رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سودان

رسانه در سودان

سابقه روزنامه‌نگاری در سودان بیش از یکصد سال است. در سال 1899م. (1278 هـ.ش) نخستین نشریه سودانی به نام «الغازیتة السّودانیّة» به‌طور رسمی ‌منتشر شده و پس از ‌اندکی در همان سال «الغازیتة العسکریة» انتشار یافته است.

اوّلین نشریه غیردولتی در سال 1902م. (1281هـ.ش) منتشر شده و در سال 1935م. (1314هـ.ش) نخستین روزنامه با نام «جریدة النّیل» و پس از آن «جریدة السّودان» انتشار یافته است.

گسترش فعالیت‌های مطبوعاتی در سودان، با تحوّلات سیاسی و اجتماعی ‌ این سرزمین ارتباط داشته است. بعد از انتشار نوشته‌های محمّد احمد المهدی[i] در دوران استعمار، روزنامه «السّودان» و پس از آن «رائد السّودان» انتشار یافته است و در سال 1919م. (1298هـ.ش) «حضارة السّودان»، نخستین روزنامه ملّی ‌این کشور، به سردبیری حسین شریف، منتشر شده است. در حقیقت «حضارة السّودان»، نشریه‌ای دولتی بود که تنها اخبار حاکمان و دستگاه‌های حکومتی را چاپ می‌کرد و به رویدادهای اجتماعی، نمی‌پرداخت.

انقلاب‌های بورژوازی، وقوع جنگ جهانی اوّل در دهه دوم قرن بیستم، اعلام اصول ویلسون، انقلاب‌های سوسیالیستی، جنبش‌های آزادی‌بخش ملّی، گسترش مبارزات ضد استعماری و تحوّلات اقتصادی، آثار و پیامدهایی را در کشورهای مختلف از جمله سودان داشتند. به دنبال‌ این تحوّلات جهانی، در سودان هم، مانند بسیاری از کشورهای دیگر، گروه‌ها و تشکّل‌های گوناگونی، با دیدگاه‌های طرفداران نظام سرمایه‌داری، هواداران نظام سوسیالیستی و سنّت گرایان، پدیدار شدند و با پیشرفت‌هایی که در عرصه مطبوعات حاصل شده بود، با فعالیت‌های گسترده مطبوعاتی، به تقابل با یکدیگر پرداختند. پس از مدّتی، انجمن‌ها و گروه‌های ادبی و فرهنگی نیز تشکیل شدند و با گسترش ‌ این تشکّل‌ها، انتشار نشریاتی که ـ به‌جای گزارش‌دهی از اقدامات مقامات بلندپایه ـ به بحران‌های کشور در زمینه‌های مختلف بپردازند، بیش از پیش ضرورت یافت. از سوی دیگر، با عنایت به ضرورتِ ساماندهی امور نشریات متعدّد و متنوّعی که در کشور منتشر می‌شدند، نخستین قانون مطبوعات، در سال 1930م. (1309هـ.ش) به تصویب رسید.

در دهه 1320هـ.ش با گسترش جنبش‌های کارگری، اعم از صنفی و سیاسی، اتّحادیه‌ها، انجمن‌ها و جمعیّت‌های مختلفی تأسیس شدند و به تدریج دامنه مبارزات استقلال‌طلبانه و ضد‌استعماری گسترده‌تر شد. اتّحادیه روزنامه نگاران سودان هم در سال 1946م. (برابر با 1325هـ.ش) تأسیس گردید و در مبارزات استقلال طلبانه سودان، نقش مؤثری‌ایفا کرد.

از زمان استقلال سودان در سال 1956م. (1335هـ.ش) تاکنون، بر تعداد نشریات‌ این کشور افزوده شده است. براساس گزارش وزارت اطّلاع رسانی جمهوری سودان در سال 2011م. (1390هـ.ش) پنجاه و دو روزنامه سیاسی، اجتماعی یا ورزشی به زبان عربی و یک روزنامه به زبان انگلیسی منتشر شده است. در همان سال 364 مجلّه تخصّصی در سراسر کشور یا برخی استان‌ها، توسط بخش‌های مختلف دولتی و غیر‌دولتی منتشر شده‌‌اند. اسامی‌ و مشخّصات برخی از مهم‌ترین نشریات سودان، به شرح زیر است:

