ارتفاعات افغانستان

رشته کوه های هندوکش. برگرفته از سایت شهر آر انیوز، قابل بازیابی از https://shahraranews.ir/fa/news/86844/%D8%B1%D8%B4%D8%AA%D9%87-%DA%A9%D9%88%D9%87%E2%80%8C%D9%87%D8%A7%DB%8C-%D8%B2%DB%8C%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D9%87%D9%86%D8%AF%D9%88%DA%A9%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86-%D8%B9%DA%A9%D8%B3

آشکارترین مشخصه طبیعی افغانستان، کوهستانی و مرتفع‌بودن آن است. سه‌چهارم خاک افغانستان را کوه‌ها و ارتفاعات تشکیل داده است، ساختمان و شکل‌کوه‌های افغانستان، هم‌عصر با کوه‌های آلپ در اروپا دانسته شده است.

هندوکش

رشته‌کوه هندوکش با طول ۶۰۰ کیلومتر، عرض ۱۰۰ کیلومتر و ارتفاع بیش از ۱۰۰۰ متر از معروف‌ترین و مهم‌ترین کوه‌های افغانستان است، یکی از قله‌های مهم آن هندوکش نام دارد و رشته‌کوه نیز به همین نام معروف شده است. هندوکش ادامه رشته‌کوه‌های هیمالیاست و از کوه‌های پامیر خرد در شمال شرق جدا شده، به طرف غرب و جنوب غرب امتداد یافته، تا میانه دره هریرود می‌رسد و به‌مثابه محور و ستون فقرات کوه‌های افغانستان است و بخش وسیعی را از خاک افغانستان تشکیل می‌دهد و تقریبا در میانه کشور واقع است و عملا افغانستان را به دو بخش شمال هندوکش و جنوب هندوکش تقسیم کرده است.

هندوکش شرقی. برگرفته از سایت آفتاب سی سی، قابل بازیابی از https://download.aftab.cc/cs/afg/contents/heights.html

کوه‌های هندوکش به دو قسمت هندوکش شرقی و هندوکش غربی تقسیم‌پذیر است. هندوکش شرقی از بلندترین و بزرگ‌ترین کوه‌های افغانستان است؛ قله معروف نوشک یا نوشاخ (۷۴۸۵ متر) در این رشته‌کوه واقع است و در نزدیکی پامیر قرار دارد. هندوکش شرقی از غرب دره زیباک در بدخشان آغاز می‌شود و تاگردنه خاوک در ولایت پروان امتداد می‌یابد. هندوکش غربی از غرب‌گردنه خاوک شروع و به طرف غرب و جنوب غرب ادامه می‌یابد. ارتفاع هندوکش غربی از هندوکش شرقی کمتر است، با امتداد هندوکش از شرق به غرب، به‌تدریج از ارتفاع آن کاسته می‌شود.

کوه‌های افغانستان در حوالی مرزهای ایران به کوه‌های و تپه‌های کم‌ارتفاع تبدیل می‌شوند.گذرگاه معروف شیبر(Shibar) با ارتفاع ۴ تا ۵ هزار متر در هندوکش غربی قرار دارد و شمال و جنوب هندوکش را به‌هم متصل می‌کند.

هندوکش به‌مثابه مشتی محکم و سدی کوهستانی در مقابل حملات احتمالی از شمال به جنوب یا به‌عکس است و تنها راه عبور از این کوه‌ها، گردنه‌ها و گذرگاه‌های سخت و صعب‌العبوری مانند نکسان(۵۰۵۰ متر)، مراشتراک (۵۷۶۰ متر)، لوشان (۴۳۰۰ متر)، سالنگ(۴۳۰۰ متر)، کانچین (۴۹۰۰ متر)، خاوک (۳۶۰۰ متر)، قپچاق، شیبر، خوردک، دندان‌شکن، پیلو، چهاردر و... است و ارتباط شمال و جنوب از طریق آنها برقرار می‌شود؛ ولی به مدت شش ماه از سال به علت بارش برف مسدود می‌شوند.

در قله‌ها و ارتفاعات هندوکش همواره برف وجود دارد. یخچال‌های طبیعی بزرگی در آن قرار دارد و هیچ‌گاه به‌طورکامل ذوب نمی‌شود و منبع تغذیه چشمه‌ها و منابع آب زیرزمینی دره‌های واقع در میانه کوه‌هاست. شهر کابل، پایتخت‌ افغانستان، در دامنه‌های جنوبی هندوکش قرار گرفته و اطراف آن را دره‌های حاصلخیز متعددی تشکیل می‌دهد.

