نهاد خانواده کوبا: تفاوت میان نسخه‌ها

نسخهٔ ‏۲۷ فوریهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۳:۴۰

نهاد خانواده

La joven de la flecha de oro

مطالعات علمی درمورد تکامل تاریخی اشکال، کارکرد و اهمیت اجتماعی خانواده در کوبا اندک می‌باشد. فرهنگ‌های بومی این کشور به‌طور مثال زمینه تحقیقات عمیق مردم‌شناسان معروف بوده است، با این حال تحلیل رفتار خانواده در چنین جوامعی جایگاه چشمگیری در آثارشان ندارد، همچنین خصوصیات و گسترش خانواده در دوران استعماری اسپانیا در قرن‌های ۱۶ تا ۱۹ با چنان گستردگی‌ای مطالعه نشده است، تنها عنوانی که از منابع اولیه در این‌باره می‌توان ذکر کرد رمان‌های مربوط به آداب و سنن آن دوره از جمله رمان سیسیلیا بالدسا (Cecilia Valdes) یا رمان جوان کمان طلایی (La joven de la flecha de oro) می‌باشد. در دوره جمهوری‌خواهان و سرمایه‌داری در سال ۱۹۰۲، مطالعاتی بر روی خانواده در کوبا صورت گرفت که آن مطالعات را می‌توان به‌عنوان اولین پیشینه‌ها در این حیطه بشمار آورد، از بین آن‌ها آثار برجسته‌ای چون: مشکلات کوبای جدیدا (Problemas de la nueva Cuba) (گزارش کمیسیون امور کوبا، نیویورک، ۱۹۳۵) و کوبای روستایی (Rural Cuba) (لوری نلسون، خبرگزاری دانشگاه مینوسوتا، چاپ دوم، ۱۹۵۱) به جای مانده‌اند. پس از پیروزی انقلاب، دوران اولیه بین سال‌های ۱۹۵۹ تا ۱۹۷۰ سپری می‌شود که در آن تمهیدات فراوان اقتصادی، اجتماعی و سیاسی اتخاذ شده، تأثیر زیادی بر نهاد خانواده می‌گذارد، از جمله اصلاحات ارضی، اصلاحات شهری، پیکار با بی‌سوادی، حذف بیکاری، توسعه سلامت، مشارکت عظیم زنان در کار و غیره، اما در کل مطالعات مهمی پیرامون این موارد صورت نمی‌گیرد. این مطالعات، به جهت نبود محققانی در حیطه علوم اجتماعی کوبا و همچنین دست کم گرفتن نقش خانواده، چیزی که در آن سال‌ها با نوعی بی‌اعتمادی به نهادی که به سمت قهقرا می‌رود، از اعتبار چندانی برخوردار نیستند.^[۱]

در سال ۱۹۷۰ یک سرشماری جمعیتی انجام شد که شامل اطلاعاتی درباره خانواده و تعداد اعضا و روابط خانوادگی بین آن‌ها بود که در آن دهه امکان انجام تحقیقاتی در زمینه تحلیل خانواده و موضوعات مشابه آن را فراهم آورد. از میان آن تحقیقات چشمگیر می‌توان از جمعیت کوبا (La poblacion de Cuba) (مرکز مطالعات جمعیتی، ۱۹۷۶)؛ شاخصه‌های طلاق در کوبا (Caracteristicas de la divorcialidad cubana) (شورای مرکزی تصمیم‌گیری، ۱۹۷۶)؛ بیست سال از پیوند زناشویی در کوبا (Veinte años de matrimonios en Cuba) (کمیته رسمی آمار، ۱۹۷۷)؛ خصوصیات جمعیتی اجتماعی خانواده در کوبا ۱۹۷۰-۱۹۵۳۲ (نیورکا پرز رخاس، ۱۹۷۹) نام برد، همچنین مطالعات متفاوتی درباره برآورد زمانی جمعیت، به‌خصوص در مورد استفاده از اوقات فراغت اعضای خانواده از جمله زنان صورت گرفت.^[۲]

اولین تلاش کوبا این است که هسته‌های سرشماری و خانوارها را به‌عنوان واحدهای اساسی در جمع‌آوری، دنبال کردن و تحلیل اطلاعات آماری به حساب آورد، از نتایج به‌دست آمده، گزارش ویژگی‌های هسته‌ها و خانواده به چاپ رسید که به منظور شناخت خصوصیات نه فقط خانواده‌هایی که به‌صورت مستقل زندگی می‌کنند، بلکه آن‌هایی که به دلیل کمبود مسکن با دیگران زندگی می‌کنند بسیار مفید می‌باشد.