روزنامه‌های سیاسی

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
صحیفة الإنتباهه	www.alintibaha.sd
المجهر السیاس ی	http://almeghar.com/news/index.1.html
الأهرام الیومیّة	http://www.alahramsd.com/
آخر لحظة	http://www.akhirlahza.sd/akhir/
السّودانی	http://www.alsudani.sd/news/
صحیفة الصحافة	http://www.alsahafasd.net
صحیفة الرأی العام	www.rayaam.info	مستقل
ألوان	http://www.alwansd.com/
صحیفة أخبار الیوم السّودانیة	www.akhbaralyoumsd.net
صحیفة الجریدة	https://www.aljarida.com/
صحیفة الوطن السّودانیّة	www.alwatansudan.com
سودان ویژن «Sudan Vision»	www.sudanvisiondaily.com	مستقل و انگلیسی زبان
الوفاق
صحیفة الأیام	www.alayaam.net	مستقل
صحیفة الحرّة
سیتیزن «The Citizen»		انگلیسی زبان
صحیفة الخرطوم	www.khartoumnewspaper.com
صحیفة الوحدة	www.alwahada.com	مستقل

روزنامه‌های سیاسی

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
صحیفة القوات المسلحة	www.algwat.net
صحیفة اخبار السّودان الیومیة	www.sudailynews.com
صحیفة الانباء	www.alanbaa.info
صحیفة الحوار السّودانیة	www.elhewaar.net
صحیفة السّودان الدولیة والهویّة الجامعة	www.alsudani.info
صحیفة الشّارع السیاسى	www.sharisiasi.com
صحیفة المُحرِّر	www.almuharrir.com
صحیفة الاتّحادى	www.sudani.net
صحیفة المیدان	www.midan.net
رأی الشّعب
إیلاف
الحیاة
المائدة

روزنامه‌های اجتماعی

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
صحیفة الدّار السّودانیة	www.aldarsd.net
صحیفة حكایات
صحیفة قلب الشّارع
صحیفة نبض الكاریكاتیر

روزنامه‌های ورزشی

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
صحیفة المشاهد	www.mushahid.net
صحیفة قوون	www.goansport.net
صحیفة الكابتن الرّیاضیّة	www.alcaptain.com
صحیفة الصّدی الرّیاضیّة	www.alsadda.net
سودان سوكر	www.sudansoccer.net

روزنامه‌های الکترونیکی

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
سودانایل«Sudanile»	www.sudanile.com
سودان سفارى	www.sudansafary.net	ویژه اخبار دارفور
صحیفة نــون الإلكترونیة
صحیفة الأسرة والمجتمع	www.sudanwomen.net
صحیفة الرؤیة الإلكترونیة	www.arruiacenter.net
صوت النّیل	www.soutelneel.com
أركامانى	www.arkamani.org	ویژه مردم شناسی و آثار باستانی سودان
الموسوعة السّودانیة للأحكام والسّوابق القضائیة	www.sjprecedents.org	دانشنامه احکام و سوابق قضائی سودان

روزنامه‌های ویژه آگهی‌های تبلیغاتی

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
جریدة الممتازة	www.almumtaza.com
جریدة لهـاولـه	www.lahalaho.com
جریدة الوسیط	www.ewaseet.com
جریدة إنتشار	www.entisharـsd.com
جریدة الإعلانیة
جریدة موبایل تیك

 مجلّات تخصّصی

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
سودان‌تریبیون«Sudan Tribune»	www.sudantribune.com
مجلة الدراویش	www.addaraweesh.co.uk
خارطوم مانیتور«Khartoum Monitor»	www.khartoummonitor.net
مجلّة الحیاة العلمیة	www.alhayamag.com
مجلة الشّراع	www.sudanmagazine.com
صوت السّودان الحُر	www.alـnafitha.com
مجلة المیدان	www.midan.net
مجلّة اطفال السّودان	www.nilekids.net
مجلّة عازه	aaza.20m.com
مجلّة النّافـذة
مجلّة حبابكم

مجلّات کودکان

نام روزنامه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
مجلّة اطفال السّودان	www.nilekids.net
مجلّة عازه	http://www.aaza.20m.com/
مجلّة الشّرطی الصّغیر
مجلّة الصّباح
مجلة الصّبیات

قانون مطبوعات

نخستین قانون مطبوعات سودان، در دوران استعمار، در سال 1930م. (1309 هـ.ش) به تصویب رسید و پس از استقلال هم، اوّلین قانون ملّی مطبوعات، در سال 1973م. (1352هـ.ش) تصویب شده است. در آخرین «قانون مطبوعات و رسانه‌ها»، مصوّب سال 2009م. (1388هـ.ش) بیش از پیش بر آزادی مطبوعات و رسانه‌ها تأکید شده است.

