نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن: تفاوت میان نسخه‌ها

از دانشنامه ملل
بدون خلاصۀ ویرایش
 
(۴ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد)
خط ۱: خط ۱:
'''نهادها و سازمان‌هاي فرهنگي دولتي و غير دولتي'''
نهادها و سازمان‌های فرهنگی دولتی و غیر دولتی


به طور کلي مؤسسات فرهنگي اردن در انواع ذيل خلاصه مي‌شوند:
به طور کلی مؤسسات فرهنگی [[اردن]] در انواع ذیل خلاصه می‌شوند:


1.مؤسسات فرهنگي رسمي
* مؤسسات فرهنگی رسمی؛
* مؤسسات فرهنگی غیررسمی؛
* مؤسسات فکری<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 272-271</ref>.


2.مؤسسات فرهنگي غيررسمي
==== مؤسسات فرهنگی رسمی‌ ====


3.مؤسسات فکري (3)
===== وزارت فرهنگ =====
چنان که آمد اولین بار در سال 1988 به منظور شناساندن تمدن عربی اسلامی، احیاء میراث قومی‌ در علوم و فنون و آداب، توجه به هنرمندان و نویسندگان و ادیبان و تشویق آنان، ایجاد مراکز فرهنگی و هنری و نظارت بر آن‌ها، حمایت از حرکت نشر و تالیف، ایجاد موزه‌های تاریخی و مردمی‌ و باستان شناسی، ایجاد کتابخانه و نظارت بر آنان و... تأسیس شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20</ref>. این وزارت خانه تلاش زیادی در جهت نشر کتاب و مجلات و اجرای نمایش‌ها، ایجاد کتابخانه‌های تخصصی، حمایت از نویسندگان و ادیبان، شرکت در سمینارها و همایش‌های مختلف، توجه به میراث فرهنگی، حمایت از انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگی و مراکز و اتحادیه‌ها به عمل آورده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23</ref>.


'''5-2-1 مؤسسات فرهنگي رسمي'''‌
===== وزارت آموزش و پرورش =====
کشور [[اردن]] در ابتدای تأسیس امارت شرقی (1921)، شاهد جنبش بزرگی در زمینه آموزش بود و برنامه‌های بسیاری در زمینه آموزش، تأسیس مدارس ابتدایی و دبیرستان اجرا کرد ولی وزارت آموزش و پرورش این کشور، در سال 1940 تأسیس شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23</ref>. این وزارت خانه در مناسبت‌های مختلف ملی و دینی در راه اندازی برنامه‌های فرهنگی و تفریحی شرکت و جشنواره‌ها و جشن‌های جمعی برپا می‌کند. مدارس در این برنامه مشارکت فعالی دارند. در زمان اتمام تحصیلات دانشجویان نیز جشن فارغ التحصیلی برپا می‌کند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 24</ref>. برای توضیحات بیشتر به فصل مربوطه مراجعه شود.


''•'' وزارت فرهنگ چنان که آمد اولين بار در سال 1988 به منظور شناساندن تمدن عربي اسلامي، احياء ميراث قومي‌در علوم و فنون و آداب، توجه به هنرمندان و نويسندگان و اديبان و تشويق آنان، ايجاد مراکز فرهنگي و هنري و نظارت بر آنها، حمايت از حرکت نشر و تاليف، ايجاد موزه‌هاي تاريخي و مردمي‌و باستان شناسي، ايجاد کتابخانه و نظارت بر آنان و... تأسيس شد.(4)
===== وزارت آموزش عالی =====
قانون [[آموزش عالی اردن]] در سال 1985 به تصویب رسید. این وزارت خانه کلیه اختیارات مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی را در اختیار دارد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 28</ref>. اهداف این وزارتخانه عبارت است از ساختن هموطنان مومن، دارای روحیه مسئولیت پذیری، دنبال کننده مسائل انسانی و ارزش‌ها و توسعه آن‌ها، عالم به علوم و مهارت‌ها و معارف و نیز تربیت افراد متخصص، ایجاد مشارکت و همکاری بین مؤسسات آموزش عالی و سایر مؤسسات و...<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 43</ref> ‌. این وزارتخانه سعی در گسترش به کارگیری زبان عربی، تألیف و ترجمه بر اساس آن، یادگیری حداقل یک زبان خارجی برای آگاهی از دستاوردهای سایر کشورها، امضای توافقنامه‌های مختلف در زمینه آموزش عالی، تبادل معلومات به ویژه با کشورهای عربی و سایر کشورها، شرکت در همایش‌های ملی و بین‌المللی مربوط به آموزش عالی، ارسال نمایندگان، پذیرش نمایندگان خارجی، و آماده سازی و اجرای پروژه‌های مرتبط دارد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45</ref>.


اين وزارت خانه تلاش زيادي در جهت نشر کتاب و مجلات و اجراي نمايش‌ها، ايجاد کتابخانه‌هاي تخصصي، حمايت از نويسندگان و اديبان، شرکت در سمينارها و همايش‌هاي مختلف، توجه به ميراث فرهنگي، حمايت از انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگي و مراکز و اتحاديه‌ها به عمل آورده است.(5)
===== وزارت گردشگری و آثار باستانی =====
اداره گردشگری در سال 1953 با هدف توسعه اماکن سیاحتی و تنظیم فعالیت‌های گردشگری تأسیس شد. در ابتدای تأسیس، بخشی از وزارت اقتصاد و صنعت و تجارت به شمار می‌رفت که در سال 1960 به صورت یک اداره مستقل شروع به فعالیت نمود و در سال 1967 به وزارتخانه تبدیل شد. در ابتدا، اداره باستان شناسی نیز بخشی از آن بود، اما به تدریج جدا شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45</ref>.


''•'' وزارت آموزش و پرورش: کشور اردن در ابتداي تأسيس امارت شرقي (1921)، شاهد جنبش بزرگي در زمينه آموزش بود و برنامه''‌''هاي بسياري در زمينه آموزش، تأسيس مدارس ابتدايي و دبيرستان اجرا کرد ولي وزارت آموزش و پرورش اين کشور، در سال 1940 تأسيس شد. (6)
گردشگری نقش مهمی ‌را در توسعه اقتصادی از طریق سهم بالای آن در درآمد ملی اردن ایفا می‌کند. در سال 1990 میزان این درآمد به حدود 7/116 میلیون دینار رسید. این وزارتخانه، اماکن تفریحی و گردشگری بسیاری را در مناطق مختلف اردن به ویژه در عجلون و جبل نیبو ایجاد کرده است؛ از جمله مدرسه میناکاری که با هزینه 300 هزار دینار تأسیس شده است و منزل ملک عبدالله در شهر معان که با نوسازی، به یک موزه تاریخی برای علاقه‌مندان تبدیل شده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 46</ref>.


اين وزارت خانه در مناسبت‌هاي مختلف ملي و ديني در راه اندازي برنامه''‌''هاي فرهنگي و تفريحي شرکت و جشنواره‌ها و جشن‌هاي جمعي برپا مي‌کند. مدارس در اين برنامه مشارکت فعالي دارند. در زمان اتمام تحصيلات  دانشجويان نيز جشن فارغ التحصيلي برپا مي‌کند.(7) براي توضيحات بيشتر به فصل مربوطه مراجعه شود.
===== اداره آثار باستانی =====
قانون تأسیس اداره باستان شناسی در جهت حفظ آثار باستانی، در سال 1923 صادر شد و در سال 1925 با حفظ و نگهداری این آثار در جرش و در قلعه اسلامی ‌در کرک آغاز شد. در سال 1936 «لانکستر‌هاردنگ» به سمت مفتش آثار باستانی بخش شرقی [[اردن]] منصوب گشت و در سال 1948 مسئولیت منطقه وسیعی از فلسطین نیز به وی واگذار شد. وی توانست بخش زیادی از آثار باستانی بخش شرقی [[اردن]] را کشف کند و به ضبط و تصویر برساند. در سال 1951 موزه‌ای در قلعه برای نشان دادن آثار عصر سنگ تا عصر اسلامی ‌افتتاح شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص57</ref>.


