نهاد خانواده در عراق: تفاوت میان نسخه‌ها

→ تفاوت با ویرایش قدیمی‌تر تفاوت با ویرایش جدیدتر ←

نسخهٔ ‏۲۶ فوریهٔ ۲۰۲۵، ساعت ۲۲:۳۱

جنگ‌ها در طول تاریخ پیامدهای خواسته و ناخواسته بسیاری بر وضعیت حال و آینده محیط‌های پیرامون خود داشته‌اند. خانواده به عنوان مرکزی‌ترین واحد اجتماعی، از مهمترین عوامل تأثیرگذار بر سلامت و پیدایش شخصیت فردی است که تقویت آن منجربه افزایش سطح کیفی زندگی اجتماعی می‌شود. عراق به عنوان یک کشور اسلامی اهمیت فراوانی برای این واحد اصلی تشکیل دهنده جامعه یعنی خانواده قائل است. در بررسی و مطالعه تاریخ و جامعه عراق، مسأله تنوع قومیتی و مذهبی از یکسو و تحولات سیاسی و اجتماعی از سوی دیگر اهمیت فراوانی دارد زیرا توانسته عمیقا خانواده و وضعیت آن را تحت تاثیر قرار دهد. در این میان، قانون اساسی عراق نیز جایگاه ویژه‌ای را برای خانواده در نظر گرفته است. نهادها و مؤسسات حقوقی فراوانی هم برای بررسی و نظارت بر وضعیت زنان و کودکان و جلوگیری از خشونت و حفظ حقوق افراد در خانواده‌های عراقی تأسیس شده‌اند. در این مقاله کوتاه تلاش شده است، تشکل «خانواده» در سطوح مختلف اجتماعی و از منظر حاکمیتی و قانونگذاری بررسی شود.

خانواده در عراق

تعریف خانواده

خانواده مهمترین نهاد اجتماعی است که فرد در آن متولد می شود و روابط بین اعضای آن براساس هم خونی شکل می گیرد. افراد در خانواده دارای اهداف و منافع مشترکی هستند که اهمیت چشم گیری در شکل گیری شخصیت فرد دارد. طبق ماده بیست و نه قانون اساسی عراق، «خانواده به عنوان نهاد اصلی در جامعه معرفی شده است که دولت عهده دار حمایت از بنیاد، ارزش های دینی، اخلاقی و ملی آن می‌باشد.»^[۱]

همچنین «دولت حمایت از تمامی افراد خانواده را تضمین می کند و متعهد است شرایط مناسب را برای شکوفایی استعدادها و توانمندی های آن فراهم نماید. جامعه عراق از دیرباز بر پایه روابط محکم میان اعضای خانواده و جامعه شکل گرفته است»^[۲]. ازدواج در چنین جامعه ای امری حیاتی عنوان می شود. توافقی قانونی و اجتماعی میان مرد و زن با هدف فرزندآوری و ایجاد خانواده.

خانواده در آمار

از لحاظ کمّی، مرکز رسمی آمار، به تازگی نتایج آخرین سرشماری نفوس در عراق را اعلام کرده است. در این گزارش تعداد جمعیت عراق به بیش از چهل و پنج میلیون نفر رسیده است که 70/3 درصد از جمعیت شهرنشین و 29/7 درصد دیگر روستانشین هستند. شمار خانواده ها بالغ بر 7,898,581 می باشد و میانگین تعداد اعضای خانواده 5/3 نفر و زنان بالغ بر 22,623,832 نفر از جمعیت را تشکیل می دهند. بنابر اعلام سودانی 50/1 درصد از جمعیت عراق را مردان و 49/8 درصد را زنان تشکیل می دهند. حدود 60 درصد جمعیت که نیروی کار را تشکیل می دهند بین 15 تا 65 سال سن دارند^[۳].

قوانین و حقوق مرتبط با خانواده

قانون احوال الشخصیه قانون شماره 188 مصوب 1959 که ازدواج، طلاق، نفقه، حضانت فرزندان و ارث را شامل می شود^[۴].

انواع و ویژگی‌های خانواده در عراق

خانواده در عراق بنا به تحولات گسترده در جامعه دچار تغییر و تحولات بسیار زیادی شده است. از آنجایی که این تحولات در زمینه‌های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رخ داده، بنابراین در بررسی تشکل خانواده در عراق با دو گونه مختلف مواجه هستیم: 1- خانواده سنتی 2- خانواده متجدد.

