ساختار و سیاست های آموزشی بنگلادش

دوره‌های مهدکودک و پیش دبستانی

آموزش پیش دبستانی قبل از ورود به دبستان و در سنین زیر 6 سال آغاز می‌شود. معمولا این دوره را به دو مرحله و یا پایه تقسیم کرده‌اند.

مرحله اول مربوط به دوره «مهدکودک» و مرحله دوم مربوط به کودکستان است. سنین دوره اول (مهدکودک) از 3 تا 5 سال و سنین دوره دوم (کودکستان) از 5 تا 6 سال است.

در بعضی از مدارس، تقسیم بندی فوق تاحدودی از نظر سنی تفاوت دارد. مرحله اول از سنین 3 تا 4 سال می‌باشد و دوره دوم (کودکستان) را به دو قسمت، قسمت اول سنین دوره 5 تا 6 سال و قسمت دوم سنین 6 تا 7 سال تقسیم کرده‌اند.

در حال حاضر بیش از 38000 مدرسه ابتدایی دولتی و به همین تعداد مدارس ابتدایی خصوصی وجود دارد. اما متاسفانه معلمینی که در مدارس ابتدایی خصوصی به آموزش و تدریس مشغول هستند، دوره‌های تخصصی مورد نیاز را نگذرانده‌اند و آشنایی لازم با روش‌های صحیح آموزشی ندارند.

در خصوص شهریه اینگونه مدارس نیز باید گفت که نسبت به موفقیت و امکانات و تسهیلات آموزشی در مدارس، دریافت شهریه‌ها متفاوت است.

زمینه برآورد تعداد کودکان در اینگونه مدارس به طور دقیق تا حدودی مشکل است، اما به طور میانگین باید گفت که چنانچه میانگین تعداد دانش آموزان مرحله پیش دبستانی مدارس دولتی را 50 نفر و تعداد مدارس را 38000 باب در نظر بگیریم، حدود دو میلیون و چنانچه حدود 5000 کودکستان در سراسر کشور باشد و هر یک از آن ها حدود 50 نفر دانش آموز داشته باشد (سطح دوره اول کودکستان) ، تعداد آنان حدود 250 هزار نفر خواهد بود. بنابر این سر جمع دانش آموزان در مقطع کودکستان ها حدود 2250000 نفر خواهد بود و تقریبا 24 درصد از جمعیت سنی فوق در اینگونه مدارس مشغول به یادگیری هستند.

در سال 1998 کمیسیون تدوین کتب درسی و برنامه‌های آموزشی، اولین کتاب مخصوص دوره پیش دبستانی را با نام «دخاشونا» (Dekhashona) تهیه و منتشر کرد.

وضعیت سواد و آموزش (شهری وروستایی)

معمولا مدارس ابتدایی به سه بخش قابل تقسیم هستند:

1. «مدارس دولتی»، که حقوق، مزایا، حق بازنشستگی و سایر مزایا از طرف دولت پرداخت می‌شود ونظارت مستقیم بر فعالیت اینگونه مدارس از سوی دولت به عمل می‌آید.

2. «مدارس خصوصی» که در واقع نوع دیگری از مدارس ابتدایی و خصوصی است. در ارتباط با اینگونه مدارس، هیچ گونه کمک و یا مساعدت از طرف دولت به عمل نمی‌آید و هزینه اینگونه مدارس توسط اشخاص مورد نظر که حقوق معلمین را پرداخت می‌کنند، تامین می‌شود.بیشتر اینگونه مدارس که از سوی دولت به رسمیت شناخته شده‌اند، در مناطق شهری فعالیت دارند.

3. «مدارس ابتدایی غیر رسمی» که به صورت کاملا خصوصی در سراسر کشور تاسیس می‌شوند و زیر نظر اشخاص اداری  و دولتی و یا «کمیته مدیریت» اداره می‌شوند. اینگونه مدارس مجموعا 5/16 درصد از کل مدارس ابتدایی را تا سال 1981 تشکیل می‌دادند، هر چند این مدارس شرایط لازم و مناسب مانند مدارس ابتدایی را ندارند واستقبال کمتری از این مدارس به عمل می‌آید.