''•'' وزارت آموزش عالي: قانون آموزش عالي اردن در سال 1985 به تصويب رسيد. اين وزارت خانه کليه اختيارات مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشي را در اختيار دارد. (8)
===== وزارت تبلیغات و رسانه‌های [[اردن]] =====
وزارت تبلیغات و رسانه‌های [[اردن]] در سال 1964 تأسیس شد. در ابتدا، نام آن وزارت فرهنگ و تبلیغات بود برطبق قانون سال 1978 سازمان‌های تلویزیون، رادیو، اداره چاپ و نشر، خبرگزاری [[اردن]] تحت نظارت آن فعالیت می‌کردند. اهداف این وزارتخانه عبارت است از:


اهداف اين وزارتخانه عبارت است از ساختن هموطنان مومن، داراي روحيه مسئوليت پذيري، دنبال کننده مسائل انساني و ارزش‌ها و توسعه آنها، عالم به علوم و مهارت‌ها و معارف و نيز تربيت افراد متخصص، ايجاد مشارکت و همکاري بين مؤسسات آموزش عالي و ساير مؤسسات و... .(9)
* برنامه‌ریزی و آگاه سازی فکری در کشور و ترسیم سیاست‌های عمومی‌ ادارات و مؤسسات رسمی‌ تبلیغاتی و نظارت بر آن‌ها؛
* تنظیم فعالیت‌های تبلیغاتی و فکری مؤسسات تحت نظارت خود بر اساس ایمان به خداوند و حقیقت‌گویی و تأکید بر ارزش‌های اخلاقی؛
* یجاد حس وطن دوستی و افتخار به آن و تأکید بر ارزش‌هایی چون عدالت و مساوات و...<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 60</ref>.


اين وزارتخانه سعي در گسترش به كارگيري زبان عربي، تأليف و ترجمه بر اساس آن، يادگيري حداقل يک زبان خارجي براي آگاهي از دستاوردهاي ساير کشورها، امضاي توافقنامه''‌''هاي مختلف در زمينه آموزش عالي، تبادل معلومات به ويژه با کشورهاي عربي و ساير کشورها، شركت در همايش''‌''هاي ملي و بين المللي مربوط به آموزش عالي، ارسال نمايندگان، پذيرش نمايندگان خارجي، و آماده سازي و اجراي پروژه''‌''های مرتبط دارد.(10)
===== اداره چاپ و نشر =====
قانون چاپ و نشر در سال 1993 صادر شد، و ماده 3 آن تأکید دارد که کلیه مطبوعات اردنی دارای آزادی هستند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 63</ref>. اداره چاپ و نشر، قدیمی‌ترین اداره وزارت تبلیغات و رسانه‌ها محسوب می‌شود. این اداره، در سال 1946 در زمان استقلال [[اردن|کشور اردن]] تأسیس شد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 79</ref>. وظایف این اداره عبارت‌اند از: حفظ و نگهداری و مرمت آثار باستانی با روش‌های علمی‌ و هنری، جلوگیری از نابودی آن‌ها، ثبت آن‌ها، نشر فرهنگ آثار باستانی، تأسیس مؤسسات و موزه‌ها در شهرهای مختلف و شناساندن اهمیت این آثار<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 82</ref>.


''•'' وزارت گردشگري و آثار باستاني: اداره گردشگري در سال 1953 با هدف توسعه اماکن سياحتي و تنظيم فعاليت''‌''هاي گردشگري تأسيس شد. در ابتداي تأسيس، بخشي از وزارت اقتصاد و صنعت و تجارت به شمار مي‌رفت که در سال 1960 به صورت يک اداره مستقل شروع به فعاليت نمود و در سال 1967 به وزارتخانه تبديل شد. در ابتدا، اداره باستان شناسي نيز بخشي از آن بود، اما به تدريج جدا شد. (11)
===== وزارت جوانان =====
وزارت جوانان کار خود را از سال 1966 آغاز نمود و هدف آن توجه به جوانان و امور آن‌ها، ایجاد روح مسئولیت و ساختن جوانان مؤمن و نیرومند بود<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 83</ref>. وزارت جوانان تاکنون سلسله برنامه‌های فرهنگی، کنفرانس‌ها و نمایش‌های زیادی برای جوانان برگزار کرده و کتاب‌ها و مجلات بسیاری زیادی به چاپ رسانده و برنامه‌های متنوعی برای جوانان اردنی که در 22 کشور خارجی تحصیل می‌کنند فراهم دیده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 64</ref>.


گردشگري نقش مهمي ‌را در توسعه اقتصادي از طريق سهم بالاي آن در درآمد ملي اردن ايفا مي‌کند. در سال 1990 ميزان اين درآمد به حدود 7/116 ميليون دينار رسيد. اين وزارتخانه، اماکن تفريحي و گردشگري بسياري را در مناطق مختلف  اردن به ويژه در عجلون و جبل نيبو ايجاد کرده است؛ از جمله مدرسه ميناکاري که با هزينه 300 هزار دينار تأسيس شده است و منزل ملک عبدالله در شهر معان که با نوسازي، به يک موزه تاريخي براي علاقه‌مندان تبديل شده است.(12)
===== وزارت اوقاف و امور و مقدسات اسلامی =====
از زمان تأسیس امارت شرقی [[اردن]]، توجه و اهتمام زیادی به اوقاف اسلامی‌ معطوف شد. در این راستا قانون تأسیس وزارت اوقاف اسلامی‌ در سال 1280 هجری قمری صادر شد. اهداف این وزارتخانه عبارت‌اند از:


''•'' اداره آثار باستاني: قانون تأسيس اداره باستان شناسي در جهت حفظ آثار باستاني، در سال 1923 صادر شد و در سال 1925 با حفظ و نگهداري اين آثار در جرش و  در قلعه اسلامي ‌در کرک آغاز شد.
* محافظت از مساجد و اموال اوقاف و حفظ و ترمیم آن‌ها؛
* توجه به توسعه مساجد برای ادای رسالت اسلامی ‌آن؛
* پرورش روحیه فداکاری و جهاد و ایثار در میان مردم؛
* پرورش اخلاق اسلامی؛


در سال 1936 «لانکستر‌هاردنگ» به سمت مفتش آثار باستاني بخش شرقي اردن منصوب گشت و در سال 1948 مسئوليت منطقه وسيعي از فلسطين نيز به وي واگذار شد. وي توانست بخش زيادي از آثار باستاني بخش شرقي اردن را کشف کند و به ضبط و تصوير برساند. در سال 1951 موزه اي در قلعه براي نشان دادن آثار عصر سنگ تا عصر اسلامي ‌افتتاح شد. (13)
* حمایت از فعالیت‌های اسلامی، آموزش دینی، ایجاد مؤسسات، مراکز دینی، مدارس حفظ قرآن، محافظت از میراث اسلامی ‌و نشر فرهنگ اسلامی<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 101</ref>.


''•'' وزارت تبليغات و رسانه‌هاي اردن در سال 1964 تأسيس شد. در ابتدا، نام آن وزارت فرهنگ و تبليغات بود برطبق قانون سال 1978 سازمان''‌''هاي تلويزيون، راديو، اداره چاپ و نشر، خبرگزاري اردن تحت نظارت آن فعاليت مي''‌''کردند.
این وزارت خانه فعالیت‌ها و اهداف خود را از طرق زیر پیگیری می‌کند:


اهداف اين وزارت خانه عبارت است از:
* تهیه کادر مجرب متشکل از خطیبان، مدرسین و معلمین و واعظان؛
* ایجاد مراکز مرتبط در جامعه؛
* دارالقرآن‌ها و دبیرستان‌های تخصصی و مراکز فرهنگی اسلامی‌؛
* شناساندن تمدن اسلامی؛
* تقویت زبان عربی و...<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 107</ref>.


  - برنامه ريزي و آگاه سازي فکري در کشور و ترسيم سياست‌هاي عمومي‌ادارات و مؤسسات رسمي‌تبليغاتي و نظارت بر آنها
این وزارتخانه در هر مسجد یک کتابخانه مخصوص فرهنگ اسلامی‌ و دارالقرآن دایر و مجله مخصوص «هدی الاسلام» را در جهت اهداف خود منتشر کرده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113</ref>. و دارای دو چاپخانه در شهرهای قدس و عمان است، که در آن‌ها قرآن، مجله، تقویم سالانه، آموزش‌های حج و کتاب‌های مدرسه به چاپ می‌رسد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113</ref>. حفظ و مراقبت و ترمیم «مسجد الاقصی» و قبه «الصخرة المشرفــة» بر عهده وزارت اوقاف [[اردن]] است که برای ترمیم این قبه حدود ده‌میلیون‌دینار هزینه شده است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 114</ref>.