کوه‌های بابا

کوه های بابا. برگرفته از سایت تبیان، قابل بازیابی از https://article.tebyan.net/320444/%DA%A9%D9%88%D9%87-%D8%A8%D8%A7%D8%A8%D8%A7%DB%8C-%D8%A7%D9%81%D8%BA%D8%A7%D9%86%D8%B3%D8%AA%D8%A7%D9%86

بعد از کوه‌های هندوکش، کوه‌های بابا از بلندترین و معظم‌ترین کوه‌های افغانستان محسوب می‌شود و در کنار هندوکش ستون فقرات کوه‌های افغانستان را تشکیل می‌دهد.کوه‌های بابا در مرکز افغانستان قرار گرفته و همانند هندوکش از شرق به غرب امتداد می‌یابد.کوه‌های بابا از شرق گردنه حاجی گک و منطقه غربی سیاه‌گرد غوربند در شمال شرق بامیان آغاز می‌شود و تا جنوب شرق کوه حصار امتداد می‌یابد. طول کوه بابا حدود ۲۰۰ کیلومتر و ارتفاع متوسط آن ۴۰۰۰ متر است؛ ولی بلندترین قله آن شاه فولادی یا شاخ فولادی با ۵۱۴۰ متر ارتفاع از سطح دریاست.کوه‌های بابا در قلب منطقه معروف هزاره‌جات قرار دارد. هزاره‌جات به‌طور متوسط ۳۳۰۰ متر از سطح دریا ارتفاع دارد.

قله‌های کوه‌های بابا در غالب ایام سال پوشیده از برف بوده و یخچال‌های آن همواره دارای برف و یخ است و منابع تأمین آب دائمی برای چشمه‌ها و رودهای منشعب از آن مانند هیرمند، هریرود و بند امیر است. گردنه‌های اونی (۳۳۰۰ متر)، حاجیگک (۳۷۰۰ متر)، زرد سنگ(۳۱۰۰ متر)، شاتو، گردن دیوال، غوگردان و ملایعقوب از مهم‌ترین گردنه‌های کوه‌های باباست و عموما بیش از ۳۰۰۰ متر ارتفاع دارند. از شیب شمالی‌کوه‌های بابا رودهای بند امیر و بلخاب و از شیب جنوبی و غربی آن رودهای هیرمند و هریرود سرچشمه می‌گیرند. دره بامیان، دره فولادی، دره کالو و دره ککرک از مهم‌ترین دره‌های کوه‌های باباست. جاده‌های قدیمی غربی- شرقی افغانستان، یعنی از کابل به هرات از دره بامیان و سایر دره‌های کوه‌های بابا عبور می‌کرده است.

سفیدکوه یا اسپین غر

سفیدکوه از جنوب برآمدگی هندوکش قد می‌کشد و وادی رود کابل میان هندوکش و سفیدکوه قرار گرفته است؛ ولی با کوه‌های اتمان خیل به هندوکش متصل است سفیدکوه در شرق افغانستان قرار گرفته و از غرب پیشاور در پاکستان آغاز می‌شود و به طول ۱۵۰ کیلومتر به طرف غرب امتداد می‌یابد. سفیدکوه در غرب گندمک به نام سیاه‌کوه یاد می‌شود و تا سد درونته در جلال‌آباد ادامه می‌یابد. گذرگاه خیبر در انتهای شرقی سفیدکوه قرار دارد. بلندترین قله سفیدکوه، سیکارم با ۴۷۳۲ متر ارتفاع از سطح دریاست. دره‌های خوگیانی، جاجی، زرمت و آچین از مهم‌ترین دره‌های سفیدکوه است. قله‌های سفیدکوه پیوسته پوشیده از برف است و به‌این‌علت آن را سفیدکوه می‌نامند. افغان‌ها آن را اسپین غر می‌خوانند که به معنای سفیدکوه است، رودهای کرم و چمکنی از جمله رودهایی‌اند که از سفیدکوه سرچشمه می‌گیرند.

