نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مالی

یکی از مهم‌‌ترین نهادهای فرهنگی مالی، آموزش و پرورش است که دولت‌های وقت از بدو استقلال کشور، اهمیّت بسیاری برای آن قائل بودند. این گستره که بسترساز تعلیم و تربیت نسل آینده کشور محسوب می‌شود، طیّ دهه‌های گذشته و در جهت رشد و گسترش، دستخوش تغییرات زیادی شده‌است. بر این اساس، دولت‌های وقت تاکنون تلاش کرده‌اند با توسعه آموزش‌های عمومی، به‌تدریج میزان بی‌سوادی را در کشور کاهش دهند و وجهه کشور را که در زمره کشورهای کم بهره از سواد عمومی‌قاره آفریقا به‌شمار می‌رود، بهبود بخشند.

پیشینه آموزش و پرورش در مالی

آموزش و پرورش در کشور مالی تا پیش از ورود استعمار فرانسه بیشتر حالت سنتی داشت. مسلمانان در کودکی به تحصیل در مدارس سنتی قرآنی پرداخته و با مقدمات علوم اسلامی ‌و قرائت و حفظ قرآن کریم آشنایی می‌یافتند و تنها عده بسیار کمی‌تحصیلات خود را در حوزه‌های علمیه و مراکز اسلامی ‌مصر، الجزایر و دیگر کشورهای اسلامی ‌شمال آفریقا ادامه می‌دادند.

پس از ورود استعمارگران به این کشور مدارس ابتدایی به سبک جدید فعالیت خود را آغاز نمودند که همانند دیگر کشورهای مسلمان نشین منطقه غرب آفریقا با مخالفت و بایکوت مسلمانان مواجه شدند. علت امر نیز آن بود که بیشتر این مدارس توسط هیئت‌های میسیونری وابسته به کلیساها اداره می‌شدند و مسلمانان از آن بیم داشتند که در صورت ثبت نام فرزندانشان در این مرکز آموزشی معلمان مدارس که اکثراً مبلغان مسیحی بودند آنها را به سوی دین مسیحیت سوق دهند. از این روی در بدو استقلال مالی بیسوادی عموم مردم یکی از مشکلات اصلی کشور بود و کمتر از بیست درصد مردم از نعمت خواندن و نوشتن برخوردار بودند.

ساختار و سیاست های آموزشی مالی

مودیبوکیتا. برگرفته از سایت top war، قابل بازیابی از https://en.topwar.ru/98985-plan-tovarischa-modibo-kak-v-mali-stroili-socializm-i-chem-eto-zakonchilos.html

دولت مالی پس از تشکیل کابینه خود در ابتدای استقلال تدوین استراتژی آموزشی خاصی را در دستور کار خود قرار داد و مودیبوکیتا که خود از سابقه تدریس در مدارس مالی برخوردار بود شخصا تلاش کرد با ایجاد تغییرات ساختاری در نظام آموزشی کشور تعداد بیسوادان مالی را کاهش داده و از طریق فراگیر ساختن آموزش همگانی رایگان نرخ باسوادی عمومی‌را ارتقاء بخشد. در این راستا بتدریج تعداد مدارس ابتدایی و متوسطه درشهرها و روستاهای مناطق مختلف کشور افزایش یافته و تربیت کادر علمی‌به ویژه معلمان و دبیران باسواد و واجد صلاحیت در رأس برنامه‌های آموزشی دولت قرار گرفت.

این سیاست در دوره حاکمیت دیگر روسای جمهور مالی خصوصا آلفاعمر کناره و تومانی توره نیز ادامه یافت. در این ارتباط طی چند دهه گذشته درصد باسوادان کشور از 15 تا 20 درصد درسال 1962 به حدود 55 درصد تا سال 2010 ارتقاء یافته و دولت در تلاش است تا سال 2020 تعداد با سوادان را به رقم 80 درصد افزایش دهد. در این خصوص از سال 1995 کمیسیون ویژه‌ای در وزارت آموزش و پرورش مالی تشکیل شده و مسئولان وزارت آموزش و پرورش امید دارند با کمک سازمان‌های جهانی نظیر یونسکو، یونیسف و سازمان‌های منطقه‌‌ای بتوانند بر مشکلات پیش روی خود – خصوصا در ارتباط با توسعه مراکز و فضاهای آموزشی - فائق آیند.