- تنظيم فعاليت‌هاي تبليغاتي و فکري مؤسسات تحت نظارت خود بر اساس ايمان به خداوند و حقیقت ‌گويي و تأکيد بر ارزش‌هاي اخلاقي
==== مؤسسات فرهنگی غیر رسمی ====
مؤسسات فرهنگی غیر رسمی‌ عمدتاً انجمن‌های فرهنگی فعال در [[اردن]] می‌باشند که از زمان برپایی دولت پادشاهی اردن آغاز به کار کرده‌اند که بیشتر آن‌ها در شهرهای بزرگ قرار دارند؛ مهم‌ترین این انجمن‌ها، انجمن امیرعبدالله است که گروهی از ادیبان و شاعران [[سوریه]]، عراق، [[لبنان]] و [[اردن]] در آن فعالیت می‌کنند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 115</ref>. از دیگر انجمن‌های فرهنگی [[اردن]] می‌توان بدین شرح نام برد؛ انجمن «هومنتمن» در عمان تأسیس در سال 1946، انجمن «الشباب الریاضی» در سال 1946، انجمن «الاهلی» در سال 1944، انجمن «الجزیرة» در سال 1947، انجمن «الجیل الجدید» در سال 1950، انجمن «خریجی الجامعــة الامیرکیــة»، انجمن «الاسرة البیضاء»، انجمن «الشابات المسیحیات»؛ بیشتر این انجمن‌ها در دو شهر سلط و اربد مستقرند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 116</ref>. علاوه بر این انجمن‌ها مؤسسات فرهنگی غیررسمی دیگری نیز در [[اردن]] وجود دارد که اهم آن‌ها عبارت‌اند از:


-ايجاد حس وطن دوستي و افتخار به آن و تأکيد بر ارزشهايي چون عدالت و مساوات و.... (14)
===== گروه کتابخانه‌های [[اردن]] =====
گروه کتابخانه‌های [[اردن]] که در سال 1965 تأسیس شد. اهداف آن شامل تأسیس کتابخانه‌های مختلف و مراکز ثبت و آرشیو، توسعه خدمات و امکانات کتابخانه‌ها و بهبود فضاهای کتابخانه‌ها و... است.


اداره چاپ و نشر: قانون چاپ و نشر در سال 1993 صادر شد، و ماده 3 آن تأکيد دارد که کليه مطبوعات اردني داراي آزادي هستند.(15) اداره چاپ و نشر، قديمي‌ترين اداره وزارت تبليغات و رسانه‌ها محسوب مي‌شود. اين اداره، در سال 1946 در زمان استقلال کشور اردن تأسيس شد.(16) وظايف اين اداره عبارت‌اند از: حفظ و نگهداري و مرمت آثار باستاني با روش‌هاي علمي‌و هنري، جلوگيري از نابودي آنها، ثبت آنها، نشر فرهنگ آثار باستاني، تأسيس مؤسسات و موزه''‌''ها در شهرهاي مختلف و  شناساندن اهميت اين آثار. (17)
===== انجمن نویسندگان اردن =====
انجمن نویسندگان اردنی که مؤسسه‌ای فرهنگی و مردمی به شمار می‌رود و دارای نظام مستقل ویژه‌ای است. این مؤسسه برای اولین بار به عنوان انجمنی عادی، در سال 1966 میلادی در عمان پایتخت [[اردن]] به ثبت رسید و از آن زمان تا کنون دوبار در سال‌های 1971م و 1974م قانون این مؤسسه تعدیل و اصلاح شده است. اولین نشست این انجمن به صورت رسمی در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصیلان دانشگاه [[اردن]] برگزار شد که در آن نماینده‌ای از سوی وزارت کشور حضور داشت و با یک دقیقه سکوت به احترام [[محمود سیف الدین الایرانی]] یکی از اعضای کمیته مؤسسان این انجمن همراه شد.


''•'' وزارت جوانان کار خود را از سال 1966 آغاز نمود و هدف آن توجه به جوانان و امور آنها، ايجاد روح مسئوليت و ساختن جوانان مؤمن و نيرومند بود. (18) وزارت جوانان تاکنون سلسله برنامه''‌''هاي فرهنگي، کنفرانس‌ها و نمايش‌هاي زيادي براي جوانان برگزار کرده و کتاب''‌''ها و مجلات بسياري زيادي به چاپ رسانده و برنامه‌هاي متنوعي براي جوانان اردني که در 22 کشور خارجي تحصيل مي‌کنند فراهم ديده است. (19)
از اعضای کمیته موسسان انجمن نویسندگان اردنی می‌توان افراد سرشناسی همچون دکتر محمود السمرة، دکتر عبدالرحمن یاغی، ‌دکتر‌هانی العمد، دکتر فواز طوقان، روکس العزیزی، سالم النحاس و مرحوم محمود سیف الدین الایرانی را نام برد. این انجمن با هدف توسعه حرکت فکری و ادبی در [[اردن]]، شناساندن ادیبان و نویسندگان مناطق اشغالی و دفاع از حقوق آنان، تشویق طرح‌ها و تحقیقات در زمینه‌های ادبیاتی و فکری، صدور و چاپ مطبوعات ادبی، تحکیم روابط بین ادیبان و... به ‌وجود آمد<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 120</ref>.


''•'' وزارت اوقاف و امور و مقدسات اسلامي: از زمان تأسيس امارت شرقي اردن، توجه و اهتمام زيادي به اوقاف اسلامي‌معطوف شد. در اين راستا قانون تأسيس وزارت اوقاف اسلامي‌ در سال 1280هجري قمري صادر شد.
از مواد اساسنامه انجمن نویسندگان اردنی می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:


اهداف اين وزارتخانه عبارت‌اند از:
* فعال سازی حرکت فکری و ادبی اردن از طریق گسترش آن و تلاش برای افزایش تعداد خوانندگان اردنی و ایجاد ساختاری فرهنگی و فکری در نزد مردم این کشور؛
* فراهم آوری شرایط مناسب برای رشد و تحول مبدعانه نویسندگان عربی در زمینه‌های آفرینش و بیان اندیشه در فضای آزاد همگانی؛
* الهام‌گیری از جوانب انسانی و ملی موجود در میراث ملی و ادبی مردم [[اردن]] و قرار دادن آن در جریان ادبیات جهانی؛
* صدور مطبوعات و نشریات ادبی که تریبونی برای نویسنده اردنی و انتشار آثارش به شمار می‌رود؛
* تلاش برای تأمین سطح زندگی مناسب برای نویسندگان اردنی، تا بتوانند در شرایط ثبات مادی و معنوی آثار درخشانی را خلق و ماندگار کنند.


- محافظت از مساجد و اموال اوقاف و حفظ و ترميم آنها
تعداد اعضای انجمن نویسندگان اردنی را بیش از هزار تن می‌توان برشمرد که در کمیسیون‌های شعر، داستان و رمان، نقد ادبی، درام، ادبیات کودکان، میراث ملی و کتابخانه مشغول به کار هستند. دهه هشتاد شاهد تحولات بزرگی در زمینه مؤسسات فرهنگی بود و انجمن‌ها و مؤسسات زیادی در زمینه‌های فرهنگی پدید آمدند. یکی از مهم‌ترین این موسسات فرهنگی موسسه عبدالحمید شومان می‌باشد.


- توجه به توسعه مساجد براي اداي رسالت اسلامي ‌آن
===== مؤسسه عبدالحمید شومان =====
مؤسسه فرهنگی عبدالحمید شومان در سال 1980 میلادی با تصمیم هیئت عمومی بانک عربی و در سالروز عبدالحمید شومان مؤسس این بانک در عمان پایتخت [[اردن]] آغاز به کار کرد. از آغاز به کار این مؤسسه فرهنگی، اعضای آن اهدافش را این گونه برشمردند:


- پرورش روحيه فداکاري و جهاد و ايثار در ميان مردم
* شرکت مستقیم و غیرمستقیم در پژوهش‌های علمی عربی و فعال سازی آن از طریق مؤسسات، کمیسیون‌ها و افراد که به افزایش معرفت و علم آموزی جهان عرب بینجامد. اهتمام مؤسسه عبدالحمید شومان بیشتر متوجه پژوهش‌ها و مطالعات در علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی و همچنین علوم انسانی است؛
* سهیم شدن در ساخت نسلی از دانشمندان، کارشناسان و متخصصان عرب که به زمینه‌های علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی می‌پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهای این افراد که در شرایط کنونی علوم آزمایشگاهی و فناوری در آن اهمیت ویژه‌ای در جهان به دست آورده است.


