سینمای سوریه

سینمای سوریه یکی از اولین جنبش­‌‌‌‌‌‌‌‌های سینمایی در منطقه عربی است. اولین تلاش­‌‌‌‌‌‌‌‌ها برای تولید فیلم در سوریه در آغاز قرن بیستم آغاز شد؛ یعنی سال 1908 در شهر حلب، با اجرای نمایش­‌‌‌‌‌‌‌‌های سینمایی گروه­‌‌‌‌‌‌‌‌هایی از اروپاییان که از ترکیه آمده بودند.

صاحب کافه­ ای در میدان المرجه در مرکز دمشق به نام «حبیب شماس» در سال 1912 تصاویر متحرکی را از طریق یک دستگاه دستی و نوری که توسط یک لامپ و با گاز استیلن روشن می‌شد نشان داد. این تصاویر اولین نمایش سینمایی در دمشق بود.

هنرپیشه های سوری برگرفته از شنی، کریم (۱۴۰۰). فرهنگ و تاریخ سوریه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

در سال 1912 نیز نخستین سینما در حلب که مانند تبریز ایران، شهر اولین­‌‌‌‌‌‌‌‌ها در فرهنگ وصنعت مدرن است، راه‌اندازی شد. در سال 1916 میلادی، حاکم عثمانی سوریه، «جمال پاشا» (معروف به السفاح)، اولین سینما را در دمشق در خیابان صالحیه تأسیس کرد که آن را «جناق قلعه» نامیدند، به یاد نبرد معروفی که عثمانی‌‌‌‌‌‌‌‌‌ها در آن، نیرو‌‌‌‌‌‌‌‌های انگلیسی و فرانسوی را در جنگ ‌‌‌‌‌‌‌‌جهانی اول، شکست دادند. فیلمی که در «جناق قلعه» نمایش داده شد، نمایش ارتش آلمان در برلین با سربازان و خودرو‌‌‌‌‌‌‌‌های زرهی بود که بسیار مورداستقبال قرار گرفت؛ درست مثل آنچه در تهران برای اولین بار نمایش داده شد!

در سال 1927 نیز اولین فیلم سینمایی صامت سوریه؛ یعنی «مدافع بی گناه» تولید شد و پس از آن، «زیر آسمان دمشق» (1933). «آواز دل» اولین فیلم ناطق عربی سوریه بود و پس از آن، «نور و تاریکی» (1947) با بازی «رفیق شکری» خواننده، «إیفیت فغالی»، «شامل مرعی»، «انور  البابا» در نقش «ام کامل» و «حکمت محسن» (ابورشدی). سومین فیلم ناطق در حلب با نام «عابر سبیل» (1950) تولید شد.

با ایجاد اتحادیه بین سوریه و مصر (جمهوری متحده عربی)، در سال 1960، «دائرة السینما والتصویر» (اداره سینما و عکاسی) تأسیس شد و «صلاح دهنی» (1925-2017) به عنوان رئیس آن منصوب شد. پس از آن نیز «المؤسسة العامة للسینما عام» (سازمان عمومی فیلم) در 1963 تأسیس شد که جهشی در تولید فلیم محسوب می‌شد.

«دُرید لحام» و «نهاد قلعي» در آغاز تلویزیون سوریه در سال 1960 برگرفته از شنی، کریم (۱۴۰۰). فرهنگ و تاریخ سوریه. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی( در دست انتشار)

اغلب فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌های تولید شده در این دوره، فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌های مستند (الثقافی) هستند. غیر از این­‌‌‌‌‌‌‌‌ها رویکرد اصلی، مقاومت فلسطین بود؛ فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌هایی مانند «رجال تحت الشمس» (مردان زیر آفتاب) (1970) ساخته «محمد شاهین»، «السکین» (چاقو) (1971) ساخته «خالد حمادة» که بر اساس داستان «غسان کنفانی» ؛ یعنی «ماذا تبقى لکم؟» (چه چیزی برای شما باقی مانده است؟) ساخته شد؛ همچنین فیلم «المخدوعون» (فریب خوردگان) (1352) ساخته «توفیق صالح» که آن نیز بر اساس داستان  مردانی در آفتاب بود.

