نمايش ژاپنی از دوران باستان تا مدرن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
(صفحه‌ای تازه حاوی «پژوهشگران حوزه نمایش آیین‌ها را سرچشمه نمایش می‌دانند. از این منظر سرچشمه نمایش ژاپنی هم به آیین‌های باستانی این کشور بر می‌گردد. در میان سفال‌های تزئینی دوره جومون، صورتک‌هایی به بزرگی صورت یک شخص بزرگسال وجود دارد که به نظر می‌رسد کارب...» ایجاد کرد)
 
بدون خلاصۀ ویرایش
خط ۱: خط ۱:
پژوهشگران حوزه نمایش آیین‌ها را سرچشمه نمایش می‌دانند. از این منظر سرچشمه نمایش ژاپنی هم به آیین‌های باستانی این کشور بر می‌گردد. در میان سفال‌های تزئینی دوره جومون، صورتک‌هایی به بزرگی صورت یک شخص بزرگسال وجود دارد که به نظر می‌رسد کاربردی نمایشی در آیین‌ها داشته‌اند. این صورتک‌ها متعلق به قرن سوم قبل میلاد هستند (مورایی، 2020-الف: 3). بعد از این در قدیمی‌ترین کتاب‌های [[ژاپن]] یعنی «کوجیکی» و «نیهون‌شوکی» ما اشارتی می‌بینم که دلالت بر وجود حرکات نمایشی در آن دوران دارد.
پژوهشگران حوزه نمایش آیین‌ها را سرچشمه نمایش می‌دانند. از این منظر سرچشمه [[تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن|نمایش ژاپنی]] هم به آیین‌های باستانی این کشور بر می‌گردد. در میان سفال‌های تزئینی [[دوره جومون]]، صورتک‌هایی به بزرگی صورت یک شخص بزرگسال وجود دارد که به نظر می‌رسد کاربردی نمایشی در آیین‌ها داشته‌اند. این صورتک‌ها متعلق به قرن سوم قبل میلاد هستند.<ref>Murai, Ken (2020a). Nihon Engekishi Nenpyō. Zaidan hōjin shinkokuritsu gekijō unēzaidan. P3.</ref> بعد از این در قدیمی‌ترین کتاب‌های [[ژاپن]] یعنی «کوجیکی» و «نیهون‌شوکی» ما اشارتی می‌بینم که دلالت بر وجود حرکات نمایشی در آن دوران دارد.