- پرورش اخلاق اسلامي
مؤسسه عبدالحمید شومان تاکنون اقداماتی همچون تشویق به ایجاد جنبشی فرهنگی و علمی با مشارکت آحاد مردم [[اردن]] را انجام داده و تسهیلاتی را برای کسب مهارت‌های شغلی از طرق علمی و فرهنگی با حضور کارشناسان و به کارگیری دستگاه‌های جدید به مردم این کشور ارائه نموده است. این مؤسسه همچنین از آغاز به کار خود با میزبانی از مشاهیر ادبی جهان عرب در [[اردن]] همچون محمود درویش، عبدالوهاب البیاتی، بلند الحیدری، توفیق فیاض و سمیر فرید همکاری‌های مستمری با نخبگان زنده جهان عرب داشته است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 122-121</ref>.


حمايت از فعاليت''‌''هاي اسلامي، آموزش ديني، ايجاد مؤسسات، مراکز ديني، مدارس حفظ قرآن، محافظت از ميراث اسلامي ‌و نشر فرهنگ اسلامي. (20)
===== مؤسسه آل البیت =====
این مؤسسه خود را به عنوان یک هیئت علمی اسلامی و جهانی،‌ مستقل، غیر دولتی معرفی کرده است. مؤسسه آل البیت در سال 1980 میلادی به دستور ملک حسین پادشاه اردن با ریاست [[ناصرالدين الاسد|ناصرالدین الاسد]] ایجاد شد. پیش از تشکیل در تاریخ 1981/2/2 میلادی 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه این مؤسسه را تنظیم و تصویب کردند. از اهداف مؤسسه آل البیت می‌توان به معرفی شریعت اسلام و نقاط درخشان آن،‌ پاکسازی فرهنگ اسلامی و ترویج مفاهیم دقیق از اسلام و میراث برجای مانده از آن اشاره کرد. همچنین ارائه جهان بینی اسلام در شرایط کنونی، همکاری بیشتر علمای اسلام و تبادل نظر در نشست‌های سالیانه از دیگر اهداف این مؤسسه است.


اين وزارت خانه فعاليت‌ها و اهداف خود را از طرق زير پيگيري مي‌کند:
از دیگر [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن]] که تأثیر‌گذاری قابل ملاحظه‌ای در تاریخ معاصر این کشور داشته‌اند مجمع زبان عربی [[اردن]]، مجمع فکر عربی، مؤسسه نور الحسین، جمعیت کتابخانه‌های [[اردن]] و چند مؤسسه کوچک هستند.


-تهيه کادر مجرب متشکل از خطيبان، مدرسين و معلمين و واعظان
===== [[مجمع زبان عربی اردن]] =====
[[مجمع زبان عربی اردن]] در سال 1976 تأسیس شد و اهداف آن عبارت‌اند از: ایجاد معاجم و فرهنگ لغت‌ها، ایجاد فرهنگ لغت و معاجم، احیاء میراث عربی و اسلامی ‌در زبان و آداب و هنر و سایر علوم، تولید اصطلاحات علوم و آداب و هنر <ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 125</ref>


-ايجاد مراکز مرتبط در جامعه
===== [[انجمن فرهنگی اربد]] =====
[[انجمن فرهنگی اربد]] در سال 1982 در شهر اربد تأسیس شد. اهداف آن عبارت‌اند از: تشویق فعالیت‌های فکری و فرهنگی و ادبی، حمایت از نویسندگان و پژوهشگران و فعالیت در جوی مملو از آزادی، وطن دوستی و روحیه جهاد و دفاع است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 127</ref>.


-دارالقرآن‌ها و دبيرستان‌هاي تخصصي و مراکز فرهنگي اسلامي‌
===== مؤسسه نورالحسین =====
مؤسسه نورالحسین در سال 1945 با هیئت امنای پانزده نفری به ریاست ملکه نورالحسین تشکیل شده است. اهداف آن شامل مشارکت در ساخت جامعه‌ای آباد و بزرگ، تحقق اهداف جامعه، بیداری [[اردن|کشور اردن]] در جنبه‌های مختلف است<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 126</ref>.


-شناساندن تمدن اسلامي
===== اتحادیه نویسندگان و ادبای [[اردن]] =====
اتحادیه نویسندگان و ادبای [[اردن]] در سال 1985 با هدف توسعه حرکت فرهنگی تلاش‌های اعضا و هماهنگی بین آن‌ها، توجه به نویسندگان جوان، توجه به فرهنگ عربی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و فکری تأسیس شد.


-تقويت زبان عربي و... (21)
در دهه نود نیز انجمن‌های زیادی در شهرهای عمان، جرش، اربد، عقبه، عجلون، زرقاء، طفیله و مادبا و... با هدف احیای میراث و هنر و ادامه فعالیت‌های فرهنگی و هنری و اجتماعی و اجرای طرح‌های فرهنگی و تشکیل گروه‌های فرهنگی به وجود آمدند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 128</ref>.


اين وزارتخانه در هر مسجد يک کتابخانه مخصوص فرهنگ اسلامي‌و دارالقرآن داير و مجله مخصوص «هدي الاسلام» را در جهت اهداف خود منتشر کرده است. (22) و داراي دو چاپخانه در شهرهاي قدس و عمان است، که در آن''‌''ها قرآن، مجله، تقويم سالانه، آموزش''‌''هاي حج و کتاب''‌''هاي مدرسه به چاپ مي''‌''رسد. (23)
تحولات دموکراتیک در [[اردن]] به دنبال فضای نسبتاً آزاد فکری به نویسندگان و فرهنگیان فرصت داد تا مؤسسات فکری و فلسفی دیگری پدید آورند؛ از جمله جمعیــة الاردنیــة للدراسات المستقبلیــة که در سال 1991 در عمان به‌وجود آمد و منحل شد. انجمن الفکر الدیمقراطی در سال 1991 عمان، انجمن‌های السلام الاردنی و مناهضــة الصهیونیــة والنصریــة در سال 1992، الجمعیــة الفلسفیــة الاردنیــة در سال 1993 عمان، انجمن الفکر الاشتراکی در سال 1993 عمان و الوطنیــة للحریــة و النهج الدیمقراطی که در سال 1993 در عمان به‌وجود آمدند. در سال 1995 انجمن الجمعیــة الاردنیــة الدیمقراطیــة در عمان و انجمن رابطــة السلام الاردنیــة در اربد به وجود آمدند<ref>العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 129</ref><ref>لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: [https://www.icro.ir/ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی]( در دست انتشار)</ref>.


حفظ و مراقبت و ترميم  «مسجد الاقصي» و قبه «الصخرة المشرفــة» بر عهده وزارت اوقاف اردن است که براي ترميم اين قبه حدود ده ميليون دينار هزينه شده است.(24)
== نیز نگاه کنید به ==
[[نهادها و سازمان‌های فرهنگی ژاپن]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی کانادا]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی کوبا]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی لبنان]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی مصر]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی افغانستان]]؛ [[مراکز و نهادهای فرهنگی چین]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی روسیه]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی سنگال]]؛ [[نهادها و سازمان های فرهنگی فرانسه]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی ساحل عاج]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی سوریه]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی سودان]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی زیمبابوه]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی تایلند]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی اوکراین]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی اسپانیا]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی سیرالئون]]؛ [[نهادها و سازمان‌های فرهنگی قطر]]


'''5-2-2 مؤسسات فرهنگي غير رسمي:'''
== کتابشناسی ==
 
مؤسسات فرهنگي غير رسمي‌عمدتاً انجمن‌هاي فرهنگي فعال در اردن مي''‌''باشند که از زمان برپايي دولت پادشاهي اردن آغاز به کار کرده اند که بيشتر آن''‌''ها در شهرهاي بزرگ قرار دارند؛ مهم ترين اين انجمن''‌''ها، انجمن اميرعبدالله است که گروهي از اديبان و شاعران سوريه، عراق، لبنان و اردن در آن فعاليت مي''‌''کنند. (25)
 
از ديگر انجمن''‌''هاي فرهنگي اردن مي''‌''توان بدين شرح نام برد؛ انجمن «هومنتمن» در عمان تأسیس در سال 1946، انجمن «الشباب الرياضي» در سال 1946، انجمن «الاهلي» در سال 1944، انجمن «الجزيرة» در سال 1947، انجمن «الجيل الجديد» در سال 1950، انجمن «خريجي الجامعــة الاميرکيــة»، انجمن «الاسرة البيضاء»، انجمن « الشابات المسيحيات»؛ بيشتر اين انجمن''‌''ها در دو شهر سلط و اربد مستقرند. (26)
 
علاوه بر این انجمن''‌''ها مؤسسات فرهنگي غيررسمي ديگري نيز در اردن وجود دارد كه اهم آنها عبارت‌اند از:
 
''•'' گروه کتابخانه''‌''هاي اردن كه در سال 1965 تأسيس شد. اهداف آن  شامل تأسيس کتابخانه‌هاي مختلف و مراکزثبت و آرشيو، توسعه خدمات و امکانات کتابخانه''‌''ها و بهبود فضاهاي کتابخانه''‌''ها و... است.
 