خانواده سنتی

خانواده ای است که در چهارچوب سنت ها محصور شده که بهترین نمونه آن را در روستاها می توان یافت. تحولات اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی باعث بوجود آمدن خانواده های متجدد و نوگرا در جامعه شده است. دو عامل اقتصاد و تکنولوژی مدرن بیشترین تأثیر را بر خانواده برجای گذارده است^[۵]. این تحولات باعث ایجاد تغییرات عمده در سبک زندگی و آداب و رسوم در میان عراقی ها شده است. تصویری که از خانواده در عراق دیده می شود نشانگر این است که خانواده در اغلب موارد از مرد و زن (گاهی بیش از یک زن) تشکیل شده است و فرزندان مجرد و احیاناً متأهل در یک خانه زندگی می‌کنند. اغلب خانواده‌های سنتی در عراق تمایل به ازدواج فامیلی دارند^[۶]. مرد در خارج از خانه به فعالیت می پردازد و زن مسؤولیت خانه داری و تربیت فرزندان را به عهده می گیرد. جمعیت این خانواده ها نسبتاً زیاد است. طلاق به ندرت در آنها صورت می گیرد و نوعی پدر سالاری بر آنها حاکم است.

خانواده مدرن

جمعیت اینگونه خانواده‌ها نسبتاً کمتر است و اغلب از مرد و زن، فرزندان و در موارد نادر مادر همسر تشکیل می شود. در خانواده های متجدد معمولاً زن دوم وجود ندارد و درصورت وجود، در خانه ای جدا زندگی می کند و همچنین فرزندان بعد از ازدواج، از خانه پدری رفته و در خانه مستقل زندگی می‌کنند. به دلیل شاغل بودن زن، فرهنگ فرزندآوری نسبتا ضعیفتر است^[۷].

جایگاه مرد در خانواده عراقی

در خانواده عراقی بطور معمول پدر در رأس هرم قرار گرفته و مسؤولیت تأمین نیازهای اولیه خانواده را بر عهده می گیرد. پدر بر تربیت فرزندان نظارت دارد و تمام افراد داخل این مجموعه ملزم به اطاعت از اوامر و دستورات وی هستند و به ندرت در معرض انتقاد قرار می گیرد ولی با ظهور پدیده های جدید از جمله افزایش سطح سواد و آگاهی افراد و انتشار فرهنگ جدید بین آنها، فرهنگ پدرسالاری کمرنگ شده است. همچنین شاغل شدن و حضور پررنگتر زنان در جامعه باعث ارتقای جایگاه اجتماعی ایشان و تحت تاصیر قرار گرفتن نقش حاکمیتی پدر شده است. علاوه براین افزایش سطح سواد و بدست آوردن فرصت های شغلی مناسب موجب خودکفایی اعضای خانواده و وابستگی کمتر ایشان به پدر خانواده گردیده است. اینها مهمترین عوامل کمرنگ شدن فرهنگ پدرسالاری در خانواده های امروزی عراق است^[۸]

جایگاه زن در خانواده عراقی

همانطورکه قبلاً اشاره کردیم عراق از دیرباز شاهد جنگ ها، درگیری ها و تحولات زیادی در گذر زمان بوده است. معمولاً در چنین شرایطی کودکان و زنان بیش از سایر اقشار دچار آسیب می شوند. جنگ ها و درگیری های پی در پی در جامعه عراق، خشونت هایی را برای زنان به همراه داشته است که برخی از این خشونت ها به صورت رسم و عادت درآمده است. در این راستا جامعه عراق تا حدود زیادی به قتل های ناموسی مأنوس شده است. اغلب زنان به طور سنتی در حوزه کشاورزی فعالیت داشته و از نگاه تبعیض آمیز گسترده ای در اجتماع رنج می برند^[۹].

آسیب شناسی خانواده

تبعات جنگ و بیرون کشیده شدن زنان از خانواده

بعد از سقوط نظام صدام در سال 2003 بسیاری از خانواده های عراقی پدران خود را در اثر انفجارها (از جمله مین) و درگیری ها از دست دادند و بدین ترتیب زنان وادار شدند به خارج از منزل بروند و برای امرار معاش خود و خانواده کار کنند. این پدیده موجب ورود موج زیادی از زنان سرپرست خانوار به حوزه کار در جامعه عراق شد. اگرچه چنین پدیده ای در وهله اول از این جهت که زنان را تا حدود زیادی به حقوق، مهارت ها و توانمندی های خود آگاه کرد و میزان اعتماد به نفس ایشان را افزایش داد، ولی در عین حال خلاء بزرگی در خانه ها نیز به همراه داشت، چراکه عدم حضور زنان برای ساعت های طولانی در خانه موجب بروز مشکلات زیادی در زمینه تربیت فرزندان گردید^[۱۰].

