آداب و رسوم سنگال

آداب و رسوم در کشور سنگال بسیار متنوع است که در اینجا به مهم ترین آن می پردازیم.

غذاهای سنتی

آشپزی سنگالی، شباهت هایی به آشپزی آفریقای غربی دارد، ولی تحت تأثیر آشپزی آفریقای شمالی، لبنان، فرانسه و یا پرتغال نیز قرار گرفته است. در غذاهای سنگالی ماهی، برنج و ارزن به میزان زیاد استفاده می شود. ازجمله غذاهای این کشور عبارتند از:

1-"جی بوجِن" (Thiéboudienne) که مخلوطی از برنج، ماهی و انواع گیاهان است. 2- "یاساپوله" (Yassa Poulet) شامل برنج و مرغ دودی و سس پیاز است. 3- "چره" (Thiéré) نوعی کوس کوس (Couscous) به معنی ارزن بو داده است، گوشت بره، هویج، پیاز، کلم، کوس کوس، ارزن و گوجه مواد آن است. 4- "مافه" (Maffé) یک نوع خورشت شبیه فسنجان است که با گوشت و خمیر بادام زمینی تهیه می شود. 5- سوپ "کانجا" (Kandia): برنج، روغن نخل، بامیه، ماهی، گوشت، میگو، خرچنگ، فلفل سبز،، سیر، نمک و فلفل از مواد تشکیل دهنده ی آن است.

نوشیدنی های این کشور چون اغلب مردم آن مسلمانند شامل چای، چای سبز و "بی ساپ" (Bissap) که نوعی چای قرمز است می باشد. اما در مناطق کازامانس مشروب نخل، "فلاگ" (Flag) و "گازل" (Gazelle) هم تولید و مصرف می شود.

رمان نویس معروف سنگالی "آمیناتا سوفال" (Aminata Sow Fall) در اثر خود «گوشه ای از زندگی و امید» جایگاه ویژه ای به آشپزی سنگالی در فرهنگ و زندگی روزانه سنگالی ها می دهد. اصطلاح "ترانگا"(Téranga) مفهومی است که مهمان نوازی سنگالی ها را در بر دارد، دور یک سفره خانوادگی و دوستانه جمع شدن، معنی می دهد. آشپزی سنگالی که نسبتاً در گوشه و کنار دنیا ناشناخته است نظر رسانه ها را به خود جلب کرده است. در این خصوص کتابی هم توسط "یوسو اِندور" (Youssou N’Dour) تحت عنوان «آشپزی مادرم» چاپ شده است.

لباس سنتی

با اینکه سبک لباس اروپایی در سنگال مخصوصاً درشهرهای بزرگ رایج است، اما زنان و مردان سنگالی لباس های سنتی نیز می پوشند. این لباس سنتی شامل "پاین" (Pagne) (دامن زنانه ی لنگی) لباس زنان و "بوبو" (Boubous) لباس مردان است. البته لباس بوبو را زنان هم می پوشند. این کلمه به ولوف معنی لباس می دهد. بوبوی زنان به شکل یک تونیک است که هم از ناحیه کمر و هم ناحیه گردن گشاد بوده و سرشانه می افتد. این لباس بسته به نوع پارچه آن هم می تواند لباس عادی و هم لباس مجلسی باشد، اطراف گردن، مچ آستین و جیب های آن گاهی گلدوزی های زیبایی دارد. بوبوی مردانه، در ناحیه یقه متفاوت و شکل مثلثی دارد.

پوشش مردم سنگال

پاین یا همرنگ تونیک و یا با آن متفاوت است. پاین انواع متفاوتی دارد، کوتاه یا بلند مروارید دوزی شده یا گلدوزی شده، ضخیم یا نازک و با رنگ های -متفاوت است. نزد ولوف ها و سِرِرها، زنان پاین هایی با رنگ های شادتر و نقاشی های خاصی می پوشند. زنان دیولا بیشتر پاین می پوشند تا بوبو، مردان آنها تونیک از جنس نخ پوشیده تا سر زانو پوشیده و روی آن یک جیب بزرگ دارد. مردان طایفه ی "پول" (Peul) بوبو را همراه با یک شورت کوتاه می پوشند، در حالیکه زنان یک پاین کوتاه از جنس نخ و رنگ مشکی بر تن دارند.

