سینمای بنگلادش

از سال 1990 میلادی به بعد که روزانه بیش از میلیون ها نفر در بیش از 1500 سالن نمایش در این کشور به تماشای فیلم می‌رفتند باعث جلب سرمایه و سرمایه‌گذاران در صنعت فیلم سازی در بنگلادش شد. در این امر کارگردان‌ها، فیلم نامه نویسان، طراحان و هنرمندان به طور جدی تلاش خوبی تا کنون از خود نشان داده‌اند. این استقبال نیز موجب همکاری و مساعدت دولت شد و متعاقب آن، اداره آرشیو فیلم و همکاری های توسعه فیلم تاسیس و صدور مجوز فیلم هایی که پخش آنان ممکن بود، صادر شد.

در 50 سال اخیر صنعت فیلم بنگلادش سعی داشته است تا در زمینه کسب هویت خویش تلاش‌های چشمگیری از خود نشان دهد.

تاریخچه صنعت فیلم در این سرزمین بسیار قدیمی است و به حدود صد سال گذشته باز می‌گردد. در 28 دسامبر 1895 دو برادر به نام های آگوست لومیر (Auguste Lumiere- 1952-1862 میلادی) و لویس لومیر (Louis Lumiere – 1948 – 1864) اولین فیلم خود را با موفقیت به نمایش گذاشتند. درست پس از گذشت 6 ماه از این رویداد هنری، در 7 جولای 1896 میلادی در هتل واتسون در شهر بمبی و در اواخر همین سال در شهر کلکته فیلم دیگری به نمایش گذاشته شد. در نشریه هفتگی به نام پراکاش داکا (Dhaka prakash)، خبر پخش فیلم بیوسکوپ (bioscope) در 17 آوریل 1898 منتشر شد. این فیلم که مضمونی در خصوص سالگرد ملکه ویکتوریا داشت، در محل گراند تیاتر (اگزتینت فعلی)، واقع در پتوا چوالی، در منطقه صدر گیت در شهر داکا، به نمایش گذاشته شد. این فیلم کوتاه را شرکت بدفورد (Bedfore) بیوسکوپ تهیه کرده بود و بعدا در شهرها و مراکز متعدد بنگالی مانند بهولا (Bhola)، مانیک گنج، جاگانات کالج، فـریدپور، پـارک ویـکتوریا در مـنطقه احـسن منزل در داکا، بین سالهای 1914-1913 به طور دایم به نمایش گذاشته شد.

هیرالال سن (1917-1866)، از روستای بوگجوری (Bogjuri)، در ناحیه مانیک گنج، در سال 1899 میلادی اولین شرکت فیلم خود را با تاسی از شرکت بیوسکوپ به نام شرکت «رویال بیوسکوپ» در هلند تاسیس کرد. وی اولین تولید کننده فیلم در منطقه بنگال قبل از جدایی بنگلادش فعلی و بنگال غربی (کلکته) بود. وی چندین نمایش با نام‌های سیتا رام (Sita Ram)، علی‌بابا، دال لیلا (Dol lila)، بهرام، هریراج بودا (Harriraj Buddha) ساخت و در 1901 میلادی در سالن تیاتر کلاسیک شعر کلکته در معرض نمایش گذاشت. هیرا لال سن همچنین با ساخت چندین فیلم مستند، تبلیغاتی و خبری کارنامه خود را تکمیل کرد. از دیگر ساخته های او که فیلمی صامت بود، «راجا هاریش چاندرا» نام داشت که در سال 1903 ساخته شد و کارگردانی آن را «دادابایی» بر عهده داشت.

سال 1916 شرکت مادان تیاتر در کلکته شروع به ساخت فیلم‌های متعددی کرد. از ابتکار عمل‌های این شرکت ساخت اولین فیلم بنگالی صامت به نام بیسوامنگال (Biswa Mangal)  به کارگردانی رستم جی دوتی والا در 8 نوامبر 1919 به نمایش گذاشته شد.

از معروف ترین کارگردان‌ها و تولید کنندگان فیلم در این دوره، پریانات گانگولی بود که بیشتر در پشت صحنه حضور داشت.

در سال 1921 دایر نیدرانات گانگولی سینماگر فعال دیگری بود که فیلمی به نام بیلات فرات (Bilat ferat) (مردی که از انگلستان باز می‌گردد) ساخت و در آن فیلم نیز نقش داشت.