از دو تحقیق انجام شده در این مورد نمی‌توان چشم پوشی کرد: نشر سال ۱۹۷۵ از قانون خانواده که اصول آن تا به امروز در کوبا در حوزه خانواده از نقطه نظر قضایی رایج می‌باشد. از طرف دیگر، یک سال بعد، تأیید قانون اساسی جمهوری کنونی که در فصلی از آن درباره خانواده به این مضمون آمده است:

"دولت، نظام خانواده را به‌عنوان هسته بنیادی جامعه بازمی‌شناسد و نسبت به آن مسئولیت و کارکردهای حیاتی در امر آموزش و شکل دهی نسل های جدید قائل است". (فصل ۳۷ قانون اساسی کوبا)

هر دو تحقیق نشان از علاقه سیاسی کوبا جهت اختصاص یک نقش حیاتی برای خانواده است، چیزی که شروع طرح گسترش و عمق بخشیدن به مطالعات در این حوزه در سال‌های ۸۰ می‌باشد. این اسناد در انجام سرشماری جمعیت ملی که قبلا ذکر شد همچنین در خیزش آماری جمعیت و مسکن در سال ۱۹۸۱ بیشتر نمود پیدا کرد. ^[۳] همچنین نهادهای جدید که خانواده را با شکل‌های دیگر مورد مطالعه قرار می‌دهند، نمود و گسترش می‌یابند از جمله: مرکز مطالعات روانشناختی و جامعه شناختی (Centro de Estudios Psicologicos y Sociologicos)، مرکز ملی ارتقا و تعلیم برای سلامت (Centro Nacional de Promoción y Educación para la Salud) ، نهاد ملی مسکن (Instituto Nacional de la Vivienda) که با نهادهای موجود دیگر از جمله مرکز مطالعات جمعیت شناختی و دانشکده روانشناختی (Centro de Estudios Demográﬁcos y Facultad de Psicología) وابسته به دانشگاه هاوانا، کمیته دولتی آماره (Comité Estatal de Estadísticas) و مرکز مطالعات درباره جوانان (Centro de Estudios sobre la Juventud) یکی شده‌اند.

اولین کار کوبا در رابطه با جمع‌آوری و تحلیل کتاب شناختی موضوع خانواده تا آنجایی که اطلاع داریم توسط یک گروه از متخصصان وابسته به مرکز مطالعات روانشناختی و جامعه‌شناختی وابسته به آکادمی علوم کوبا انجام گرفته که در سال ۱۹۹۰ با عنوان "تحلیل تحقیقات مرتبط با نظام خانواده در کوبای سال‌های ۱۹۷۰-۱۹۸۷ (Analisis de las investigaciones sobre la familia cubana) منتشر شد، تقریبا از صد اثری که نویسندگان ملی در این رابطه کار کرده‌اند، قریب هشتاد اثر به دوره سال‌های ۱۹۸۷-۱۹۸۰ برمی‌گردد که این امر نشان از فراوانی تحقیق در این دوره نسبت به دهه گذشته دارد، موضوعات بسط داده شده در این تحقیقات تا حدودی با جمعیت سروکار دارد، از جمله باروری، ازدواج، طلاق، توسعه خانواده که قبلا از آن صحبت به میان آمد؛ به‌عنوان مثال شرایط بقا، سبک زندگی و نقش کارکردی آن و غیره، آموزش جنسی جوانان و نوجوانان و مشارکت زنان در زندگی اجتماعی.

برای آشنایی با کارهای انجام شده در سال‌های ۱۹۹۴-۱۹۸۸ می‌توان از انتشار "خانواده‌کوبایی، تغییرات حال حاضر و چالش‌های آن" توسط مرکز مطالعات روان‌‎شناختی و جامعه‌شناختی وابسته به وزارت علوم و مرکز تکنولوژی و محیط‌زیست، صحبت به میان آورد. طبق این منبع موضوعات بنیادینی که در کوبا درباره خانواده در سال‌های اخیر مورد تحقیق قرار گرفته است عبارت‌اند از:

رابطه خانواده، مدرسه و آموزش خانوادگی، زن در خانواده، مسائل جنسی و خانواده، روابط زناشویی، روابط فرزند و والدین، سلامت و خانواده، سبک زندگی خانوادگی، مطالعات جامعه‌شناختی جمعیتی خانواده، ریخت‌شناسی خانواده، ارزیابی تأثیرات اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در خانواده؛ استراتژی مواجه خانواده‌های کوبایی ساختار اجتماعی، اوقات فراغت و بازآفرینی، مراقبت اجتماعی، ارزش‌ها در خانواده، خصوصیات خانواده در بین مهاجران کوبایی.^[۴]