''•''  انجمن نويسندگان اردني که مؤسسه اي فرهنگي و مردمي به شمار مي رود و داراي نظام مستقل ویژه''‌''اي است. اين مؤسسه براي اولين بار به عنوان انجمنی عادي، در سال 1966 ميلادي در عمان پايتخت اردن به ثبت رسيد و از آن زمان تا كنون دوبار در سال''‌''هاي 1971م و 1974م قانون اين مؤسسه تعديل و اصلاح شده است. اولين نشست اين انجمن به صورت رسمي در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصيلان دانشگاه اردن برگزار شد كه در آن نماينده اي از سوي وزارت كشور حضور داشت و با يک دقيقه سكوت به احترام محمود سيف الدين الايراني يكي از اعضاي كميته مؤسسان اين انجمن همراه شد.
 
از اعضاي كميته موسسان انجمن نويسندگان اردني مي توان افراد سرشناسي همچون دكتر محمود السمرة، دكتر عبدالرحمن ياغي، ‌دكتر‌هاني العمد، دكتر فواز طوقان، روكس العزيزي، سالم النحاس و مرحوم محمود سيف الدين الايراني را نام برد. اين انجمن با هدف توسعه حرکت فکري و ادبي در اردن، شناساندن اديبان و نويسندگان  مناطق اشغالي و دفاع از حقوق آنان، تشويق طرح‌ها و تحقيقات در زمينه‌هاي ادبياتي و فکري، صدور و چاپ مطبوعات ادبي، تحکيم روابط بين اديبان   و... به ‌وجود آمد.(27) از مواد اساسنامه انجمن نويسندگان اردني مي توان به گزينه‌هاي زير اشاره كرد:
 
1.‌ فعال سازي حركت فكري و ادبي اردن از طريق گسترش آن و تلاش براي افزايش تعداد خوانندگان اردني و ايجاد ساختاري فرهنگي و فكري در نزد مردم اين كشور
 
2. فراهم آوري شرايط مناسب براي رشد و تحول مبدعانه نويسندگان عربي در زمينه‌هاي آفرينش و بيان انديشه در فضاي آزاد همگاني
 
3. الهام‌گيري از جوانب انساني و ملي موجود در ميراث ملي و ادبي مردم اردن و قرار دادن آن در جريان ادبيات جهاني
 
4. صدور مطبوعات و نشريات ادبي كه تريبوني براي نويسنده اردني و انتشار آثارش به شمار مي''‌''رود.
 
5. تلاش براي تأمين سطح زندگي مناسب براي نويسندگان اردني، تا بتوانند در شرايط ثبات مادي و معنوي آثار درخشاني را خلق و ماندگار کنند.
 
تعداد اعضاي انجمن نويسندگان اردني را بيش از هزار تن مي توان برشمرد كه در كميسيون''‌''هاي شعر، داستان و رمان، نقد ادبي، درام، ادبيات كودكان، ميراث ملي و كتابخانه مشغول به كار هستند.
 
دهه هشتاد شاهد تحولات بزرگي در زمينه مؤسسات فرهنگي بود و انجمن‌ها و مؤسسات زيادي در زمينه''‌''هاي فرهنگي پديد آمدند. یکی از مهم‌ترین این موسسات فرهنگی موسسه عبدالحمید شومان می باشد.
 
''•'' مؤسسه عبدالحميد شومان: مؤسسه فرهنگي عبدالحميد شومان در سال 1980 ميلادي با تصميم هيئت عمومي بانك عربي و در سالروز عبدالحميد شومان مؤسس اين بانك در عمان پايتخت اردن آغاز به كار كرد. از آغاز به كار اين مؤسسه فرهنگي، اعضاي آن اهدافش را اين گونه برشمردند:
 
1. شركت مستقيم و غيرمستقيم در پژوهش''‌''هاي علمي عربي و فعال سازي آن از طريق مؤسسات، كميسيون‌ها و افراد كه به افزايش معرفت و علم آموزي جهان عرب بينجامد. اهتمام مؤسسه عبدالحميد شومان بيشتر متوجه پژوهش ها و مطالعات در علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي و همچنين علوم انساني است.
 
2. سهيم شدن در ساخت نسلي از دانشمندان، كارشناسان و متخصصان عرب كه به زمينه‌هاي علوم تجربي، تطبيقي و تكنولوژي مي پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهاي اين افراد كه در شرايط كنوني علوم آزمايشگاهي و فناوري در آن اهميت ويژه اي در جهان به دست آورده است.
 
مؤسسه عبدالحميد شومان تاكنون اقداماتي همچون تشويق به ايجاد جنبشي فرهنگي و علمي با مشاركت آحاد مردم اردن را انجام داده و تسهيلاتي را براي كسب مهارت''‌''هاي شغلي از طرق علمي و فرهنگي با حضور كارشناسان و به كارگيري دستگاه‌هاي جديد به مردم اين كشور ارائه نموده است. اين مؤسسه همچنين از آغاز به كار خود با ميزباني از مشاهير ادبي جهان عرب در اردن همچون محمود درويش، عبدالوهاب البياتي، بلند الحيدري، توفيق فياض و سمير فريد همكاري''‌''هاي مستمري با نخبگان زنده جهان عرب داشته است. (28)
 
''•'' مؤسسه آل البيت: اين مؤسسه خود را به عنوان يك هيئت علمي اسلامي و جهاني،‌ مستقل، غير دولتي معرفي كرده است. مؤسسه آل البيت در سال 1980 ميلادي به دستور ملك حسين پادشاه اردن با رياست ناصرالدين الاسد ايجاد شد. پيش از تشكيل در تاريخ 2/2/1981 ميلادي 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه اين مؤسسه را تنظيم و تصويب كردند.
 
از اهداف مؤسسه آل البيت مي توان به معرفي شريعت اسلام و نقاط درخشان آن،‌ پاكسازي فرهنگ اسلامي و ترويج مفاهيم دقيق از اسلام و ميراث برجاي مانده از آن اشاره کرد. همچنين ارائه جهان بيني اسلام در شرايط كنوني، همكاري بيشتر علماي اسلام و تبادل نظر در نشست''‌''هاي ساليانه از ديگر اهداف اين مؤسسه است.
 
از ديگر نهادها و سازمان‌هاي فرهنگي اردن كه تأثير گذاري قابل ملاحظه اي در تاريخ معاصر اين كشور داشته اند مجمع زبان عربي اردن، مجمع فكر عربي، مؤسسه نور الحسين، جمعيت كتابخانه هاي اردن و چند مؤسسه كوچك هستند.
 