در سال های 1927، 1928 یک گروه از مردان خانواده نواب از شهر داکا، ابتکار عمل ساخت و تولید فیلم در این شهر را به دست گرفتند. آن ها فیلمی صامت داستانی به نام سوکوماری (sukumari) در چهار حلقه تولید کردند. کارگردانی این فیلم را آمبوج پرا ساناگوپتا انجام داد. پس از کسب چنین موفقیت‌هایی، مردان جوان از خانواده نواب، اقدام به تاسیس شرکت فیلم بنگال شرقی در شهر داکا کردند. این گروه اقدام به تولید یک فیلم صامت بلند با نام آخرین بوسه (The last kiss) کرد که کارگردانی آن را آمبوج گوپتا و فیلمبرداری آن را خواجه آزادی بر عهده داشتند. در این فیلم، کارگردان شخصا عناوین زیرنویس فیلم را به بنگالی و انگلیسی انجام داد. این فیلم در سال 1931 در سالن سینمای مغول (لیبرتی فعلی) پخش شد.

در این دوره نیز لازم است به نقش مهم شاعر ملی بنگلادش قاضی نذر الاسلام اشاره کرد. وی در تهیه فیلم نامه‌های داستانی برای سینما و تیاتر نقش بارزی داشت و در تهیه فیلم نامه‌های متعدد در سال های قبل از جدایی بنگلادش فعلی از بنگال غربی (کلکته) حضور پررنگی نشان می داد. وی علاوه بر نوشتن اشعار بی‌شمار، بیش از سه هزار سرود موزون نوشت که آهنگ آن ها را نیز خود می نواخت. بدین علت بعضی از پژوهشگران او را به نام «شاعر بلبل» نامیده‌اند. او هم زمان شاعر، نویسنده، روزنامه‌نگار، خواننده، نوازنده، داستان سرا، نمایشنامه ‌نویس، مقاله‌نویس، هنرپیشه و بازیگر بود.

در سال 1947 شهر داکا مرکز فعالیت‌های فرهنگی قلمداد می‌شد و اشخاص و انستیتوهای زیادی سعی به تولید و پخش فیلم کردند.در همین سال دولت پاکستان از نذیر احمد خواست تا فیلم مستندی تولید کند. بنابر این وی فیلمی به نام  «in our midst» ساخت که اولین فیلم مستند بود و با همکاری متخصصان کلکته ساخته شد.

سال 1951 دوره تظاهرات و جنبش‌های اعتراض‌آمیز مردم بنگال به دولت پاکستان بود. این تحرکات سبب تحریک و هوشیاری مردم بنگال شد و آنان خواستار به رسمیت شناختن زبان مادری خود یعنی زبان بنگالی شدند.

در سال 1952 موسسه «اقبال فیلم» توسط شهیدالله علام، عبدالجبار خان، قاضی نورالزمان و سایرین تاسیس شد و هنرمندانی مانند عباس مالک، دلیل احمد، عزیز الحق، دودومیا، شاعر جسیم الدین، قاضی خالق، سرور حسین و سایرین با همکاری یکدیگر برای ساخت فیلم اقدام به تاسیس شرکت تعاونی محدود تولید فیلم کردند. فیلم مستندی به نام «سلامت» در سال 1954 با کارگردانی نذیر احمد ساخته شد. در سال 1955 به روی موضوع موک (Mukh یا Mukhsh )کار شد و اولین نمایش فیلم از موسسه اقبال فیلم نظارت و کارگردان عبدالجبار آغاز شد. این فیلم در سوم آگوست 1956 آماده برای پخش شد. شرکت تعاونی سازنده فیلم، اقدام به ساخت و تهیه فیلم کوتاه به نام آپایان (Appayan) کرد که سرور حسین کارگردان آن بود. از 1955 دولت با ساخت استودیو فیلم در تجگان (Tejgan) عملا فعالیت خود را آغاز کرد.

در سوم آپریل 1957، شرکت توسعه همکاری های فیلم پاکستان شرقی (EPFEC) دادخواستی برای مجلس قانونگذاری ایالت تنظیم و ارسال کرد. این دادخواست در خصوص تاسیس FDC برای بنیان و اساس صنعت فیلم در استان بود.