در اصل (39) قانون اساسی جمهوری سودان، مصوّب سال 2005م. (1384 هـ.ش)، با تصریح بر آزادی مطبوعات و رسانه‌ها، چنین آمده است:

1. همه هموطنان از آزادی بیان برخوردارند و اطّلاعات مورد نظر خود را می‌توانند در مطبوعات و رسانه‌ها منتشر کنند.

2. دولت، آزادی مطبوعات و رسانه‌ها را براساس قوانین و مقرّرات جامعه مردم سالار، تضمین می‌کند.

3. همه رسانه‌ها باید اخلاق رسانه‌ای را رعایت کنند و از انتشار مطالب بر ضد ادیان، نژادها، قبایل یا فرهنگ جامعه خودداری کنند و از خشونت طلبی و جنگ طلبی بپرهیزند.

در ماده (5) قانون مطبوعات و رسانه‌های سودان، مصوّب سال 2009م. (1388هـ.ش) نیز، بر آزادی مطبوعات و رسانه‌ها، تصریح شده است.

طبق ماده (6) همین قانون، «شورای ملّی مطبوعات و رسانه‌ها»، زیر نظر نهاد ریاست جمهوری فعالیت می‌کند. براساس ماده (9) قانون مذکور، «شورای ملّی مطبوعات و رسانه‌ها»، دارای بیست و یک عضو، به شرح زیر است:

- شش نفر پیشنهادی معاون اوّل ریاست جمهوری که احکام خود را از سوی رئیس‌جمهور دریافت می‌کنند. یکی از‌ این شش نفر، دبیر کلی شورا را بر عهده می‌گیرد.

- هشت نفر نم ایندگان خبرنگار آنکه از طریق مجمع عمومی ‌اتّحادیه خبرنگاران، انتخاب می‌شوند.

- پنج نفر به انتخاب مجلس ملّی سودان.

- دو نفر نم اینده از طرف ناشران، چاپخانه‌داران و توزیع کنندگان.

دوره فعالیت «شورای ملّی مطبوعات و رسانه‌ها» چهار سال است و دفتر مرکزی آن در شهر خارطوم قرار دارد. برخی اختیارات و وظایف‌ این شورا، براساس ماده (8) قانون مطبوعات و رسانه‌ها، به شرح زیر است:

- تعیین ملاک‌ها و شرایط شناسایی خبرنگاران، با هماهنگی اتّحادیه عمومی خبرنگاران

- اعطای کمک‌های لازم برای تسهیل و گسترش فعالیت‌های مؤسسات رسانه‌ای

- اظهار نظر درباره شکایت‌هایی که علیه مطبوعات و رسانه‌ها مطرح می‌شود.

رادیو

نخستین شبکه رادیویی سودان را انگلیس در سال 1940م. (1319هـ.ش) در شهر اُم دُرمان، توسط انگلیس تأسیس کرد. هدف اصلی از تأسیس‌ این رادیو، در دوران جنگ جهانی دوّم، آن بود که مردم سودان را از توافق با آلمان بر حذر دارد. رادیو اُم دُرمان، کار خود را با برنامه‌ای به مدّت نیم ساعت در روز آغاز کرد. برنامه‌ای که شامل تلاوت‌ آیاتی از قرآن کریم، بخش خبری کوتاه، یک ترانه مصری و یک ترانه سودانی بود. در سال 1942م. (1321هـ.ش) برنامه‌های رادیو اُم دُرمان، برای تبلیغ اهداف استعمارگران، از نیم ساعت به یک ساعت افزایش یافت.

بخش برون‌مرزی رادیو سودان، برنامه‌هایی را به زبان‌های مختلف، به‌ویژه انگلیسی، فرانسه، هوسا، سواحیلی و امهری پخش می‌کند. امروزه در استان‌های مختلف سودان شبکه‌های رادیویی استانی فعالیت دارند.