در فاصله بین دو قرن پنجم تا هفتم مراودات با شبه جزیره کره و بعد [[چین]] بسیار رونق گرفت. در سال 453 م ما شاهد حضور 80 نفر آوازخوان و رقصنده از شبه جزیره کره در دربار امپراتوری ژاپن و در سال 612 هم شاهد حضور یک نفر کره‌ای به نام میماشی[1] هستیم که او را در نارا اقامت دادند تا به ژاپنی‌ها گیگاکو[2] آموزش دهد (همان: 4). گیگاکو نخستین رقص همراه با موسیقی بود که از خارج از کشور وارد شد. گیگاکو با استفاده از نقاب انجام می‌شد و در واقع نوعی نمایش بدون کلام بود. دوره‌های آسوکا و نارا، دوران اوج گیگاکو بود. نقاب‌های بر جای مانده از آن دوران در گنجینه هوریوجی و گنجینه شوسوئین، در گیگاکو مورد استفاده قرار می‌گرفتند. برخی از این نقاب‌ها بسیار شبیه به چهره مردمان غرب آسیا از جمله ایرانی‌ها هستند (یاماکاوا، 2010: 34)، از این روی احتمال تأثیرپذیری گیگاکو از ایران هم مطرح هست، کما اینکه میماشی این هنر را در چین آموخته بود که ایرانی‌ها در آن حضور داشتند.
در فاصله بین دو قرن پنجم تا هفتم مراودات با شبه جزیره کره و بعد [[چین]] بسیار رونق گرفت. در سال 453 م ما شاهد حضور 80 نفر آوازخوان و رقصنده از شبه جزیره کره در دربار امپراتوری [[ژاپن]] و در سال 612 هم شاهد حضور یک نفر کره‌ای به نام میماشی (味摩之/Mimashi(?-?)) هستیم که او را در [[دوره نارا|نارا]] اقامت دادند تا به ژاپنی‌ها گیگاکو (伎楽/Gigaku) آموزش دهد.<ref>Murai, Ken (2020a). Nihon Engekishi Nenpyō. Zaidan hōjin shinkokuritsu gekijō unēzaidan. P4.</ref> گیگاکو نخستین رقص همراه با [[موسیقی در ژاپن|موسیقی]] بود که از خارج از کشور وارد شد. گیگاکو با استفاده از نقاب انجام می‌شد و در واقع نوعی نمایش بدون کلام بود. [[دوره آسوکا|دوره‌های آسوکا]] و [[دوره نارا|نارا]]، دوران اوج گیگاکو بود. نقاب‌های بر جای مانده از آن دوران در گنجینه هوریوجی و گنجینه شوسوئین، در گیگاکو مورد استفاده قرار می‌گرفتند. برخی از این نقاب‌ها بسیار شبیه به چهره مردمان غرب آسیا از جمله ایرانی‌ها هستند،<ref>Yamakawa, shōsetsu Nihonshi zuroku Henshuūiinkai (2010). Yamakawa shōsetsu Nihonshi Zuroku. Dai yonhan. Yamakawa shuppansha. P34.</ref> از این روی احتمال تأثیرپذیری گیگاکو از ایران هم مطرح هست، کما اینکه میماشی این هنر را در [[چین]] آموخته بود که ایرانی‌ها در آن حضور داشتند.


بعد از گیگاکو دو هنر بوگاکو[3] و سانگاکو[4] به ژاپن وارد شدند. بوگاکو که رقص و موسیقی بود مورد پسند اشراف قرار گرفت، اما سانگاكو که آوازخواني، رقص، تردستي، عروسك گرداني و ... را در خود داشت، با بدل شدن به ساروگاکو[5] در [[دوره هیان]] همراه با نمایش دِنگاکو[6] در بین عامه مردم مقبولیت پیدا کرد. ساروگاکو که می‌شود آن را به موسیقی میمون ترجمه کرد، از اضافه شدن مهارت‌های طنز خاص ژاپنی به سانگاکوی آمده از چین شکل گرفت. در واقع می‌توان گفت همچون همه هنرها این چنین نمایش اخذ شده از خارج در دوره هیان ژاپنی شد. ساروگاکو و دنگاکو در اواخر دوره هیان صاحب محل اجرای خاص خود شدند (مورایی، 2020-الف: 6). ساروگاکو بعدا پایه و اساس هنرهای نمایشی بعدی چون نمایش نو، کیوگِن و بونراکو شد (لیتر، 2006: 334).  
بعد از گیگاکو دو هنر بوگاکو (舞楽/Bugaku) و سانگاکو (散楽/Sangaku) به [[ژاپن]] وارد شدند. بوگاکو که رقص و [[موسیقی در ژاپن|موسیقی]] بود مورد پسند اشراف قرار گرفت، اما سانگاکو که آوازخوانی، رقص، تردستی، عروسک گردانی و... را در خود داشت، با بدل شدن به ساروگاکو (猿楽/Sarugaku) در دوره هیان همراه با نمایش دِنگاکو (田楽/Dengaku) در بین عامه مردم مقبولیت پیدا کرد. ساروگاکو که می‌شود آن را به [[موسیقی در ژاپن|موسیقی]] میمون ترجمه کرد، از اضافه شدن مهارت‌های طنز خاص ژاپنی به سانگاکوی آمده از چین شکل گرفت. در واقع می‌توان گفت همچون همه هنرها این چنین نمایش اخذ شده از خارج در[[دوره هیان]] ژاپنی شد. ساروگاکو و دنگاکو در اواخر [[دوره هیان]] صاحب محل اجرای خاص خود شدند.<ref>Murai, Ken (2020a). Nihon Engekishi Nenpyō. Zaidan hōjin shinkokuritsu gekijō unēzaidan. P6.</ref> ساروگاکو بعدا پایه و اساس [[تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن|هنرهای نمایشی]] بعدی چون نمایش نو، کیوگِن و بونراکو شد.<ref>Leiter, Samuel L (2006). Historical Dictionary of Japanese Traditional Theatre. The Scarecrow Press, Inc. P334.</ref>


