صنعت گردشگری اردن: تفاوت میان نسخه‌ها
بدون خلاصۀ ویرایش |
|||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
امروزه صنعت گردشگری به یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی تبدیل شده است تا حدی که تعیین کننده سطح توسعه اقتصادی یک کشور به شمار می‌رود. این واقعیت در دانشجویان انگیزه بیشتری برای مطالعه و تحصیل در این بخش ایجاد کرده است. آن‌ها تلاش می‌کنند تا در ابعاد متنوع این صنعت که شکل و گستردگی این پدیده رو به رشد را تعیین می کند، بررسی و پژوهش کنند. این در حالی است که اهمیت صنعت گردشگری، مطابق با ماهیت نظام اقتصادی هر کشور و سطح وابستگی درآمد ملی این صنعت و همچنین در آمد محلی ای که از ناحیه این بخش به دست می آید، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. | امروزه صنعت گردشگری به یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی تبدیل شده است تا حدی که تعیین کننده سطح توسعه اقتصادی یک کشور به شمار می‌رود. این واقعیت در دانشجویان انگیزه بیشتری برای مطالعه و تحصیل در این بخش ایجاد کرده است. آن‌ها تلاش می‌کنند تا در ابعاد متنوع این صنعت که شکل و گستردگی این پدیده رو به رشد را تعیین می کند، بررسی و پژوهش کنند. این در حالی است که اهمیت صنعت گردشگری، مطابق با ماهیت نظام اقتصادی هر کشور و سطح وابستگی درآمد ملی این صنعت و همچنین در آمد محلی ای که از ناحیه این بخش به دست می آید، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است. | ||
| خط ۱۱: | خط ۹: | ||
در سال 2006 بیشترین گردشگران [[اردن]] از کشورهای همسایه و کشورهای حوزه خلیج فارس بودند که شامل حدود 67 درصد گردشگران (1.046.602 نفر) می‌شوند، که به دلیل نزدیکی جغرافیایی و هم نژادی همسایگان است. پس از آن، کشورهای اروپایی با 11 درصد (182.247 نفر) گردشگر، سپس مردم اسرائیل (121.506نفر)، کشورهای آمریکایی (90.251 نفر)، کشورهای آسیایی (77.621نفر)، کشورهای افریقایی (4.947نفر) و سایر کشورها (9.947 نفر) به ترتیب بیشترین گردشگر را به [[اردن]] اعزام کرده‌اند<ref>برگفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/</ref>. | در سال 2006 بیشترین گردشگران [[اردن]] از کشورهای همسایه و کشورهای حوزه خلیج فارس بودند که شامل حدود 67 درصد گردشگران (1.046.602 نفر) می‌شوند، که به دلیل نزدیکی جغرافیایی و هم نژادی همسایگان است. پس از آن، کشورهای اروپایی با 11 درصد (182.247 نفر) گردشگر، سپس مردم اسرائیل (121.506نفر)، کشورهای آمریکایی (90.251 نفر)، کشورهای آسیایی (77.621نفر)، کشورهای افریقایی (4.947نفر) و سایر کشورها (9.947 نفر) به ترتیب بیشترین گردشگر را به [[اردن]] اعزام کرده‌اند<ref>برگفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/</ref>. | ||
=== [[مراکز مهم گردشگری اردن]] === | |||
در میان شهرهای [[اردن]]، شهر امان بیشترین گردشگر را به خود جلب می‌کند. حدود 65 درصد از هتل‌های [[اردن]] در این شهر قرار دارد. مراکز گردشگری و مراکز خرید و فرهنگی زیادی در این شهر وجود دارد و جشنواره‌ها و همایش‌های متعددی نیز در این شهر برگزار می‌شود. پس از امان شهر عقبه و رم و پتراء در جنوب [[اردن]] بیشترین میزان گردشگر را به خود جذب می‌کنند. شهر عقبه تنها بندر [[اردن]] به شمار می‌رود و مراکز تفریحی و خرید پر‌شماری دارد و از مهم‌ترین مکان‌های جذب گردشگر در [[اردن]] محسوب می‌شود. پترا به دلیل موقعیت خاص تاریخی مرکز گردشگری مهمی‌است<ref>برگرفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/</ref>. وادی رم نیز به دلیل ورزش‌های مختلفی که در آن برگزار می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725</ref>. | در میان شهرهای [[اردن]]، شهر امان بیشترین گردشگر را به خود جلب می‌کند. حدود 65 درصد از هتل‌های [[اردن]] در این شهر قرار دارد. مراکز گردشگری و مراکز خرید و فرهنگی زیادی در این شهر وجود دارد و جشنواره‌ها و همایش‌های متعددی نیز در این شهر برگزار می‌شود. پس از امان شهر عقبه و رم و پتراء در جنوب [[اردن]] بیشترین میزان گردشگر را به خود جذب می‌کنند. شهر عقبه تنها بندر [[اردن]] به شمار می‌رود و مراکز تفریحی و خرید پر‌شماری دارد و از مهم‌ترین مکان‌های جذب گردشگر در [[اردن]] محسوب می‌شود. پترا به دلیل موقعیت خاص تاریخی مرکز گردشگری مهمی‌است<ref>برگرفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/</ref>. وادی رم نیز به دلیل ورزش‌های مختلفی که در آن برگزار می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725</ref>. | ||
=== ورود جهانگردان خارجی === | |||