معمولا طبقه ثروتمند و متمول جامعه بنگلادش، نفوذ اجتماعی بیشتری در بهره‌گیری از امکانات آموزشی را داشته و در کار آموزش فرزندان خود، اطمینان بیشتری دارند. متاسفانه کار آموزش در میان قشر فقیر و بیسواد جامعه روندی معکوس دارد، زیرا این قشر توان لازم مادی ومالی را ندارد و با توجه به اینکه در سطح پایین جایگاه اجتماعی قرار دارد، فرزندان آنان مجبور به ترک تحصیل می‌شوند و در نهایت بار سنگینی بر دوش والدین خود می‌نهند. در جامعه روستایی این مشکل نسبت به جامعه شهری بسیار بیشتر است.

با دارا بودن شرایط مناسب برای ثروتمندان، این امکان وجود دارد که طبقه ثروتمند جامعه برای تعلیم بیشتر فرزندان خود، حتی از معلم‌های خصوصی بهره گیرند و درهر نقطه که اراده کنند، فرزندان آن ها به تحصیل مشغول شوند، اما فرزندان قشر فقیر به ناچار باید درمدارس حداقل دو یا سه نوبتی با امکانات بسیار محدود تحصیل کنند.

فاصله باسوادی درمیان روستاها و شهرها نیز بسیار زیاد است به طوریکه 4/63 درصد مردم شهر باسواد می‌باشند، در حالی که 6/36 درصد از مردم روستاها از نعمت سواد بهره مندند. متخصصین آموزشی، حل مسیله فوق را ایجاد فضای آموزشی مناسب و بالا بردن میزان دستمزد استادان  ذکر کرده‌اند.

مقاطع آموزش عمومی

واقعیت ملموس درکارآیی ضعیف امور آموزشی مردم بنگلادش را در علل مختلفی از جمله عدم کارایی سیستم آموزشی، عدم فضای لازم آموزشی، بالا بودن دستمزد اساتید، عدم امکانات لازم ومفید آموزشی، عدم تحول در برنامه‌های آموزشی وهماهنگی مسایل آموزشی با واقعیت‌های روز جامعه باید جستجو کرد. همچنین دلایل عمده‌ای سبب شده است تا سطح آموزشی مردم این سرزمین، از کارایی و جایگاه لازم برخوردار نشود ومشکلات آن تاحدودی لاینحل باقی بماند.

با درک این واقعیت، دولت بنگلادش یکی از عوامل اصلی بازدارندگی در استفاده از راه‌ها و روش‌های تولیدی را کمبود برنامه‌های آموزشی ذکر کرده است. با عنایت به این واقعیت‌هاست که دولت بنگلادش درچند سال اخیر درکنار برنامه‌های کشاورزی، کنترل جمعیت و تنظیم خانواده، توجه خاصی به آموزش کرده است.

دوره‌های آموزشی در بنگلادش به سه دوره تقسیم می‌شوند:

1- دوره ابتدایی، از سنین 5 سالگی شروع می‌شود و تا کلاس پنجم ادامه می‌یابد. در کنار این مدارس، مدارس خصوصی نیز فعالیت دارند.

2- دوره متوسطه، به دو دوره پنج ساله و دوساله تقسیم می‌شود. در پایان هر دوره امتحان گرفته می‌شود که شمار کمی از دانش‌آموزان در این امتحانات موفق می‌شوند.

3- دوره دانشگاهی، تحصیلات دوره لیسانس سه سال، فوق لیسانس یک سال، پزشکی پنج سال و دندانپزشکی چهار سال می‌باشد.

نظام آموزش عالی

دانشگاه داکا

دانشگاه داکا از قدیمی‌ترین دانشگاه های بنگلادش می‌باشد. فعالیت این دانشگاه که موسسه ای آموزشی است، در سال 1921 آغاز شد. این دانشگاه پس از سال 1946، دانشکده‌ها و کالج‌هایی را تاسیس کرد و زیر پوشش قرار داد. دانشگاه داکا یکی از بزرگ ترین موسسات آموزشی دولتی بنگلادش می‌باشد که در سطح جهانی مطرح و شناخته شده است. این دانشگاه در سیاست کلی کشور نیز تاثیرگذار است به گونه ای که درجریانات سیاسی، دانشجویان این دانشگاه نقش موثری دارند.