در این اواخر در حوزه مطالعات خانواده در کوبا، تحقیقات برجسته‌ای توسط زنان محققی چون اینس رکا (Ines Reca) و مایدا آلوارز (Mayda Alvarez) از مرکز مطالعات روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، سونیا کاتاسوس (Sonia Catasus) از مرکز مطالعات جمعیت‌شناختی و دانشکده روانشناسی و پاتریسیا آرز موزیو (Patricia Ares Muzio) از دانشکده روانشناسی هاوانا صورت گرفته است، از برجسته‌ترین تحقیقات این محققان می‌توان به "تمایز سبک زندگی خانواده کارگر و قشر فرهیخته و تحقق نقش محول شده نوجوانان و جوانان (۱۹۸۹)" اشاره کرد که‌گسترده‌ترین و عمیق‌ترین تحقیقات کوبا در ارتباط با خانواده را شامل می‌شود و نتایج آن در بیش از ۲۰ گزارش، تعدادی مقاله و تنظیمات رخدادهای علمی آمده است. همچنین می‌توان از مطالعات انجام شده توسط مرکز مطالعات روانشناختی و جامعه‌شناختی نام برد.

جهت بررسی دقیق مشخصات مطالعه خانواده در سال‌های ۹۰ باید به این موضوع واقف بود که این تحقیقات در چه شرایطی صورت گرفته است، در آن دهه کوبا عمیق‌ترین بحران اقتصادی تاریخ خود از جمله فروپاشی غیرمنتظره سوسیالیست اروپا، بالاخص اتحاد جماهیر شوروی را تجربه می‌کرد. متعاقبا از سال ۹۰ کوبا در دوره‌ای می‌زیست که از آن به "دوره خاص در زمان صلح" یاد می‌شود. البته این شرایط و محاصره اقتصادی، تجاری و مالی چندین کشور از جمله خود کشور کوبا توسط آمریکا باعث بر هم خوردن ۸۵ درصد از حجم مبادلات تجاری این کشور می‌گردد که تأثیر خود را در همه جنبه‌ها از جمله مطالعات خانواده که نمی‌توان استثنایی برای آن قائل شد، نیز می‌گذارد، در این سال‌ها به‌ویژه در سال‌های ۱۹۹۳-۱۹۹۲ بسیاری از منتقدان از توسعه انتشار آمار و ارقام مربوط به خانواده خودداری می‌کنند.^[۵]

اما تحلیل بر روی خانواده در کوبا در سال‌های اخیر به‌طور محدود صورت گرفته است، زیرا هیچ سرشماری جمعیتی در سال‌های ۱۹۸۱ و ۲۰۰۲ انجام نشده است، همچنین آمار و ارقامی از سازمان ثبت ملی مصرف‌کنندگان که کارکرد آن غیرمستقیم و به گونه‌ای عملی، استخراج نشده است، چون هدف این سازمان ثبت مداوم هسته‌های خانوادگی می‌باشد، با این وجود در آن دهه پیشرفت‌هایی در زمینه مطالعه و حل‌ و فصل عملی مشکلات خانواده، همچنین شکل‌گیری کرسی مطالعات زنان و خانواده و مرکز مطالعات زنان با حمایت فدراسیون بانوان کوبا ثبت شده است، از بین کمبودهایی که در زمینه مطالعات خانواده در کوبا وجود دارد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

نبود یک کتابشناختی وسیع که کتاب‌های چاپ شده در این مورد را به خود اختصاص دهد.
فقدان تاریخ خانواده در کوبا که مشخصات خانواده را در هر دوره و شکل‌گیری اجتماعی اقتصادی آن دربرگیرد. کمبود یک پایه از داده‌های آماری مربوط به خانواده.

ناکافی بودن مطالعات در زمینه چرخه زندگی خانوادگی، تفاوت قلمرویی خانواده، خانواده به‌عنوان یک واحد تولیدی، بعد فرهنگی خانواده امروزی، تأثیرات دین بر خانواده، سطح درون خانواده.

تأثیر سیاست‌های اجتماعی خاص همچون طرح‌های وسیع تحصیلی، مدارس صحرایی، جابجایی شغلی، سیستم طولانی مدت بر روی خانواده.

خصوصیات ناب و پویای خانواده همچون ارتباطات، روابط درون خانوادگی، تغییر شغل و غیره.

پیش بینی تکامل ارتباط خانواده.^[۶]

تغییر و موجودیت خانواده در کوبا

برای تحلیل تغییر خانواده در خانواده از جنبه تاریخی می‌توان به سال ۱۹۵۹ اشاره کرد که در آن سال انقلاب کوبا به پیروزی رسید و به‌عنوان یک حادثه اجتماعی مهم در تاریخ این کشور ثبت گردید. از آن زمان به بعد تغییرات اقتصادی اجتماعی عمیق و ناگهانی به وجود آمد، در وهله اول توسعه و عملی کردن سریع تمهیدات اقتصادی و اجتماعی با هدف فایده رسانی بسیار به افراد جامعه و روی هم رفته برخورد آن‌ها با سازمان خانواده به‌عنوان یک مرجع معتبر در فرایند اجتماعی به حساب آمد، برقراری این طرح‌های اجتماعی شرایط زندگی پایداری را برای گروه خانواده چه از جنبه مادی و چه از بعد معنوی و متعاقبا زمینه‌های بهتری را برای نقش اجتماعی خانواده فراهم آورد.

