آداب و رسوم قزاقستان

قزاق‌ها در طول دوران شکل گیری با ملل و اقوام مختلف ممزوج شده است که این تداخل‌‌های قومی نتیجه آداب و رسوم متنوع و فراوانی شده است به همین خاطر قزاق‌ها در بین مردم آسیای مرکزی از لحاظ فرهنگی یکی از غنی‌ترین مردم هستند.

طبق مدارک علمی، می‌توان گفت که برای اولین بار، ملت قزاق در قرون ۱۳- ۱۴ میلادی پدیدار شده و از همان زمان بسیاری از آداب و رسوم و عرف و عادات قزاق شکل گرفته و توسعه یافته است. الگوهای پیشرفته آن از نسلی به نسلی دیگر انتقال پذیرفته تا به دوران ما رسیده است.

آداب و رسوم قزاق را می‌توان به سه گروه تقسیم کرد:

• آداب و رسوم تربیت کودکان؛
• آداب و رسوم معیشت؛
• آداب و رسوم فرهنگی و اجتماعی.

عرف و عادت مربوط به تربیت کودکان عبارت است از رسم و آدابی که از مراسم تولد یک نوزاد (شیلده خانه، مژدگانی، نامگذاری، به گهواره گذاری، چله، زبان آموزی، بر اسب نشانی، ختنه سوران و غیره) شروع شده و نحوه آماده نمودن دختر و پسر برای ازدواج، زندگی اجتماعی و اشتغال و امرار معاش را شامل می‌شود. آداب و رسوم راجع به معشیت شامل چادر نمدی، اثاثیه، اغذیه و البسه ملی، آموزش مشاغل همچون دامداری، زراعت، شکار، ماهیگیری و باغبانی است.

همچنین آداب و رسوم فرهنگی و اجتماعی عبارت اند از آئول (آبادی) قزاق، خویشاوندی قزاق‌‌های آئول، زبان آوری، آلات موسیقی ملی قزاق، ازدواج و تشکیل خانواده، مهمان نوازی، برگزاری جشن‌‌های ملی و قومی، مراسم تشییع جنازه؛ که به اهم آداب و رسوم مردم اشاره می‌شود.

احترام به بزرگان - یکی دیگراز ویژگی‌‌های مثبت مردم قزاق است، که این ویژگی هنوز نیز در بین مردم مرسوم است.

یکی از سنت‌‌های بسیار پسندیده مردم قزاقستان از دوران کهن تا به امروز حس همیاری و کمک به یکدیگر است که کمک‌‌های مالی «ژولو»، (Zhylu) از نمونه‌‌های بارز حس نوع دوستی و کمک به همنوعان خود است. به این معنی که اگر در بلایای طبیعی به کسی خسارت مالی وارد شود خویشان، اقوام یا همسایگان به فرد خسارت دیده حیوان (گاو، گوسفند و یا شتر)، لباس و هر چیز مورد نیاز داده می‌شود تا بتواند به زندگی ادامه دهد.

مراسم جشن قزاق‌ها به مناسبت تولد و تربیت پسر

از دیرباز تا کنون تولد فرزند مذکر در بین قزاق‌ها اتفاقی میمون و خوشایند بوده است، به همین خاطر قزاق استپ نشین برای این هدیه خدادادی در برهه‌‌های مختلف رشد و نمو پسر و از بدو تولد تا دوران ازدواج مراسم و جشن‌‌های مختلفی برگزار می‌کرده‌اند که بسیاری از این مراسم و جشن‌ها هنوز در بین مردم قزاقستان به خصوص در بین مردم روستایی رواج دارد که شاید بتوان اهمیت و تکریم فرزند پسر در بین مردم قزاقستان را ناشی از زندگی صحرانشینی و کوچ‌نشینی و شغل کشاورزی و دامداری آنها در گذشته دانست که چنین زندگی‌ای نیروی کار قوی را می‌طلبید که معمولا پسران بیش از دختران برای انجام کارهای خشن و تامین نیازمندی‌‌های زندگی سخت عشایری آنها مناسب بوده است و از سوی دیگر شجره‌نامه و نسل هر خانواده و هر قبیله از طریق مردان تعیین می‌شده‌است، لذا با تولد فرزند پسر برایشان نوید افزایش نیروی کار را می‌داد، پس تولد فرزند پسر از تولد دختر برایشان شادی‌آفرین‌تر و میمون‌تر بوده است. بنا بر سنت دیرینه قزاق‌ها با تولد فرزند هر خانواده بنا بر وسع و توان مالی و در شان خانوادی خود از فامیل، اقوام و کسانی که در نزدیکی آنها زندگی می‌کرده‌اند و گاه از ساکنین دورتر دعوت به عمل می‌آمد و با پذیرایی از آنها با عذاهای متنوع محلی و گوشت اسب تولد فرزند اعلام می‌شد. در این مراسم بزرگ قبیله نامگذاری فرزند را انجام می‌داد و شرکت‌کنندگان در این مراسم نیز با برپایی شعر خوانی و مشاعره، برگزاری مسابقه‌‌های سنتی و آوازخوانی خود را در شادی پدر و مادر فرزند شریک می‌کردند.