تشکلات و مدیریت دانشگاه داکا

1- سنا؛

2- سندیکا؛

3- هییت علمی؛

4- دانشکده‌ها؛

5- کمیته‌های درسی عالی؛

6- کمیته بودجه عمران وبرنامه‌ریزی؛

7- هییت برنامه‌ریزی مطالعات عالی.

سنا عالی ترین هییت تعیین کننده سیاست کلی ودارای بیشترین قدرت است. همه موسسات و هییت های دانشگاه در برابر سنا جوابگو هستند. البته این مسیولیت و نظارت سنا بر دستگاه های دانشگاه غیر مستقیم و کاملا اداری است.

سنای دانشگاه داکا متشکل ازاعضای زیر می‌باشد:

1- رییس دانشگاه؛

2-  نایب رییس دانشگاه؛

3-  مسیول مالی؛

4- تعداد 5 نفر کارمند دولتی که از طرف دولت منصوب شده باشند. ؛

5-  تعداد 5 نفر عضو پارلمان که از طرف رییس مجلس منصوب شده باشند؛

6-   تعداد 5 نفر از شخصیت های علمی که از طرف شیخ الرییس (رییس جمهور) منصوب شوند؛

7-  5 نفر از نمایندگان هییت های پژوهشی که از طرف سندیکا انتخاب شده‌اند؛

8-  5 نفر از روسای دانشکده‌های آزاد که توسط این دانشگاه به رسمیت شناخته شده است. این پنج نفر باید توسط هییت علمی معرفی و تایید شده باشد.

جلسه سالیانه سنا با درخواست رییس دانشگاه در روز معین برگزار می‌شود. البته در صورت اضطراری با حداقل 30 امضاء می‌توانند جلسه سنا را تشکیل دهند.

فعالیت های سنا:

1-  تصویب پیشنهادات سنا در صورتی که با مصوبه سال 1973م مطابقت داشته باشد؛

2- بررسی و تصویب پیشنهادات مربوط به امور مالی و گزارش سالیانه که از طرف سندیکا مطرح شود؛

3- انجام وظایف دیگر، طبق مصوبات دانشگاهی در جلسه سالیانه سنا خزانه‌دار دانشگاه بودجه سال آتی را مطرح می‌کند؛

4- سنا در صورت لزوم و در مورد مقتضی در سندیکا، کمیته ‌ها و ستادها نماینده خود را معرفی می‌کند؛

5- سنا در جلسه‌ای که تحت ریاست نایب رییس دانشگاه و یا رییس سنا برگزار می‌شود، سه نفر را برای ریاست دانشگاه معرفی می‌کند. رییس جمهوری کشور از این سه نفر، یک نفر را برای رییس دانشگاه منصوب می‌کند. هر یک از اعضای سنا در این رای‌گیری برای پیشنهاد رییس دانشگاه حق رای دارند.

سندیکا

سندیکا عالیترین دستگاه اجرایی دانشگاه داکا می‌باشد. سندیکا مشتمل بر افراد ذیل می‌باشد.

1- رییس دانشگاه؛

2- نایب رییس دانشگاه؛

3- دو تن از روسای دانشکده‌ها که توسط هییت علمی معرفی شده باشد؛

4- شش تن ازاساتید دانشگاه که توسط اساتید دانشگاه انتخاب شده باشند؛

5- دو تن ازنمایندگان سنا؛

6- سه نفر از طرف شیخ الرییس (رییس جمهوری کشور) ؛

7- یک نفر ازمقامات دولتی که مقام پایین‌تر از معاون وزیر نباشد.

8- یکی از شهروندان که عضو سنا نیست ولی از طرف سنا برای عضویت سندیکا معرفی شده باشد.

اعضای سندیکا که از میان اساتید دانشگاه منتخب شوند، باید دارای مشخصات زیر باشند:

1- از میان روسای دانشکده‌ها یک نفر؛

2- از میان روسای خوابگاه های دانشگاه یک نفر؛

3- از میان استادان یک نفر؛

4- از میان استادیاران یک نفر؛

5- از میان استادان معاون یک نفر؛

6- از میان معلمان یک نفر.