در سال 2011م. (1390هـ.ش) رادیو و تلویزیون ملّی سودان، شش شبکه رادیویی سراسری و شانزده شبکه رادیویی استانی را تحت نظر داشته است. علاوه‌بر‌ این‌ها، چهارده شبکه رادیویی خصوصی هم کشور فعالیت دارند. مهم‌ترین شبکه‌های رادیویی سودان، عبارت‌اند از:

· رادیو سودان«إذاعة السّودانیة»، به نشانی‌ اینترنتی زیر:

http://www.sudanradio.info/Arabic

· رادیو قرآن «إذاعة القرآن»

· رادیو وادی النّیل«إذاعة وادی النّیل»، به نشانی‌ اینترنتی زیر:

http://wadi.sudanradio.info/index.php

· رادیو امّت«إذاعة الأمّة»، به نشانی‌ اینترنتی زیر:

http://www.sudanradio.info/media/umma

· رادیو صلح و دوستی «إذاعة السّلام»

· اف ام 100

· رادیو استان نهر النّیل «إذاعة نهر النیل»

· رادیو استان شمالی «إذاعة الولایة الشمالیة»

· رادیو استان کُردُفان شمالی «إذاعة شمال كردفان»

· رادیو استان القضارف «إذاعة القضارف»

· رادیو استان نیل سفید «إذاعة النیل الابیض»

· رادیو ورزشی 104 «الاذاعة الریاضیة 104»

· رادیو استان بحر احمر «إذاعة البحرالاحمر»

· رادیو استان کَسَلا «إذاعة كَسَلا»

· رادیو غرب کُردُفان «إذاعة غرب كردفان»

· رادیو استان سنّار «إذاعة سنار»

· رادیو استان دارفور جنوبی «إذاعة جنوب دارفور» .

تلویزیون

تلویزیون جمهوری سودان در سال 1962م. (1341هـ.ش) به‌صورت آزمایشی و موقّت در شهر اُم دُرمان، واقع در استان خارطوم، فعالیت خود را آغاز کرد. در آن زمان تصاویر‌ این تلویزیون فقط تا مسافت 40 کیلومتر قابل دریافت بود. به عبارت دیگر، تنها ساکنان پایتخت سه‌گانه سودان ـ خارطوم، اُم دُرمان و خارطوم بحری ـ می‌توانستند برنامه‌های آن را مشاهده کنند. یک سال بعد، دولت آلمان، دستگاه‌ها و تجهیزات نوینی را برای پخش برنامه‌های سیاسی و ورزشی، به تلویزیون سودان هدیه کرد. از آن پس تلویزیون ملّی سودان، علاوه‌بر افزایش زمان پخش برنامه‌ها، مناطق گسترده‌تری را تحت پوشش خود قرار داد. تلویزیون سودان، علاوه‌بر اخبار داخلی و خارجی، برنامه‌های گوناگونی را، با موضوعات اجتماعی، فرهنگی، هنری و ورزشی پخش می‌کند.

تلویزیون ملّی سودان، در ده سال نخست، فقط از پایتخت ‌ این کشور پخش می‌شد ولی از سال 1972م. (1351هـ.ش) اقدامات اوّلیه برای راه ‌اندازی شیکه‌های استانی صورت پذیرفت. در همان سال، نخستین فرستنده تلویزیونی استانی، به نام تلویزیون الجزیره، در شهر «وَد مدنی»، مرکز استان الجزیره راه ‌اندازی شد. دومین فرستنده تلویزیونی استانی سودان در سال 1976م. (1355هـ.ش) در شهر «عَطبَره»، واقع در استان «نهر النّیل» راه ‌اندازی شد.

تلویزیون ملّی سودان، از سال 1991م. (1370هـ.ش) از تجهیزات پخش ماهواره‌ای و ‌ اینترنتی، برخوردار شده است. از آن زمان تاکنون، بر تعداد فرستنده‌های رادیویی و تلویزیونی در همه استان‌های سودان افزوده شده است. علاوه‌بر ‌ این چندین شبکه تلویزیون ماهواره‌ای در جمهوری سودان راه ‌اندازی شده‌اند.