گزارش جهانی فرهنگ آمار و ارقام ذیل را در خصوص جهانگردی بین‌المللی [[اردن]] ارائه می دهد: | گزارش جهانی فرهنگ آمار و ارقام ذیل را در خصوص جهانگردی بین‌المللی [[اردن]] ارائه می دهد: | ||
| خط ۲۱: | خط ۱۹: | ||
بر اساس جدیدترین آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در سال 2005مهم‌ترین کشور مبدا [[سوریه]] بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725تا 723</ref>. درآمد جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 698 دلار به ازای هر نفر جهانگرد برآورد شده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725</ref>. کل درآمد توریسم بر اساس آخرین آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در گزارش مشابه جهانی فرهنگ سال 2005 معادل 1.759.000.000 دلار [[آمریکا]] و به ازای هر جهانگرد 588/88 دلار برآورد می‌شود<ref>World Report (2009), investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO),</ref>. که نشان از کاهش درآمد سرانه دارد. | بر اساس جدیدترین آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در سال 2005مهم‌ترین کشور مبدا [[سوریه]] بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725تا 723</ref>. درآمد جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 698 دلار به ازای هر نفر جهانگرد برآورد شده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725</ref>. کل درآمد توریسم بر اساس آخرین آمار [https://www.unesco.org/en یونسکو] در گزارش مشابه جهانی فرهنگ سال 2005 معادل 1.759.000.000 دلار [[آمریکا]] و به ازای هر جهانگرد 588/88 دلار برآورد می‌شود<ref>World Report (2009), investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO),</ref>. که نشان از کاهش درآمد سرانه دارد. | ||
=== خروج اتباع اردنی === | |||
آمار اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند در سال 1996 از هر 100 نفر 5/1 نفر بوده است که معادل 282.744 نفر برآورد می‌شود<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص736 تا 740</ref> در سال 2005 بر اساس آخرین گزارش مشابه اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند 1.523.000 نفر بوده که بازای هر 100 نفر 27/47 نفر برآورد شده است که نشان از رشد دارد<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref>. کشورهای عمده مقصد در بهار سال 1995 به ترتیب اسرائیل و سوریه و براساس گزارش مشابه سال 2005 مهم‌ترین کشور مقصد [[سوریه]] بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref>. مخارج جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 1.511 دلار برای هر تبعه در خارج هزینه شده<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref> که این مبلغ در سال 2005 معادل 11.778 دلار بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 624</ref>. | آمار اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند در سال 1996 از هر 100 نفر 5/1 نفر بوده است که معادل 282.744 نفر برآورد می‌شود<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص736 تا 740</ref> در سال 2005 بر اساس آخرین گزارش مشابه اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند 1.523.000 نفر بوده که بازای هر 100 نفر 27/47 نفر برآورد شده است که نشان از رشد دارد<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref>. کشورهای عمده مقصد در بهار سال 1995 به ترتیب اسرائیل و سوریه و براساس گزارش مشابه سال 2005 مهم‌ترین کشور مقصد [[سوریه]] بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref>. مخارج جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 1.511 دلار برای هر تبعه در خارج هزینه شده<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698</ref> که این مبلغ در سال 2005 معادل 11.778 دلار بوده است<ref>فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 624</ref>. | ||
نسخهٔ ۹ اوت ۲۰۲۴، ساعت ۲۱:۱۹
امروزه صنعت گردشگری به یکی از مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی تبدیل شده است تا حدی که تعیین کننده سطح توسعه اقتصادی یک کشور به شمار می‌رود. این واقعیت در دانشجویان انگیزه بیشتری برای مطالعه و تحصیل در این بخش ایجاد کرده است. آن‌ها تلاش می‌کنند تا در ابعاد متنوع این صنعت که شکل و گستردگی این پدیده رو به رشد را تعیین می کند، بررسی و پژوهش کنند. این در حالی است که اهمیت صنعت گردشگری، مطابق با ماهیت نظام اقتصادی هر کشور و سطح وابستگی درآمد ملی این صنعت و همچنین در آمد محلی ای که از ناحیه این بخش به دست می آید، از کشوری به کشور دیگر متفاوت است.