فهرست فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌های مطرح ساخت سوریه

• «الفهد» (1972) ساخته «نبیل المالح»؛ برگرفته از رمانی به  همین نام از «حیدر حیدر» در شورش کشاورز ساده­ای علیه خان؛
• «بقایا صور» (1973) ساخته «نبیل مالح» برگرفت‌‌‌‌‌‌‌‌هاز رمانی به همیننام از حنا مینه با ژانر فئودالیسم؛
• «ثلاثیة العار» (سه­گانه ننگ) (1974) ساخته «بشیر صافیة»؛ برگرفته از سه داستان اثر «فاتح المدرس» در ژانر ضد فئودالیسم؛
• «الیازرلی» (1974) ساخته «قیس الزبیدی» بر اساس داستان «على الأکیاس» اثر «حنا مینه» در ژانر اجتماعی؛
• «المغامرة» (1974)ساخته محمد شاهین؛ اقتباسی از نمایش­نامه «سعد الله ونوس» با نام «مغامرة رأس المملوک جابر»؛
• «کفر قاسم» (1974)؛ ساخته «بر‌‌‌‌‌‌‌‌هان علویة» بر اساس داستانی از «عاصم الجندی» درباره فاجعه کفرقاسم فلسطین؛
• «الاتجاه المعاکس» (1975) ساخته «مروان حداد» که بیان گر شکست جنگ حزیران بود؛
• «الأحمر والأبیض والأسود» (1976) ساخته «بشیر صاقیة» نخستین فیلم با هنرمایی کودکان در موضوع اشغال فلسطین؛
• «الأبطال یولدون مرتین» (1976) ساخته «صلاح دهنی» در موضوع فلسطین؛
• «القلعة الخامسة» (1976) ساخته «بلال صابوین» با تم روستایی و سیاسی مربوط به دهه 50؛
• «حبیبتی یا حب التوت» (1978) ساخته «مروان حداد»، با تم اجتماعی ورود یک روستایی به شهر و مشکلات اجتماعی­ اش؛
• «المصیدة» (1979) ساخته «ودیع یوسف» با تم اجتماعی دختران فقیر که به دام اغنیا می ­افتند؛
• «قتل عن طریق التسلسل» (1981) ساخته «محمد شاهین» در ژانر جنایی؛
• «حادثة النصف متر» (1980) ساخته «سمیر ذکری». ژانر عشقی؛
• «حب للحیاة» (1981) باکارگردانی «بشیر صافیة» در ژانر عشقی؛
• «أحلام المدینة (1983) ساخته «محمد ملص» در ژانر اجتماعی که جوایز متعددی برد؛
• «الحدود» (1984) در ژانر ناسیونالیسم عربی؛
• «وقائع العام المقبل» (1985) ساخته «سمیر ذکری» ژانر اجتماعی؛
• «الشمس فی یوم غائم» (1985) ساخته «محمد شاهین» بر گرفته از یک داستان حَنّا مینه به همین نام، در ژانر اجتماعی؛
• «التقریر» (1986)، در ژانر انتقاد از فساد بخش دولتی؛
• «نجوم الن‌‌‌‌‌‌‌‌هار» (1988) ساخته «أسامة محمد»؛
• «لیالی ابن آوى» (1989)  ساخته «عبد اللطیف عبد الحمید»؛
• «کفرون» (1990)، در ژانر ماهیت زندگی روستایی در سوریه؛
• «رسائل شفهیة» (1990) ساخته «عبد اللطیف عبد الحمید»؛
• «الطحالب» (1991) ساخته «ریمون بطرس»؛
• «اللیل» (1992) ساخته «محمد ملص»؛
• «الکومبارس» (1993) ساخته «نبیل مالح»؛
• «شیء ما یحترق» (1993) ساخته «غسان شمیط»؛
• «صهیل الج‌‌‌‌‌‌‌‌هات» (1993) ساخته «ماهر کدر»؛
• «آه یا بحر» (1994) ساخته محمد شاهین، بر اساس داستانی از حنا مینه؛
• «صعود المطر» (1995) ساخته عبد اللطیف عبد الحمید؛
• «اللجاة» (1995) ساخته «ریاض شیا»؛
• «الترحال» (1997) ساخته ریمون بطرس؛
• «نسیم الروح» (1998) ساخته عبد اللطیف عبد الحمید؛
• «تراب الغرباء» (1998) ساخته سمیر ذکرى؛
• «زهر الرمان» (2001) ساخته غسان شمیط؛
• «قمران و زیتونة» (2001) ساخته عبد اللطیف عبد الحمید؛
• «صندوق الدنیا» (2001) ساخته أسامة محمد؛
• «عشر دقائق بعد الولادة» (2012) ساخته محمد عبد العزیز؛
• «الرابعة بتوقیت الفردوس» (2015) ساخته محمد عبد العزیز؛
• «دم النخل» (2019)، ساخته نجدة إسماعیل أنزور؛
• «درب السما» (2021) ساخته جود سعید.