در سده‌های میانی و به خصوص در دوره موروماچی، تماشاخانه‌های ساروگاکو و دِنگاکو نظر طبقه حاکم یعنی جنگجویان را به خود جلب و به سرعت رشد کردند. چنان که قبلا هم اشاره شد، در همین [[دوره موروماچی]] و در همین تماشاخانه‌ها بود که دو هنرمند مشهور نمایش یعنی کان‌آمی و پسرش زه‌آمی توانستند ساروگاکو را صیقل دهند و از آن نمایش نو را خلق کنند که نمایشی بر پایه رقص و آواز با نقاب بود. نمایش جدید وجه نمایشی ساروگاکو و دِنگاکو را با ادبیات پیشین در هم آمیخت و از آن نمایش خاص ژاپنی آفرید. همزمان با نو نمایش کیوگن هم شکل گرفت که در واقع میان پرده‌های خنده‌داری بود که ما بین نمایش نو اجرا می‌شد. بعد از دوران میجی به مجموع دو نمایش نو و کیوگِن، نوگاکو اطلاق شد. نوگاکو سال 2008 به عنوان هنر نمایشی سنتی خاص ژاپن در فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهان به ثبت رسید. نمايش نو سه عنصر اصلي دارد؛ روايت، نوازندگي و بازيگري. گروه نوازندگان مي<sup>‌</sup>نوازند، راويان داستان را بيان مي‌كنند و بازيگران يا بهتر است بگوييم رقصندگان داستان را روي صحنه تصوير مي‌كنند.
در سده‌های میانی و به خصوص در [[دوره موروماچی]]، تماشاخانه‌های ساروگاکو و دِنگاکو نظر طبقه حاکم یعنی جنگجویان را به خود جلب و به سرعت رشد کردند. چنان که قبلا هم اشاره شد، در همین [[دوره موروماچی]] و در همین تماشاخانه‌ها بود که دو هنرمند مشهور نمایش یعنی کان‌آمی و پسرش زه‌آمی توانستند ساروگاکو را صیقل دهند و از آن نمایش نو را خلق کنند که نمایشی بر پایه رقص و آواز با نقاب بود. نمایش جدید وجه نمایشی ساروگاکو و دِنگاکو را با ادبیات پیشین در هم آمیخت و از آن نمایش خاص ژاپنی آفرید. همزمان با نو نمایش کیوگن هم شکل گرفت که در واقع میان پرده‌های خنده‌داری بود که ما بین نمایش نو اجرا می‌شد. بعد از دوران میجی به مجموع دو نمایش نو و کیوگِن، نوگاکو اطلاق شد. نوگاکو سال 2008 به عنوان هنر نمایشی سنتی خاص [[ژاپن]] در فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهان به ثبت رسید. نمایش نو سه عنصر اصلی دارد؛ روایت، نوازندگی و بازیگری. گروه نوازندگان می<sup>‌</sup>نوازند، راویان داستان را بیان می‌کنند و بازیگران یا بهتر است بگوییم رقصندگان داستان را روی صحنه تصویر می‌کنند.