دوران فعالیت اعضای سندیکا دو سال است. البته تا زمانی که جانشینان بعدی معرفی نشوند، آن ها انجام وظیفه خواهند کرد. مدت زمان فعالیت آن ها از اولین جلسه سندیکا محسوب خواهد شد.

وظایف و اختیارات سندیکا:

مدیریت، کنترل و محافظت دارایی‌ها و امور مالی دانشگاه؛

پذیرفتن پیشنهادات کمیته مالی؛

تقدیم گزارشات سالیان پیش هییت مدیره دانشگاه‌های کشور و مطرح کردن گزارشات در مورد نیازهای مالی؛

تصویب اصول وسیاست های انتصاب استاد یااستادیار و یا کارمندان دانشگاه؛

تایید و صدور مجوز برای دانشکده‌ها و یا موسسات آموزشی خارج از دانشگاه و یا لغو مجوزهای قبلی،؛ پذیرفتن همه نوع عطایای مالی از طرف دانشگاه و مسیولیت انتقال دارایی‌ها؛

برگزاری امتحانات دانشگاهی تشخیص علمی دپارتمان ها؛

امضای همه نوع قرارداد از طرف دانشگاه؛

تدوین سیاست های جزیی طبق دستورالعمل های کلی دانشگاه.

هییت علمی دانشگاه

هییت علمی بالاترین تصمیم گیرنده پیرامون فعالیت های آموزشی دانشگاه می‌باشد. این ارگان در داخل دانشگاه براساس قوانین، دستورات و اصول کلی دانشگاه برنامه‌های درسی، حفظ استانداردهای علمی و امتحانات و نظارت کلی آموزشی را بر عهده دارد. هییت علمی در کار آموزش نقش مشاور سندیکا را ایفا می‌کند. سیاستگذاری در مورد بورسیه‌ها، جوایز و مدال ها، نمایشگاه علمی، انتصاب ممتحن طبق گزارشات دانشکده‌ها، مدیریت کتابخانه‌های دانشگاه، تشکیل دانشکده‌ها، تعیین وظایف آن دانشکده‌ها، تدارک برنامه‌های پژوهشی دانشگاه، تهیه گزارش به منظور پژوهش های مربوط به استخدام نیرو، و...بر عهده این هییت است.

اعضای هییت علمی

1- رییس دانشگاه؛

2- نایب رییس دانشگاه؛

3- روسای دانشکده‌ها؛

4- روسا و استادان دپارتمان ها؛

5- مدیران انستیتوهای دانشگاه وکتابدار دانشگاه؛

10 تن از روسای دانشکده‌های خارج از دانشگاه که از طرف رییس جمهوری معرفی شده باشد و10 تن دیگر از قشرهای مختلف جامعه، تا اینکه هییت علمی از نمایندگی قشرهای علمی و آموزشی گوناگون برخوردار باشد.

علاوه بر اعضای فوق‌الذکر عده‌ای به صورت انتخابی و یا به صورت انتصابی عضویت دارند که در ادامه بیان می کنیم:

سه نفر استاد و یا استادیار؛

سه تن از معلمین که در سطح استاد و یا استادیار باشند.

استادان و معلمان با رای خود اعضای فوق را انتخاب می‌کنند.

اعضای هییت علمی که با سمت خاصی عضویت دارند، تا دو سال عضویت آنان محفوظ خواهد بود. البته تا وقتی که جانشین آنان انتخاب نشود عضویت آن ها ادامه خواهد داشت. اعضایی که به عنوان استاد، استادیار، رییس دپارتمان و ... عضویت دارند، تا زمانی که در جایگاه خود باقی هستند، عضویت آن ها در هییت علمی محفوظ خواهد بود.

رییس دانشگاه در صورت لزوم و یا طبق درخواست بیست نفر از اعضای هییت علمی جلسه هییت علمی را تشکیل می‌دهد.