نظام آموزشی کشور مالی

نظام آموزشی کشور مالی هم‌چون دیگر کشورهای فرانکوفون مبتنی بر سیستم آموزش و پرورش کشور فرانسه است. دوره تحصیلی در این کشور دوازده سال است که به سه دوره زیر تقسیم می‌شود:

- دوره ابتدایی

- دوره راهنمایی

- دوره متوسطه (دبیرستان)

آموزش های ابتدایی مالی

* دوره ابتدایی در مالی شش سال یا شش گرید (Grade) است. هر سال تحصیلی 9 ماه به‌طول می‌انجامد و دانش‌آموزان پس از اتمام این دوره شش ساله و موفقیت در امتحان جامع (امتحان پایان دوره ابتدایی) می‌توانند وارد مقطع راهنمایی شوند.

آموزش متوسطه در مالی

* دوره آموزش راهنمایی در این کشور سه سال یا گریدهای هفت، هشت و نه است. در پایان این دوره، امتحان نهایی موسوم به دی ای اف (D. E. F) برگزار می‌شود و دانش‌آموزانی که این آزمون را با موفقیت سپری کنند، می‌توانند در مقطع متوسطه به تحصیلات خود ادامه دهند. در این مقطع زبان انگلیسی به دانش‌آموزان آموزش داده می‌شود.

* دوره متوسطه سه سال (گریدهای ده، یازده و دوازده) است و دانش‌آموزان پس از موفقیّت در امتحانات پایان سال سوم دبیرستان، دیپلم رسمی‌وزارت آموزش و پرورش دریافت می‌کنند. در طیّ این دوره، علاوه ‌بر زبان فرانسه ؛ زبان‌های انگلیسی، عربی، آلمانی و روسی به دانش‌آموزان ارائه می‌شود. امتحان سراسری پایان سال دوازدهم شامل دروس مختلف زیست‌شناسی، ریاضیات، فیزیک، شیمی، علوم انسانی، زبان، ادبیات و... است. دانش‌آموزانی که در این آزمون موفق شوند، می‌توانند وارد دانشگاه شده یا با اخذ بورسیه تحصیلی دولتی یا خصوصی، تحصیلات خود را در دانشگاه‌های خارج کشور ادامه دهند.

دانش‌آموزان در صورت علاقه‌مندی می‌توانند پس از پایان دوره راهنمایی، در دوره‌های فنی و حرفه‌ای که 2 تا 4 سال طول می‌کشد، ادامه تحصیل داده و دیپلم دریافت کنند. به دانش‌آموختگان در پایان دوره دو ساله آموزش فنی و حرفه‌ای دیپلم سی ای پی (CAP) و پس از پایان دوره چهار ساله آن دیپلم بی تی (BT) اعطا می‌شود.

چالش‌ها و مشکلات نظام آموزشی مالی

مشکلات فعلی آموزش و پرورش مالی، که از بدو استقلال، با تلاش‌های بسیار گسترده وزارت آموزش و پرورش، هنوز پا برجا مانده عبارتند از:

- درصد نسبی ثبت نام‌کنندگان دوره ابتدایی

- کمبود بودجه آموزشی

- کمبود کادر آموزشی

- کمبود فضاهای آموزشی

درصد نسبی ثبت نام‌کنندگان دوره ابتدایی

با وجود تبلیغات وزارت آموزش و پرورش در خصوص لزوم ثبت نام کودکان در مدارس ابتدایی، طیّ چند دهه اخیر، هر ساله بسیاری از والدین این کودکان به‌ویژه در مناطق روستایی، ترجیح می‌دهند به‌جای تحصیل فرزندان خردسال در مدارس، از آنان در مزارع کوچک خود استفاده کرده و از این طریق بخش اندکی از هزینه‌های زندگی خود را کاهش دهند.

دولت امیدوار است تا پایان سال 2015 میلادی تمام خانواده‌های مالیایی را متقاعد کند تا کودکان خود را حداقل تا پایان دوره ابتدایی در مدارس ثبت نام کنند و باسوادی عمومی‌ را افزایش دهند. مطمئناً بخشی از برنامه‌های رئیس‌جمهور آینده مالی بر این موضوع متمرکز خواهد شد.

کمبود بودجه آموزشی

از دیگر مشکلات دولت مالی کمبود بودجه آموزشی است که با تأکید دولت بر لزوم فراگیر شدن آموزش عمومی‌برای تمامی‌شهروندان این کشور، میزان تخصیص بودجه سالانه دولت به وزارت آموزش و پرورش، به‌هیچ عنوان نمی‌تواند هزینه‌های این وزارت‌خانه و مراکز تحت پوشش آن را تأمین کند.

کمک‌های مقطعی سازمان‌‌های جهانی و کشورهای اسلامی، فقط تخفیف‌دهنده این مشکلات است و باوجود وعده‌های مکرر رؤسای جمهور مالی در رفع مشکلات ناشی از بودجه وزارت آموزش و پرورش، این وزارت‌خانه هر ساله با کسری بودجه عظیمی‌مواجه است که گاهی منجر به عدم پرداخت حقوق معلمان و به‌تبع آن، واکنش خشمگینانه با اعتراض و شورش می‌شود.

کمبود کادر آموزشی

کمبود کادر آموزشی شامل معلمان و مدرسان با تجربه، از دیگر مشکلات وزارت آموزش و پرورش مالی است. دولت طیّ چند سال گذشته، چند دانش‌سرای تربیت معلم را در شهرهای مختلف مالی تأسیس کرده‌است ولی تعداد دانش‌آموختگان این مراکز، برای پوشش مدارس ابتدایی، راهنمایی، متوسطه و مراکز فنی و حرفه‌ای کافی نبست. از سوی دیگر حقوق نازل معلمان معمولاً با فراز و نشیب‌هایی همراه است و گاه با تأخیر چند ماهه پرداخت می‌شود. شمار قابل توجّهی از معلمان مالی نیز در دو دهه گذشته به کشورهای غرب آفریقا، فرانسه و شمال آفریقا مهاجرت نموده‌اند که مشکلات این بخش را تشدید کرده است.

اعتصاب معلمان که بیشتر برای افزایش حقوق صورت می‌گیرد، از مشکلات دیگر نظام آموزشی کشور مالی است. این اعتصابات که گاه چندین ماه طول می‌کشد، موجب بهم‌ ریختگی جدول آموزشی کشور و عقب ماندن دانش‌آموزان از برنامه‌های تحصیلی می‌شود. در این بین عدم توجّه جدی دولت به رفع مشکلات معلمان مدارس دولتی، که به نوبه خود موجب تقویت موقعیت مدارس خصوصی است، این شائبه را در محافل فرهنگی تقویت کرده که مقامات عالی آموزشی مالی از وضعیت نابسامان مدارس دولتی و اعتصابات مکرر معلمان این مراکز چندان هم ناراضی نیستند و ثبت نام دانش‌آموزان خانواده‌های متمول، متوسط و نیمه‌متوسط در مراکز آموزشی خصوصی را موجب کاهش هزینه‌های مدارس دولتی می‌دانند.

کمبود فضاهای آموزشی

تنگناهای ناشی از کمبود فضا و امکانات آموزشی نظیر مدارس مقاطع مختلف، مراکز آموزش فنی و حرفه‌ای، کارگاه‌ها، آزمایشگاه‌ها و سالن‌های ورزشی از دیگر مشکلات بخش آموزش مالی است. در این ارتباط هر چند در دوره ریاست جمهوری تومانی توره و با حمایت سازمان‌های جهانی و دولت‌های اسلامی ‌مدارس متعددی در شهرها و روستاهای مالی احداث شدند ولی این کشور همچنان از کمبود مدارس و فضای آموزشی مناسب رنج می‌برد. البته دولت تومانی توره امیدوار بود از طریق دریافت چند وام بلاعوض از سازمان همکاری اسلامی، بانک توسعه اسلامی، بانک عرب و کشورهای ثروتمند حاشیه جنوبی خلیج فارس نظیر عربستان، امارت متحده عربی، قطر، کویت و عمان بتواند تا سال 2020 کمبود فضای آموزشی کشور را به نحو قابل توجهی مرتفع سازد. با این حال با تشدید جنگ داخلی طوارق و ویرانی برخی از مدارس در شهرها و روستاهای محل درگیری بین شورشیان و نیروهای دولتی از یک سوی و کاهش قابل ملاحظه کمک های خارجی بنظر نمی‌رسد این برنامه بتواند بطور کامل تحقق یابد.

آموزش عالی مالی

یکی از نهادهای مهم آموزشی کشور مالی که تاکنون به جایگاه واقعی خود دست نیافته بخش آموزش عالی است. آموزش عالی در کشور مالی بر خلاف دیگر کشورهای غرب آفریقا از بدو استقلال این کشور تاکنون از رشد چندانی برخوردار نبوده است و دولت مالی بدلیل مشکلات اقتصادی تاکنون موفق به گسترش مؤسسات آموزش عالی خود نشده‌است از این روی برخلاف دیگر کشورهای آفریقایی در این کشور تنها دو دانشگاه – دانشگاه باماکو و دانشگاه جدیدالتاسیس سگو– وجود دارد.

دانشگاه باماکو

دانشگاه باماکو. برگرفته از سایت ویکی پدیا، قابل بازیابی از https://fa.wikipedia.org/wiki/%D8%AF%D8%A7%D9%86%D8%B4%DA%AF%D8%A7%D9%87_%D8%A8%D8%A7%D9%85%D8%A7%DA%A9%D9%88

این دانشگاه زیر نظر وزارت آموزش و پرورش مالی اداره می‌شود و هم اکنون در حدود بیست و پنج هزار دانشجو در آن مشغول به تحصیل‌اند. دانشگاه باماکو فعالیت خود را در سال 1976 آغاز کرد. در سال 1991 و به‌دنبال وقوع تحولات عظیم سیاسی در کشور، سقوط دولت موسی ترائوره و روی کار آمدن دولت انتقالی تومانی توره، دانشگاه دچار اغتشاش شد و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ موقتاً آن را تعطیل کرد. تعطیلی دانشگاه تا سال 1996 ادامه یافت و پس از آن که شورای دانشگاه تشکیل شد و نظام آموزشی آن تغییراتی کرد، مجدداً فعالیت دانشگاه بر مبنای راهبردهای جدید دولت آغاز گردید. این دانشگاه درحال حاضر شامل چند دانشسرا و دانشکده به شرح ذیل است:

- دانش‌سرای عالی

- دانش‌سرای ملی علوم اداری

- دانش‌سرای ملی مهندسی

- دانش‌سرای پزشکی و داروسازی

- دانشکده علوم و فناوری

- دانشکده علوم انسانی هنر و زبان‌ها

- دانشکده حقوق و اقتصاد

- دانشکده پزشکی، داروسازی و دندان‌پزشکی

اکثر رشته‌های دانشگاه باماکو در مقطع کارشناسی ارائه می‌شود و دانشجویانی که این دوره را به پایان برسانند، معمولاً یا در مراکز دولتی و خصوصی مشغول به کار می‌شوند و یا با گرفتن بورسیه تحصیلی دولتی، تحصیلات خود را در کشورهای دیگر ادامه می‌دهند.

نظام آموزشی دانشگاه در مقطع کارشناسی دربرگیرنده دو دوره است: دوره اول به دو سال تقسیم می‌شود که سال اول را تحصیلات دانشگاهی سال اول (DEUGI 1) و سال دوم را تحصیلات دانشگاهی سال دوم (DEUGI 2) می‌نامند. دوره دوم، پایان دوره کارشناسی و یک سال است که به دوره لیسانس (Licence) شهرت دارد. دانشجویان پس از گذراندن این دوره‌ها، مدرک کارشناسی دریافت می‌کنند. مدت زمان دوره فوق‌لیسانس در مالی یک سال تحصیلی است.

علی‌رغم فقر در مالی و با وجود مشکلات فراوان ناشی از کسر بودجه سالیانه، این کشور اهمّیت زیادی برای آموزش عالی قائل است و وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌ و شورای دانشگاه، برای دانشجویان ممتاز و یا بی‌بضاعت بر پایه نمرات آنها، کمک هزینه‌هایی را در نظر می‌گیرند که در صورت عدم کسب نمرات قابل قبول برای ورود به مقاطع بالاتر، کمک هزینه تحصیلی دانشجویان قطع می‌شود.

طی چند سال گذشته و با رشد آگاهی عمومی‌مردم این کشور تعداد دانش آموزان داوطلب برای ورود به دانشگاه کشور به نحو قابل توجهی افزایش یافته‌است به گونه‌ای که از سال 2000 هر سال نزدیک به 5 هزار نفر وارد این دانشگاه می‌شوند که این وضعیت در رشته‌های پزشکی و مهندسی از شدت بیشتری برخوردار است.

این امر و عدم آمادگی امکانات و فضای آموزشی موجود مشکلاتی را از نظر پذیرش دانشجویان به‌وجود آورده و دولت در خصوص اعطای بورسیه تحصیلی و کمک هزینه نیز محدودیت‌هایی را برای دانشجویان در نظر گرفته‌است. با این حال مسئولان دانشگاه قول داده‌اند تا چند سال 2015 با توسعه دانشگاه و ساخت دانشکده‌های جدید این این مشکلات را کاهش داده و وضعیت تحصیلی دانشگاه را بهبود بخشند. کمبود اساتید با تجربه و دارای سطح بالای معلومات از دیگر معضلات دانشگاه است و دولت در صدد است از طریق اعزام برخی از دانشجویان به کشورهای اروپایی در آینده‌ای نه چندان دور این مشکل را نیز مرتفع سازد^[i].

با وجود این مشکلات و اغتشاشاتی که گاهی در داخل دانشگاه و با رنگ و بوی سیاسی پدید می‌آید، دانشگاه باماکو به‌لحاظ علمی‌ وضعیت قابل قبولی دارد و مدرک تحصیلی آن به‌دلیل عضویت در اتّحادیه دانشگاه‌های فرانسه زبان آفریقا، مورد تأیید دانشگاه‌های اروپایی و کشورهای فرانسه زبان است. دانشجویانی که با هزینه دولت و یا بورسیه مؤسسات خصوصی درصدد ادامه تحصیل در دانشگاه‌های اروپا و آمریکای شمالی هستند، باید در آزمون علمی‌خاصی شرکت کرده و موفق شوند. تحصیل دانشجویان در این دانشگاه‌ها، منوط به قبولی در این آزمون است.

خاطر نشان می‌سازد از اوایل سال 2000 میلادی اقداماتی برای آغاز به کار مؤسسات آموزش عالی خصوصی نیز آغاز شده که این امر بیشتر ناشی از افزایش شمار علاقمندان به تحصیل در مقطع آموزش عالی بوده‌است. در این ارتباط دانشگاه کبک کانادا از سال 2000 شعبه‌ای در باماکو تأسیس کرده و تعداد کمی‌ از دانشجویان مالیایی در مقطع کارشناسی ارشد در این دانشگاه مشغول به تحصیل شده‌اند. مرکز دانشگاهی ماند (Centre Universitaire Mande) نیز طیّ قراردادی با دانشگاه مالی، هر سال تعدادی از دانشجویان این کشور را تحت پوشش خود قرار می‌دهد. با این‌همه اندیشمندان مالیایی معتقدند این اقدامات نمی‌تواند نیاز رو به افزایش دانشجویان مشتاق به ادامه تحصیل در مقاطع آموزش عالی را برطرف کند و دولت باید با کمک کشورهای غربی و سازمان‌های جهانی، رأساً به تأسیس مراکز آموزش عالی دولتی و خصوصی اقدام نماید و شمار دانشجویان این کشور را افزایش دهد.

لازم به‌ذکر است دانشگاه فنی سگو دومین دانشگاه کشور نیز از سال 2011 فعالیت خود را آغاز نموده است. براساس اقدامات انجام شده قرار است این دانشگاه رشته‌های مورد نیاز کشور را مانند مهندسی کشاورزی، دامپروری و صنایع وابسته به آنها تا سطح دکترا پوشش دهد. این دانشگاه از حمایت چند دانشگاه اروپایی نیز برخوردار خواهد بود.

دانشگاه اسلامی ‌سانکوره

دانشگاه اسلامی ‌سانکوره (2020). برگرفته از سایت daily trust، قابل بازیابی از https://dailytrust.com/the-university-of-sankore-timbuktu/

یکی از شاخص‌‌ترین جلوه‌های میراث فرهنگی کشور مالی، که بخشی از هویت اسلامی ‌دیرینه این سرزمین را در خود جای داده، دانشگاه اسلامی ‌سانکوره است. قدمت این دانشگاه به چند قرن پیش باز می‌گردد و هرچند امروز فقط نامی‌از آن برجا مانده، با این حال دولت و شخصیت‌های علمی‌ فرهنگی این کشور، هنوز از آن با افتخار و غرور یاد کرده و نقش آن را در توسعه دین اسلام در غرب آفریقا، بسیار ارزشمند و تأثیرگذار می‌دانند.

این دانشگاه اسلامی ‌که در شهر تمبوکتو امروز قرار داشته است در سال 989 توسط القاضی عقیب بن محمدبن عمر تأسیس شد و در حقیقت متشکل از سه مسجد بزرگ آن عصر "مسجد سانکوره"، " مسجد سید یحیی" و "جن گاریبر"بود که هریک به منزله دانشکده های این دانشگاه بودند و کلاس های درس در داخل یا محوطه این مساجد برگزار می‌شد.در واقع این دانشگاه حوزه علمیه بزرگی بشمار می‌‌رفت که در قرون میانه اسلامی ‌بویژه قرون‌ پانزدهم و شانزدهم میلادی به اوج خود رسید و طلاب زیادی از کشورهای مختلف آفریقایی بویژه غرب آفریقا در آن تحصیل می‌کردند. سبک آموزشی این دانشگاه با دانشگاه‌های معاصر آن در کشورهای اروپایی کاملاً متفاوت بود به گونه ای که طلاب پس از ثبت نام در این مرکز آموزشی با شور و اشتیاق خاصی به مطالعه علوم اسلامی ‌می‌پرداختند. دانشجویان خارجی شاغل به تحصیل در دانشگاه سانکوره نیز در منازل مسلمانان تمبوکتو اقامت گزیده و به تحصیل علوم اسلامی ‌می‌پرداختند. برنامه‌های آموزشی دانشگاه سانکوره در برگیرنده سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود.

برنامه‌های آموزشی دانشگاه سانکوره دارای سه مقطع مقدماتی، ثانوی و عالی بود. مرحله مقدماتی شامل کلیات علوم اسلامی، سوادآموزی و حفظ متون بود که در سطح پایین تدریس می‌شد و اساتید این مقطع، وظیفه داشتند طلاب را به لحاظ فکری برای ورود به مقاطع بالاتر آماده کنند. در این مقطع قرائت و حفظ قرآن و فقه و اصول در زمره برنامه‌های دروس اصلی بود و طلبه‌‌ها پس از آشنایی با علوم قرآنی، با مفاهیم اولیه علوم مختلف اسلامی ‌آشنا می‌شدند^[ii]. کلاس‌های دوره مقدماتی معمولاً صبح زود آغاز ‌می‌شد و تا غروب ادامه می‌یافت. شیوه تدریس به‌صورت پرسش و پاسخ بود و اساتید در پایان هر کلاس، به پرسش‌های طلبه‌ها پاسخ می‌دادند.کلاس‌ها ظهر تعطیل و نماز جماعت به امامت اساتید و یا شیوخ مساجد سه گانه برگزار می‌شد. این دوره پس از یک سال و چند ماه با برگزاری امتحان قرائت قرآن به پایان می‌رسید و طلابی که در این آزمون موفق می‌شدند، با توصیه اساتید، می‌توانستند در مقطع بعدی، تحصیلات خود را ادامه دهند.

در مرحله بعدی یا مقطع ثانوی که معمولاً یک سال به‌طول می‌انجامید، دروس اسلامی ‌منطق، فلسفه، تاریخ اسلام و قرآن به طلاب تدریس می‌شد. شیوه تدریس در این مقطع، کماکان به‌صورت طرح موضوعات و ارائه دروس و اطلاعات تکمیلی از سوی استادان و سپس بحث و جدل میان دانشجویان بود. در پایان این مقطع، امتحانات دانشجویان برگزار و به دانشجویان ممتاز گواهی پایان دوره اعطا می‌شد.