معضلات اجتماعی در برابر کودکان

معضلات اجتماعی در برابر کودکان در کشور عراق شامل موارد زیر است:

محرومیت از آموزش یکی از دلایل این امر جابجایی‌های اجباری ناششی از جنگ است؛
کودکان کار. پدیده ای که از تبعات فقر و بی عدالتی است. گفته می شود درحال حاضر بیش از یک میلیون کودک در عراق به کار مشغولند. عراق در زمینه کودکان کار رتبه چهارم در میان کشورهای عربی را داراست^[۱۱]؛
کودک همسری نیز خطری جدی برای دختران زیر هجده سال تلقی می شود. طبق ماده چهل و یک قانون اساسی عراق، دختران بالای 18 سال در عراق می توانند ازدواج کنند.اما با اجازه دادگاه افراد زیر 18 سال نیز می توانند ازدواج کنند^[۱۲]. البته این قانون با مخالفت های گسترده مواجه شده است و از دولت انتظار می رود با چنین قانونی که با بسیاری از توافقنامه های بین المللی درباره حقوق کودکان تعارض دارد را اصلاح کند^[۱۳]؛
شرایط روحی. گزارش های زیادی در رابطه با وضعیت روحی و جسمی نابسامان کودکان عراقی منتشر شده است. در این گزارش ها بر افسردگی و اضطراب کودکان و محرومیت آنها از خدمات آموزشی، بهداشتی و درمانی و غیره تأکید شده است^[۱۴].

اعتیاد

جامعه عراق امروز شاهد افزایش چشمگیر شیوع مصرف مواد مخدر در میان شهروندان است. این پدیده که به صورت روزافزون در حال افزایش است، امنیت را با خطرات جدّی مواجه کرده است و تبعات منفی زیادی را بر آینده جوانان برجای خواهد گذاشت. نهادها و مؤسسات زیادی در راستای مبارزه با مواد مخدّر در عراق پا به عرصه گذاشته اند ولی تاکنون نتوانسته اند به صورت مؤثر با این پدیده مبارزه کنند. بسیاری از کنشگران در این زمینه فقر و بیکاری و افزایش فشارهای روانی را عامل اصلی گرایش افراد به مصرف مواد مخدّر در جامعه عراق می دانند^[۱۵].

نهادها و سازمان های مرتبط با تشکل خانواده

خانواده در عراق به عنوان یک نهاد اجتماعی قدرتمند شاهد حضور ساختارها و نهادهای مردمی و غیر حاکمیتی است که بر این حوزه فعالیت می کنند. از جمله آنها که ریشه در سنت ها و اعتقادات جامعه دارند م یتوان به موارد زیر اشاره کرد:

عشایر و قبایل؛
مساجد و حوزه های علمیه؛
هیئت های مذهبی شیعه و سنی؛

در زمینه سازمان هایی غیر دولتی با جنبه مدرن تر می توان به موارد زیر اشاره کرد:

جمعیه حقوق الانسان العراقی؛
مرکز دیالی للمرأه العراقیه؛
جمعیه حلم الصغار؛
منظمه الطفوله و المستقبل العراقیه؛
منتدی النور العراقیه؛
الجمعیه الهاشمیه لمساعده المعوقین و الآسر لمحتاجه؛
منظمه المرآه و الأم والطفل؛
جمعیه المرأه العراقیه الجدیده؛
الیونیسف فی العراق.

بدون شک خانواده در عراق یکی از نهاد های قدرتمند اجتماعی است که که در دو نوع مختلف سنتی و مدرن با معضلات جدید و بسیار جدی روبرو است . معضلاتی که ناشی از ترکیب ورود تهاجمی مدرنیته به ساختار سنتی جامعه عراق است و در این راستا نهادهای تصمیم گیرنده حاکمیتی که مهم ترین آنها پارلمان عراق و وزارت ورزش و جوانان این کشور به شمار می روند باید برای کاهش این معضلات راهکارهای جدیدتر، علمی تر و متناسب با وضعیت عشایری عراق تدوین نمایند.