پس از برپایی میهمانی و نامگذاری فرزند متولد شده مراسم دیگری به نام "بسیکه سالو" برای خواباندن نوزاد در گهواره با این آرزوی که او زودتر بزرگ شود و به مانند یک پهلوان سالم و قوی گردد، این مراسم معمولا بین ۳ تا ۵ روز بعد از افتادن بند نوزاد برگزار می‌شود.

مراسم "توساو کسو" - برای اولین گام کودک برگزار می‌شود و "آتقا اوتیرغیزی" - برای سوار کردن پسر بر اسب و ختنه کردن فرزند پسر در سنین ۵ تا ۷ سالگی برگزار می‌شود که در این مراسم ملا و مرشد محل را دعوت می‌کردند تا مراسم ختنه کردن فرزند را انجام دهد. «کوکونان شوگارو» - مراسمی است که در چهلمین روز تولد کودک انجام می‌شود، این مراسم نوزاد را در ۴۰ قاشق آب حمام می‌کنند، همچنین این مراسم در گرفتن مو و ناخن کودک برای اولین بار گرفته می‌شود.

مراسم عروسی

در فرهنگ و آداب و رسوم قزاقی، جوانان تا هفت نسل نمی‌تواند با فامیل و نزدیکان خود ازدواج کنند و تنها می‌توانند با افرادی از قبیله و خانواده‌‌های دیگر ازدواج کنند که این امر شاید به دلیل رعایت بهداشت در تولد فرزندان سالم بوده است که البته این رسم امروزه در بین مردم قزاقستان به خصوص در بین شهرنشینان کمتر مورد توجه قرار دارد.

پسرهای قزاق معمولا در سن ۱۴ سالگی و دختران عموما در سن ۱۳ سالگی ازدواج می‌کرده‌اند که هر چند امروزه ممکن است جوانان درسنین بالاتر ازدواج کنند ولی ازدواج درسن زیر ۲۰ سال تقریبا مرسوم است که بنا بر اعتقاد قزاق‌ها ازدواج جوانان در ابتدای سن جوانی از انحراف و فساد اخلاقی آنها جلوگیری می‌کند.

هنوز یکی از جشن‌ها و مراسم مهم خانواده قزاق عروسی فرزندان و جوانان خود می‌باشد که اولین مرحله عروسی داماد برادر بزرگ‌تر خود را با شیرینی و هدایا نزد دختر موردنظر خود می‌فرستد تا دختر را برای برادر خود خواستگاری کند، در صورت موافقت دختر و خانواده او در مرحله بعد شب قبل از عروسی داماد به همراه کسی که دختر را برای او خواستگاری کرده است و تعدادی از اقوام نزدیک (مجموعا ۵ یا ۷ نفر) همراه با هدایای ارزشمندی برای دیدن عروس به خانه او می‌روند، البته کسی که خواستگاری را انجام داده است نیز از دریافت هدیه از طرف خانواده عروس بی‌نصیب نمی‌ماند، از طرف خانواده داماد انگشتری به انگشت عروس می‌کنند، پس از آن مراسم عقد برگزار می‌شود که در مراسم عقد "دومبرا" (اسباب موسیقی ملی) می‌نوازند و ترانه‌‌های ملی "توی باستار" (آغاز جشن) خوانده می‌شود، نزدیکان داماد به رقص و پایکوبی می‌پردازند و شربتی که از آب شکر و کمی نمک درست شده‌است توسط عروس و داماد از میهمانان پذیرایی می‌کنند در این جلسه زمان برگزاری مراسم جشن عروسی توسط بزرگان حاضر تعیین می‌شود. یکی از رسومات مراسم ازدواج بستن پیشانی بند نوار مانند بر پیشانی عروس به نشانی پایان تنهایی و آغاز زندگی زناشویی است. در دوران قدیم که قزاق‌ها در یورت (چادرهای قزاقی) زندگی می‌کردند در پشت پورت خانواده پسر یورت دیگری برپا می‌کردند تا عروس و داماد در آن زندگی کنند و در اولین گام ورود عروس و داماد به یورت باید با پای راست وارد آن شوند تا زندگی آنها با سلامت و موفقیت ادامه یابد. بر اساس این رسم دیرینه امروزه نیز خانواده‌ها در حد توان خود در تامین مسکن فرزندان خود هنگام ازدواج کمک می‌کنند.