کوه‌های سلیمان

کوه‌های سلیمان از جنوب سفیدکوه و از رود کورم آغاز می‌شود. سفیدکوه در رود کورم پایان می‌پذیرد و از اینجا کوه‌های سلیمان شروع می‌شود.کوه‌های سلیمان شاخه‌ای از هندوکش یا حتی ادامه بلوت داغ هم شمرده می‌شود. بلوت داغ درواقع نقطه اتصال کوه‌های سلیمان به هندوکش است و از این‌رو، شاخه جنوبی هندوکش هم می‌تواند تلقی شود. قسمت اصلی کوه‌های سلیمان از رود گومل به بعد شروع می‌شود.

کوه های سلیمان. برگرفته از سایت آفتاب سی سی، قابل بازیابی از https://download.aftab.cc/cs/afg/contents/heights.html

رود زاب، از شاخه‌های رود گومل، کوه‌های سلیمان را به دو شاخه بزرگ تقسیم کرده است. طول کوه‌های سلیمان حدود ۶۰۰ کیلومتر است و از شمال به جنوب کشیده شده و همه کوه‌های جنوبی افغانستان را دربرمی‌گیرد.کوه‌های سلیمان، در شرق، بخشداری وزیرستان را تشکیل می‌دهد و شعب جنوبی آن حوزه‌های بلوچستان و سند را از یکدیگر جدا می‌سازد. بلندترین قله‌کوه‌های سلیمان، تخت سلیمان (با ۳۳۸۳ متر ارتفاع) نام دارد. قله مهم دیگر، ساغر با ۳۱۰۰ متر ارتفاع است. کوه‌های سلیمان از سنگ‌های سیاه و سخت تشکیل شده است، بخش‌هایی از سنگ‌ها قرمز است؛ ولی به همان اندازه سنگ‌های سیاه، سخت‌اند. اهالی معتقدند کشتی نوح پس از طوفان، در کوه‌های سلیمان لنگر انداخته است.عرب‌ها، پشتون‌ها را به لحاظ سکونت در کوه‌های سلیمان، سلیمانی هم نامیده‌اند.کوه‌های سلیمان از لحاظ استراتژیکی، مانند کوه‌های هندوکش بسیار مهم است و احاطه بر آن ارزش استراتژیکی بالایی دارد.

کوه‌های خواجه عمران

کوه‌های خواجه عمران در جنوب افغانستان قرار دارد. این کوه‌ها از کوه‌های درجه‌یک افغانستان نیست؛ ولی به‌اندازه کافی بلندی دارد و در مناطق سرحدی پاکستان و افغانستان قرار گرفته است. کوه‌های خواجه عمران نسبتا پهن است؛ ولی دارای ارتفاعات بلند و سراشیبی‌های تند نیست. در طول سه ماه از سال، برف بر فراز آن باقی می‌ماند و هوای منطقه را سرد و خنک نگه می‌دارد. در کوه‌های خواجه عمران، عمدتا شبانان اچکزی، که طایفه‌ای از درانیان هستند،ساکن‌اند.کوه‌های سفیدکوه، سلیمان و خواجه عمران، افغانستان را از پاکستان مجزا می‌سازند.

کوه چگایی

کوه چگایی در جنوب غرب افغانستان، بین افغانستان و پاکستان، قرار دارد. طول این کوه ۱۵۰ کیلومتر است. بلندترین قله آن ملک نور با ۲۴۵۷ متر ارتفاع (در داخل خاک پاکستان) است. ارتفاع کوه چگایی در ناحیه سرحدی ۲۲۴۰ متر است.گردنه معروف کوه چگایی، مزاری نام دارد.

کوه پامیر. برگرفته از سایت گردشگری افغانستان، قابل بازیابی از https://atis.af/pamir-mountain/

کوه‌های پامیر

کوه‌های هندوکش به کوه‌های پامیر متصل است.کوه‌های پامیر،که بام دنیا هم نامیده می‌شود، به لحاظ کوه‌هایی که به آن متصل می‌شوند بین کشورهای پاکستان، چین، تاجیکستان و افغانستان قرار گرفته است، پامیر خرد با ۶۲۸۱ متر ارتفاع در شمال شرق افغانستان در واخان قرار دارد.