''•'' مجمع زبان عربي اردن در سال 1976 تأسيس شد و اهداف آن عبارت‌اند از: ايجاد معاجم و فرهنگ لغت‌ها، ايجاد فرهنگ لغت و معاجم، احياء ميراث عربي و اسلامي ‌در زبان و آداب و هنر و ساير علوم، توليد اصطلاحات علوم و آداب و هنر (29)
 
''•'' انجمن فرهنگي اربد در سال 1982 در شهر اربد تأسيس شد. اهداف آن عبارت‌اند از: تشويق فعاليت‌هاي فکري و فرهنگي و ادبي، حمايت از نويسندگان و پژوهشگران و فعاليت در جوي مملو از آزادي، وطن دوستي و روحيه جهاد و دفاع است. (30)
 
''•'' مؤسسه نورالحسين در سال 1945 با هيئت امناي پانزده نفري به رياست ملکه نورالحسين تشکيل شده است. اهداف آن شامل مشارکت در ساخت جامعه اي آباد و بزرگ، تحقق اهداف جامعه، بيداري کشور اردن در جنبه‌هاي مختلف است. (31)
 
''•'' اتحاديه نويسندگان و ادباي اردن در سال 1985 با هدف توسعه حرکت فرهنگي تلاش''‌''هاي اعضا و هماهنگي بين آنها، توجه به نويسندگان جوان، توجه به فرهنگ عربي و مشارکت در فعاليت‌هاي فرهنگي و فکري تأسيس شد.
 
در دهه نود نيز انجمن‌هاي زيادي در شهرهاي عمان، جرش، اربد، عقبه، عجلون، زرقاء، طفيله و مادبا و... با هدف احياي ميراث و هنر و ادامه فعاليت''‌''هاي فرهنگي و هنري و اجتماعي و اجراي طرح''‌''هاي فرهنگي و تشکيل گروه''‌''هاي فرهنگي به وجود آمدند. (32)
 
تحولات دموکراتيک در اردن به دنبال فضاي نسبتاً آزاد فکري به نويسندگان و فرهنگيان فرصت داد تا مؤسسات فکري و فلسفي ديگري پديد آورند؛ از جمله جمعيــة الاردنيــة للدراسات المستقبليــة که در سال 1991 در عمان به‌وجود آمد و منحل شد. انجمن الفکر الديمقراطي در سال 1991 عمان، انجمن‌هاي السلام الاردني و مناهضــة الصهيونيــة والنصريــة در سال 1992، الجمعيــة الفلسفيــة الاردنيــة در سال 1993 عمان، انجمن الفکر الاشتراکي در سال 1993 عمان و الوطنيــة للحريــة و النهج الديمقراطي که در سال 1993 در عمان به‌وجود آمدند.
 
در سال 1995 انجمن الجمعيــة الاردنيــة الديمقراطيــة در عمان و انجمن رابطــة السلام الاردنيــة در اربد به وجود آمدند.(33)

نسخهٔ کنونی تا ‏۱۰ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۰۶:۳۳

نهادها و سازمان‌های فرهنگی دولتی و غیر دولتی

به طور کلی مؤسسات فرهنگی اردن در انواع ذیل خلاصه می‌شوند:

  • مؤسسات فرهنگی رسمی؛
  • مؤسسات فرهنگی غیررسمی؛
  • مؤسسات فکری[۱].

مؤسسات فرهنگی رسمی‌

وزارت فرهنگ

چنان که آمد اولین بار در سال 1988 به منظور شناساندن تمدن عربی اسلامی، احیاء میراث قومی‌ در علوم و فنون و آداب، توجه به هنرمندان و نویسندگان و ادیبان و تشویق آنان، ایجاد مراکز فرهنگی و هنری و نظارت بر آن‌ها، حمایت از حرکت نشر و تالیف، ایجاد موزه‌های تاریخی و مردمی‌ و باستان شناسی، ایجاد کتابخانه و نظارت بر آنان و... تأسیس شد[۲]. این وزارت خانه تلاش زیادی در جهت نشر کتاب و مجلات و اجرای نمایش‌ها، ایجاد کتابخانه‌های تخصصی، حمایت از نویسندگان و ادیبان، شرکت در سمینارها و همایش‌های مختلف، توجه به میراث فرهنگی، حمایت از انجمن‌ها و مؤسسات فرهنگی و مراکز و اتحادیه‌ها به عمل آورده است[۳].

وزارت آموزش و پرورش

کشور اردن در ابتدای تأسیس امارت شرقی (1921)، شاهد جنبش بزرگی در زمینه آموزش بود و برنامه‌های بسیاری در زمینه آموزش، تأسیس مدارس ابتدایی و دبیرستان اجرا کرد ولی وزارت آموزش و پرورش این کشور، در سال 1940 تأسیس شد[۴]. این وزارت خانه در مناسبت‌های مختلف ملی و دینی در راه اندازی برنامه‌های فرهنگی و تفریحی شرکت و جشنواره‌ها و جشن‌های جمعی برپا می‌کند. مدارس در این برنامه مشارکت فعالی دارند. در زمان اتمام تحصیلات دانشجویان نیز جشن فارغ التحصیلی برپا می‌کند[۵]. برای توضیحات بیشتر به فصل مربوطه مراجعه شود.

وزارت آموزش عالی

قانون آموزش عالی اردن در سال 1985 به تصویب رسید. این وزارت خانه کلیه اختیارات مربوط به دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی را در اختیار دارد[۶]. اهداف این وزارتخانه عبارت است از ساختن هموطنان مومن، دارای روحیه مسئولیت پذیری، دنبال کننده مسائل انسانی و ارزش‌ها و توسعه آن‌ها، عالم به علوم و مهارت‌ها و معارف و نیز تربیت افراد متخصص، ایجاد مشارکت و همکاری بین مؤسسات آموزش عالی و سایر مؤسسات و...[۷] ‌. این وزارتخانه سعی در گسترش به کارگیری زبان عربی، تألیف و ترجمه بر اساس آن، یادگیری حداقل یک زبان خارجی برای آگاهی از دستاوردهای سایر کشورها، امضای توافقنامه‌های مختلف در زمینه آموزش عالی، تبادل معلومات به ویژه با کشورهای عربی و سایر کشورها، شرکت در همایش‌های ملی و بین‌المللی مربوط به آموزش عالی، ارسال نمایندگان، پذیرش نمایندگان خارجی، و آماده سازی و اجرای پروژه‌های مرتبط دارد[۸].

وزارت گردشگری و آثار باستانی

اداره گردشگری در سال 1953 با هدف توسعه اماکن سیاحتی و تنظیم فعالیت‌های گردشگری تأسیس شد. در ابتدای تأسیس، بخشی از وزارت اقتصاد و صنعت و تجارت به شمار می‌رفت که در سال 1960 به صورت یک اداره مستقل شروع به فعالیت نمود و در سال 1967 به وزارتخانه تبدیل شد. در ابتدا، اداره باستان شناسی نیز بخشی از آن بود، اما به تدریج جدا شد[۹].

گردشگری نقش مهمی ‌را در توسعه اقتصادی از طریق سهم بالای آن در درآمد ملی اردن ایفا می‌کند. در سال 1990 میزان این درآمد به حدود 7/116 میلیون دینار رسید. این وزارتخانه، اماکن تفریحی و گردشگری بسیاری را در مناطق مختلف اردن به ویژه در عجلون و جبل نیبو ایجاد کرده است؛ از جمله مدرسه میناکاری که با هزینه 300 هزار دینار تأسیس شده است و منزل ملک عبدالله در شهر معان که با نوسازی، به یک موزه تاریخی برای علاقه‌مندان تبدیل شده است[۱۰].

اداره آثار باستانی

قانون تأسیس اداره باستان شناسی در جهت حفظ آثار باستانی، در سال 1923 صادر شد و در سال 1925 با حفظ و نگهداری این آثار در جرش و در قلعه اسلامی ‌در کرک آغاز شد. در سال 1936 «لانکستر‌هاردنگ» به سمت مفتش آثار باستانی بخش شرقی اردن منصوب گشت و در سال 1948 مسئولیت منطقه وسیعی از فلسطین نیز به وی واگذار شد. وی توانست بخش زیادی از آثار باستانی بخش شرقی اردن را کشف کند و به ضبط و تصویر برساند. در سال 1951 موزه‌ای در قلعه برای نشان دادن آثار عصر سنگ تا عصر اسلامی ‌افتتاح شد[۱۱].