پس از فراهم شدن امکانات و تسهیلات لازم برای تاسیس FDC ، این مرکز فیلم‌های متعددی را هر ساله از سال 1959 تا کنون منتشر کرده است. قبل از این تاریخ (1959) سالن‌های سینما در استان ها فقط برای نمایش فیلم‌های وارداتی از هند، پاکستان غربی (پاکستان فعلی)، آمریکا، انگلستان، روسیه، ایتالیا و سایر کشورهای خارجی استفاده می شد. پس از تاسیس استادیو FDC، استادیوهای بیشتری مانند استادیوهای مشهور «پاگلا»، «استادیو باری»، «بنگال استادیو» و ...تاسیس شدند. شایان ذکر است که جریان‌های زیادی در تاریخ فیلم‌های بنگلادش لحاظ شده اند.

فیلم‌های تولید شده در دهه 1950 و 1960 انعکاس دهنده شروع زندگی سالم و زیبا بود. پس از آن تولید کنندگان تلاش کردند تا فیلم‌هایی را به اردو بسازنند و یا در زمینه داستان ها و قصه‌های بومی و قومی خود تولید کنند تا از این راه جنبه‌های اقتصادی و تجاری خود را تقویت کنند. فیلم چاندا، که به زبان اردو بود، توسط احتشام و فیلم روپ بان (Rupban) توسط صلاح‌الدین، براساس داستان ها و افسانه‌های قومی تهیه شد. درواقع هر دو آن ها مشخصه‌های این جریان تلقی می‌شدند.

از سال 1972 به بعد استادیوهای مختلف سعی کردند تا فیلم‌های خود را با کپی وتقلید از فیلم‌های خارجی تهیه و پخش کنند که همگی آنان به دنبال هدف اقتصادی و تجاری و کسب درآمد بودند. این جریان تا دهه 1990 میلادی، زمانی که فیلم‌های سینمایی توسط صنعت ماهواره بر روی صفحه‌های تلویزیون قرار گرفت، ادامه داشت.

سازمان های صنعت فیلم در بنگلادش عمدتا  در دست استادیوهای خصوصی  «چالا چیترا سنگساد»، که در سال 1963 ایجاد شده بود، «انستیتو داکا فیلم»، که در سال 1969 تاسیس شده بود، قرار داشتند. در کنار این دو نیز استادیوهای دولتی مانند انستیتو بنگلادش  فیلم (1978م)، آرشیو فیلم (1978)، اعطای فیلم ملی (1978) و گرنت فوند (1975) مطرح ‌بودند.

موقعیت فعلی صنعت فیلم

در حال حاضر سالانه فیلم‌های زیادی در سطح کشور تولید می‌شود که در دوره‌های قبل چنین نبوده و نسبت به دوره‌های قبل نیز از کیفیت و کمیت بهتر و بیشتری برخوردار است.

در سال 1956، فقط یک فیلم در این منطقه تولید شد. در سال 1960 به طور میانگین به رقمی حدود 20 فیلم رسید وادامه آن بدانجا رسید که میانگین تولید فیلم در دهه 1990 به 90 فیلم رسید. هر چند نسبت به میزان انتظار و رضایت‌مندی مردم فاصله زیادی دارد.

استفاده فراوان از VCR، VCD  وافزایش کانال های تلویزیونی و استفاده آن ها از ماهواره‌های دریافتی از کشورهای مختلف، که دسترسی سریع و راحت و کم  هزینه را برای عموم مردم در منزل فراهم کرده است، قطعا میل و رغبت رفتن به سینما را کمتر نموده است.

بیشتر کارگردان‌ها برای جذب مخاطب خود و به دست آوردن سود بیشت،ر سعی در تولید فیلم‌هایی می‌کنند تا جوانان را جذب و شیفته تولیدات خود کنند. بنابر این تولید فیلم‌های با کیفیت و ارزشمند برای صدور به کشورهای خارجی بسیار نامحسوس شده است. در حال حاضر هزینه تولید فیلم افزایش سرسام آور یافته است. میانگین بودجه مورد نیاز برای ساخت فیلم معمولی رنگی حدود 5/6 میلیون تاکا پیش‌بینی می‌شود. با این حال، تصویر فیلم هنوز دسترس تر و ارزان‌تر از جستجو برای پول است. به همین علت سازنده‌های فیلم در بنگلادش تعداد زیادی از فیلم‌های برجسته را تاکنون تولید کرده‌اند. بعضی از این فیلم‌ها بر پایه حوادث تاریخی و میهن دوستی وجزییات حقیقی از موقعیت زندگی آنان است.