کوه‌های پامیر به بلندی هندوکش نیست؛ ولی قاعده آن بلندتر از هندوکش است و رودخانه‌هایی که از این کوه‌ها سرچشمه می‌گیرند در مسیر جنوب روان‌اند تا به آمودریا می‌رسند. در میان سلسله‌کوه‌های پامیر و هندوکش، کوه‌های بدخشان امتداد دارد و رودهای آمو و کامه (کامکار) را از یکدیگر جدا می‌سازد.

کوه تیربند ترکستان

کوه تیربند از کوه بابا جدا و از شمال غرب کوه حصار آغاز شده، از شرق به طرف غرب تا بالامرغاب به طول ۳۰۰ کیلومتر امتداد می‌یابد. ارتفاع متوسط آن ۲۵۰۰ متر است و با امتداد از شرق به طرف غرب، از ارتفاع آن کاسته می‌شود. بلندترین ارتفاع آن ۴۲۰۷ متر در ولایت جوزجان است. تیربند ترکستان بین فاریاب و بادغیس قرار گرفته است، از نشیب شمالی کوه تیربند ترکستان رودهای درزآب،گرزیوان، قیصار و بالامرغاب و از نشیب جنوبی آن رود مرغاب سرچشمه می‌گیرد. در دامنه‌های شمالی و جنوبی این کوه درختان پسته وحشی خیلی زیاد است.

فیروزکوه

فیروزکوه از غرب کوه حصار و شمال غرب کوه بابا شروع شده، از شرق به غرب امتداد می‌یابد و موازی با تیربند ترکستان پیش می‌رود. در شمال فیروزکوه رود مرغاب و در جنوب آن هریرود جاری است. فیروزکوه تا تنگه ذوالفقار ادامه می‌یابد و دنباله آن کوه‌های خراسان است، طول فیروزکوه بیش از ۲۵۰ کیلومتر و ارتفاع متوسط آن ۳۰۰۰ متر است.

بلندترین قله آن در شمال اوبه با ۳۵۹۵ متر ارتفاع است. ارتفاع فیروزکوه با امتداد آن از شرق به غرب کم می‌شود؛ ولی در شمال هرات دوباره بر ارتفاع آن افزوده می‌شود. بخش مرکزی فیروزکوه، پاروپامیزوس هم نامیده می‌شود. پاروپامیزوس از غربی‌ترین کوه‌های افغانستان است و ارتفاع قله آن از ۲۵۰۰ متر بیشتر نیست، این کوه بین مرغاب و هریرود قرار دارد.

سایر کوه‌های مهم

کوه‌های سیاه‌کوه، گل کوه، بند بیان، تیرا یا خیبر، دامان، توبه، پغمان، تورا بورا، بلوت داغ (Belut tagh) یا کوه ابری و... از جمله کوه‌های مهم افغانستان هستند و برخی رودها از آن سرچشمه می‌گیرند. در جنوب افغانستان رشته‌کوه‌های متعددی با ارتفاع ۲۵۰۰ متر از شمال شرقی به طرف جنوب غربی امتداد دارند. کوه‌ها و کوهپایه‌های شمالی افغانستان ناحیه وسیعی از فلات‌های کوهستانی است و ارتفاع برخی قله‌های آن از ۳۰۰۰ متر بیشتر است. دره‌های این کوه‌ها بیشتر شرقی- غربی است. تحقیقات به‌عمل‌ آمده حاکی از وجود آثار آتش‌فشانی و زلزله در کوه‌های افغانستان، از جمله هندوکش و سلیمان، است.

نیز نگاه کنید به

ارتفاعات روسیه؛ ارتفاعات مصر؛ ارتفاعات چین؛ ارتفاعات کانادا؛ ارتفاعات کوبا؛ سلسله کوه های چین؛ ارتفاعات ساحل عاج؛ ارتفاعات و ناهمواری های فرانسه؛ ارتفاعات و ناهمواری های سوریه؛ ارتفاعات و ناهمواری های سودان؛ ارتفاعات و ناهمواری های زیمبابوه؛ ارتفاعات و ناهمواری های اوکراین؛ ارتفاعات و ناهمواری های اسپانیا؛ ارتفاعات آرژانتین؛ ارتفاعات و ناهمواری های اردن؛ ارتفاعات و ناهمواری های قطر؛ ارتفاعات و ناهمواری های سریلانکا؛ ارتفاعات گرجستان؛ ارتفاعات تاجیکستان؛ ارتفاعات و ناهمواری های بنگلادش؛ ارتفاعات قزاقستان.