زمینه‌های اصلی چون بهداشت، آموزش، شغل و امنیت اجتماعی در این دوره از سیاست‌های جهانی و محلی بهره‌مند شدند و همین امر نتایج زیادی برای تحقق رفاه خانوادگی و امنیت روانی اعضای آن به همراه داشت. از سال ۱۹۵۹ این سیاست‌ها با شدت زیادی در هر گوشه‌ای از کشور گسترش یافت که از آن‌ها به‌عنوان برنامه ملی بهداشت رایگان، افزایش آموزش رایگان در همه سطوح، تضمین شغل و حمایت اقتصادی اجتماعی افرادی همچون سالمندان و افراد ناتوان و غیره یاد می‌شد، این تغییرات نه تنها در امنیت روانی بلکه به‌صورت عینی در کاهش و حذف مسائل و مشکلاتی از جمله بی‌سوادی و سطح پایین آموزش، نرخ بالای بیکاری، نابرابری ثروت، فقدان یک سیستم ملی بهداشت عمومی، تمرکز منابع کمیاب در پایتخت، انزوای زنان در اجتماع و بازار کار که به کارکرد خانواده آسیب می‌رساند، تاثیرگذار بودند.^[۷]

از سویی دیگر، پس از انقلاب، مشارکت اجتماعی اعضای خانواده در سطح بالایی دیده می‌شود. ورود به فعالیت‌های اجتماعی و تلاش برای تحقق اهداف اعضای خانواده منجر به گسترش افق فعالیت و علایق افراد گردید. همزمان امکان حرکت صعودی اجتماعی، دورنمای ساختاری جامعه کوبا از جمله طبقات و قشرهای اجتماعی را در حد زیادی متحول ساخت، تخصصی کردن حرفه‌ها و تکنیک‌ها، خانوادهها را به داشتن رفاه زندگی و ارزش‌های اجتماعی مطلوب تشویق کردند.

مشارکت فراوان بانوان در کارهای پاره‌وقت منجر به تغییراتی در سطوح اجتماعی به‌ویژه سطح خانوادگی گردید؛ از جمله نظام روابط خارج از خانواده را اصلاح کرده و نقش زن و مرد را شکل داد. از نظر اقتصادی زن استقلال پیدا کرد و امنیت لازم برای اخذ تصمیمات خانه را به‌دست آورد. همچنین از نقش مهمی در خانه و جامعه برخوردار شد به‌طوری‌که سطح اقتدار زن در مورد بودجه خانواده و شرایط زندگی خانوادگی بهتر گردید.

طبق گزارشات ارائه شده توسط دفتر ملی آمار کوبا، نیروی کارشناس زن در کشور روندی افزایشی را نشان می‌دهد، به‌طوری که هم اکنون ۴۳ درصد از جمعیت زنان در بخش اقتصادی، ۶۵ درصد به‌عنوان تکنسین، ۸۴ درصد کارکنان بخش اداری، ۲/۵۰ درصد در بخش خدمات و ۵۱ درصد به‌عنوان محققان علمی مشغول به کار می‌باشند. همچنین زنان بیشترین آمار جمعیتی را در دانشگاه‌ها (۶۲ درصد از کل دانشجویان)، ۶۷ درصد جمعیت پیش‌دانشگاهی، همچنین به‌عنوان کارشناس و یا سطوح بالاتر را به خود اختصاص داده‌اند.

این داده‌ها برای کارکرد خانواده به‌ویژه خانواده‌های دارای زنان شاغل، نمود بیشتری دارد، به‌عنوان مثال بودجه خانواده که توسط مادر برنامه‌ریزی می‌شود، بهبود سازمان‌دهی هزینه مصرف، نابرابری کمتر در کار خانه و قرائت و تنوع موضوعات مورد بحث با فرزندان به‌ویژه زمانی که سطح سواد مادر بالا باشد، بیشتر است. همه موارد بالا بدون شک این امکان را برای مادر فراهم می‌سازد تا خود را برای مواجهه با آموزش فرزندان آماده کند. همه این‌ها بدون آن که شادی معجزه آسایی از برابری میان زن و مرد به همراه داشته‌باشد، قدم‌هایی آرام به منظور مبارزه با بی‌عدالتی اجتماعی بودند. در پایان دهه ۸۰ نتیجه تحقیقات انجام شده بر روی خانواده در کوبا، نشان می‌دهد به یک شاخصه کلی از آن، دست یافته است. از جمله مشخص شدن روند رو به رشد آن، عوامل مخالف و موافق عملکرد آن و گرایش‌های ناخواسته اجتماعی.