در کشور کوچک مدیترانه‌ای اردن، صنعت گردشگری در دهه 90، بویژه از زمان امضای پیمان صلح اسرائیل - اردن در سال 1994 (معروف به پیمان وادی عربه)، رشدی روزافزون یافت، دلیل دیگر این پیشرفت، آگاهی بیشتر دولت اردن از نقش حیاتی صنعت گردشگری در طرح توسعه اقتصادی بود. بدین ترتیب، این سرمایه گذاران و بازرگانان وارد صنعت گردشگری شدند و به این نیاز پاسخ مثبت داده و در مناطق مختلف توریستی اردن مانند امان، پترا، دریای مرده و عقبه سرمایه گذاری کنند.
پیش از امضای پیمان صلح به دلیل عدم ثبات در منطقه خاورمیانه و وجود بحران‌های سیاسی، گردشگری محدود بود. این شرایط همچنین بر تحقیقات و مطالعات دانشگاهی در زمینه گردشگری تأثیر گذاشت و آن‌ها را به عناوین مشخصی مانند مناظر باستان شناسی، تاریخی و فرهنگی اردن محدود می نمود که جاذبه‌ای برای بازدید کنندگان ایجاد نمی‌کرد. این مطالعات تنها تشکل‌های سیاسی و ساختارهای دولتی و امپراطوری را که در دوره‌های مختلف بر اردن حاکم بود مورد بررسی قرار می‌داد. در واقع نقش حیاتی اماکن باستانی در صنعت گردشگری نادیده گرفته شده بود در حالی که این بخش می‌تواند برای اقتصاد ملی و افراد جامعه نقشی اساسی در بازدهی و درآمد زایی داشته باشد. در حقیقت کمبود تحقیق و مطالعات کاف‍‍‍‍ی در این بخش موانعی جدی برای مراحل توسعه بخش گردشگری به‌وجود آورد، به ویژه از این رو که چنین مطالعاتی می‌توانند فعالانه به تشخیص اولویت‌هایی برای توسعه صنعت گردشگری کمک کنند و نیازهایی را برطرف کنند که باید به منظور ساخت محصولات گردشگری بازارهای بین‌المللی جهان را تحت تأثیر قرار دهند[۱].
امروز گردشگری به یکی از منابع اقتصادی اردن بدل شده به طوری که در فاصله سال‌های 2006 تا 2010 قریب 10 تا 12 درصد تولید ناخالص ملی این کشور را رقم زده است و در این فاصله 8 میلیون گردشگر به اردن وارد شده‌اند که رقمی معادل 3/4 میلیارد دلار ارز وارد کرده اند. این رقم بدون ملاحظه گردشگرانی است که برای امور پزشکی به اردن آمده‌اند.
در سال 2006 بیشترین گردشگران اردن از کشورهای همسایه و کشورهای حوزه خلیج فارس بودند که شامل حدود 67 درصد گردشگران (1.046.602 نفر) می‌شوند، که به دلیل نزدیکی جغرافیایی و هم نژادی همسایگان است. پس از آن، کشورهای اروپایی با 11 درصد (182.247 نفر) گردشگر، سپس مردم اسرائیل (121.506نفر)، کشورهای آمریکایی (90.251 نفر)، کشورهای آسیایی (77.621نفر)، کشورهای افریقایی (4.947نفر) و سایر کشورها (9.947 نفر) به ترتیب بیشترین گردشگر را به اردن اعزام کرده‌اند[۲].