نزد توکلروها، تونیک مردان کوتاه و سفید است و روی آن یک بوبو با یک جیب مثلثی و زیر آن هم یک شلوار کوتاه و پفی می پوشند. زنان یک بلوز زیر پاین می پوشند. در طول جشن ها و مراسم، لباس سنتی که نام آن "باساری" (Bassari) است از یک پوست بز برای مردان تشکیل شده است. لباس زنان هم پاین است که همراه با زیورآلات می باشد. در سنگال زنان برای دوخت لباس از رنگ های بسیار شاد استفاده می کنند.

در آفریقای غربی، خانواده های اشراف زاده همین لباس «بوبو» را بر تن داشتند و بسته به قبیله های گوناگون نقش و نگار آنها متفاوت بود. در مناطق استوایی لباس ها گشادتر بود. در حدود قرن پنجم میلادی، تجار عرب – بَربَر- وقتی به آفریقا رسیدند شروع به تجارت کردند. آنها لباس هایی شبیه «بوبو» را با خود به آنجا می بردند و کم کم ترکیبی از لباس عربی- آفریقایی «بوبوی» امروزی را تشکیل داد.

لباس سنتی سنگال

در آفریقای غربی و شرقی، تنها مسلمانان بوبو می پوشیدند، بقیه قبایل لباس های خاص سنتی خود را داشتند. با رشد و توسعه مُد لباس، ظهور چرخ خیاطی، خیاطی مدرن، طراحان زیاد آفریقایی در زمینه طراحی بوبو متخصص شده و شهرت زیادی در دنیا به آن دادند و سبک های جدیدی مد شد.

در آفریقا و به ویژه در آفریقای غربی، پارچه به کار برده شده در تهیه بوبو و پاین، بازَن (Bazin) "واکس" (Wax) نام دارد که اصل آن اروپایی مخصوصاً ایرلندی و بریتانیایی است. این پارچه ها در زمان استعمار اروپا در قرن 19 به آفریقا وارد می شد.

مراسم خواستگاری و ازدواج

در سنگال مانند کشورهای دیگر برای هر ازدواج آداب و رسومی وجود دارد. در این کشور طایفه ها، قبایل و گروه های مختلفی وجود دارند که هر کدام به نوع خود آداب متفاوتی دارند. در سنگال ازدواج یک امر خانوادگی است. دوست پسر می تواند درخواست ازدواج کند، اما بدون رضایت خانواده، این درخواست به نوعی لغو می شود. دوست پسر باید با فرستادن پدر یا عموی خود از طریق خانواده دختر عبور کند.به طور کلی، این مردان خانواده از هر دو طرف (پدر، دایی...) هستند که پس از انجام "پرس و جو" از خانواده ها در مورد شهرت، مذهب و همچنین آنها تصمیم نهایی را می گیرند. همچنین مشکل کاست – طبقه بندی اجتماعی - (Castes) در سنگال مطرح است، یک سنت ملی واقعی که در نسل های گذشته تا کنون در حال اجرا است. سنگال چندین گروه قومی را گرد هم آورده و هر یک از اقوام آن آداب و رسوم خاص خود را دارد. بیشتر افراد ازدواج مذهبی می کنند، یعنی در مسجد یا کلیسا، سپس ازدواج مدنی در تالار شهر انجام می شود. اما ازدواج های قومی نیز وجود دارد، آنهایی که به قومیت مربوط می شوند. در واقع، سنگال پر از گروه های قومی است، برخی از آنها مدتهاست در منطقه ایجاد شده اند، برخی دیگر بعداً به دنبال جنگ، فتوحات، خشکسالی و غیره آمده اند. حدود 22 گروه قومی در سنگال شناسایی شده، وجود دارد لازم به ذکر است که در درون هر گروه قومی، اغلب زیر گروه هایی وجود دارند که به زبان هایی صحبت می کنند که گاهی اوقات با سایر زیر گروه های همان گروه قومی بسیار متفاوت است. عملاً، در هر مدل ازدواج در سنگال، کولا یا جهیزیه وجود دارد. مهریه مبلغی است از پول یا دارایی که باید به زن داده شود. جهیزیه در تمام ازدواج های سنگال قانونی است، دادن مبلغ زیادی به همسر آینده خود کمی اجباری شده و جامعه اطمینان حاصل می کند که این کار در مقابل نماینده عروس انجام می شود. این نوعی شناخت و همچنین روشی است که به همسر آینده اش اجازه می دهد تا لباس مناسب زن خود را برای عروسی آماده کند. مهره کولا میوه تلخی است که از درخت کولا می آید، اما دارای اهمیت نمادین بسیار قوی است: این نشانه اتحاد، جمع شدن، بخشش است. این میوه معمولاً بعد از ازدواج توزیع می شود.