با ورود به دوره مدرن نخستین، نو و کیوگن به عنوان نمایش محبوب طبقه حاکم یعنی جنگجویان جایگاه خود را مستحکم کردند. با این همه ما در این دوره با طبقه دیگری یعنی طبقه شهرنشین روبرو هستیم که ثروت داشت و توانست تا حدودی خواست خود را بر فرهنگ تحمیل کند. بنابراین در این دوره دو هنر نمایشی کابوکی و بونراکو در پاسخ به خواست این طبقه شکل گرفتند، دو نمایشی که به عنوان هنرهای نمایشی خاص ژاپن در فهرست میراث فرهنگی نا ملموس جهان هم به ثبت رسیده‌اند.
با ورود به [[هنر ژاپن در دوران مدرن نخستين|دوره مدرن نخستین]]، نو و کیوگن به عنوان نمایش محبوب طبقه حاکم یعنی جنگجویان جایگاه خود را مستحکم کردند. با این همه ما در این دوره با طبقه دیگری یعنی طبقه شهرنشین روبرو هستیم که ثروت داشت و توانست تا حدودی خواست خود را بر فرهنگ تحمیل کند. بنابراین در این دوره دو هنر نمایشی کابوکی و بونراکو در پاسخ به خواست این طبقه شکل گرفتند، دو نمایشی که به عنوان [[تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن|هنرهای نمایشی خاص ژاپن]] در فهرست میراث فرهنگی نا ملموس جهان هم به ثبت رسیده‌اند.


نمايش عروسكي بونراكو يا جوروري برآمده از قصه گويي قصه گويان دوره گردي است كه ابتدا ساز شاميسن را به قصه گويي خود افزودند و بعد استفاده از عروسك را. پس بونراكو سه ركن اصلي نوازندگي شاميسن، روايت و قصه گويي و عروسك گرداني دارد. اندازه عروسك‌ها بسيار بزرگ و اندازه قد يك انسان معمولي است به طوري كه براي گرداندن هر عروسك سه نفر لازم است. بونراکو تکامل و محبوبیتش را مدیون نمایشنامه نویس مشهور دوره گِنروكو، چيكاماتسو مون‌زائه‌مون است كه متن‌هاي نمايشي زيادي براي نمايش عروسكي و كابوكي نوشت. متن‌هاي نمايشي كه چيكاماتسو براي بونراکو نوشت، با اجراي راوي مشهوري به نام تاكه‌موتو گيدايو[7] باعث تكامل نمايش عروسكي جوروري در دوره گِنروكو شد.
[[تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن|نمایش عروسکی]] بونراکو یا جوروری برآمده از قصه گویی قصه گویان دوره گردی است که ابتدا ساز شامیسن را به قصه گویی خود افزودند و بعد استفاده از عروسک را. پس بونراکو سه رکن اصلی نوازندگی شامیسن، روایت و قصه گویی و عروسک گردانی دارد. اندازه عروسک‌ها بسیار بزرگ و اندازه قد یک انسان معمولی است به طوری که برای گرداندن هر عروسک سه نفر لازم است. بونراکو تکامل و محبوبیتش را مدیون نمایشنامه نویس مشهور دوره گِنروکو، چیکاماتسو مون‌زائه‌مون است که متن‌های نمایشی زیادی برای نمایش عروسکی و کابوکی نوشت. متن‌های نمایشی که چیکاماتسو برای بونراکو نوشت، با اجرای راوی مشهوری به نام تاکه‌موتو گیدایو (竹本義太夫/Takemoto Gidayū(1651-1714)) باعث تکامل نمایش عروسکی جوروری در دوره گِنروکو شد.