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

↑ مجلس النواب. (2011). دستور جمهورية العراق. بغداد: الدائرة الاعلامیة لمجلس النواب العراقي.
↑ فاضل کاظم، حسین الأعرجی. (2016). الأسره فی العراق القدیم فی ضوء النصوص الإدبيه. مجله کليه التربیه جامعه الواسط، ص.332-360.
↑ مؤشرات الدیمغرافیه والسكانیه 2024. (بلا تاریخ). تاریخ الاسترداد 03 12, 2024، من الجهار الإحصاء الرسمی العراقی: https://www.cosit.gov.iq/ar/2013-01-31-08-43-38
↑ عبیر نوری القطان. (2024). قراءه فی قانون تعدیل قانون الاحوال الشخصیه رقم 188لسنه 1959. تم الاسترداد من https://law.uokerbala.edu.iq
↑ حطیم، علی حسین (2012). السلطه الأبویه فی الأسره العراقیه المتغیره. مجله الأستاذ للعلوم الإنسانیه و الاجتماعیه(203)، ص. 1069-1090.
↑ إحسان محمد الحسن. (1985). العائله والقرابه والزواج. بیروت: دار الطلیعه للطباعه والنشر
↑ إحسان محمد الحسن. (1988). التصنیع و تغییر المجنمع. دارالطلیعه للنشر: بیروت.
↑ حطیم، علی حسین (2012). السلطه الأبویه فی الأسره العراقیه المتغیره. مجله الأستاذ للعلوم الإنسانیه و الاجتماعیه(203)، ص.1071.
↑ إبتسام محمد عبدالعامری. (نیسان, 2015). دور المرأه فی بناء المجنمع العراقی بعد عام 2003. مجله الدراسات الدولیه(61)، ص. 340-356.
↑ بتسام محمد عبدالعامری. (نیسان, 2015). دور المرأه فی بناء المجنمع العراقی بعد عام 2003. مجله الدراسات الدولیه(61
↑ العراق فی المرتبه الرابعه عربیاً بعماله الأطفال وتحذیر من تنامی ظاهره "خطیره". (30 10, 2024). تاریخ الاسترداد 05 12, 2024، قابل بازیابی از https://shafaq.com/ar/%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%80%D9%85%D8%B9/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B9%D8%A9
↑ مجلس النواب. (2011). دستور جمهوریه العراق بغداد(25-27)
↑ بشار الهدله. (04 09, 2024). البرلمان العراقه و زواج القاصرات: حقوق القاصرات العراقیات کالمستجیره من الرمضاء بالنار. تم الاسترداد من مؤسسه واشینگتن: https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/albarlman-alraqy-wzwaj-alqasrat-hqwq-alqasrat-alraqyat-kalmstjyrt-mina-alrmdai
↑ عبیر نجم عبدالله الخالدی. (2012). حقوق الطفل فی ظل الازمات المجتمعیه/الطفل العراقی نموذجا. مجله البحوث التربویه و النفسیه(33)، 191-223.
↑ فارس الخیام. ( 2024). أرقام قیاسیه. الكریستال والكبتاغون یغزوان العراق. تم الاسترداد من الجزیره: https://www.aljazeera.net/politics/2024/8/5/

نویسنده مقاله

إسراء قطبی فرد

[1] مجلس النواب. (2011). دستور جمهورية العراق. بغداد: الدائرة الاعلامیة لمجلس النواب العراقي.

[2] فاضل کاظم، حسین الأعرجی. (2016). الأسره فی العراق القدیم فی ضوء النصوص الإدبيه. مجله کليه التربیه جامعه الواسط، ص.332-360.

[3] مؤشرات الدیمغرافیه والسكانیه 2024. (بلا تاریخ). تاریخ الاسترداد 03 12, 2024، من الجهار الإحصاء الرسمی العراقی: https://www.cosit.gov.iq/ar/2013-01-31-08-43-38

[4] عبیر نوری القطان. (2024). قراءه فی قانون تعدیل قانون الاحوال الشخصیه رقم 188لسنه 1959. تم الاسترداد من https://law.uokerbala.edu.iq

[5] حطیم، علی حسین (2012). السلطه الأبویه فی الأسره العراقیه المتغیره. مجله الأستاذ للعلوم الإنسانیه و الاجتماعیه(203)، ص. 1069-1090.