تغییرات صورت گرفته در جامعه کوبا و همچنین در بنیان خانواده بسیار است، اما عجیب به نظر می‌رسد که جنبه‌های زیر به‌عنوان جنبه‌های مثبت برگزیده شده‌اند: شروع رابطه جنسی بین جوانان هم سن، علی‌رغم آن که در بسیاری موارد جوانان با زنان حرفه‌ای رابطه داشتند که البته این روابط بیانگر عدم وجود عشق واقعی بین دو طرف بود؛ پذیرش روابط جنسی به‌عنوان بخشی از شروع یک رابطه عاطفی؛ که این موارد به‌عنوان نمودی از ارزش‌های مثبت بشمار می‌رود که زمینه را به سمت برابری حقوق در رابطه بین دو جنس آماده می‌سازد؛ دستیابی همه به وسایل پیشگیری از بارداری‌ که تنها امکان فرزندان خودخواسته را فراهم می‌آورد. موارد دیگری که به‌عنوان جنبه‌های مثبت جامعه کوبا بعد از اصلاحات بشمار می‌آید به شرح زیر می‌باشد: مراقبت قانونی، اجتماعی و اقتصادی فرزندان متولد شده قبل و بعد از ازدواج، حذف شغل‌هایی منصوب به زنان از جمله روسپیگری، خدمتکار بودن، خانه‌داری، گسترش بیان دیدگاه‌ها، تبادل اندیشه، آزادی بیان، تصمیم‌گیری در محیط خانه؛ مفهوم‌سازی و ارزیابی پدیده‌هایی همچون طلاق، باکرگی، مادران مجرد؛ احترام به افراد و به نظرات دیگران؛ اصلاح ارزش‌های اجتماعی و خانوادگی از جمله تقویت مضمون و مفهوم اعتبار ملی، انسجام، نظام مالکیت اشتراکی و احساسات بین المللی.^[۸]

هم زمان با قائل شدن محدودیت‌ها و هنجارهایی در مدیریت خانواده، مشکلاتی در امر احترام به نقش پدر و مادر به‌عنوان افراد مقتدر؛ مواجهه بین نسلی؛ اصلاح و حذف سنت‌های خانوادگی؛ آسیب دیدن ارزش‌های مرتبط با آموزش رسمی و هنجارهای همزیستی و توزیع نابرابر کار خانه، برای زنان بوجود آمد.

تشکیل خانواده و پیوند زناشویی در کوبا یکی از مواردی است که با نارضایتی‌های اجتماعی همراه بوده‌است، از جمله وجود مادران مجرد در بین جوانانی که به آموزش و کار دسترسی ندارند، کسانی که در شرایط نامناسب زندگی قرار دارند؛ شاخص بالای سقط جنین؛ رقم بالای طلاق در سال‌های اولیه پس از ازدواج؛ سطح پایین باروری که جایگزینی نسلی را تضمین نمی‌کند؛ زندگی در خانواده بزرگ و محدودیت دسترسی به مکانی با شاخصه‌های شرایط زندگی خانوادگی مناسب زوج‌های جوان، مشکلات آمادگی برای روابط زناشویی و زندگی مشترک، از سوی دیگر طبق تحقیقات انجام یافته، مشخص شده است خانوادههایی پایدار می‌باشند که عملکرد آن‌ها از جمله فعالیت‌ها و روابط خانوادگی از شاخصه‌هایی پایدار بهره گیرند که در زیر به آن‌ها اشاره می‌شود:

سطح بالای سواد اعضای خانواده، بهره‌گیری از روابط خانوادگی مناسب، توزیع کارهای خانه و روابط بین زوجین.
مشارکت زنان در کار، وجود موضوعات مورد بحث گسترده و متنوع با فرزندان و رضایت از یک سازماندهی مناسب برای هزینه مصرفی.
وجود شرایط مطلوب زندگی (مسکن، همسر شاغل، سطح سواد بالا، درآمد خوب) در خانواده‌هایی با شاغلین تحصیل‌کرده، چیزی که به تحقق مطلوب کارکردهای خانوادگی کمک می‌کند.
وجود روابط مناسب بین زوجین در خانوادههای دارای فرزندان نوجوان و دانشجو.
توجه و نگرانی مادران برای آموزش فرزندانشان بدون این‌که به شاغل بودن یا نبودن آن‌ها ارتباطی داشته باشد، از میان عناصر محدودکننده کارکرد تعریف شده این خانوادهها می‌توان به این موارد اشاره کرد:

شرایط نامطلوب زندگی در خانواده‌های طبقه کارگر نمود عدم مسئولیت‌پذیری پدران

توزیع نابرابر کارهای خانه و مشارکت ضعیف فرزندان در این امر به‌ ویژه پسران

افزایش کارکرد اقتصادی خانواده؛ اختصاص دادن زمان اضافی به‌کار کردن، آسیب رساندن به انجام فعالیت‌های دیگر برای افراد خانواده.