دولت بنگلادش از سال 1975 م تا کنون هر ساله مراسم اعطای جایزه فیلم‌ ملی را برگزار می‌کند. ابتدا جوایز به صورت نقدی بود، اما اکنون هم وجه نقد و هم مدال‌های یاد بود از طلا نیز اهدا می‌شود.

از جمله مساعدت های دولت در زمینه فیلم سازی، می‌توان به پرداخت یارانه به فیلم‌هایی که با کیفیت بالاتری از استاندارد ساخته می‌شود، اشاره کرد.

جشنواره بین‌المللی فیلم کوتاه بنگلادش

برای آشنایی با محصولات کشورهای جهان و ارتقای دانش سینمایی مردم، هر ساله جشنواره بین المللی فیلم کوتاه در این کشور برگزار می شود.

جشنواره بین‌المللی فیلم بنگلادش

هر ساله به مدت 9 روز، از 15 تا 23 ژانویه جشنواره فیلم های بلند داستانی در کشور برگزار می‌شود. در این جشنواره معمولا بیش از 30 کشور جهان با بیش از صد فیلم شرکت می‌کنند. به فیلم های برگزیده در این جشنواره نیز جایزه تندیس رنگین کمان اهدا می‌شود.

فستیوال بین‌المللی فیلم داکا (DIFF) را انجمن «رن بو» (Rainbow) از سال 1992 میلادی برگزار می کند.

شهرک فیلمسازی در بنگلادش

سازمان رشد و ارتقای فیلم سازی بنگلادش اقدام به تاسیس شهرک فیلم سازی در «کبیر پور ساوار»، در ناحیه شمال داکا، با هزینه 510 میلیون تاکا (حدود 10 میلیون دلار) کرده است. این شهرک علاوه بر تامین نیاز تولید کنندگان فیلم های داخلی، امکاناتی را برای فیلم سازان خارجی در بنگلادش پیش بینی نموده است. به گفته مسیولین، این شهرک جدید سینمایی سالیانه 250 میلیون تاکا در آمد خواهد داشت.

تجدید نظر در ساختار ستاد سانسور فیلم بنگلادش

ستاد سانسور فیلم 12 عضو دارد که عبارت اند از:

1. رییس– دبیر وزارت اطلاعات

2. نایب رییس

اعضاء:

3. معاونت دبیر رشد و عمرانی)از وزارت اطلاعات

4. معاونت دبیر از وزارت کشور

5. مدیرعامل، از نخست وزیری

6. مدیرکل، از وزارت خارجه

7. مدیر اجرایی سازمان رشد فیلم

8. مدیر کل آرشیو فیلم

9. یکی از استادان بخش هنر تاتر دانشگاه داکا

10. رییس انجمن تهیه کنندگان فیلم

11. رییس انجمن کارگردانان فیلم

12. رییس انجمن هنرپیشگان فیلم

هر عضو باید حداقل در 75 درصد نمایش فیلم‌های ارجاعی حضور داشته باشند. در صورتی که فردی در سه جلسه پی در پی غیبت داشته باشد، عضویت وی بلافاصله لغو خواهد شد. در صورتی که در باره فیلمی، ستاد سانسور ایراد بگیرد، تهیه کننده و یا کارگردان آن فیلم موظف به حضور در ستاد سانسور و پاسخگویی به مسیولان است.

نیز نگاه کنید به

سینمای کانادا؛ سینمای روسیه؛ سینمای تونس؛ سینمای ژاپن؛ سینمای کوبا؛ سینمای لبنان؛ سینمای مصر؛ صنعت فیلم و سینمای چین؛ سینمای سنگال؛ سینمای آرژانتین؛ سینمای فرانسه؛ سینمای مالی؛ سینمای ساحل عاج؛ سینمای زیمبابوه؛ سینمای تایلند؛ سینمای اسپانیا؛ سینمای اردن؛ سینمای اتیوپی؛ سینمای سیرالئون؛ سینمای قطر