پوشش مراسم ازدواج در سنگال

ازدواج مسلمانان در مسجد است که کمترین زمان را می برد. عروسی در مسجد با حضور عروس و داماد و همچنین سرپرستان آنها (پدر، عمو یا برادر) برگزار می شود. حضور دختر جوان در مسجد اجباری نیست.

ازدواج در طایفه پولار ابتدا از زمزمه کردن درگوش ها شروع می شود، سپس خانواده داماد مبلغی را توسط یک نماینده به خانه عروس برده و از آن تقاضای ازدواج می کنند. پس از موافقت خانواده عروس آنها شرایط ازدواج را بیان می کنند یعنی مهریه چه مقدار باشد در صورت توافق، فردای آن روز نامزدی آنها اعلام می شود. قبل از مراسم ازدواج، تعدادی از خواهرها و دختر عموها، دخترخاله ها و دخترعموهای داماد، مبلغی را به نزد والدین عروس برده تا آنها تدارکات عروسی را مهیا سازند. در این مراسم دوستان و اقوام نیز شرکت دارند. مبلغی هم به مادر عروس هدیه داده می شود. در برابر مادر عروس به دختر و پسرها و عموها و خواهرهای داماد بعد از ازدواج هدیه می دهد (کادو می دهد). در طی مراسمی به نام کومال «به معنی پیوند دادن» خانواده ها ازدواج را تأئید و رسمی می نمایند.

روز عروسی بعد از نماز عصراست، امام دو شاهد از طرفین را احضار می کند، نمایندگان داماد مهریه، "کولا"[i](cola)، قیمت یک گاو، مبالغی که برای پدر و مادر عروس در نظر گرفته شده و مبلغی برای امام و مسجد را می آورند. نماینده ای از طرف خانواده عروس آمده و از نماینده داماد می خواهد که با دختر بر طبق قانون اسلامی رفتار کرده و به او احترام بگذارند.

نماینده ی داماد قسم می خورد. سپس امام (یا مأمور ثبت ازدواج) از عروس می خواهد که مهریه را طلب نماید (می گویند مهریه، مبلغی است که تنها اشک های پدر و مادر عروس را به خاطر رفتن دخترشان پاک می کند)، بالاخره وقتی مهریه پرداخت شد، ازدواج رسمی می شود. "کورتانگو" (Cortango) مراسمی است که در طی آن عروس خانه پدر را برای رفتن به خانه شوهر ترک می کند.

قبل از مراسم ابتدا عروس را به حمام می برند سپس موهای او را بافته و لباسی به نام" بوبو" (Boubou) به او می پوشانند. پس از آن دوستان و خواهران و اقوام داماد به دنبال عروس می روند. همراه عروس خانمی از طرف فامیل عروس همراه او می رود که او احساس تنهایی نکند. سپس عمه عروس، عروس را نزد مادر شوهر می برد و خانواده داماد مبلغی نمادین به او می دهند. بعد از آن عروس وارد شده و روی پاهای مادر شوهر دراز می کشد، مادر شوهر خودش روی حصیری که روی آن پوشیده شده از برنج و غله است دراز کشیده و این علامت باروری است.