براساس گزارش وزارت اطّلاع رسانی جمهوری سودان در سال 2011م. (1390هـ.ش) رادیو و تلویزیون ملّی سودان، یک شبکه تلویزیونی سراسری و نوزده شبکه تلویزیونی استانی را تحت نظر داشته است. در همان سال، شش شبکه تلویزیونی خصوصی هم کشور فعّال بوده ‌اند. مهم‌ترین شبکه‌های تلویزیونی ماهواره‌ای در جمهوری سودان عبارت‌اند از:

نام شبکه	نشانی پایگاه‌ اینترنتی	ملاحظات
تلویزیون ملّی سودان	http://www.sudantv.net	التّلفزیون السّودانی
شبکه تلویزیونی نیل آبی	http://bnile.tv	قناة النّیل الأزرق
شبکه تلویزیونی الشّروق	http://www.ashorooq.net	قناة الشّروق الفضائیة
کانال ماهواره‌ای کَسَلا	http://listentosudan.com/sudasite	قناة كسلا الفضائیة

شبكه‌های ماهواره‌ای

همان‌گونه که در قسمت‌های پیشین اشاره شد، چند شبکه رادیو و تلویزیونی دولتی و خصوصی سودان، برنامه‌های خود را با استفاده از ماهواره‌هایی مانند «عربسَت» و «نایلسَت» پخش می‌کنند و اغلب آنها نیز، دارای پایگاه‌های‌ اینترنتی هستند. علاقه‌مندان به برنامه‌های این شبکه‌ها در کشورهای مختلف جهان، می‌توانند برنامه‌های مورد نظر خود را از طریق شبکه‌ اینترنت دریافت کنند. نشانی پایگاه‌های‌ اینترنتی شبکه‌های مذکور در بخش‌های پیشین ذکر شده است.

خبرگزاری

تنها خبرگزاری رسمی‌ و دولتی سودان، به نام «وكالة السّودان للأنباء» (Sudan News Agency) در سال 1971م. (1350هـ.ش) کار خود را با انتشار اخبار به زبان‌های عربی و انگلیسی آغاز کرد.

خبرگزاری سودان (سونا)، وظیفه جمع آوری اخبار و اطّلاعات نوشتاری، شنیداری و دیداری در داخل سودان و خارج از آن، پردازش و انتشار آنها با استفاده از فناوری‌های نوین و خدمت به منافع ملّی سودان در داخل و خارج از کشور را، برعهده دارد. امروزه، خدمات خبرگزاری سودان، در نقاط مختلف جهان از طریق شبکه‌ اینترنت، قابل دریافت است. ‌ این خبرگزاری از سال 2010م. (1389هـ.ش) خدمت رسانی ویدئویی را نیز، به خدمات خود افزوده است. بنابر این، خدمات خبرگزاری سونا شامل سه گروه زیر است.

• ارائه متن نوشتاری اخبار و گزارش‌ها

• ارائه مستندات صوتی اخبار و گزارش‌ها

• ارائه مستندات تصویری اخبار و گزارش‌ها

خبرگزاری سودان (سونا)، خبرنگاران و گزارشگرانی را در پانزده استان کشور دارد و خدمات خود را به‌طور شبانه روزی ارائه می‌کند.‌ این خبرگزاری، بیست و سه (23) گزارشگر هم در کشورهای مختلف اعم از اروپایی، آسیایی، آفریقایی وعربی دارد. ‌ این خبرگزاری، علاوه‌بر عضویت در تشکّل‌های مربوط به خبرگزاری‌های عربی و آفریقایی، برای تبادل اطّلاعات و اخبار، بیش از پنجاه (50) قرارداد همکاری دوجانبه با خبرگزاری‌های منطقه‌ای و بین المللی، امضاء کرده است. نشانی پایگاه اینترنتی خبرگزاری سودان (سونا) چنین است: https://suna-sd.net/en

اینترنت

براساس گزارش منتشر شده از سوی وزارت اطّلاع رسانی جمهوری سودان، آمار و اطّلاعات مربوط به بهره‌برداری از شبکه ‌ اینترنت در سال 2011م. (1390هـ.ش) به شرح زیر بوده است:

• تعداد کاربران‌ اینترنت: 000/050/11 نفر

• طول شبکه فیبر نوری: 615/16 کیلومتر

• نسبت مناطق تحت پوشش شبکه‌ها به مساحت کل کشور: 8/65 درصد

• نسبت دسترسی مردم به شبکه‌ها: 90 درصد از کل جمعیّت

• نسبت مناطق روستایی تحت پوشش: 66 درصد

• کد ‌اینترنتی بین المللی: .sd .