وزارت تبلیغات و رسانه‌های اردن

وزارت تبلیغات و رسانه‌های اردن در سال 1964 تأسیس شد. در ابتدا، نام آن وزارت فرهنگ و تبلیغات بود برطبق قانون سال 1978 سازمان‌های تلویزیون، رادیو، اداره چاپ و نشر، خبرگزاری اردن تحت نظارت آن فعالیت می‌کردند. اهداف این وزارتخانه عبارت است از:

  • برنامه‌ریزی و آگاه سازی فکری در کشور و ترسیم سیاست‌های عمومی‌ ادارات و مؤسسات رسمی‌ تبلیغاتی و نظارت بر آن‌ها؛
  • تنظیم فعالیت‌های تبلیغاتی و فکری مؤسسات تحت نظارت خود بر اساس ایمان به خداوند و حقیقت‌گویی و تأکید بر ارزش‌های اخلاقی؛
  • یجاد حس وطن دوستی و افتخار به آن و تأکید بر ارزش‌هایی چون عدالت و مساوات و...[۱۲].
اداره چاپ و نشر

قانون چاپ و نشر در سال 1993 صادر شد، و ماده 3 آن تأکید دارد که کلیه مطبوعات اردنی دارای آزادی هستند[۱۳]. اداره چاپ و نشر، قدیمی‌ترین اداره وزارت تبلیغات و رسانه‌ها محسوب می‌شود. این اداره، در سال 1946 در زمان استقلال کشور اردن تأسیس شد[۱۴]. وظایف این اداره عبارت‌اند از: حفظ و نگهداری و مرمت آثار باستانی با روش‌های علمی‌ و هنری، جلوگیری از نابودی آن‌ها، ثبت آن‌ها، نشر فرهنگ آثار باستانی، تأسیس مؤسسات و موزه‌ها در شهرهای مختلف و شناساندن اهمیت این آثار[۱۵].

وزارت جوانان

وزارت جوانان کار خود را از سال 1966 آغاز نمود و هدف آن توجه به جوانان و امور آن‌ها، ایجاد روح مسئولیت و ساختن جوانان مؤمن و نیرومند بود[۱۶]. وزارت جوانان تاکنون سلسله برنامه‌های فرهنگی، کنفرانس‌ها و نمایش‌های زیادی برای جوانان برگزار کرده و کتاب‌ها و مجلات بسیاری زیادی به چاپ رسانده و برنامه‌های متنوعی برای جوانان اردنی که در 22 کشور خارجی تحصیل می‌کنند فراهم دیده است[۱۷].

وزارت اوقاف و امور و مقدسات اسلامی

از زمان تأسیس امارت شرقی اردن، توجه و اهتمام زیادی به اوقاف اسلامی‌ معطوف شد. در این راستا قانون تأسیس وزارت اوقاف اسلامی‌ در سال 1280 هجری قمری صادر شد. اهداف این وزارتخانه عبارت‌اند از:

  • محافظت از مساجد و اموال اوقاف و حفظ و ترمیم آن‌ها؛
  • توجه به توسعه مساجد برای ادای رسالت اسلامی ‌آن؛
  • پرورش روحیه فداکاری و جهاد و ایثار در میان مردم؛
  • پرورش اخلاق اسلامی؛
  • حمایت از فعالیت‌های اسلامی، آموزش دینی، ایجاد مؤسسات، مراکز دینی، مدارس حفظ قرآن، محافظت از میراث اسلامی ‌و نشر فرهنگ اسلامی[۱۸].

این وزارت خانه فعالیت‌ها و اهداف خود را از طرق زیر پیگیری می‌کند:

  • تهیه کادر مجرب متشکل از خطیبان، مدرسین و معلمین و واعظان؛
  • ایجاد مراکز مرتبط در جامعه؛
  • دارالقرآن‌ها و دبیرستان‌های تخصصی و مراکز فرهنگی اسلامی‌؛
  • شناساندن تمدن اسلامی؛
  • تقویت زبان عربی و...[۱۹].

این وزارتخانه در هر مسجد یک کتابخانه مخصوص فرهنگ اسلامی‌ و دارالقرآن دایر و مجله مخصوص «هدی الاسلام» را در جهت اهداف خود منتشر کرده است[۲۰]. و دارای دو چاپخانه در شهرهای قدس و عمان است، که در آن‌ها قرآن، مجله، تقویم سالانه، آموزش‌های حج و کتاب‌های مدرسه به چاپ می‌رسد[۲۱]. حفظ و مراقبت و ترمیم «مسجد الاقصی» و قبه «الصخرة المشرفــة» بر عهده وزارت اوقاف اردن است که برای ترمیم این قبه حدود ده‌میلیون‌دینار هزینه شده است[۲۲].

مؤسسات فرهنگی غیر رسمی

مؤسسات فرهنگی غیر رسمی‌ عمدتاً انجمن‌های فرهنگی فعال در اردن می‌باشند که از زمان برپایی دولت پادشاهی اردن آغاز به کار کرده‌اند که بیشتر آن‌ها در شهرهای بزرگ قرار دارند؛ مهم‌ترین این انجمن‌ها، انجمن امیرعبدالله است که گروهی از ادیبان و شاعران سوریه، عراق، لبنان و اردن در آن فعالیت می‌کنند[۲۳]. از دیگر انجمن‌های فرهنگی اردن می‌توان بدین شرح نام برد؛ انجمن «هومنتمن» در عمان تأسیس در سال 1946، انجمن «الشباب الریاضی» در سال 1946، انجمن «الاهلی» در سال 1944، انجمن «الجزیرة» در سال 1947، انجمن «الجیل الجدید» در سال 1950، انجمن «خریجی الجامعــة الامیرکیــة»، انجمن «الاسرة البیضاء»، انجمن «الشابات المسیحیات»؛ بیشتر این انجمن‌ها در دو شهر سلط و اربد مستقرند[۲۴]. علاوه بر این انجمن‌ها مؤسسات فرهنگی غیررسمی دیگری نیز در اردن وجود دارد که اهم آن‌ها عبارت‌اند از:

گروه کتابخانه‌های اردن

گروه کتابخانه‌های اردن که در سال 1965 تأسیس شد. اهداف آن شامل تأسیس کتابخانه‌های مختلف و مراکز ثبت و آرشیو، توسعه خدمات و امکانات کتابخانه‌ها و بهبود فضاهای کتابخانه‌ها و... است.

انجمن نویسندگان اردن

انجمن نویسندگان اردنی که مؤسسه‌ای فرهنگی و مردمی به شمار می‌رود و دارای نظام مستقل ویژه‌ای است. این مؤسسه برای اولین بار به عنوان انجمنی عادی، در سال 1966 میلادی در عمان پایتخت اردن به ثبت رسید و از آن زمان تا کنون دوبار در سال‌های 1971م و 1974م قانون این مؤسسه تعدیل و اصلاح شده است. اولین نشست این انجمن به صورت رسمی در سال 1974م در باشگاه فارغ التحصیلان دانشگاه اردن برگزار شد که در آن نماینده‌ای از سوی وزارت کشور حضور داشت و با یک دقیقه سکوت به احترام محمود سیف الدین الایرانی یکی از اعضای کمیته مؤسسان این انجمن همراه شد.

از اعضای کمیته موسسان انجمن نویسندگان اردنی می‌توان افراد سرشناسی همچون دکتر محمود السمرة، دکتر عبدالرحمن یاغی، ‌دکتر‌هانی العمد، دکتر فواز طوقان، روکس العزیزی، سالم النحاس و مرحوم محمود سیف الدین الایرانی را نام برد. این انجمن با هدف توسعه حرکت فکری و ادبی در اردن، شناساندن ادیبان و نویسندگان مناطق اشغالی و دفاع از حقوق آنان، تشویق طرح‌ها و تحقیقات در زمینه‌های ادبیاتی و فکری، صدور و چاپ مطبوعات ادبی، تحکیم روابط بین ادیبان و... به ‌وجود آمد[۲۵].

از مواد اساسنامه انجمن نویسندگان اردنی می‌توان به گزینه‌های زیر اشاره کرد:

  • فعال سازی حرکت فکری و ادبی اردن از طریق گسترش آن و تلاش برای افزایش تعداد خوانندگان اردنی و ایجاد ساختاری فرهنگی و فکری در نزد مردم این کشور؛
  • فراهم آوری شرایط مناسب برای رشد و تحول مبدعانه نویسندگان عربی در زمینه‌های آفرینش و بیان اندیشه در فضای آزاد همگانی؛
  • الهام‌گیری از جوانب انسانی و ملی موجود در میراث ملی و ادبی مردم اردن و قرار دادن آن در جریان ادبیات جهانی؛
  • صدور مطبوعات و نشریات ادبی که تریبونی برای نویسنده اردنی و انتشار آثارش به شمار می‌رود؛
  • تلاش برای تأمین سطح زندگی مناسب برای نویسندگان اردنی، تا بتوانند در شرایط ثبات مادی و معنوی آثار درخشانی را خلق و ماندگار کنند.