در صورتی که 50 نفر درجلسه حضور پیدا کنند، جلسه رسمیت خواهدیافت. در غیاب رییس دانشگاه، یک نفر از روسای دانشکده‌ها و یا خوابگاه ها ریاست جلسه را بر عهده خواهد داشت.

از میان سه ارگان مهم دانشگاه داکا شامل سنا، سندیکا و هییت علمی، سنا بالاترین ارگان حراست از اصول و قوانین است وکلیه ارگان ها وموسسات دانشگاه درمورد فعالیت خود نزد سنا مسیول هستند.

سندیکا بالاترین ارگان اجرایی و مدیریتی دانشگاه می‌باشد. مسیولیت اجرای اصول و مصوبات دانشگاه نیز، بر عهده سندیکا می‌باشد.

هییت علمی در واقع وظایف تخصصی را بر عهده دارد، لذا وظیفه تدوین و اجرای کلیه اصول و قوانین مربوط به آموزش و تعلیم بر عهده هییت علمی است.

دانشگاه داکا در حال حاضر جمعا دارای 9 دانشکده با مجموع 40 بخش (دپارتمان) است که عبارت اند از:

دانشکده علوم انسانی

1. بخش بنگالی؛

2. بخش زبان شناسی؛

3. بخش سرود، هنر و تاتر؛

4. بخش انگلیسی؛

5. بخش عربی؛

6. بخش معارف اسلامی؛

7. بخش فارسی؛    

8. بخش تاریخ؛

9. بخش فرهنگ وتاریخ اسلام؛

10. بخش فلسفه؛

11. بخش خبرنگاری و روابط عمومی؛

12. بخش علوم کتابخانه و آمار؛

13. بخش زبانهای سنسکریت و پالی؛

14. بخش اردو.

دانشکده علوم

15. بخش علوم فیزیک؛

16. بخش علوم کامپیوتری؛

17. بخش الکترونیکی و فیزیکی (کاربردی) عملی؛

18. بخش آمار؛

19. بخش شیمی؛

20. بخش مهندسی شیمیایی و شیمیایی کاربردی؛

21. بخش جغرافیا و محیط زیست؛

22. بخش زمین شناسی؛

23. بخش هندسه؛

دانشکده حقوق

24. بخش حقوق؛

دانشکده علوم اجتماعی

25. بخش اقتصاد؛

26. بخش علوم سیاسی؛

27. بخش علوم اجتماعی؛

28. بخش باستان شناسی؛

29. بخش روابط بین‌الملل؛

30. بخش مدیریت؛

دانشکده علم الحیات

31. بخش گیاه شناسی؛

32. بخش زیست شناسی؛

33. بخش بیو شیمیایی؛

34. بخش علوم هسته‌ای؛

35. بخش روان شناسی؛

دانشکده آموزش های تجارتی

36. بخش مدیریت؛

37. بخش علوم حسابرسی؛

38. بخش بازاریابی؛

39. بخش بانک وامور مالی؛

بخش دارویی

40. بخش دارویی.

نیز نگاه کنید به

ساختار و سیاست های آموزشی کانادا؛ ساختار و سیاست های آموزشی روسیه؛ ساختار و سیاست های آموزشی افغانستان؛ ساختار و سیاست های آموزشی تونس؛ ساختار و سیاست های آموزشی ژاپن؛ ساختار و سیاست های آموزشی کوبا؛ ساختار و سیاست های آموزشی لبنان؛ ساختار و سیاست های آموزشی مصر؛ ساختار و سیاست های آموزشی سنگال؛ ساختار و سیاست های آموزشی آرژانتین؛ ساختار و سیاست های آموزشی فرانسه؛ ساختار و سیاست های آموزشی مالی؛ ساختار و سیاست های آموزشی سودان؛ ساختار و سیاست های آموزشی ساحل عاج؛ ساختار و سیاست های آموزشی زیمبابوه؛ ساختار و سیاست های آموزشی تایلند؛ ساختار و سیاست های آموزشی اوکراین؛ ساختار و سیاست های آموزشی اسپانیا؛ ساختار و سیاست های آموزشی اردن؛ ساختار و سیاست های آموزشی اتیوپی؛ ساختار و سیاست های آموزشی سیرالئون؛ ساختار و سیاست های آموزشی قطر