کتاب

بسیاری از نویسندگان، ناشران و متخصّصان چاپ و نشر، بر‌ این باورند که صنعت چاپ و نشر در جمهوری سودان، با مشکلات متعددی روبه‌روست و وضعیت چندان مناسبی ندارد. معمولاً، کتاب‌های سودانی، کیفیت چاپ خیلی خوبی ندارند. هزینه‌های سنگین تولید و توزیع کتاب، بالا بودن قیمت آن، مالیات‌هایی که برای اقلام موردنیاز در صنعت چاپ، مانند کاغذ، فیلم و زینک وضع شده، کمبود نیروی انسانی متخصّص و نداشتن شبکه توزیع مناسب در سراسر کشور، برخی از مشکلات صنعت چاپ و نشر سودان به‌شمار می‌روند.

عثمان شنقر، معاون دبیر کل «اتّحادیه نویسندگان سودان» (اتحاد الكتّاب السّودانیین) در مصاحبه با روزنامه الإنتباهة، مورخ 12 مارس 2013م. (21 اسفند ماه 1391هـ.ش) اظهار داشته است که هزینه‌های چاپ کتاب در سودان، نسبت به کشورهای دیگر مانند مصر، لبنان و سوریه، بیشتر است.

معاون دبیر کل «اتّحادیه نویسندگان سودان»، افزوده است: «حدود 15 ناشر خصوصی در سودان فعالیت دارند که اغلب آنان هم، کتاب‌های خود را در خارج از سودان چاپ می‌کنند».

در نهمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب خارطوم، که از تاریخ یکم تا دوازدهم سپتامبر 2013م. (دهم تا بیست ویکم آذر ماه 1392هـ.ش) برگزار شد، جمعاً یکصد و چهل و چهار ناشر داخلی و خارجی شرکت کرده بودند. نمایشگاه، ناشرانی از کشورهای مختلف مانند جمهوری اسلامی ایران ، مصر، قطر، سوریه،‌ترکیه، عمّان و بعضی از سازمان‌های بین‌المللی از جمله سازمان ملل متّحد، حضور داشتند.

کارشناسان چاپ و نشر در جمهوری سودان، معتقدند که برای معرفی فرهنگ ملّی سودان به مردم جهان، باید بودجه خاصّی برای انتشار کتاب‌هایی با موضوعات فرهنگی، اختصاص داده شود و مبتکران سودانی باید از سوی مراکز دولتی و خصوصی مورد حمایت قرار گیرند تا کشور، به جایگاه شایسته خود در فرهنگ اسلامی‌و عربی دست یابد.

ارتباطات

بخش ارتباطات مخابراتی در جمهوری سودان، از جمله بخش‌هایی است که از فناوری‌های نوین، بهره‌برداری کرده است. سودان، نخستین کشور آفریقایی و دومین کشور در منطقه خاورمیانه است که در آن ارائه خدمات نسل سوم اُپراتورهای تلفن همراه، از سال 2010م. (1389هـ.ش) فراگیر شده است. سه شرکت مخابراتی اصلی در سودان عبارت‌اند از: «زین»، «سودانی» و«ام تی ان»(MTN).

در سال 2011م. (1390هـ.ش) آمار و اطّلاعات مربوط به میزان استفاده از شبکه‌های مخابراتی به شرح زیر بوده است:

تعداد مشترکان تلفن ثابت: 684/544 مشترک

تعداد دارندگان تلفن همراه: 502/369/17 نفر

نسبت دارندگان تلفن همراه به کل جمعیّت (افراد بالاتر از پانزده سال): 2/68 درصد

کد بین‌المللی تلفن سودان (00249) است..

نیز نگاه کنید

رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی آرژانتین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اتیوپی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اردن؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اسپانیا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی افغانستان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی اوکراین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تایلند؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی تونس؛رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی روسیه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی زیمبابوه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی چین؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ژاپن؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کوبا؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی فرانسه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مالی؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی ساحل عاج؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سیرالئون؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی لبنان؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی مصر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی سوریه؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی قطر؛ رسانه‌ها و وسائل ارتباط جمعی کانادا

پاورقی

[i] رهبر مبارزات ضد استعماری، در سال های 89ـ1881م. (68ـ1260هـ.ش)