فهرست سینما‌‌‌‌‌‌‌‌های دمشق

• «جناق قلعة» (1916) در «الصالحیه»؛
• «زهرة دمشق» (؟) در شرق میدان «المرجة»؛
• «باتیه» (1918)؛
• «الإصلاح خان» یا همان «الفردوس» (1905) که اول سالن تئاتر بود و سپس در 1921 سینما شد؛ نزدیک اداره پست؛
• «النصر» (1921) در بازار «الناصری»؛
• «الکوزموغراف» (1924) منطقه «البحصة» که بعداً به نام سینما «امیة» منتقل شد کنار هتل امیة؛
• «سنترال» در خیابان «رامی»، روبروی ساختمان «العابد» درست روبروی سینما «فاروق»؛
• «اللونو بارک الصیفی» در خیابان «فؤاد الأول» که سالن تئاتر هم بود؛
• «رویال الصیفی» در دروازه صالحیة که بعداً «الملوکی» نام گرفت؛
• «اوبرا العباسیة» (1920) در خیابان «فیکتوریا» که کاباره نیز داشت؛
• «8 اذار» که سینما و تئاتر بود؛ کنار هتل «سمیرامیس»؛
• «الامبیر» در دروازه الصالحیة؛

• «عایدة» یا همان «غازی» پشت وزارت کشور کنونی در خیابان سلطان سلیم نزدیک المرجة؛

• «رادیو» در خیابان «الدرویشیة »که هم سینما بودهم تئاتر و در 1929 نامش به «سوریا» مبدل شد؛
• «روکسی» یاهمان «الاهرام» در خیابان «بورسعید»؛
• «عائدة بالاس» (1922) در خیابان «سعد الله الجابری» که بعد‌‌‌‌‌‌‌‌ها «افامیا» نامیده شد؛
• «فاروق» در خیابان رامی؛
• «ادونیس» که بعد‌‌‌‌‌‌‌‌ها و در سپس در 1952 «بلقیس» شد؛
• «الکندی» در خیابان «المتنبی» روبروی شرکت «الترام»؛
• «الأمیر» در خیابان الصالحیة کنار سینما «فریال»؛
• «الشرق» یاهمان «بیبلوس» ابتدای خیابان رامی من خیابان «النصر»؛
• «دنیا» خیابان الفردوس، «دمشق» در منطقه «جسر فیکتوریا»؛
• «الزهراء» در صالحیة مقابل باشگاه «الضباط»؛
• «الحمراء 1 الصیفی» در ورودی «الشرباتی»؛
• «الحمراء 2» که سینما و تئاتر بود در صالحیة؛

• «السفراء» در خیابان «29 ایار»؛
• «الخیام» زیر سینما السفراء که هم سینما بود و هم تئاتر؛
• «رامیتا» نزدیک میدان «یوسف العظمة» روبروی هتل «الشام»  کنونی؛

• «الشام 1» و «الشام 2»در ساختمان هتل الشام
• «النجوم» در خیابان فلسطین در جنوب دمشق؛
• «جنینة الافندی» در «باب توما»؛
• «قصر البلور»؛
• «الهبرا» در باب توما؛
• «برج الفردوس» در منطقه «برج الروس»؛
• «الکرمل» در خیابان فلسطین؛
• «الیرموک» در خیابان فلسطین؛
• «صالون» (1922).