ناآگاهی خانواده و زنان از موقعیت نابرابر خود در ارتباط با کارکرد اقتصادی و تناقضات آن با دیگر عملکردهای خانواده.
نبود یک الگوی مناسب ارتباطی به‌عنوان یک مرجع برای اعضای خانواده.^[۹]

از سال‌های ۱۹۹۲ و ۱۹۹۳ جامعه کوبا متوجه افزایش مشکلاتی در زندگی روزانه خانوادههای کوبایی می‌شود، به پاس پیشرفت مطالعات خانواده و مشاهدات گوناگون، سطوح متفاوتی شناسایی شده که در آن‌ها تأثیر ترازهای اقتصادی اجتماعی بر روی نظام خانوادهمورد ارزیابی قرار گرفته و حاد بودن یا نبودن مشکلاتی که خانوادهها با آن مواجه هستند و وابستگی سطح اقتصادی - اجتماعی و شهری - محیطی که گروه‌های خانواده در آنجا اقامت دارند را مشخص کرده است.

نظام خانواده در کوبا فرایندهای منفی بسیاری از خود نشان داده است، در دهه ۹۰ خانواده با یک نقص عمده در راه توسعه خود مواجه شد که منجر به حاد شدن پدیده‌های منفی موجود گردید. به‌طور مثال شاخص اعتیاد به الکل، از سویی دیگر پدیده‌های حذف شده از واقعیت کوبا از جمله روسپیگری به شکلی چند برابر نسبت به دیگر کشورها از جمله کوبای قبل از ۱۹۵۹ نمود پیدا کرد. بازشدن درهای دنیا از طریق سرمایه‌گذاری خارجی و افزایش توریست، عناصر جدیدی برای توجه به کارکرد مناسب خانواده را ترتیب داد، از میان تغییرات اقتصادی، امکان دارا بودن حساب شخصی از راه کار کردن و گسترش مالکیت بر روی ابزار تولید، خانواده را به‌عنوان واحد تولیدی به‌ویژه در مناطق شهری به حساب آورد. توسعه، تحکیم و تقویت شبکه‌های خانوادگی درون و بیرون از کشور به‌صورت یک واقعیت برای بیشتر خانواده‌ها روشن شد. موضوعی که کمتر در بخش عملکرد خانواده به آن پرداخته شده بود.^[۱۰]

در دهه ۹۰ استراتژی متفاوتی از نظام‌ خانواده در برخورد با فرایندهای بحران و تنظیم مجدد ظهور می‌یابد که در آن می‌توان گرایش‌های مطلوب به منظور استحکام خانواده و اقناع نیازها و همچنین تمایلات منفی درون خود را تمییز داد. مشکلات بنیادینی‌که متخصصین این امر نسبت به آن اتفاق نظر دارند به‌صورت زیر می‌باشد:

۱. جنبه عینی

کمبود مسکن، محدودیت برای بازسازی و حفاظت از آن مصرف کم پروتئین حیوانی و کمبود تولیدات متنوع

مشکلات انرژی برق و سوخت مورد نیاز که در حمل و نقل و متعاقب آن توزیع مواد، اشکالاتی بوجود خواهدآورد.

ناکافی بودن دارو، کمبود پوشاک و کفش و تولیداتی که شرایط سلامت را تضمین کند، محدودیت خدمات حمایتی خانوار
مشکل ارتباطی زوجین، والدین و فرزندان در خانواده به‌عنوان یک واحد اجتماعی
2. جنبه ذهنی

مشکلات همزیستی خانواده

موانع ارتباطی اعضا با نسل سوم، مشاجرات بی‌نتیجه بین نسلی

مسئله شکل ارزش‌ها و انتقال آن‌ها و توسعه معنوی از طرف رئیس خانواده

ناهمخوانی در استفاده از شیوه‌های مناسب

ناکافی بودن آگاهی جوانان برای ارتباطات زناشویی، آموزش فرزندان و به‌طورکلی زندگی خانوادگی^[۱۱]^[۱۲]

