- رعایت نظم، تأکید بر احترام به سلسله مراتب در خانواده و سایر محیط‌های اجتماعی؛
- نظافت و بهداشت دانش‌آموزان و مدارس و گذاشتن مسؤلیت نظافت بر عهده خود دانش‌آموزان؛
- برخورد با آموزش و پرورش به عنوان یک نوع سرمایه‌گذاری درازمدت و پر منفعت؛
- تأکید بر نقش آموزش و پرورش به عنوان عامل هر توسعه؛
- نظارت دقیق بر محتوای آموزشی و جلب مشارکت فرهیختگان برای تألیف کتاب؛
- گوناگونی مؤسسات آموزشی پس از دوران آموزش اجباری؛
- توجه به آموزش و پرورش اجتماعی و تأسیس مراکز متنوع آموزش غیررسمی و همگانی؛
- مشارکت بخش خصوصی در ایجاد و اداره مراکز آموزشی غیراجباری.[۳]
به عنوان تجربه شخصی نویسنده فصل حاضر که به دلیل موقعیت خانوادگی، محل زندگی و همچنین انتخاب خود و خانواده در هر دو نظام آموزشی ایرانی و ژاپنی همزمان تحصیل کردم، در اینجا به برخی از ویژگی‌های نظام آموزشی ژاپن اشاره می‌کنم، ضمن اینکه جاهایی به مقایسه آن با نظام آموزشی ایران هم پرداخته‌ام. این توضیح ضروری است که من معمولا روزهای فرد را در مدارس ژاپنی و روزهای زوج را در مدرسه ایرانی مدرسه سفارت ج.ا.ایران در توکیو می‌گذراندم که این روند تقریبا دوازده سال ادامه داشت. در این دو نظام آموزشی، محتوی آموزشی کاملا یکسان اما نحوه آموزش کاملا متفاوت بود. در نظام آموزشی ژاپن، به جای اجبار و فشار برای یادگیری مطالب درسی، بیشترین تمرکز بر ارتقای مهارت‌های غیر شناختی است. همین امر باعث بالا رفتن اعتماد به نفس، کنجکاوی و پشتکار در دانش‌آموز می‌شود. در واقع موضوع ضریب هوشی یا آی‌کیو IQ در این حوزه نادیده گرفته می‌شود.
در مدارس ژاپنی بارزترین نکته‌ای که با آن رو به رو می شویم، تمرکز بسیار زیاد و اهمیت بالایی است که برای انجام کار گروهی وجود دارد. به طوری که حتی در زنگ تفریح و اوقات فراغتی که معلمان حضور ندارند و دانش‌آموزان خود سعی در مدیریت بازی‌های خود دارند هم، به راحتی می‌شود تعهد آن‌ها را در رعایت کار گروهی دید. داشتن هویت گروهی بسیار مهم است و به این معناست که برای هم قدم شدن با جامعه باید هم مسیر آب حرکت کرد و همراه جریان آب بود، در غیر این صورت شاید جایی برای پیشرفت و ارتقای شخصیتی هم وجود نداشته باشد. در نتیجه در تمامی مدارس ژاپنی واژه‌ای به عنوان خدمه و یا سرایدار وجود ندارد. جز معلمین و کادر آموزشی، تنها افرادی که در مدارس حضور دارند نگهبانانی هستند که وظیفه آن‌ها حفظ امنیت مدرسه است. تمامی کارهای جانبی که مرتبط به ساختمان مدرسه می‌شود اعم از نظافت کلاس‌ها، راهروها، دستشویی، جابجایی ظروف آشغال، تمیزکردن تخته سیاه، رسیدگی به حیواناتی که در حیات مدرسه نگهداری می‌شوند، بر عهده دانش‌آموزان است و برنامه‌ریزی به شکلی است که در زمان‌های نظافت هیچ یک از دانش‌آموزان بدون مسئولیت نباشد و همگی در حال انجام وظایف تعریف شده خود باشند.