نمايش كابوكي نسبت به نمايش نو و بونراکو ديرتر به وجود آمد، اما در تكوين خود از بسياري هنرهای موجود براي بيان، موسيقي و رقص استفاده كرد. اين نمايش خيلي زود هم رونق گرفت و تماشاخانه‌هاي كابوكي پر طرفدارتر از بقيه تماشاخانه‌ها شدند. هر چند نمایش کابوکی را زنی هنرمند به نام ایزومونو اوکونی[8] ابداع کرد، اما زن‌ها در كابوكي حضور ندارند و نقش آنها را بازيگران مرد زن نما اجرا مي‌كنند كه به آنها اونّاگاتا[9] يا اوياما[10] مي‌گويند.
نمایش کابوکی نسبت به نمایش نو و بونراکو دیرتر به وجود آمد، اما در تکوین خود از بسیاری هنرهای موجود برای بیان، [[موسیقی در ژاپن|موسیقی]] و رقص استفاده کرد. این نمایش خیلی زود هم رونق گرفت و تماشاخانه‌های کابوکی پر طرفدارتر از بقیه تماشاخانه‌ها شدند. هر چند نمایش کابوکی را زنی هنرمند به نام ایزومونو اوکونی (出雲 阿国/Izumono Okuni(1572-?)) ابداع کرد، اما زن‌ها در کابوکی حضور ندارند و نقش آن‌ها را بازیگران مرد زن نما اجرا می‌کنند که به آن‌ها اونّاگاتا (女形/Onnagata) یا اویاما (女形/Oyama) می‌گویند.


علاوه بر این هنرهای نمایشی سنتی شناخته شده، در [[دوره ادو]] و به خصوص اواخر آن هنرهای دیگری هم رواج داشت که می‌توان آنها را هم جزو هنرهای نمایشی قلمداد کرد. یکی از این هنرها کاگه‌ئه[11] یا سایه بازی بود. از آنجا که دیوارهای خانه‌های سنتی ژاپنی، کشویی و پوشیده با کاغذ بود، با انداختن سایه دست یا سایر اجسام بر این پوشش‌های کاغذی تصاویری خلق می‌کردند که به این هنر کاگه‌ئه گفته می‌شد. در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم این تصاویر جابجایی و حرکت پیدا کردند و در واقع به نوعی نمایش بدل شدند.
علاوه بر این [[تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن|هنرهای نمایشی سنتی]] شناخته شده، در [[دوره ادو]] و به خصوص اواخر آن هنرهای دیگری هم رواج داشت که می‌توان آن‌ها را هم جزو [[هنرهای نمایشی ژاپن در عصر جدید|هنرهای نمایشی]] قلمداد کرد. یکی از این هنرها کاگه‌ئه (影絵/Kage e) یا سایه بازی بود. از آنجا که دیوارهای خانه‌های سنتی ژاپنی، کشویی و پوشیده با کاغذ بود، با انداختن سایه دست یا سایر اجسام بر این پوشش‌های کاغذی تصاویری خلق می‌کردند که به این هنر کاگه‌ئه گفته می‌شد. در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم این تصاویر جابجایی و حرکت پیدا کردند و در واقع به نوعی نمایش بدل شدند.


فانوس خیال را از دیگر هنرهای نمایشی اواخر دوره ادو و اوایل دوره میجی می‌توان به حساب آورد. فانوس خیال نيمه دوم قرن هفدهم از هلند به ژاپن وارد شد. فانوس‌هاي خيال اروپايي در ژاپن توسعه خاص خود را پيدا کردند و در اواخر دوره ادو و اوايل دوره ميجي از محبوبيت بسيار زيادي برخوردار شدند. از پشت پرده‌اي به ابعاد یک در دو متر از جنس کاغذ خاص ژاپني یا واشی و از جهت مخالف جايگاه تماشاگران با چنديدن فانوس چوبي نور مي‌تاباندند و بر پرده تصاوير بسيار شفاف و خوش رنگي متحرکی چون شکفتن گل ايجاد مي‌کردند. این نمايش که به آن اوتسوُشي‌ئه[12] می‌گفتند، نوعی انيميشن بود و شاید بتوان گفت در موفقيت انيميشن ژاپني در دوره‌هاي بعد مؤثر بود.
فانوس خیال را از دیگر [[تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن|هنرهای نمایشی]] اواخر [[دوره ادو]] و اوایل دوره میجی می‌توان به حساب آورد. فانوس خیال نیمه دوم قرن هفدهم از هلند به [[ژاپن]] وارد شد. فانوس‌های خیال اروپایی در [[ژاپن]] توسعه خاص خود را پیدا کردند و در اواخر [[دوره ادو]] و اوایل دوره میجی از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار شدند. از پشت پرده‌ای به ابعاد یک در دو متر از جنس کاغذ خاص ژاپنی یا واشی و از جهت مخالف جایگاه تماشاگران با چندیدن فانوس چوبی نور می‌تاباندند و بر پرده تصاویر بسیار شفاف و خوش رنگی متحرکی چون شکفتن گل ایجاد می‌کردند. این نمایش که به آن اوتسوُشی‌ئه (写し絵/Utsushi e) می‌گفتند، نوعی انیمیشن بود و شاید بتوان گفت در موفقیت انیمیشن ژاپنی در دوره‌های بعد مؤثر بود.
----[1] 味摩之/Mimashi(?-?).