سپس عروس همراه اقوام خود به منزل زناشویی خود می رود و هفت روز پس از عروسی از اتاق خود خارج نمی شود. در طول این مدّت خاله های و عمه ها به دیدن او آمده و او را برای زندگی آینده راهنمایی می کنند. در طایفه ای از آنان به نام مانژاک (Manjak) در قدیم از کودکی دختران را برای پسران انتخاب می کردند. دیگر اینکه هنگام خواستگاری از یک دختر، خانواده داماد باید اطمینان حاصل می کرده که فامیل دختر حتی اجداد او گناه هایی مثل قتل، جادوگری و غیره انجام نداده باشد و اگر انجام داده اند باید آن گناه را با قربانی کردن بز و غیره خریده و پاک کرده باشند.

معمولأ مراسم ازدواج به سبک مسیحی در کلیسا و یا در محل تولد و سکونت عروس اجرا می شود. ازدواج همه روزه مگر روزهای مقدس یکشنبه و جمعه، می تواند صورت بگیرد. زن با مرد مطلقه نمی تواند در کلیسا ازدواج کند مگر با موافقت کشیش. در بعضی موارد زن و مرد قبل از ازدواج در کلیسا باید مراحل زیر را در چهار جلسه طی نمایند:

1 ـ ملاقات با یک زوج (زن و مرد) که از لحاظ معنوی آنها را راهنمایی کنند، 2 ـ جلسه ای با دیگر افراد متأهل، 3 ـ دومین ملاقات با یک زوج، 4 ـ مبادله نظر با کشیش.

قبل از مراسم یا بعد از مراسم مبلغی توسط داماد در پاکت گذاشته و به کشیش داده می شود. هزینه دکوراسیون کلیسا و گل آرایی آنرا خانواده عروس به عهده می گیرند. اعلان ازدواج امر بسیار مهمی تلقی شده و به پایداری اوّلین ازدواج زوج کمک می کند، زیرا در مسیحیت ازدواج واحد است و اجازه طلاق را نمی دهد. پس از مراحل طی شده کشیش جمله ی «این برای همه خوبی ها و همه بدی ها تا اینکه مرگ ما را از هم جدا کند» را خوانده و طرفین به دست هم حلقه می زنند.

5% جمعیت سنگال جولا (Diola) و اغلب مسیحی هستند. ازدواج آنها از کودکی توسط والدین آنها تعیین می شود و درهمان کودکی خانواده ی پسر، مرغی به نشأنه اتحاد و پیوند به خانه ی دختر می برد. پس از آنکه آنها بزرگ شدند مراسم ازدواج اجرا می شود.

با وجود اینکه اغلب جوانان امروزی به اسلام روی آورده و یا مسیحی شده اند، پدران و مادران سنتی میل به اجرای این مراسم دارند. تحولات آدابی متأثر از مدرنیسم و جهانی سازی باعث شده است که دختران امروزی قبل از ازدواج مادر شوند. مهاجرت به شهر های بزرگ نیز این رسوم را تغییر داده است. ولی امروز در این طایفه تا زمانیکه این مراسم اجرا نشود، دختر و پسر متأهل به حساب نمی آیند. معمولأ مراسم عروسی هفت روز است و فردای عروسی گاوی را قربانی می کنند که عروس و داماد نباید گوشت آن را بخورند.