از نکات قابل توجه دیگری که در مدارس ژاپنی وجود دارد، اهمیت بالایی است که به تربیت بدنی داده می‌شود. در بیش از ۷۰ درصد مدارس به غیر از حیات استاندارد، استخر وجود دارد که از اواسط ماه جون به مدت چهل روز یکی از ساعت‌های ورزش به استخر اختصاص داده می‌شود. همچنین سالانه جشنواره ورزشی در مدارس برگزار می‌شود که به اسم اوندوکای (運動会/Undō kai) شناخته شده است. این جشنواره در حضور خانواده‌ها و در یک روز تعطیل از صبح تا بعد از ظهر برگزار می‌شود و اختصاص به مسابقات ورزشی و برنامه‌های متنوع دیگری دارد که هر مقطع تحصیلی به صورت جداگانه آماده کرده است. این مسابقات به صورت هدفمند جهت تاکید بیشتر بر روحیه هویت جمعی برگزار می‌شود. در اوندوکای همیشه این فکر در ذهن دانش آموزان وجود دارد که کم کاری یک نفر می‌تواند زحمات یک گروه را از بین ببرد، پس تمامی دانش آموزان همه تلاش خود را بکار میگیرند تا حتی در صورت باخت هم شرمندگی بابت بی مسئولیتی خود نداشته باشند.
همچنین در کنار کادر آموزش، انجمن اولیاء و مربیان با نام اختصاری (Parent-Teacher Association(PTA)) در مدارس فعالیت می‌کند که اولیای دانش‌آموزان در آن مشارکت دارند. این انجمن وظیفه دارد در حوزه‌های مختلف همفکر و بازوی اجرایی مدرسه باشد. از جمله اقداماتی که معمولا بر عهده آن گذاشته می‌شود، حفظ امنیت دانش‌آموزان در خیابان‌ها و کوچه‌های اطراف مدرسه مکان‌های پرتردد دانش‌آموزان است. به صورت دوره‌ای اعضای انجمن با جلیقه و پرچم‌های مخصوص در خیابان‌ها می‌ایستند و زمان تردد دانش‌آموزان آن‌ها را راهنمایی می‌کنند.[۴]
نیز نگاه کنید به
ساختار و سیاست های آموزشی آرژانتین؛ ساختار و سیاست های آموزشی کانادا؛ ساختار و سیاست های آموزشی روسیه؛ ساختار و سیاست های آموزشی افغانستان؛ ساختار و سیاست های آموزشی تونس؛ ساختار و سیاست های آموزشی کوبا؛ ساختار و سیاست های آموزشی لبنان؛ ساختار و سیاست های آموزشی مصر؛ ساختار و سیاست های آموزشی سنگال؛ ساختار و سیاست های آموزشی فرانسه؛ ساختار و سیاست های آموزشی مالی؛ ساختار و سیاست های آموزشی ساحل عاج؛ ساختار و سیاست های آموزشی زیمبابوه؛ ساختار و سیاست های آموزشی تایلند؛ ساختار و سیاست های آموزشی اوکراین؛ ساختار و سیاست های آموزشی اسپانیا؛ ساختار و سیاست های آموزشی اردن؛ ساختار و سیاست های آموزشی اتیوپی؛ ساختار و سیاست های آموزشی سیرالئون؛ ساختار و سیاست های آموزشی قطر؛ ساختار و سیاست های آموزشی گرجستان؛ ساختار و سیاست های آموزشی قزاقستان؛ ساختار و سیاست های آموزشی تاجیکستان؛ ساختار و سیاست های آموزشی بنگلادش؛ ساختار و سیاست های آموزشی سریلانکا
کتابشناسی
- ↑ ۱٫۰ ۱٫۱ ۱٫۲ Kyōiku, k (2021). Kyōiku kihonhō. Monbukagakushō. https://www.mext.go.jp/b_menu/kihon/about/mext_00003.html (Sanshō 2021-09-20).
- ↑ Reimers, Fernando M(Ed) (2020). P82.
- ↑ سرکارآرانی، محمدرضا (1382). اصلاحات آموزشی و مدرن‌سازی با تأکید بر مطالعه تطبیقی آموزش و پرورش ایران و ژاپن. نشر روزنگار. ص18-215.
- ↑ ماهرپور، روهینا (1402). «نظام آموزشی ژاپن». در پالیزدار، فرهاد، ذاکری، قدرت اله. جامعه و فرهنگ ژاپن. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. ص.282- 298.