[2] 伎楽/Gigaku.
== نیز نگاه کنید به ==


[3] 舞楽/Bugaku.
* [[هنر ژاپن]]
* [[تئاتر و هنرهای نمایشی ژاپن]]


[4] 散楽/Sangaku.
== کتابشناسی ==
 
[5] 猿楽/Sarugaku.
 
[6] 田楽/Dengaku.
 
[7] 竹本義太夫/Takemoto Gidayū(1651-1714).
 
[8] 出雲 阿国/Izumono Okuni(1572-?).
 
[9] 女形/Onnagata.
 
[10] 女形/Oyama.
 
[11] 影絵/Kage e.
 
[12] 写し絵/Utsushi e.

نسخهٔ ‏۲۳ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۱۱:۱۹

پژوهشگران حوزه نمایش آیین‌ها را سرچشمه نمایش می‌دانند. از این منظر سرچشمه نمایش ژاپنی هم به آیین‌های باستانی این کشور بر می‌گردد. در میان سفال‌های تزئینی دوره جومون، صورتک‌هایی به بزرگی صورت یک شخص بزرگسال وجود دارد که به نظر می‌رسد کاربردی نمایشی در آیین‌ها داشته‌اند. این صورتک‌ها متعلق به قرن سوم قبل میلاد هستند.[۱] بعد از این در قدیمی‌ترین کتاب‌های ژاپن یعنی «کوجیکی» و «نیهون‌شوکی» ما اشارتی می‌بینم که دلالت بر وجود حرکات نمایشی در آن دوران دارد.

در فاصله بین دو قرن پنجم تا هفتم مراودات با شبه جزیره کره و بعد چین بسیار رونق گرفت. در سال 453 م ما شاهد حضور 80 نفر آوازخوان و رقصنده از شبه جزیره کره در دربار امپراتوری ژاپن و در سال 612 هم شاهد حضور یک نفر کره‌ای به نام میماشی (味摩之/Mimashi(?-?)) هستیم که او را در نارا اقامت دادند تا به ژاپنی‌ها گیگاکو (伎楽/Gigaku) آموزش دهد.[۲] گیگاکو نخستین رقص همراه با موسیقی بود که از خارج از کشور وارد شد. گیگاکو با استفاده از نقاب انجام می‌شد و در واقع نوعی نمایش بدون کلام بود. دوره‌های آسوکا و نارا، دوران اوج گیگاکو بود. نقاب‌های بر جای مانده از آن دوران در گنجینه هوریوجی و گنجینه شوسوئین، در گیگاکو مورد استفاده قرار می‌گرفتند. برخی از این نقاب‌ها بسیار شبیه به چهره مردمان غرب آسیا از جمله ایرانی‌ها هستند،[۳] از این روی احتمال تأثیرپذیری گیگاکو از ایران هم مطرح هست، کما اینکه میماشی این هنر را در چین آموخته بود که ایرانی‌ها در آن حضور داشتند.