کارگردان های مشهور

«مصطفى العَقّاد» (1930 - 2005) اهل حلب، کارگردان مشهور هالیوودی سوری – امریکایی و فارغ التحصیل رشته کارگردانی و تولید فیلم در دانشگاه کالیفرنیا در لس­آنجلس و دستیار «آلفرد هیچکاک» است. فیلم «الرسالة» که با نام «محمد رسول الله» دوبله به فارسی شده است، ساخته اوست؛ همین طور فیلم «شیر صحرا» که با نام «عمر مختار» دوبله به فارسی شده است. از فیلم­های دیگر او چندگانه «هالوین» در ژانر وحشت است. عقاد در سال 2005 هنگامی که در لابی هتلی در عمان، منتظر دخترش بود هدف بمب گذاری تروریستی قرار گرفت. متهم اصلی این ترور شبکه جاسوسی رژیم اشغالگر قدس است. عقاد قبل از ترور، آماده ساخت دو فیلم بود؛ اولی درباره «فتح اندلس» و دیگری درباره «صلاح الدین ایوبی». او درباره فیلم صلاح ­الدین ایوبی چنین اظ‌‌‌‌‌‌‌‌هار داشته بود: «صلاح الدین اسلام را کاملاً نشان می دهد. اکنون اسلام را دین تروریسم معرفی می کنند. کل دین به دلیل حضور چندین تروریست مسلمان این گونه تصویر شئه است. اگر دینی وجود دارد که مملو از وحشت باشد، مسیحیت روز‌‌‌‌‌‌‌‌های جنگ­‌‌‌‌‌‌‌‌های صلیبی است؛ اما ما واقعاً نمی توانیم مسیحیت را به عنوان یک دین، مقصر ماجراجویی­‌‌‌‌‌‌‌‌های برخی از پیروان آن زمان بدانیم. این پیام من است.»

«علاءالدین کوکاش» ( 1942 - 2020) کارگردان دولتی مشهور دمشقی که تولید 30 سریال تلویزیونی و فیلم­نانه نویسی و کارگردانی سه فیلم بلند تلویزیونی را در کارنامه خود دارد. کوکش علوم اجتماعی و فلسفه خوانده در دانشگاه دمشق؛ اما بعد از اینکه به عنوان کارمند در تلویزیون سوریه استخدام شد، دوره کارگردانی رادر آلمان سپری کرد. آخرین اثر او سریال تاریخ «رجال العز» (2011) بود که دهه سی قرن بیستم، دوره اشغال سوریه توسط فرانسه را روایت ‌‌‌‌‌‌‌‌می‌کند.

«حاتم علی» (1962 -2020) بازیگر، نویسنده، کارگردان و تهیه‌کننده سوری است. او کار خود را با نمایشنامه­نویسی و داستان کوتاه آغاز کرد. حاتم علی لیسانس هنر‌‌‌‌‌‌‌‌های دراماتیک از مؤسسه عالی هنر‌‌‌‌‌‌‌‌های دراماتیک دمشق را دربخش بازیگری، سال 1986 دریافت کرده است.

این کارگردان پرکار تلویزیونی، جوایز بسیاری را برای کار‌‌‌‌‌‌‌‌های خود دریافت کرده است؛ از جمله سریال­‌‌‌‌‌‌‌‌های بیگانگی فلسطین ، عمر، صلاح الدین ایوبی ، صقر قریش ، رابعه قرطبه ، الزیر سالم . حاتم علی کارگردانی 25 اثر تلویزیونی و بازی در بسیاری از آن‌‌‌‌‌‌‌‌ها را در کارنامه خود دارد.

«محمد شاهین» (1931-2004) با 19 فیلم بلند، بلند اوازه ‌ترین کارگردان سوری و از بنیانگذاران نسل دوم سینمای سوریه به شمار می­رود. او در دمشق سمت مدیر کل سازمان فیلم را برعهده داشت و همچنین نخستین جشنواره بین­المللی فیلم دمشق را راه‌اندازی کرد. همسر او بازیگر مشهور ‌‌‌‌‌‌‌‌جهان عرب، خانم «مونا واصف» بود. این کارگردان شهیر سوری، روی مضامین فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های عاشقانه‌اش و رئالیستی متمرکز بود. چنداثر نیز برای مقاومت فلسطین ساخته است. شاعرانه غلبه ‌‌‌‌‌‌‌‌می‌کند و در فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌هایش بینش هنری متعادل و مخاطب انبوه را در هم می‌آمیزد و یکی از پرکار‌ترین کارگردانان سوری است که تعداد فیلم‌‌‌‌‌‌‌‌‌های بلند او به نوزده فیلم رسیده است.