نیز نگاه کنید

کتابشناختی

↑ Díaz Tenorio, M. (2003) Durán Gondar, Alberta; Chávez Negrín, Ernesto. La familia cubana: realidades y proyección social. Centro de Investigaciones Psicológicas y Sociológicas (CIPS), Departamento de Estudios sobre Familia, La Habana, P16
↑ Díaz Tenorio, M. (2003) Durán Gondar, Alberta; Chávez Negrín, Ernesto. La familia cubana: realidades y proyección social. Centro de Investigaciones Psicológicas y Sociológicas (CIPS), Departamento de Estudios sobre Familia, La Habana, P23
↑ Díaz Tenorio, M. (2003) Durán Gondar, Alberta; Chávez Negrín, Ernesto. La familia cubana: realidades y proyección social. Centro de Investigaciones Psicológicas y Sociológicas (CIPS), Departamento de Estudios sobre Familia, La Habana, P16
↑ “López Cardero, L. (2002). Control social. Realidad y retos de la familia cubana en la actualidad”. Santiago (98), universi-dad de Oriente, Santiago de Cuba, P71
↑ Cantón Navarro, J. (1996). Historia de Cuba: El desafío del yugo y la estrella: biografía de un pueblo. Editorial SI-MAR, P124
↑ Álvarez, M. (2001). La familia cubana, cambios, actuali-dad y retos, Habana, Ministerio de Ciencia, Tecnología y Me-dio Ambiente, P115
↑ Álvarez, M. (2001). La familia cubana, cambios, actuali-dad y retos, Habana, Ministerio de Ciencia, Tecnología y Me-dio Ambiente, P82
↑ “López Cardero, L. (2002). Control social. Realidad y retos de la familia cubana en la actualidad”. Santiago (98), universi-dad de Oriente, Santiago de Cuba, P73
↑ Álvarez, M. (2001). La familia cubana, cambios, actuali-dad y retos, Habana, Ministerio de Ciencia, Tecnología y Me-dio Ambiente, P87
↑ Ledesma Alonso, E. (2014). Familia cubana en desarrollo, Edito-rial de Ciencias Sociales, P91
↑ “López Cardero, L. (2002). Control social. Realidad y retos de la familia cubana en la actualidad”. Santiago (98), universi-dad de Oriente, Santiago de Cuba, P74
↑ حق‌روستا، مریم. (1397). جامعه و فرهنگ کوبا. تهران:موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتت بین المللی الهدی، ص95-102.

[1] Díaz Tenorio, M. (2003) Durán Gondar, Alberta; Chávez Negrín, Ernesto. La familia cubana: realidades y proyección social. Centro de Investigaciones Psicológicas y Sociológicas (CIPS), Departamento de Estudios sobre Familia, La Habana, P16

[2] Díaz Tenorio, M. (2003) Durán Gondar, Alberta; Chávez Negrín, Ernesto. La familia cubana: realidades y proyección social. Centro de Investigaciones Psicológicas y Sociológicas (CIPS), Departamento de Estudios sobre Familia, La Habana, P23

[3] Díaz Tenorio, M. (2003) Durán Gondar, Alberta; Chávez Negrín, Ernesto. La familia cubana: realidades y proyección social. Centro de Investigaciones Psicológicas y Sociológicas (CIPS), Departamento de Estudios sobre Familia, La Habana, P16

[4] “López Cardero, L. (2002). Control social. Realidad y retos de la familia cubana en la actualidad”. Santiago (98), universi-dad de Oriente, Santiago de Cuba, P71

[5] Cantón Navarro, J. (1996). Historia de Cuba: El desafío del yugo y la estrella: biografía de un pueblo. Editorial SI-MAR, P124

[6] Álvarez, M. (2001). La familia cubana, cambios, actuali-dad y retos, Habana, Ministerio de Ciencia, Tecnología y Me-dio Ambiente, P115

[7] Álvarez, M. (2001). La familia cubana, cambios, actuali-dad y retos, Habana, Ministerio de Ciencia, Tecnología y Me-dio Ambiente, P82

[8] “López Cardero, L. (2002). Control social. Realidad y retos de la familia cubana en la actualidad”. Santiago (98), universi-dad de Oriente, Santiago de Cuba, P73

[9] Álvarez, M. (2001). La familia cubana, cambios, actuali-dad y retos, Habana, Ministerio de Ciencia, Tecnología y Me-dio Ambiente, P87

[10] Ledesma Alonso, E. (2014). Familia cubana en desarrollo, Edito-rial de Ciencias Sociales, P91

[11] “López Cardero, L. (2002). Control social. Realidad y retos de la familia cubana en la actualidad”. Santiago (98), universi-dad de Oriente, Santiago de Cuba, P74

[12] حق‌روستا، مریم. (1397). جامعه و فرهنگ کوبا. تهران:موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتت بین المللی الهدی، ص95-102.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