مراکز مهم گردشگری اردن
در میان شهرهای اردن، شهر امان بیشترین گردشگر را به خود جلب می‌کند. حدود 65 درصد از هتل‌های اردن در این شهر قرار دارد. مراکز گردشگری و مراکز خرید و فرهنگی زیادی در این شهر وجود دارد و جشنواره‌ها و همایش‌های متعددی نیز در این شهر برگزار می‌شود. پس از امان شهر عقبه و رم و پتراء در جنوب اردن بیشترین میزان گردشگر را به خود جذب می‌کنند. شهر عقبه تنها بندر اردن به شمار می‌رود و مراکز تفریحی و خرید پر‌شماری دارد و از مهم‌ترین مکان‌های جذب گردشگر در اردن محسوب می‌شود. پترا به دلیل موقعیت خاص تاریخی مرکز گردشگری مهمی‌است[۳]. وادی رم نیز به دلیل ورزش‌های مختلفی که در آن برگزار می‌شود از اهمیت بالایی برخوردار است[۴].
ورود جهانگردان خارجی
گزارش جهانی فرهنگ آمار و ارقام ذیل را در خصوص جهانگردی بین‌المللی اردن ارائه می دهد:
ورود جهانگردان خارجی درسال 1996 به نسبت هر 100 نفر جمعیت 20 نفر برآورد شده است[۵]. بر اساس گزارش مشابه در سال 2005 تعداد گردشگران خارجی 2.987.000 نفر بوده که در قیاس با جمعیت اردن در همین سال(5.544.000 نفر) به ازای هر 100 نفر معادل 53.8 نفر برآورد شده است. در سال 1995 کشورهای عمده مبدا به ترتیب کشور اول مصر و کشور دوم سوریه بوده است.
بر اساس جدیدترین آمار یونسکو در سال 2005مهم‌ترین کشور مبدا سوریه بوده است[۶]. درآمد جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 698 دلار به ازای هر نفر جهانگرد برآورد شده است[۷]. کل درآمد توریسم بر اساس آخرین آمار یونسکو در گزارش مشابه جهانی فرهنگ سال 2005 معادل 1.759.000.000 دلار آمریکا و به ازای هر جهانگرد 588/88 دلار برآورد می‌شود[۸]. که نشان از کاهش درآمد سرانه دارد.
خروج اتباع اردنی
آمار اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند در سال 1996 از هر 100 نفر 5/1 نفر بوده است که معادل 282.744 نفر برآورد می‌شود[۹] در سال 2005 بر اساس آخرین گزارش مشابه اتباع اردنی که به خارج سفر کرده‌اند 1.523.000 نفر بوده که بازای هر 100 نفر 27/47 نفر برآورد شده است که نشان از رشد دارد[۱۰]. کشورهای عمده مقصد در بهار سال 1995 به ترتیب اسرائیل و سوریه و براساس گزارش مشابه سال 2005 مهم‌ترین کشور مقصد سوریه بوده است[۱۱]. مخارج جهانگردی بین‌المللی در سال 1996 معادل 1.511 دلار برای هر تبعه در خارج هزینه شده[۱۲] که این مبلغ در سال 2005 معادل 11.778 دلار بوده است[۱۳].
نیز نگاه کنید به
صنعت گردشگری زیمبابوه؛ صنعت گردشگری کانادا؛ صنعت گردشگری ژاپن؛ صنعت گردشگری کوبا؛ صنعت گردشگری لبنان؛ صنعت گردشگری مصر؛ صنعت گردشگری افغانستان؛ صنعت گردشگری در چین؛ صنعت گردشگری تونس؛ صنعت گردشگری روسیه؛ صنعت گردشگری سنگال؛ صنعت گردشگری آرژانتین؛ صنعت گردشگری کشور مالی؛ صنعت گردشگری سوریه؛ صنعت گردشگری سودان؛ صنعت گردشگری تایلند؛ صنعت گردشگری اوکراین؛ صنعت گردشگری اسپانیا؛ صنعت گردشگری ساحل عاج؛ صنعت گردشگری قطر؛ صنعت گردشگری سیرالئون؛ صنعت گردشگری اتیوپی؛ صنعت گردشگری بنگلادش
کتابشناسی
- ↑ Mawred. Org/ WP - content/ uploads/ 2013/ 03/ Jordan - final. Doc المورد الثقافی، ص 17
- ↑ برگفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
- ↑ برگرفته از وزارة الثقافیــة فی المملكــة الاردنیــة الهاشمیــة https://www.culture.gov.jo/
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725تا 723
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 725
- ↑ World Report (2009), investing in cultural diversity and intercultural dialogue, United Nations Educational, (UNESCO),
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص736 تا 740
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 698
- ↑ فرهنگ، خلاقیت و بازار: گزارش جهانی فرهنگ 1378/ 1998/ نویسنده گروه نویسندگان؛ ترجمه گروه مترجمان. - تهران: كمیسیون ملی یونسكو در ایران،مركز انتشارات، 1379، ص 624