«عبداللطیف عبدالحمید» (زاده 1954) بازیگر فیلم­نامه نویس و کارگردان که تولید 8 فیلم بلند را در کارنامه دارد. او از مؤسسه عالی سینمای مسکو فارغ­التحصیل شده است.

جشنواره­ فیلم دمشق

اولین جشنواره فیلم در دمشق که اولین جشنواره فیلم دنیای عرب هم بود، در سال 1956 با نام «اولین جشنواره / مهرجان فیلم سوریه» و همزمان با «نمایشگاه بین المللی دمشق» برگزار شد. «محمد شاهین» (1931-2004) کارگردان سوری هم «جشنواره فیلم دمشق» را در سال 1972 تأسیس کرد.

نسخه جدید این جشنواره نیز در سال 1979 راه اندازی شد که «اولین جشنواره فیلم دمشق» نام داشت. ابتدا قرار بر این شد که این جشنواره هر دو سال یکبار برگزار شود؛ تا اینکه در سال 1386 تصمیم به برگزاری سالانه آن گرفته شد و آخرین دوره جشنواره؛ یعنی  هجدهمین دوره در سال 1389 برگزار شد که 54 کشور در آن حضور داشتند و فیلم ایرانی «مزاحم نشو» (1384 شمسی)، ساخته خسن عبدالو‌‌‌‌‌‌‌‌هاب، برنده جایزه نقره شد. در حال حاضر از این جشنواره از سال 2011 و پس از آشفتگی امنیتی در سوریه، برگزاری این جشنواره، به حالت تعلیق درآمده است.

هنر پیشه­‌‌‌‌‌‌‌‌های مشهور

دُرید لَحّام (زاده 1934 دشق)	باسم یاخور (زاده 1971 لاذقیه)
تیم حسن ( زاده 1976 طرسوس)	قُصی خؤلی (زاده 1976 طرسوس)
بسَّام کوسا (زاده 1954 حلب)	باسل خیاط (زاده 1977 دمشق)
یاسر العظمة (زاده 1942 دمشق)	جمال سلیمان (زاده 1959 دمشق)
غَسّان مسعود (زاده 1958 طرسوس)	عباس النوری (زاده 1952 دمشق)
أیمن رضا (زاده 1971 دمشق)	أیمن زیدان (زاده 1956 دمشق)

هنر پیشه های مخالف رژیم اسد

در بحران اخیر، اغلب هنرپیشه­‌‌‌‌‌‌‌‌های مشهور سینمای سوریه؛ خصوصاً چهره­‌‌‌‌‌‌‌‌های تلویزیونی، یا سکوت کردند و یا مطالبی در حمایت از حکومت اسد بیان کردند. آن‌‌‌‌‌‌‌‌هایی هم که مخالفت خود را اعلام نمودند، یا دستگیر شدند و یا کشور راترک کردند، عبارتند از:

• «مکسیم خلیل» (زاده 1978 حمص) و همسرش «سوسن أرشید» (زاده 1979 حمص)؛
• «یارا صبری» (زاده 1971 دمشق)؛
• «می سکاف» (May Skaf) (1969 دمشق – 2018 فرانسه)؛
• «فارس الحلو» (Fares Al-Helou) (1961 لاذقیه)؛
• «جهاد عبدو» (زاده 1962 دمشق)؛
• «محمد آل رشی» (Al-Rashi) (زاده 1974 دمشق)؛
• «عامر السبیعی» (1958 دمشق- 2015 مصر)؛
• «سمر کوکاش» (زاده 1972 دمشق) دختر «علاءالدین کوکاش» (1942 - 2020) کارگردان مشهور؛
• «لیلى عوض» (زاده 1969)،؛
• «زکی کوردیللو» (زاده 1984 حلب).

نیز نگاه کنید به

سینمای کانادا؛ سینمای روسیه؛ سینمای تونس؛ سینمای ژاپن؛ سینمای کوبا؛ سینمای لبنان؛ سینمای مصر؛ صنعت فیلم و سینمای چین؛ سینمای سنگال؛ سینمای آرژانتین؛ سینمای فرانسه؛ سینمای مالی؛ سینمای ساحل عاج؛ سینمای زیمبابوه؛ سینمای تایلند؛ سینمای اسپانیا؛ سینمای اردن؛ سینمای اتیوپی؛ سینمای سیرالئون؛ سینمای قطر