بعد از گیگاکو دو هنر بوگاکو (舞楽/Bugaku) و سانگاکو (散楽/Sangaku) به ژاپن وارد شدند. بوگاکو که رقص و موسیقی بود مورد پسند اشراف قرار گرفت، اما سانگاکو که آوازخوانی، رقص، تردستی، عروسک گردانی و... را در خود داشت، با بدل شدن به ساروگاکو (猿楽/Sarugaku) در دوره هیان همراه با نمایش دِنگاکو (田楽/Dengaku) در بین عامه مردم مقبولیت پیدا کرد. ساروگاکو که می‌شود آن را به موسیقی میمون ترجمه کرد، از اضافه شدن مهارت‌های طنز خاص ژاپنی به سانگاکوی آمده از چین شکل گرفت. در واقع می‌توان گفت همچون همه هنرها این چنین نمایش اخذ شده از خارج دردوره هیان ژاپنی شد. ساروگاکو و دنگاکو در اواخر دوره هیان صاحب محل اجرای خاص خود شدند.[۴] ساروگاکو بعدا پایه و اساس هنرهای نمایشی بعدی چون نمایش نو، کیوگِن و بونراکو شد.[۵]

در سده‌های میانی و به خصوص در دوره موروماچی، تماشاخانه‌های ساروگاکو و دِنگاکو نظر طبقه حاکم یعنی جنگجویان را به خود جلب و به سرعت رشد کردند. چنان که قبلا هم اشاره شد، در همین دوره موروماچی و در همین تماشاخانه‌ها بود که دو هنرمند مشهور نمایش یعنی کان‌آمی و پسرش زه‌آمی توانستند ساروگاکو را صیقل دهند و از آن نمایش نو را خلق کنند که نمایشی بر پایه رقص و آواز با نقاب بود. نمایش جدید وجه نمایشی ساروگاکو و دِنگاکو را با ادبیات پیشین در هم آمیخت و از آن نمایش خاص ژاپنی آفرید. همزمان با نو نمایش کیوگن هم شکل گرفت که در واقع میان پرده‌های خنده‌داری بود که ما بین نمایش نو اجرا می‌شد. بعد از دوران میجی به مجموع دو نمایش نو و کیوگِن، نوگاکو اطلاق شد. نوگاکو سال 2008 به عنوان هنر نمایشی سنتی خاص ژاپن در فهرست میراث فرهنگی ناملموس جهان به ثبت رسید. نمایش نو سه عنصر اصلی دارد؛ روایت، نوازندگی و بازیگری. گروه نوازندگان مینوازند، راویان داستان را بیان می‌کنند و بازیگران یا بهتر است بگوییم رقصندگان داستان را روی صحنه تصویر می‌کنند.

با ورود به دوره مدرن نخستین، نو و کیوگن به عنوان نمایش محبوب طبقه حاکم یعنی جنگجویان جایگاه خود را مستحکم کردند. با این همه ما در این دوره با طبقه دیگری یعنی طبقه شهرنشین روبرو هستیم که ثروت داشت و توانست تا حدودی خواست خود را بر فرهنگ تحمیل کند. بنابراین در این دوره دو هنر نمایشی کابوکی و بونراکو در پاسخ به خواست این طبقه شکل گرفتند، دو نمایشی که به عنوان هنرهای نمایشی خاص ژاپن در فهرست میراث فرهنگی نا ملموس جهان هم به ثبت رسیده‌اند.

نمایش عروسکی بونراکو یا جوروری برآمده از قصه گویی قصه گویان دوره گردی است که ابتدا ساز شامیسن را به قصه گویی خود افزودند و بعد استفاده از عروسک را. پس بونراکو سه رکن اصلی نوازندگی شامیسن، روایت و قصه گویی و عروسک گردانی دارد. اندازه عروسک‌ها بسیار بزرگ و اندازه قد یک انسان معمولی است به طوری که برای گرداندن هر عروسک سه نفر لازم است. بونراکو تکامل و محبوبیتش را مدیون نمایشنامه نویس مشهور دوره گِنروکو، چیکاماتسو مون‌زائه‌مون است که متن‌های نمایشی زیادی برای نمایش عروسکی و کابوکی نوشت. متن‌های نمایشی که چیکاماتسو برای بونراکو نوشت، با اجرای راوی مشهوری به نام تاکه‌موتو گیدایو (竹本義太夫/Takemoto Gidayū(1651-1714)) باعث تکامل نمایش عروسکی جوروری در دوره گِنروکو شد.

