تجربیات و نوآوریهای اردن در زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی
تجربیات و نوآوریها
زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی اردن، تجربیات و نوآوریهای قابل توجهی را ایجاد کرده است که ظرفیت کشورر اردن را برای انطباق با فناوری و پیاده سازی فناوری های نوین، علیرغم محدودیتهای منابع رایج در اقتصادهای کوچک در حال توسعه، نشان میدهد.
دولت الکترونیک و خدمات دیجیتال
اردن در اجرای دولت الکترونیکی پیشگام منطقهای بوده است و پلتفرم سند دسترسی یکپارچه به خدمات دولتی را فراهم میکند. شهروندان میتوانند از طریق کانالهای دیجیتالی به خدماتی از جمله اسناد وضعیت مدنی، ثبت وسایل نقلیه، مجوز کسب و کار و گواهینامههای مختلف دسترسی داشته باشند و نیاز به مراجعه حضوری به ادارات دولتی را کاهش دهند. این پلتفرم اصول طراحی کاربر محور را به نمایش میگذارد و به ضریب های پذیرش قابل توجهی، به ویژه در بین شهروندان جوانتر و باسواد دیجیتالی، دست یافته است (وزارت اقتصاد دیجیتال و کارآفرینی، ۲۰۲۲). پاسخ دولت به همهگیری کووید-۱۹، باعث شد که تحول دیجیتالی در کشور تسریع شود و این مسئله باعث استقرار سریع پلتفرمهایی برای نظارت بر سلامت، مجوز سفر و ثبت نام واکسیناسیون در کشور شد. پلتفرم امان.جو[1] که در طول همهگیری کووید 19 راهاندازی شد و ظرفیت دولت را برای توسعه و استقرار سریع راهکارهای دیجیتالی برای مدیریت بحران را به تصویر کشیده است. این تجربیات نشان دهنده تلاشهای اخیر دولت برای ارتقای قابلیتها و انعطافپذیری دیجیتالی دولت است.
فناوری اطلاعات و ارتباطات و موفقیت در صادرات
بخش فناوری اطلاعات و ارتباطات( آی.سی.تی) اردن در صادرات خدمات و ارائه راهکارها به بازارهای منطقهای به موفقیت، دست یافته است. شرکتهایی از جمله موضوع، یک پلتفرم محتوای زبان عربی، پایگاه کاربری قابل توجهی را در سراسر جهان عرب ایجاد کردهاند. تاتام گیمز[2]، با تمرکز بر بازیهای موبایلی به زبان عربی، عناوین موفقی از بازی های موبایلی را منتشر کرده است که با ترجیحات فرهنگی عربی سازگار شدهاند و میلیونها بار دانلود شدهاند. این سرمایهگذاریها نشان میدهد که کارآفرینان اردنی میتوانند کسبوکارهای دیجیتالی مقیاسپذیر را برای خدمت به بازارهای منطقهای و بینالمللی ایجاد کنند(تاتام گیمز، 2025).
برونسپاری فرآیندهای تجاری(بی.پی.اُ.)[3]، به عنوان یک خدمت صادراتی مهم ظهور کرده است. اردن قراردادهایی را از شرکتهای بینالمللی جذب کرده که به دنبال پشتیبانی مشتریان به زبان عربی، پردازش دادهها و خدمات فنی هستند. ترکیب نیروی کار ماهر و چند زبانه، هزینههای رقابتی و زیرساختهای قابل اعتماد، اردن را به عنوان یک مقصد جذاب برای برونسپاری فرآیندهای تجاری معرفی کرده است(ویلانوئوا[4]، 2024).
فینتک و پرداختهای دیجیتال
بخش مالی اردن شاهد نوآوری در پرداختهای دیجیتالی و راهحلهای فینتک بوده است. خدمات کیف پول موبایلی، از جمله کلیک[5] - یک سیستم پرداخت فوری که انتقال بین بانکی از طریق شماره موبایل را امکانپذیر میکند- به طور گستردهای مورد استفاده قرار گرفته و تراکنشهای بدون پول نقد و شمول مالی را تسهیل کرده است(شرکت پرداخت و تسویه اردن[6]، 2025).
بانک مرکزی اردن[7] رویکردی پیشرو در تنظیم مقررات فینتک اتخاذ کرده و یک محیط آزمایشی نظارتی ایجاد کرده است که به شرکتها اجازه میدهد محصولات مالی نوآورانه را در شرایط کنترلشده قبل از عرضه کامل به بازار آزمایش کنند (بانک مرکزی اردن، 2021). پلتفرمهای وامدهی دیجیتالی برای ارائه دسترسی اعتباری جایگزین برای افراد و کسبوکارهای کوچکی که به طور سنتی توسط بانکهای متعارف خدمات کافی دریافت نمیکنند، ظهور کردهاند. این پلتفرمها از تجزیه و تحلیل دادهها و روشهای نمرهدهی اعتباری جایگزین برای ارزیابی اعتبار و تصمیمگیری در مورد وامدهی استفاده میکنند و در عین مدیریت ریسک، دسترسی مالی را گسترش میدهند.
فناوری آموزشی
مؤسسات آموزشی رویکردهای یادگیری مبتنی بر فناوری را اتخاذ کردهاند و دانشگاهها سیستمهای مدیریت یادگیری، دورههای آنلاین و منابع دیجیتالی را پیادهسازی کردهاند. تغییرات آموزشی ناشی از همهگیری کووید 19 به سمت یادگیری از راه دور، پذیرش این فناوری را تسریع کرد و هم فرصتها و هم چالشها را در ارائه آموزش دیجیتالی/ الکترونیکی را نیز آشکار کرد. استارتآپهای بسیاری، راهحلهای فناوری آموزشی که به نیازهای بازار محلی پرداخته اند را توسعه دادهاند. از جمله این استارآپ ها می توان به پلتفرمهای یادگیری زبان عربی، ابزارهای آمادگی آزمون و سیستمهای مدیریت مدرسه، اشاره کرد( یونسکو، 2025).
بنیاد ملکه رانیا برای آموزش و توسعه[8]، از نوآوری های آموزشی حمایت کرده و از ابتکاراتی که از فناوری برای بهبود نتایج یادگیری، توسعه حرفهای معلمان و عدالت آموزشی استفاده میکنند، پشتیبانی میکند. برنامهها بر ادغام متفکرانه فناوری در آموزش متمرکز بودهاند، به جای فقط دنبال کردن پذیرش فناوری به خاطر خود فناوری، متمرکز بوده اند(بنیاد ملکه رانیا، 2017).
ابتکارات شهر هوشمند
تلاشهایی برای پیادهسازی راهحلهای شهر هوشمند در امان و سایر مراکز شهری انجام شده است که بر مدیریت ترافیک، مدیریت پسماند، بهرهوری انرژی و ارائه خدمات عمومی متمرکز است. در حالی که تحول جامع شهر هوشمند همچنان در اردن آرمانی و در سطح آرزو است، پروژههای آزمایشی در اردن در حال انجام است تا امکانپذیری این کار را بررسی و تجربیات یادگیری را پیاده سازی کند. دولت اردن، مشارکت با فروشندگان بینالمللی فناوری، دسترسی به پلتفرمها و تخصصها در زمینه طراحی و معماری شهر هوشمند را فراهم کرده است، اگرچه تأمین مالی پایدار و عملیات بلندمدت آن همچنان یک چالش اساسی دولت است(وزارت اقتصاد دیجیتال و کارآفرینی، ۲۰۲۲).
نوآوری در مراقبتهای بهداشتی
ارائهدهندگان مراقبتهای بهداشتی، پلتفرمهای پزشکی از راه دور، پروندههای الکترونیکی سلامت و ابزارهای تشخیصی مبتنی بر هوش مصنوعی را پیادهسازی کردهاند. مرکز سرطان ملک حسین[9] در خط مقدم پذیرش فناوریهای پیشرفته پزشکی، از جمله کاربردهای هوش مصنوعی برای تشخیص سرطان و برنامهریزی درمان بوده است. همهگیری کووید 19، پذیرش پزشکی از راه دور را تسریع کرد و تعدیلات نظارتی مشاورههای از راه دور و نسخههای الکترونیکی را امکانپذیر کرد. در حالی که نوآوری در سلامت دیجیتالی در اردن می تواند امیدوارکننده باشد، چالشهایی از جمله قابلیت همکاری، حریم خصوصی دادهها و دسترسی عادلانه نیازمند توجه مستمر است(تمیمی و همکاران[10]، 2024).
چالشها و چشمانداز آینده
با وجود پیشرفتها، زیست بوم فضای مجازی و هوش مصنوعی اردن با چالشهایی روبرو است که توسعه آن را محدود کرده و نیازمند توجه راهبردی است. تهدیدات امنیت سایبری همچنان در حال تحول هستند و نیازمند سرمایهگذاری مداوم در قابلیتهای دفاعی و آگاهیبخشی میباشند. شکافهای سواد دیجیتال، به ویژه در میان بزرگسالان مسنتر و جمعیت روستایی، مزایای تحول دیجیتال را محدود کرده و خطر ایجاد شکافهای دیجیتالی را افزایش میدهد که نابرابریهای موجود را تشدید میکند. محدودیتهای اقتصادی، از جمله بیکاری بالای جوانان و فشارهای مالی، بر توانایی دولت برای سرمایهگذاری در زیرساختهای دیجیتالی و برنامهها تأثیر میگذارد. بازار کوچک داخلی، پتانسیل شرکتهای فناوری اردنی را برای دستیابی به مقیاس در داخل کشور محدود میکند و مستلزم راهبردهای توسعه منطقهای و بینالمللی است که با چالشهای خاص خود از جمله رقابت و موانع دسترسی به بازار روبرو هستند.
[1] Aman.jo
[2] Tamatem Games
[3] . Business process outsourcing (BPO)
[4] Anthony Villanueva
[5] CliQ
[6] The Jordan Payments and Clearing Company( JoPACC)
[7] . The Central Bank of Jordan
[8] The Queen Rania Foundation for Education and Development
[9] The King Hussein Cancer Center
[10] Tamimi, A., Al-Abbadi, M., Tamimi, I. et al