رشد جمعیت در سوریه

رشد جمعیت در سوریه شامل نرخ باروری و عوامل موثر بر آن، پیش‌بینی‌های بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری، روند شهرنشینی و چالش‌های فضایی است که در ذیل شرح داده شده است:

نرخ باروری و عوامل مؤثر بر آن

در آغاز قرن بیست‌و‌یکم، نرخ باروری در سوریه در سطحی نسبتاً بالا قرار داشت؛ به‌طوری‌که در سال ۲۰۰۰، میانگین تعداد فرزندان به‌ازای هر زن حدود ۳.۸ گزارش شده است^[۱]. این رقم را می‌توان بازتابی از ساختار سنتی خانواده، نقش اقتصادی فرزندان در معیشت خانوار، و محدودیت‌های موجود در دسترسی به خدمات تنظیم خانواده در بسیاری از مناطق دانست. در چنین زمینه‌ای، فرزندآوری نه‌تنها یک انتخاب فرهنگی، بلکه بخشی از راهبرد بقا برای خانواده‌های سوری محسوب می‌شد.

با گذشت زمان و به‌ویژه در پی تحولات سیاسی و اجتماعی ناشی از جنگ داخلی، این شاخص دستخوش تغییرات قابل‌توجهی شده است. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۵، نرخ باروری به حدود ۲.۷ فرزند به‌ازای هر زن کاهش یافته است^[۲].

این کاهش را می‌توان نتیجه‌ی مجموعه‌ای از عوامل دانست که هم‌زمان در سطوح فردی خانوادگی، و ساختاری عمل کرده‌اند^[۳]؛ از جمله:

پیامدهای مستقیم و غیرمستقیم جنگ داخلی، از جمله ناامنی، آوارگی، و فروپاشی خدمات عمومی؛
مهاجرت گسترده و تغییر در الگوهای زندگی و اشتغال؛
افزایش سطح آگاهی عمومی نسبت به سلامت باروری و نقش زنان در جامعه؛
بهبود نسبی در دسترسی به خدمات بهداشتی، آموزشی، و مشاوره‌ای، هرچند هنوز با محدودیت‌های جدی مواجه است.

با وجود این کاهش، نرخ باروری سوریه همچنان بالاتر از میانگین جهانی (حدود ۲.۴) باقی مانده است^[۴]. این وضعیت، ضرورت تدوین سیاست‌های جامع در حوزه‌ی تنظیم خانواده، ارتقای سلامت مادران و کودکان، و تقویت زیرساخت‌های بهداشتی را برجسته می‌سازد^[۵] . همچنین، توجه به تفاوت‌های منطقه‌ای و فرهنگی در سیاست‌گذاری جمعیتی، برای دستیابی به نتایج پایدار، امری حیاتی خواهد بود.

پیش‌بینی‌های بلندمدت جمعیتی و پیامدهای ساختاری

بر اساس برآوردهای جمعیتی، در صورت تحقق ثبات نسبی سیاسی و اقتصادی، جمعیت سوریه تا سال ۲۰۷۵ ممکن است به حدود 43 میلیون نفر برسد^[۶]. این رشد بالقوه، در شرایطی رخ خواهد داد که نرخ باروری در حال کاهش است، اما هم‌زمان عواملی چون بازگشت تدریجی آوارگان و افزایش امید به زندگی، به رشد جمعیت کمک می‌کنند. بر اساس داده‌های سازمان ملل، امید به زندگی در سوریه در سال ۲۰۲۵ حدود ۷۳ سال تخمین زده شده است، که نشان‌دهنده‌ی بهبود نسبی در شاخص‌های سلامت عمومی است^[۷].

تحولات پیش‌رو در ساختار جمعیتی کشور، پیامدهای چندلایه‌ای در پی خواهد داشت. از یک‌سو، انتظار می‌رود نسبت سالمندان (افراد بالای ۶۵ سال) به‌طور چشمگیری افزایش یابد، و از سوی دیگر، سهم جمعیت جوان به‌تدریج کاهش پیدا کند^[۸]. این تغییرات، نه‌تنها بر بازار کار و نظام آموزشی تأثیر خواهد گذاشت، بلکه فشار مضاعفی بر نظام بازنشستگی، خدمات درمانی، و سیاست‌های رفاهی وارد خواهد کرد. در چنین شرایطی، برنامه‌ریزی دقیق و آینده‌نگر در حوزه‌های زیر ضروری است:

تأمین منابع انسانی و مالی برای پاسخ‌گویی به نیازهای جمعیت سالمند؛
توسعه زیرساخت‌های درمانی، مراقبتی، و توان‌بخشی؛
ایجاد فرصت‌های شغلی متناسب با ترکیب سنی و مهارتی جمعیت؛

بدون چنین مداخلاتی، تغییرات جمعیتی می‌تواند به نابرابری‌های اجتماعی، بحران‌های اقتصادی، و تضعیف انسجام ملی منجر شود^[۹].