نمایش کابوکی نسبت به نمایش نو و بونراکو دیرتر به وجود آمد، اما در تکوین خود از بسیاری هنرهای موجود برای بیان، موسیقی و رقص استفاده کرد. این نمایش خیلی زود هم رونق گرفت و تماشاخانه‌های کابوکی پر طرفدارتر از بقیه تماشاخانه‌ها شدند. هر چند نمایش کابوکی را زنی هنرمند به نام ایزومونو اوکونی (出雲 阿国/Izumono Okuni(1572-?)) ابداع کرد، اما زن‌ها در کابوکی حضور ندارند و نقش آن‌ها را بازیگران مرد زن نما اجرا می‌کنند که به آن‌ها اونّاگاتا (女形/Onnagata) یا اویاما (女形/Oyama) می‌گویند.

علاوه بر این هنرهای نمایشی سنتی شناخته شده، در دوره ادو و به خصوص اواخر آن هنرهای دیگری هم رواج داشت که می‌توان آن‌ها را هم جزو هنرهای نمایشی قلمداد کرد. یکی از این هنرها کاگه‌ئه (影絵/Kage e) یا سایه بازی بود. از آنجا که دیوارهای خانه‌های سنتی ژاپنی، کشویی و پوشیده با کاغذ بود، با انداختن سایه دست یا سایر اجسام بر این پوشش‌های کاغذی تصاویری خلق می‌کردند که به این هنر کاگه‌ئه گفته می‌شد. در اواخر قرن هیجدهم و اوایل قرن نوزدهم این تصاویر جابجایی و حرکت پیدا کردند و در واقع به نوعی نمایش بدل شدند.

فانوس خیال را از دیگر هنرهای نمایشی اواخر دوره ادو و اوایل دوره میجی می‌توان به حساب آورد. فانوس خیال نیمه دوم قرن هفدهم از هلند به ژاپن وارد شد. فانوس‌های خیال اروپایی در ژاپن توسعه خاص خود را پیدا کردند و در اواخر دوره ادو و اوایل دوره میجی از محبوبیت بسیار زیادی برخوردار شدند. از پشت پرده‌ای به ابعاد یک در دو متر از جنس کاغذ خاص ژاپنی یا واشی و از جهت مخالف جایگاه تماشاگران با چندیدن فانوس چوبی نور می‌تاباندند و بر پرده تصاویر بسیار شفاف و خوش رنگی متحرکی چون شکفتن گل ایجاد می‌کردند. این نمایش که به آن اوتسوُشی‌ئه (写し絵/Utsushi e) می‌گفتند، نوعی انیمیشن بود و شاید بتوان گفت در موفقیت انیمیشن ژاپنی در دوره‌های بعد مؤثر بود.

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

  1. Murai, Ken (2020a). Nihon Engekishi Nenpyō. Zaidan hōjin shinkokuritsu gekijō unēzaidan. P3.
  2. Murai, Ken (2020a). Nihon Engekishi Nenpyō. Zaidan hōjin shinkokuritsu gekijō unēzaidan. P4.
  3. Yamakawa, shōsetsu Nihonshi zuroku Henshuūiinkai (2010). Yamakawa shōsetsu Nihonshi Zuroku. Dai yonhan. Yamakawa shuppansha. P34.
  4. Murai, Ken (2020a). Nihon Engekishi Nenpyō. Zaidan hōjin shinkokuritsu gekijō unēzaidan. P6.
  5. Leiter, Samuel L (2006). Historical Dictionary of Japanese Traditional Theatre. The Scarecrow Press, Inc. P334.