[6] إحسان محمد الحسن. (1985). العائله والقرابه والزواج. بیروت: دار الطلیعه للطباعه والنشر

[7] إحسان محمد الحسن. (1988). التصنیع و تغییر المجنمع. دارالطلیعه للنشر: بیروت.

[8] حطیم، علی حسین (2012). السلطه الأبویه فی الأسره العراقیه المتغیره. مجله الأستاذ للعلوم الإنسانیه و الاجتماعیه(203)، ص.1071.

[9] إبتسام محمد عبدالعامری. (نیسان, 2015). دور المرأه فی بناء المجنمع العراقی بعد عام 2003. مجله الدراسات الدولیه(61)، ص. 340-356.

[10] بتسام محمد عبدالعامری. (نیسان, 2015). دور المرأه فی بناء المجنمع العراقی بعد عام 2003. مجله الدراسات الدولیه(61

[11] العراق فی المرتبه الرابعه عربیاً بعماله الأطفال وتحذیر من تنامی ظاهره "خطیره". (30 10, 2024). تاریخ الاسترداد 05 12, 2024، قابل بازیابی از https://shafaq.com/ar/%D9%85%D8%AC%D8%AA%D9%80%D9%85%D8%B9/%D8%A7%D9%84%D8%B9%D8%B1%D8%A7%D9%82-%D9%81%D9%8A-%D8%A7%D9%84%D9%85%D8%B1%D8%AA%D8%A8%D8%A9-%D8%A7%D9%84%D8%B1%D8%A7%D8%A8%D8%B9%D8%A9

[12] مجلس النواب. (2011). دستور جمهوریه العراق بغداد(25-27)

[13] بشار الهدله. (04 09, 2024). البرلمان العراقه و زواج القاصرات: حقوق القاصرات العراقیات کالمستجیره من الرمضاء بالنار. تم الاسترداد من مؤسسه واشینگتن: https://www.washingtoninstitute.org/ar/policy-analysis/albarlman-alraqy-wzwaj-alqasrat-hqwq-alqasrat-alraqyat-kalmstjyrt-mina-alrmdai

[14] عبیر نجم عبدالله الخالدی. (2012). حقوق الطفل فی ظل الازمات المجتمعیه/الطفل العراقی نموذجا. مجله البحوث التربویه و النفسیه(33)، 191-223.

[15] فارس الخیام. ( 2024). أرقام قیاسیه. الكریستال والكبتاغون یغزوان العراق. تم الاسترداد من الجزیره: https://www.aljazeera.net/politics/2024/8/5/

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

@@ خط ۶۵: / خط ۶۵: @@
 بدون شک خانواده در عراق یکی از نهاد های قدرتمند اجتماعی است که که در دو نوع مختلف سنتی و مدرن با معضلات جدید و بسیار جدی روبرو است . معضلاتی که ناشی از ترکیب ورود تهاجمی مدرنیته به ساختار سنتی جامعه عراق است و در این راستا نهادهای تصمیم گیرنده حاکمیتی که مهم ترین آنها پارلمان عراق و وزارت ورزش و جوانان این کشور به شمار می روند باید برای کاهش این معضلات راهکارهای جدیدتر، علمی تر و متناسب با وضعیت عشایری عراق تدوین نمایند.
+== نیز نگاه کنید به ==
+[[نهاد خانواده ژاپن]]؛ [[نهاد خانواده روسیه]]؛ [[نهاد خانواده کانادا]]؛ [[نهاد خانواده کوبا]]؛ [[نهاد خانواده در مصر]]؛ [[نهاد خانواده تونس]]؛ [[نهاد خانواده افغانستان]]؛ [[نهاد خانواده سنگال]]؛ [[نهاد خانواده فرانسه]]؛ [[نهاد خانواده در مالی]]؛ [[نهاد خانواده سوریه]]؛ [[نهاد خانواده سودان]]؛ [[نهاد خانواده ساحل عاج]]؛ [[نهاد خانواده زیمبابوه]]؛ [[نهاد خانواده اوکراین]]؛ [[نهاد خانواده اسپانیا]]؛ [[نهاد خانواده در اردن]]؛ [[نهاد خانواده اتیوپی]]؛ [[نهاد خانواده سیرالئون]]؛ [[نهاد خانواده قطر]]؛ [[نهاد خانواده لبنان]]؛ [[نهاد خانواده سریلانکا]]؛ [[نهاد خانواده بنگلادش]]؛ [[نهاد خانواده قزاقستان]]؛ [[نهاد خانواده تایلند]]
 == کتابشناسی ==