@@ خط ۲۰: / خط ۲۰: @@
 در این اواخر در حوزه مطالعات [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] در [[کوبا]]، تحقیقات برجسته‌ای توسط [[زنان در کوبا|زنان]] محققی چون اینس رکا (Ines Reca) و مایدا آلوارز (Mayda Alvarez) از مرکز مطالعات روان‌شناختی و جامعه‌شناختی، سونیا کاتاسوس (Sonia Catasus) از مرکز مطالعات جمعیت‌شناختی و دانشکده روانشناسی و پاتریسیا آرز موزیو (Patricia Ares Muzio) از دانشکده روانشناسی هاوانا صورت گرفته است، از برجسته‌ترین تحقیقات این محققان می‌توان به "تمایز سبک زندگی خانواده کارگر و قشر فرهیخته و تحقق نقش محول شده نوجوانان و جوانان (۱۹۸۹)" اشاره کرد که‌گسترده‌ترین و عمیق‌ترین تحقیقات کوبا در ارتباط با خانواده را شامل می‌شود و نتایج آن در بیش از ۲۰ گزارش، تعدادی مقاله و تنظیمات رخدادهای علمی آمده است. همچنین می‌توان از مطالعات انجام شده توسط مرکز مطالعات روانشناختی و جامعه‌شناختی نام برد.
-جهت بررسی دقیق مشخصات مطالعه [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] در سال‌های ۹۰ باید به این موضوع واقف بود که این تحقیقات در چه شرایطی صورت گرفته است، در آن دهه [[کوبا]] عمیق‌ترین بحران اقتصادی تاریخ خود از جمله فروپاشی غیرمنتظره سوسیالیست اروپا، بالاخص اتحاد جماهیر شوروی را تجربه می‌کرد. متعاقبا از سال ۹۰ کوبا در دوره‌ای می‌زیست که از آن به "دوره خاص در زمان صلح" یاد می‌شود. البته این شرایط و محاصره اقتصادی، تجاری و مالی چندین کشور از جمله خود کشور [[کوبا]] توسط [[آمریکا]] باعث بر هم خوردن ۸۵ درصد از حجم مبادلات تجاری این کشور می‌گردد که تأثیر خود را در همه جنبه‌ها از جمله مطالعات خانواده که نمی‌توان استثنایی برای آن قائل شد، نیز می‌گذارد، در این سال‌ها به‌ویژه در سال‌های ۱۹۹۳-۱۹۹۲ بسیاری از منتقدان از توسعه انتشار آمار و ارقام مربوط به [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] خودداری می‌کنند.<ref>Cantón Navarro, J. (1996). Historia de Cuba: El desafío del yugo y la estrella: biografía de un pueblo. Editorial SI-MAR, P124</ref>
+جهت بررسی دقیق مشخصات مطالعه [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] در سال‌های ۹۰ باید به این موضوع واقف بود که این تحقیقات در چه شرایطی صورت گرفته است، در آن دهه [[کوبا]] عمیق‌ترین بحران اقتصادی تاریخ خود از جمله فروپاشی غیرمنتظره سوسیالیست اروپا، بالاخص اتحاد جماهیر شوروی را تجربه می‌کرد. متعاقبا از سال ۹۰ کوبا در دوره‌ای می‌زیست که از آن به "دوره خاص در زمان صلح" یاد می‌شود. البته این شرایط و محاصره اقتصادی، تجاری و [[مالی]] چندین کشور از جمله خود کشور [[کوبا]] توسط [[آمریکا]] باعث بر هم خوردن ۸۵ درصد از حجم مبادلات تجاری این کشور می‌گردد که تأثیر خود را در همه جنبه‌ها از جمله مطالعات خانواده که نمی‌توان استثنایی برای آن قائل شد، نیز می‌گذارد، در این سال‌ها به‌ویژه در سال‌های ۱۹۹۳-۱۹۹۲ بسیاری از منتقدان از توسعه انتشار آمار و ارقام مربوط به [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] خودداری می‌کنند.<ref>Cantón Navarro, J. (1996). Historia de Cuba: El desafío del yugo y la estrella: biografía de un pueblo. Editorial SI-MAR, P124</ref>
 اما تحلیل بر روی [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] در [[کوبا]] در سال‌های اخیر به‌طور محدود صورت گرفته است، زیرا هیچ سرشماری جمعیتی در سال‌های ۱۹۸۱ و ۲۰۰۲ انجام نشده است، همچنین آمار و ارقامی از سازمان ثبت ملی مصرف‌کنندگان که کارکرد آن غیرمستقیم و به گونه‌ای عملی، استخراج نشده است، چون هدف این سازمان ثبت مداوم هسته‌های خانوادگی می‌باشد، با این وجود در آن دهه پیشرفت‌هایی در زمینه مطالعه و حل‌ و فصل عملی مشکلات [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]]، همچنین شکل‌گیری کرسی مطالعات زنان و [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] و مرکز مطالعات زنان با حمایت فدراسیون بانوان [[کوبا]] ثبت شده است، از بین کمبودهایی که در زمینه مطالعات [[نهاد خانواده کوبا|خانواده]] در [[کوبا]] وجود دارد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: