شبکه های ماهواره ای در قطر

شبکه خبری ۲۴ ساعته الجزیره در قطر واقع است. این شبکه در سال ۱۹۹۶ تاسیس شد و در ابتدا تنها اخبار را به زبان عربی پخش می‌کرد اما در سال ۲۰۰۶ الجزیره انگلیسی نیز راه‌اندازی شد.

این شبکه، دارای کانال‌های مستقلی برای پخش برنامه‌های ورزشی، اقتصادی، مستند و کودکان و همچنین به زبان‌های عربی و انگلیسی جداگانه است و توانسته است مخاطبان بسیاری را با ذائقه‌های مختلف جذب كند.

رهبران کشور قطر همان‌گونه که به منظور ایجاد سرعت شکن در مسیر وهابی گری، شیخ قرضاوی را در کشور خود مستقر ساختند، در زمینه‌ی فرهنگی- سیاسی نیز شبکه‌ی تلویزیونی معروف الجزیره را بنیان گذاشتند که به تنهایی موفق شده است با شبکه‌های معروف بین‌المللی مانند بی بی سی انگلیس و سی ان ان آمریکا رقابت کند.

این شبکه‌ی تلویزیونی، گرچه صرفاً خبری است؛ اما با به کارگیری شیوه‌های خاص آزادی بیان گرچه هدفمند توانسته است شیوه‌ی افشاگری و آزادی بیان را در سراسر جهان عرب برهم بزند و از آن به عنوان شمشیر دو لبه استفاده نماید.

شبکه‌ی ماهواره‌ای الجزیره

شبکه‌ی ماهواره‌ای الجزیره، در نوامبر سال 1996م در کشور قطر با اختصاص 150 میلیون دلار همراه با آخرین تجهیزات ماهواره‌ای تأسیس شد. این شبکه در آغاز به بی‌بی‌سی عربی تعلق داشت و دولت عربستان هزینه‌های آن را پرداخت می‌كرد. اما در پی مصاحبه با یكی از مخالفین دولت عربستان سعودی معترض شد ولی بی‌بی‌سی نپذیرفت كه از پخش چنین برنامه‌هایی جلوگیری كند. دولت عربستان قبول كرد الجزیره را بفروشد كه دولت و ولیعهد قطر نیز این شبكه را به بهای ۱۵۰میلیون دلار خریداری کرد. این شبکه درواقع اولین انقلاب رسانه‌ای عرب بود که به دلیل ارائه‌ی اخبار و تحلیل‌های جامع از اوضاع خاورمیانه، جذابیت خاصی دارد و توانسته است از بدو تأسیس خود تاکنون، موفق به جذب بیش از 700 میلیون بیننده شود و با آغاز به کار کانال‌های مستقل ورزشی، مستند، کودکان و انگلیسی، اکنون به یک بنگاه تبلیغاتی بزرگ مبدل شده است. این شبکه تلویزیونی شبکه‌ی خبری ماهواره‌ای است که مرکز آن در شهر دوحه در کشور قطر قرار دارد. و با پخش فیلمهای سخنرانی اسامه بن‌لادن، پس از واقعه تروریستی یازده سپتامبر برای اولین بار در غرب به شهرت رسید. شبکه الجزیره از سال ۲۰۰۶(میلادی) پخش برنامه‌های خود به زبان انگلیسی را آغاز کرد.

الجزیره مدعی است که تنها ایستگاه تلویزیونی غیروابسته از لحاظ سیاسی، در خاورمیانه می‌باشد. که با داشتن مخاطبانی در حدود ۵۰ میلیون بیننده در سراسر جهان با شبکه بی بی سی رقابت می‌کند. و کار خود را با دریافت سرمایه‌ای به مبلغ ۱۵۰ میلیون دلار آمریکا توسط امیر قطر آغاز نمود. هدفش آن بود که از طریق پخش آگهی تا سال ۲۰۰۱ به خودکفایی برسد، اما زمانی که در رسیدن به آن ناکام گردید، امیر قطر با ادامه اعطای یارانه بر مبنای سالانه ۳۰ میلیون دلار آمریکا، در سال ۲۰۰۴ موافقت نمود.

در آغاز، الجزیره کوشید تا به وسیله عرضه دیدگاه‌های متضاد در ارتباط با برخی از دولت‌های کشورهای حوزه خلیج فارس از جمله عربستان سعودی، بحرین و قطر؛ و نیز رابطه سوریه با لبنان؛ و قوه قضائیه مصر موجب جذب بیشتر بینندگان خود شود. برنامه مستند نمایش لحظه به لحظه جنگ داخلی لبنان در سالهای ۲۰۰۱-۲۰۰۰ موجب جهش نرخ بینندگان این شبکه گردید. در اواخر سال ۲۰۰۱ الجزیره زمانی که سخنرانی ویدئویی رهبران القاعده را پخش نمود، به شهرت جهانی دست یافت. در سال ۲۰۰۳، این شبکه اولین روزنامه نگار انگلیسی زبان خود، افشین راتانزی، از برنامه امروز بی بی سی را که در قلب حوادث بریتانیا قرار داشت، درگیر ماجرا نمود زمانی که تصمیم تونی بلر آن شد که به صحنه حمله آمریکا به عراق بازگردد. در پاسخ به الجزیره، گروهی از سرمایه گذاران سعودی به ایجاد شبکه العربیه در فصل اول سال ۲۰۰۳ مبادرت نمودند.

در ۴ ژولای، ۲۰۰۵، الجزیره بطور رسمی‌ برنامه‌های خود را برای تأسیس یک سرویس ماهواره‌ای جدید به زمان انگلیسی تحت عنوان الجزیره بین المللی، اعلام نمود. الجزیره درتلاشی جهت اقدامی‌ بلند مدت در نظر دارد اخباری را درباره جهان عرب، به خصوص اسرائیل، از چشم انداز خاورمیانه‌ای آن تهیه نماید. این کانال جدید در ۱۵ نوامبر ۲۰۰۶، تحت عنوان الجزیره انگلیسی آغاز به کار نمود و مراکز پخشی در دوحه (مقرها و مرکز پخش فعلی الجزیره)، آتن، بوینس آیرس، لندن، کوآلالامپور و واشنگتون دارد. این کانال ۲۴ ساعته، در ۷ روز هفته اخبار را طی ۱۲ ساعت از دوحه و چهار ساعت از هریک از مراکز لندن، کوآلالامپور، و واشنگتن پخش کرده است.

امروزه بطور فزاینده ای، مصاحبه‌های انحصاری الجزیره و پخش برنامه‌های دیگر آن در شبکه‌های ایالات متحده، انگلستان و دیگر کانال‌های رسانه‌های غربی همچون سی ان ان و بی بی سی مجددا" پخش می‌شود. در ژانویه ۲۰۰۳، بی بی سی اعلام کرد که برای سهیم بودن در امکانات و اطلاعات، و از جمله پخش اخبار، با شبکه الجزیره توافق نامه‌ای امضاء نموده است. هم اکنون الجزیره به عنوان یک شبکه رسانه‌ای عمده جریان اصلی محسوب می‌شود، اما بیش از همه شبکه‌ها جنبه جدال آمیز دارد. در ایالات متحده، پخش ویدئویی از شبکه عمدتا" به نمایش ویدئویی بخشهایی از (عملیات) گروگانگیری و گروگان‌ها محدود می‌شود. پخش برنامه الجزیره در سراسر دنیا از طریق سیستم‌های مختلف ماهواره‌ای و تلویزیونی قابل دسترسی است در ایالات متحده می‌توان از طریق اشتراک تلویزیون ماهواره‌ای به آن دسترسی پیدا نمود. الجزیره را به راحتی می‌توان از طریق دستگاه دریافت کننده DVB-S در اروپا، شمال آفریقا، و خاورمیانه که بر روی ماهواره‌های سیس آسترا و هات بیرد پخش شده، مشاهده نمود. در بریتانیا، از تاریخ ۲۹ سپتامبر ۲۰۰۶ می‌توان این شبکه را از طریق کانال اسکای دریافت کرد. سرویس انگلیسی الجزیره بطور رسمی‌کار خود را از ساعت ۱۲ به وقت گرینویچ GMT در ۱۵ نوامبر، ۲۰۰۶ آغاز نمود و برای تماشاچیان آمریکای شمالی بر کانال اینتل ست ۵ آمریکا روی باند Ku ، دریافتگر ماهواره‌ای ۱۶ )GHz ۹۹۹/۱۱) در فرمت DVB قابل دریافت است. این برنامه به سرویس دیجیتال اسکای بر روی کانال ۵۱۴ ارسال می‌شود. سرویس شبکه‌ای الجزیره بدون هیچگونه حق اشتراکی در سراسر دنیا قابل دسترس است، اما بخش‌های انگلیسی و عربی ظاهرا" بطور بارزی با گزینشهای خود از اخبار و نظرات (موجود) ویرایش می‌شوند.

رئیس الجزیره، حامد بن ثامر الثانی، یکی از عموزادگان حامد بن خلیفه الثانی است. اخیرا " الجزیره عملیات نوسازی را بر روی این شبکه انجام داده و شبکه‌ای را ایجاد نموده که شامل همه کانالهای مختلف دیگر می‌باشد. وداح خانفر، مدیر عامل شبکه عربی به عنوان مدیر کل شبکه الجزیره منصوب گردید. او همچنان مدیر عامل شبکه عربی نیز هست. او توسط احمد شیخ، سردبیر، و امین جبله حمایت می‌شود. مدیر عامل الجزیره انگلیسی نیجل پارسونز می‌باشد. سردبیر وب سایت عربی عبدالعزیر المحمود، و رئیس بخش ویرایش محمود داود هستند. این شبکه بیش از ۱۰۰ کارمند در بخش ویرایش دارد. سردبیر سایت زبان انگلیسی، راسل مریمن است که در اوت ۲۰۰۵ این مقام را بر عهده گرفته است. او جایگزین عمر بک شد که پس از خروج مدیر ویرایش شبکه، الیسون بالهاری، سرپرستی این سایت را برعهده گرفت. مسئولان سابق این بخش، خوآن تاکر و احمد شیخ بودند. از جمله شخصیت‌های سرشناس و ممتاز این شبکه میزبان برنامه گفتگوی "جهت مخالف" بوده فیصل القاسم است.

یکی از انتقادهای ناصحیح اما بطور گسترده گزارش شده راجع به الجزیره، مربوط به نمایشهای ویدئویی از تروریست‌های نقابداری بوده که در حال قطع کردن سر گروگان‌های غربی می‌باشند. زمانی که این موارد در رسانه‌های معتبر گزارش می‌شود، الجزیره می‌کوشد تا خود را از این جریان‌ها کنار بکشد. این ادعا مجددا از سوی فاکس نیوز در آمریکا در روز افتتاح سرویس انگلیسی الجزیره، در ۱۵ نوامبر۲۰۰۶ مطرح گردید.

این سایت به کرات، طبق نظر خود آن با فشار سیاسی، مجبور به تغییر دادن پشتیبان میزبانی شبکه شده است. در ابتدا سایت انگلیسی زبان آن از طریق دیتاپایپ آمریکایی پشتیبانی می‌شد که هشدار داد به زودی از فناوری‌های آکامای استفاده خواهند کرد. آنها سپس به شاخه فرانسوی ناولینک تغییر مکان دادند، و سپس به سرویس شبکه جهانی AT&T پیوستند.

بنابراین می‌بینیم که این شبکه توانسته میلیون‌ها بیننده عرب زبان را به خود جلب کند. اكنون شبكه الجزیره در مورد مسائل داخلی قطر سكوت می‌كند. این كشور مهمترین پایگاه آمریكا در منطقه و نزدیكترین دولت عربی منطقه به واشنگتن است. زمانی كه الجزیره خریداری شد، هدف آن ایجاد حوزه نفوذ در كشورهای عربی با جلب اعتماد بینندگان بود و این امر با انتشار اخباری میسر می‌شد كه تلویزیون‌های عربی از آن دریغ می‌كردند و اقدام این شبكه در جلب بیننده بسیار موثر بود. الجزیره تنها شبكه‌ای است كه نقش اطلاعاتی بازی می‌كند.

الجزیره کانال‌های متعدد خاص تلویزیونی را علاوه بر کانال اخبار بکار گرفته است. این کانال‌ها شامل، یک کانال زبان انگلیسی، کانال مستند الجزیره، کانال ورزشی الجزیره، یک کانال عمومی‌ورزشی به زبان عربی، پخش زنده الجزیره، که همایش‌ها را در زمان واقعی خود بدون هیچگونه ویرایش یا اعمال نظر پخش می‌کند، و نیز یک کانال تلویزیونی برای کودکان می‌باشد. تولیدات آتی اعلام شده آن عبارتند از الجزیره به زبان اردو که عمدتا نیازهای رسانه‌ای مردم جنوب آسیا را برآورده می‌سازد همچنین این شبکه در نظر دارد در صورت امکان کانال‌های موسیقی و یک روزنامه بین المللی نیز راه اندازی نماید. علاوه بر کانالهای تلویزیونی خود، الجزیره بر روی وب‌گاه‌های شبکه عربی و شبکه انگلیسی نیز کار می‌کند.

کانال‌های زیر مجموعه شبکه الجزیره

کانال کودکان الجزیره، توسط مؤسسه‌ی قطر برای آموزش، علوم و توسعه‌ی جامعه و شرکت مشاوره به نام لوگاردر ایمیج اینترنشنال شبکه‌ی مخصوص کودکان، در شهریور ماه 1384 راه اندازی شد و از سال گذشته نیز کانال جدید غنچه‌ها (البراعم) نیز آغاز به کار کرده است.

علاوه بر آن، شبکه‌ی الجزیره، طرح ایجاد یک کانال تخصصی در امور اقتصادی را در دست بررسی دارد. در جشن دهمین سالگرد تأسیس شبکه‌ی الجزیره، خبر آغاز فعالیت شبکه‌ی انگلیسی الجزیره و با پوششی جهانی در 24 آبان ماه سال 1385 اعلام شد و دفاتر خبری آن در کشور‌های مهم جهان در قاره‌های آمریکا، آسیا و اروپا، فعالیت دارند. علاوه بر دفتر الجزیره‌ی عربی، دفتر مستقل الجزیره‌ی انگلیسی نیز در تهران فعال است. اخیراً بخشی تحت عنوان «آزادی‌های عمومی‌ و حقوق بشر»، به مدیریت سامی‌الحجاج، خبرنگار سودانی این شبکه که از زندان گوانتانامو آزاد شده، افتتاح شده است.

لازم به ذکر است بسیاری از برنامه سازان و گویندگان شبکه‌ی الجزیره، قبل از تأسیس این شبکه در تلویزیون عربی بی‌بی‌سی فعالیت می‌کردند که پس از تأسیس شدن این بخش، فعالیت خود را با الجزیره آغاز کردند.

نقد و تحلیل شبکه ماهواره‌ای الجزیره

نخست اینكه الجزیره می‌توانست برای بخشی از جهان عرب كه به تلویزیون‌های دولتی اعراب توجهی نداشتند نشان دهد كاملا بی‌طرف است. همچنین اختصاصی كردن دستیابی به مصاحبه‌های القاعده یا اخبار مربوط به اقدام‌های این گروه، سبب شد مخاطبان زیادی در جهان غرب پیدا كند و از جنبه اقتصادی با فروش این فیلمها به منابع مالی وسیع و اعتبار دست یابد بویژه فیلمهایی كه در بی‌بی‌سی یا سی‌ان‌ان با علامت الجزیره و به‌عنوان خبراختصاصی پخش می‌شد. در این جا می‌توان به اهمیت قدرت نرم و دیپلماسی ارجاع داد مفهوم قدرت از دو بعد تشكیل می‌شود: دستیابی به منابع لازم جهت عمل، و توان و میل به انجام عمل. اصل اعتقاد و نظام‌های ارزشی ماهیت اقدام و عوامل آن را در هر نظام مشخص می‌كند. در این دیدگاه، قدرت نرم اساس و زیربنا است و قدرت سخت، به عنوان ابزار، در خدمت اجرای قدرت نرم است. «جوزف نای» در سال 1990 میلادی در مجله سیاست خارجی (شماره 80) آمریكا مقاله‌ای را در مورد قدرت نرم منتشر می‌نماید. نای در مورد قدرت نرم می‌نویسد: "قدرت نرم توجه ویژه به اشتغال ذهنی جوامع دیگر از طریق ایجاد جاذبه است و زمانی یک كشور یا یک جامعه به قدرت نرم دست می‌یابد كه بتواند اطلاعات و دانایی را به منظور پایان بخشیدن به موضوعات مورد اختلاف به كار بندد و از اختلافات به گونه‌ای بهره برداری نماید كه حاصل آن گرفتن امتیاز باشد. یكی از نمونه‌های قدرت نرم می‌تواند كاربرد رسانه‌های جمعی در مناقشات باشد، رسانه می‌تواند جایگزین فشار نظامی‌ گردد. در اینجا ما دیگر شاهد اعمال زور و اجبار نیستیم، بلكه اقناع افكار عمومی‌ از طریق جنگ رسانه‌ای صورت می‌گیرد.

در بحران جنگ 33 روزه حزب الله لبنان با اسرائیل قطر نقش کلیدی بازی کرد. با اینکه کشور کوچک قطر دارای منابع عظیم نفت و گازاست اما به موازات آن با شبکه الجزیره توانست در ابتکاری توام با جسارت و تواضع همه طرف‌های درگیر داخلی و همه طرف‌های غیر درگیر منطقه‌ای (سوریه و عربستان و ایران) در جریان لبنان را با هواپیمای القطریه به دوحه فرا خواند و امیر و نخست وزیر پنج شبانه روز را به مذاکره فعال با همه گروه‌ها گذراندند در نهایت وقتی توافق اعلام شد این نام قطر بود که در صدر بیانیه می‌درخشید. با اینکه قطر فاقد قدرت سخت مستقل است و برای امنیت خود بر حضور سرفرماندهی آمریکا در قطر تکیه می‌کند لیکن قدرت نرم قطر هم در امپراطوری کوچک ولی موثر الجزیره خلاصه شده است و تدبیر مشاوران امیر چنان ترکیبی از این قدرت نرم و سخت می‌سازد که احترام و اعتبار قطر را نه به عنوان یک کشور بلکه به عنوان یک بازیگر فعال و قابل اعتماد منطقه‌ای تثبیت می‌کند. ( قدرت هوشمند که تلفیقی از قدرت نرم و سخت است)

این یک عقیده در سطح بین المللی است که به ساکنان جهان عرب، اطلاعات محدودی از حکومت‌ها و رسانه‌هایشان دریافت می‌کنند، و آنچه هم که منتقل می‌شود به سوی دیدگاه‌های دولت‌هایشان تمایل دارد. بسیاری از مردم به عنوان یک منبع قابل اعتمادتر اطلاعاتی به دولت و کانال‌های خارجی توجه می‌کنند.

نیز نگاه کنید به

شبکه های ماهواره ای در افغانستان؛ شبكه‌های ماهواره‌ای ژاپن؛ شبکه های ماهواره ای در چین؛ شبکه های ماهواره ای سنگال؛ شبکه های ماهواره ای فرانسه؛ شبکه های ماهواره ای در مالی؛ شبکه های ماهواره ای در اردن؛ شبکه های ماهواره ای در اتیوپی؛ شبکه های ماهواره ای سیرالئون؛ شبکه های ماهواره ای تایلند

کتابشناسی

• الصحافه الیومیه العربیه فی قطر، ص 70-.71
• ↑ متن مصاحبه‌ی حمدبن خلیفه در مجله‌ی العروبه شماره‌ی 1 آرشیو دارالکتب القطریه
• ↑ العروبه شماره 2 ارشیو دارالکتب القطریه و نیز به روزنامه العرب، ویژه نامه روز ملی سال 2009
• ↑ العروبه، شماره 1 مرکز ارشیو دارالکتب القطریه
• ↑ العروبه شماره 17، آرشیو دارالکتب القطریه
• ↑ هفته نامه الرایه، شماره1 ، ارشیو دارالکتب القطریه
• ↑ روزنامه الشرق، 13/فوریه/1990
• ↑ الرایه، دسامبر19/12/1990، مرکز ارشیو دار الکتب القطریه.
• ↑ العرب، دسامبر،19/12/1990 مرکز ارشیو دار الکتب القطریه.
• ↑ دسامبر، 19/12/1990، مرکز ارشیو دار الکتب القطریه.
• ↑ احمدی، محمد مهدی (1393). جامعه و فرهنگ قطر. تهران: سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی (دردست انتشار).
• ↑ روزنامه الشرق 15/ژانویه دارالکتب القطریه.