تعداد اعضای انجمن نویسندگان اردنی را بیش از هزار تن می‌توان برشمرد که در کمیسیون‌های شعر، داستان و رمان، نقد ادبی، درام، ادبیات کودکان، میراث ملی و کتابخانه مشغول به کار هستند. دهه هشتاد شاهد تحولات بزرگی در زمینه مؤسسات فرهنگی بود و انجمن‌ها و مؤسسات زیادی در زمینه‌های فرهنگی پدید آمدند. یکی از مهم‌ترین این موسسات فرهنگی موسسه عبدالحمید شومان می‌باشد.

مؤسسه عبدالحمید شومان

مؤسسه فرهنگی عبدالحمید شومان در سال 1980 میلادی با تصمیم هیئت عمومی بانک عربی و در سالروز عبدالحمید شومان مؤسس این بانک در عمان پایتخت اردن آغاز به کار کرد. از آغاز به کار این مؤسسه فرهنگی، اعضای آن اهدافش را این گونه برشمردند:

  • شرکت مستقیم و غیرمستقیم در پژوهش‌های علمی عربی و فعال سازی آن از طریق مؤسسات، کمیسیون‌ها و افراد که به افزایش معرفت و علم آموزی جهان عرب بینجامد. اهتمام مؤسسه عبدالحمید شومان بیشتر متوجه پژوهش‌ها و مطالعات در علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی و همچنین علوم انسانی است؛
  • سهیم شدن در ساخت نسلی از دانشمندان، کارشناسان و متخصصان عرب که به زمینه‌های علوم تجربی، تطبیقی و تکنولوژی می‌پردازند و استفاده جهان عرب از دستاوردهای این افراد که در شرایط کنونی علوم آزمایشگاهی و فناوری در آن اهمیت ویژه‌ای در جهان به دست آورده است.

مؤسسه عبدالحمید شومان تاکنون اقداماتی همچون تشویق به ایجاد جنبشی فرهنگی و علمی با مشارکت آحاد مردم اردن را انجام داده و تسهیلاتی را برای کسب مهارت‌های شغلی از طرق علمی و فرهنگی با حضور کارشناسان و به کارگیری دستگاه‌های جدید به مردم این کشور ارائه نموده است. این مؤسسه همچنین از آغاز به کار خود با میزبانی از مشاهیر ادبی جهان عرب در اردن همچون محمود درویش، عبدالوهاب البیاتی، بلند الحیدری، توفیق فیاض و سمیر فرید همکاری‌های مستمری با نخبگان زنده جهان عرب داشته است[۲۶].

مؤسسه آل البیت

این مؤسسه خود را به عنوان یک هیئت علمی اسلامی و جهانی،‌ مستقل، غیر دولتی معرفی کرده است. مؤسسه آل البیت در سال 1980 میلادی به دستور ملک حسین پادشاه اردن با ریاست ناصرالدین الاسد ایجاد شد. پیش از تشکیل در تاریخ 1981/2/2 میلادی 23 تن از دانشمندان جهان اسلام اساسنامه این مؤسسه را تنظیم و تصویب کردند. از اهداف مؤسسه آل البیت می‌توان به معرفی شریعت اسلام و نقاط درخشان آن،‌ پاکسازی فرهنگ اسلامی و ترویج مفاهیم دقیق از اسلام و میراث برجای مانده از آن اشاره کرد. همچنین ارائه جهان بینی اسلام در شرایط کنونی، همکاری بیشتر علمای اسلام و تبادل نظر در نشست‌های سالیانه از دیگر اهداف این مؤسسه است.

از دیگر نهادها و سازمان‌های فرهنگی اردن که تأثیر‌گذاری قابل ملاحظه‌ای در تاریخ معاصر این کشور داشته‌اند مجمع زبان عربی اردن، مجمع فکر عربی، مؤسسه نور الحسین، جمعیت کتابخانه‌های اردن و چند مؤسسه کوچک هستند.

مجمع زبان عربی اردن

مجمع زبان عربی اردن در سال 1976 تأسیس شد و اهداف آن عبارت‌اند از: ایجاد معاجم و فرهنگ لغت‌ها، ایجاد فرهنگ لغت و معاجم، احیاء میراث عربی و اسلامی ‌در زبان و آداب و هنر و سایر علوم، تولید اصطلاحات علوم و آداب و هنر [۲۷]

انجمن فرهنگی اربد

انجمن فرهنگی اربد در سال 1982 در شهر اربد تأسیس شد. اهداف آن عبارت‌اند از: تشویق فعالیت‌های فکری و فرهنگی و ادبی، حمایت از نویسندگان و پژوهشگران و فعالیت در جوی مملو از آزادی، وطن دوستی و روحیه جهاد و دفاع است[۲۸].

مؤسسه نورالحسین

مؤسسه نورالحسین در سال 1945 با هیئت امنای پانزده نفری به ریاست ملکه نورالحسین تشکیل شده است. اهداف آن شامل مشارکت در ساخت جامعه‌ای آباد و بزرگ، تحقق اهداف جامعه، بیداری کشور اردن در جنبه‌های مختلف است[۲۹].

اتحادیه نویسندگان و ادبای اردن

اتحادیه نویسندگان و ادبای اردن در سال 1985 با هدف توسعه حرکت فرهنگی تلاش‌های اعضا و هماهنگی بین آن‌ها، توجه به نویسندگان جوان، توجه به فرهنگ عربی و مشارکت در فعالیت‌های فرهنگی و فکری تأسیس شد.

در دهه نود نیز انجمن‌های زیادی در شهرهای عمان، جرش، اربد، عقبه، عجلون، زرقاء، طفیله و مادبا و... با هدف احیای میراث و هنر و ادامه فعالیت‌های فرهنگی و هنری و اجتماعی و اجرای طرح‌های فرهنگی و تشکیل گروه‌های فرهنگی به وجود آمدند[۳۰].

تحولات دموکراتیک در اردن به دنبال فضای نسبتاً آزاد فکری به نویسندگان و فرهنگیان فرصت داد تا مؤسسات فکری و فلسفی دیگری پدید آورند؛ از جمله جمعیــة الاردنیــة للدراسات المستقبلیــة که در سال 1991 در عمان به‌وجود آمد و منحل شد. انجمن الفکر الدیمقراطی در سال 1991 عمان، انجمن‌های السلام الاردنی و مناهضــة الصهیونیــة والنصریــة در سال 1992، الجمعیــة الفلسفیــة الاردنیــة در سال 1993 عمان، انجمن الفکر الاشتراکی در سال 1993 عمان و الوطنیــة للحریــة و النهج الدیمقراطی که در سال 1993 در عمان به‌وجود آمدند. در سال 1995 انجمن الجمعیــة الاردنیــة الدیمقراطیــة در عمان و انجمن رابطــة السلام الاردنیــة در اربد به وجود آمدند[۳۱][۳۲].

نیز نگاه کنید به

نهادها و سازمان‌های فرهنگی ژاپن؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی کانادا؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی کوبا؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی لبنان؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی مصر؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی افغانستان؛ مراکز و نهادهای فرهنگی چین؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی تونس؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی روسیه؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی سنگال؛ نهادها و سازمان های فرهنگی فرانسه؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی ساحل عاج؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی سوریه؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی سودان؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی زیمبابوه؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی تایلند؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی اوکراین؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی اسپانیا؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی سیرالئون؛ نهادها و سازمان‌های فرهنگی قطر

کتابشناسی

  1. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 272-271
  2. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 20
  3. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23
  4. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 23
  5. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 24
  6. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 28
  7. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 43
  8. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45
  9. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 45
  10. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 46
  11. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص57
  12. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 60
  13. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 63
  14. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 79
  15. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 82
  16. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 83
  17. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 64
  18. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 101
  19. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 107
  20. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113
  21. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 113
  22. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 114
  23. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 115
  24. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 116
  25. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 120
  26. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 122-121
  27. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 125
  28. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 127
  29. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 126
  30. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 128
  31. العمد، الدکتور‌هانی(1965 - 1995م)، المؤسسات الثقافیه فی الأردن، منشورات اللجنــة العلیا لکتابــة تاریخ الأردن، ص 129
  32. لایقی، غلامرضا (1402). جامعه و فرهنگ اردن. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)