تحصیل در مقطع عالی دانشگاه سانکوره اهمّیت زیادی داشت و معمولاً معدودی از طلاب می‌توانستند در این مرحله، که دروس تخصصی ارائه می‌شد، تحصیلات خود را ادامه دهند. طلبه‌ها طبق علاقه و استعداد خود، به مطالعه یکی از رشته‌های علوم اسلامی ‌الهیات، تفسیر قرآن، حدیث، حقوق، صرف و نحو، بیان، منطق، فلسفه، تاریخ و علوم باطنی می‌پرداختند. در پایان این مقطع، دانشجویان با موفقیت در آزمون‌ها، طیّ مراسمی‌ موسوم به عمامه‌گذاری، به افتخار استادی نائل می‌شدند^[iii]. در هریک از سه مقطع تحصیلی، این دانشگاه به روش دانشکده‌های امروز، اداره می‌شد. استادان دانشگاه سانکوره از بهترین دانشمندان این سرزمین و برخی از آنها در کشورهای اسلامی ‌خاورمیانه و شمال آفریقا تحصیل کرده بودند. مدرسان برای تدریس در دانشگاه حقوقی دریافت نمی‌کردند و برنامه درسی مدونی نداشتند و عامل اصلی حضور آنها در این مرکز آموزشی، علاقه به نشر و توسعه علوم و معارف اسلامی ‌بود. در بین این اساتید، علما، امامان، قضات و مدرسان برجسته و مشهوری نظیر استاد احمد بابا و برادران بامایوثو بودند. رئیس دانشگاه سانکوره، امامت مسجد سانکوره و مقام قاضی اعظم شهر تمبوکتو را نیز بر عهده داشت. در مجاورت این دانشگاه، کتابخانه‌ بزرگی مملو از کتاب‌های دست‌نویس به زبان‌های عربی و آفریقایی وجود داشت که دانشجویان و مدرسان با مطالعه آنها بر دانش خود می‌افزودند.

این دانشگاه در قرون میانه اسلامی ‌نقش مهمّی در توسعه معارف اسلامی ‌قاره آفریقا داشت و بسیاری از دانش‌آموختگان این مرکز، در کشورهای مختلف آفریقایی در مقام امام، قاضی، خطیب جمعه و استاد، عهده‌دار مشاغل مختلفی شدند. دانشگاه سانکوره و کتابخانه آن در سال 1591 و با حمله قبایلی از مراکش نابود شد. خرابه‌های این دانشگاه که امروزه در اطراف مسجد سانکوره به چشم می‌آید، از عظمت و شکوه دین اسلام در تمبوکتو و دیگر مناطق کشور مالی در قرون میانه اسلامی ‌حکایت دارد^[iv].

اگرچه امروزه هیچ اثری از دانشگاه سانکوره بر جای نمانده است اما یکی از مهم‌ترین عناوین افتخاری که معمولاً دولت مالی به شخصت‌های برجسته علمی‌و فرهنگی دیگر کشورها اعطا می‌کند، دکترای افتخاری دانشگاه سانکوره است.

مراکز پژوهشی مالی

مهم‌ترین مراکز پژوهشی وابسته به آموزش عالی کشور مالی و در زمره انستیتوهای دانشگاه مالی عبارتند از:

- انستیتو تحقیقات کاربردی و علوم بنیادی

- انستیتو فناوری

- انستیتو مدیریت

- انستیتو پلی‌تکنیک روستایی

- مرکز آموزش مخابرات

كتابخانه‌های دانشگاهی در مالی

بزرگ‌ترین کتابخانه و مرکز اسناد دانشگاهی کشور مالی، کتابخانه دانشگاه باماکو است که با 25000 جلد کتاب، صدها جلد مجله و نشریات ادواری و هزاران لوح‌ فشرده، یکی از کتابخانه‌های مهم و ارزشمند کشور مالی به‌شمار می‌رود.

بودجه تحقيقاتی دانشگاه‌ها در مالی

اگرچه دولت‌مردان مالی همواره اهمّیت خاصی برای تحقیق و پژوهش قائل بودند و مراکز علمی‌کشور را به تمرکز بر انجام پروژه‌های تحقیقاتی تشویق می‌کردند و این وضعیت به‌ویژه در دوره ریاست جمهوری آلفا کناره (که خود و همسرش افرادی محقق و دانشگاهی بودند)، از رونق خاصی برخوردار بود؛ مراکز تحقیقاتی این کشور از زمان استقلال تاکنون، در زمره کم رونق‌ترین بخش‌های علمی‌کشور بوده‌اند. بودجه پژوهشی و تحقیقاتی دانشگاه باماکو، تنها دانشگاه کشور، فقط حدود 2.5تا 3 درصد از کل بودجه پژوهشی دانشگاه است که به‌خوبی نشان‌دهنده جایگاه نازل پژوهش در این کشور است.