روند شهرنشینی و چالش‌های فضایی

در کنار تحولات جمعیتی، روند شهرنشینی نیز یکی از مؤلفه‌های کلیدی در تحلیل آینده‌ی سوریه محسوب می‌شود. جنگ داخلی، مهاجرت داخلی، و تمرکز منابع در شهرهای بزرگ موجب شده‌اند که جمعیت شهری به‌طور قابل‌توجهی افزایش یابد. بر اساس داده‌های سال ۲۰۲۳، حدود ۵۷.۴٪ جمعیت کشور در مناطق شهری زندگی می‌کردند^[۱۰]، که نسبت به دهه‌های گذشته رشد چشمگیری را نشان می‌دهد.

این روند، پیامدهای فضایی و اجتماعی متعددی در پی دارد^[۱۱]. از جمله:

افزایش فشار بر زیرساخت‌های شهری، از جمله مسکن، حمل‌ونقل، آب، برق، و خدمات عمومی؛
گسترش سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشینی، به‌ویژه در اطراف شهرهای بزرگ؛
کاهش جمعیت روستایی و تهدید امنیت غذایی ناشی از افت تولیدات کشاورزی.

در چنین زمینه‌ای، مدیریت روند شهرنشینی نیازمند سیاست‌گذاری چندسطحی و هماهنگ است. توسعه متوازن شهری و روستایی، بازسازی مناطق آسیب‌دیده، و توزیع عادلانه منابع و خدمات، از جمله راهبردهای کلیدی برای جلوگیری از تمرکز بیش‌ازحد و نابرابری‌های فضایی خواهند بود^[۱۲].

نیز نگاه کنید به

کتابشناسی

↑ International Labour Organization. (2025, March 4). Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future, Available for https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future
↑ International Organization for Migration. (2024, November). From displacement to empowerment: Regional approach – internal version, Available forhttps://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf
↑ International Organization for Migration. (2025, June). Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5, Available for https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf
↑ International Trade Centre. (2023). Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas, available for https://www.intracen.org/country/syria
↑ Khalaf, R. (2015). Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict. Syria Studies, 7(3), 37–72, Available for https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218
↑ MacroTrends. (2025). Syria Fertility Rate 1950–2025, Available for https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate
↑ Maigne, J. (2025, May 19). Syrians heading home find few of the basics needed to survive. United Nations News, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431
↑ Minority Rights Group International. (2024). Syria, Available for https://minorityrights.org/country/syria/
↑ Milestone Localization. (2024). Modern Standard Arabic, Available for https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/
↑ Paksoy, E. E. (2025). Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity. Academia.edu, Available for https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity
↑ PopulationPyramid.net. (2025). Population density: Syrian Arab Republic (2050), Available for https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/
↑ PopulationPyramid.net. (2025). Syria - 2075 population pyramid, Available for https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075

نویسنده مقاله

نرگس شکوری

[1] International Labour Organization. (2025, March 4). Voices of Syrian youth: Overcoming labour market challenges and building a future, Available for https://www.ilo.org/resource/article/voices-syrian-youth-overcoming-labour-market-challenges-and-building-future

[2] International Organization for Migration. (2024, November). From displacement to empowerment: Regional approach – internal version, Available forhttps://syria.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1151/files/documents/2024-11/from-displacement-to-empowerment-regional-approach-internal-version.pdf

[3] International Organization for Migration. (2025, June). Syrian Arab Republic: Population mobility and baseline assessment – Round 5, Available for https://dtm.iom.int/sites/g/files/tmzbdl1461/files/reports/Syria%20Baseline%20R5_June_2025.pdf

[4] International Trade Centre. (2023). Syria: Trade and Economic Activities in Coastal Areas, available for https://www.intracen.org/country/syria

[5] Khalaf, R. (2015). Governance without government in Syria: Civil society and state building during conflict. Syria Studies, 7(3), 37–72, Available for https://ojs.st-andrews.ac.uk/index.php/syria/article/view/1218

[6] MacroTrends. (2025). Syria Fertility Rate 1950–2025, Available for https://www.macrotrends.net/global-metrics/countries/SYR/syria/fertility-rate

[7] Maigne, J. (2025, May 19). Syrians heading home find few of the basics needed to survive. United Nations News, Available for https://news.un.org/en/story/2025/05/1163431

[8] Minority Rights Group International. (2024). Syria, Available for https://minorityrights.org/country/syria/

[9] Milestone Localization. (2024). Modern Standard Arabic, Available for https://www.milestoneloc.com/modern-standard-arabic/

[10] Paksoy, E. E. (2025). Post-war education in Syria: Challenges, reforms, and cultural diversity. Academia.edu, Available for https://www.academia.edu/127463751/Post_War_Education_in_Syria_Challenges_Reforms_and_Cultural_Diversity

[11] PopulationPyramid.net. (2025). Population density: Syrian Arab Republic (2050), Available for https://www.populationpyramid.net/population-density/syrian-arab-republic/2050/

[12] PopulationPyramid.net. (2025). Syria - 2075 population pyramid, Available for https://www.populationpyramid.net/pl/syria/2075

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]