در ازدواج طایفه سِرِر (Sérère) قبل از ازدواج مرحله ای به نام مرحله مذاکره وجود دارد که طرفین با هم به گفتگو می نشینند و در همان ابتدا مقداری پول پرداخت می شود. مقدار مهریه را دختر با مادرش تعیین می کنند. (مهریه صرف خرید جهیزیه می شود). سپس کولا (Cola) خریده شده و در تمام فامیل پخش می شود. قبل ازازدواج معمولاً دامادها برای مادر زن کار می کردند تا به او نشان دهند که لیاقت و کارایی یک مرد را برای اداره زندگی دارند. در مرحله ی بعدی روزی برای ازدواج تعیین می شود. معمولأ دو روز را انتخاب می کنند دوشنبه و جمعه طی مراسمی دختر را به خانه شوهر می آورند. از صبح تمام روستا دورهم جمع شده و تدارکات و مراسم عروسی را مهیا می سازند. درشب عروس را به حمام می برند و او را می آرایند عروس همراه خواهرش وارد منزلش می شود و روی یک حصیر می نشیند و دراین مدت توسط خاله هایش و ما درش به او توصیه های لازم می شود که وارد خانواده ای جدید شده و باید قوانین منزل پدری خود را کنار گذاشته و قوانین خانه شوهرش را اجرا کند. مراسم با ساز وآواز و پایکوبی ادامه می یابد. در اغلب مراسم ارزن، عسل و لوبیا وجود دارد که همه ی آنها نشانه باروری برای عروس است. هنگام ورود عروس به منزلش، پائین در منزل روی زمین جلوی پای او خطی می کشند و در آن آب می ریزند به این معنی که چشم های بد دور شوند. صلیبی روی زمین می کشند بدین معنی که دختر باید قوانین جدید خانه شوهر را بیاموزد.

معمولأ غذای ایده آل برای عروسی در تمام تیره ها موسوم به "جیبوجن" (Tieboudiène) است که مخلوطی از برنج وماهی وانواع گیاهان است و نوشیدنی ایده آل شربت "زنجبیل" است. در پایتخت سنگال (داکار) در اثر تحولات مدرنیسم و جهانی سازی سن متوسط ازدواج زنان ازنسل قدیم که5/16 سال بوده در نسل جدید به 24 سال رسیده است. این موضوع نشان می دهد سن ازدواج مخصوصا در شهرها بالا رفته است. نویسندگان زیادی علت اصلی بالا رفتن سن ازدواج را تحصیلات زنان می دانند.

مراسم سوگواری

با توجه به اینکه تیره های مختلفی در سنگال وجود دارد مراسم تشییع جنازه متفاوت است. اما معمولاً با توجه به مسلمان بودن آنها مراسم خاکسپاری همان روز فوت شخص انجام می شود. مرحوم را در حضور نزدیکان و اقوام پس از اقامه نماز میت به خاک می سپارند. معمولاً زنان و کودکان در خاکسپاری شرکت نمی کنند. این مراسم از سه روز و گاهاً تا یک هفته به طول می انجامد. در نزد تیره ی "سِرِها" و "پُل ها" جسد را چند روز در روستا نگه داشته و سپس با رقص ها، شعرها و آئین های مذهبی او را دفن می کنند. نوع پذیرایی هم بستگی به وسع مالی آنها دارد.

پاورقی

[i]. کولا: (Cola)، میوه ای تلخ است که از محلی به نام کولاتیه (Kolatier) می آید. میوه ای نمادین است: علامت پیوند و نزدیکی و بخشش است. در موقعیت های مهم این میوه وجود دارد. کولا هنگام آشتی کردن دو شخصی که با هم قهر بودند استفاده می شود، این میوه نشانه ی آشتی کردن است.

نیز نگاه کنید به

• آداب و رسوم روسیه؛ آداب و رسوم کانادا؛ آداب و رسوم کوبا؛ آداب و رسوم لبنان؛ آداب و رسوم  مصر؛ آداب و رسوم تونس؛ آداب و رسوم افغانستان؛ آداب و رسوم عامیانه ی مردم چین؛ آداب و روسوم جشن سال نو در ژاپن؛ آداب و رسوم آرژانتین؛ آداب و رسوم فرانسه؛ آداب و رسوم زیمبابوه؛ آداب و رسوم تایلند؛ آداب و رسوم اوکراین؛ آداب و رسوم اسپانیا؛ آداب و رسوم اردن؛ آداب و رسوم قطر