تعداد دانشجويان مالیایی در خارج از كشور

با توجّه به فقر و مسکنت موجود در جامعه و هزینه‌های بسیار گران تحصیل در خارج از کشور، دانش‌آموختگان مالیایی فاقد امکانات لازم برای ادامه تحصیل در رشته‌های مورد علاقه خود در دیگر کشورهای جهان‌اند. بنابراین، معمولاً معدود دانشجویان مالیایی را که در خارج از کشور تحصیل می‌کنند، دانشجویان نخبه‌ای تشکیل می‌دهند که با بورسیه دولت و یا اخذ بورسیه اتّحادیه اروپا، چین، سازمان همکاری اسلامی ‌‌و کشورهای اسلامی ‌، ‌در مقاطع فوق‌لیسانس و دکتری دانشگاه‌های کشورهای غربی و اسلامی ‌تحصیل می‌کنند. در حال حاضر، آمار و اطلاعات دقیقی در مورد تعداد دانشجویانی که در دانشگاه‌های خارجی تحصیل می‌کنند، وجود ندارد؛ با این حال به‌نظر نمی‌رسد تعداد آنها بیش از یک تا دو هزار نفر باشد.

تعداد دانشجويان خارجی در كشور مالی

با توجه به سطح نازل آموزشی دانشگاه باماکو - در مقایسه با دانشگاه های کشورهایی همچون آفریقای جنوبی، نیجریه، ساحل عاج و کنیا – تقریبا می‌توان گفت تعداد انگشت شماری از دانشجویان کشورهای همسایه در این دانشگاه تحصیل می‌کنند. جدای از آن هر سال برخی از دانشجویان کشورهای فرانسه، بلژیک، سوئیس، ایالات متحده آمریکا و کانادا که در رشته های وابسته به مطالعات آفریقا تحصیل می‌کنند در قالب موافقت نامه علمی‌ بین دانشگاه خود و دانشگاه باماکو طی یک تا دو ترم در این دانشگاه استقرار یافته و آداب و رسوم قبایل این کشور را مورد مطالعه قرار می‌دهند.

کشورهای‌ مقصد دانشجویان

کشورهای فرانسه، چین، روسیه و نیجریه مقصد اصلی دانشجویان مالیایی اند که با اخذ بورسیه تحصیلی دولت مالی یا کشورهای خارجی، در دانشگاه‌های این چهار کشور تحصیلات خود را در مقاطع تکمیلی ادامه می‌دهند.

نیز نگاه کنید به

نظام آموزش، تحقیقات و فناوری چین؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری روسیه؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری مصر؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری لبنان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کانادا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری تونس؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری کوبا؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری افغانستان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ژاپن؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سنگال؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری اردن؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری سودان؛ نظام آموزش، تحقیقات و فناوری ساحل عاج

پاورقی

[i] - وزارت آموزش عالی و تحقیقات علمی‌‌مالی در اواخر سال 2011 میلادی اعلام کرد دانشگاه باماکو در آینده‌ای بسیار نزدیک به چهار دانشگاه مستقل تقسیم می‌شود. مقامات دولتی معتقدند تقسیم دانشگاه باماکو به چهار دانشگاه مستقل موجب ارتقای علمی‌‌این دانشگاه خواهد شد. این دانشگاه‌ها عبارتنداز:

- دانشگاه علوم و تکنولوژی

- دانشگاه علوم انسانی

- دانشگاه علوم اجتماعی و کاربردی

- دانشگاه حقوق و علوم سیاسی

[ii] - حفظ قرآن و تسلّط به دستور زبان عربی برای کلیه دانشجویان الزامی‌ بود.

[iii] - اخذ مقطع عالی دانشگاه سانکوره که معادل Ph.d امروزین بود ده سال به طول می‌انجامید. دانش‌آموختگان این مقطع در مراسم فارغ‌التحصیلی عمامه‌ای منقوش به کلمه «الله» بر سر می‌گذاشتند که سمبلی از نور الهی، عقل، دانش و مکارم اخلاقی بود. آنان پس از بر سرگذاشتن عمامه موظف بودند همواره شخصیتی عالی و متعهد به ارزش‌ها و تعالیم اسلامی ‌را از خود به نمایش بگذارند.

[iv] - گفته می‌شود دانشگاه‌های مشهور کنونی اروپا در ابتدا از نظر آزادی فکری متأثر از دانشگاه‌های سانکوره و کوردوبا بوده‌اند.