در دوران قدیم، قزاق‌‌های کوچ‌نشین ترجیح می‌دادند که مراسم جشن عروسی در پایان فصل تابستان یا در فصل پاییز برگزار شود.

در آستانه جشن عروسی، دختران در خانه عروس جمع می‌شوند وشب‌نشینی آنها تا سحرگاه طول می‌کشد در این مدت دیگران مشغول تهیه غذا‌‌های جشن عروسی هستند: "باوورساق"، "شلپیک؛ شیرینی‌‌های گوناگونی و "قوورداق" درست می‌کنند.

بامداد فردا فامیل‌‌های نامزد به خانه عروس می‌آیند و عروس را داخل حیاط می‌برند از جلو صف یکی از نزدیکان عروس جا می‌گیرد برادر تنی عروس بر کمر خواهر چارقد می‌بندد تا او برای شوهر زن وفادار و مطیع؛ وبرای پدر و مادر عروس مودب باشد.

بعد از آن عروس با پدرو مادرش خداحافظی می‌کند عروس را با سر و صورت پوشانده به اطاق اصلی راهنمای می‌کنند که در آنجا قوم و خویشان و همسایگان نامزد جمع شده‌اند روسری عروس را با نوک "دومبرا" در می‌آورند و بدینگونه صورت عروس را باز می‌کنند عروس به نشانه احترام تعظیم می‌کند. میهمانان همه با هم ترانه مخصوص این مراسم "بت آشار" را می‌خوانند.

میهمان نوازی

از دوران استپ نشینی میهمان نوازی از صفات بارز قزاق‌ها بوده است که هنوز این ویژگی در مردم قزاق وجود دارد، تا جایی که میهمان نوازی را یکی از وظایف مقدس خود می‌شمارند. قزاق‌ها یکی از دلایل میهمان نوازی خود را توجه به احادیث و رفتار پیامبر اکرم (ص) نسبت به میهمانان می‌دانند. در دوران استپ نشینی و کوچ روی قزاق‌ها در دشت‌ها و بیابان‌های قزاقستان سیر و سفر می‌کردند و در این پیمایش مسیر با دیگر کوچ‌روهایی که برای مدت کوتاهی در بیابان اتراق کرده بودند برخورد می‌کردند که رهروان خسته نیاز به کمی استرحت و نفس تازه کردن داشتند و ساکنین موقت نیز خود در طی مسیر همچون از راه رسیده‌ها درمانده خواهند شد لذا بر اساس خصلت و ویژگی‌‌های قومی، قبیله‌ای و کوچ نشینی وهم بر اساس دستورات اسلامی از میهمان رسیده به گرمی استقبال می‌کردند و تا یک ماه هیچ نام و نشانی از میهمان نمی‌پرسیدند.

در فرهنگ قزاق میهمانان به سه نوع تقیسم می‌شوند: کوناک آرنائو ،"KONAK Amayy" میمان ویژه، کوناک کودایی "KONAK kudayy مسافر رهگذر که به آن مهمان خدایی می‌گویند از سه روز تا یک ماه می‌تواند مهمان باشد بدون آن که اسمی از ایشان پرسیده شود. مگر خودش بخواهد خود را معرفی کند و کودورما کوناک ،"kydyrma KONAK" میهمان غیر منتظره وقتی میهمانی به خانه یا یورت قزاق وارد می‌شده است میزبان از روی علاقه و رقبت بهترین غذاها و تنقلات را برای مهیمان فراهم می‌کرده و از او تا زمانی که بخواهد بماند پذیرایی می‌کردند و تا زمان حضور میهمان در اوقات فراغت شبانه روز به نوازندگی و آواز خوانی می‌پرداختند.

میزبان بهترین غذای خود به نام بشبارماق که از گوشت اسب بهترین و گران‌ترین گوشت است تهیه می‌شود از میهمان پذیرایی می‌کنند، گاه برای احترام به میهمان و پذیرایی شایسته کله گوسفند را می‌پزند و در سر سفره توسط بزرگتر خانواده میزبان تقسیم می‌شود و اول به میزبان می‌دهد و بعد به سایر اعضاء داده می‌شود. اگر کسی به منابستی جشن بزرگی برگزار می‌کرد درب خانه خود را باز می‌گذاشت تا علاوه خویشان و اقوام سایر افراد نیز در صورت تمایل بتوانند در این جشن شرکت کنند و معمولا تکه از غذای سفره را که به آن" سارقت" می‌گویند به عنوان تیمن و تبرک با خود به خانه ببردند.

«جول آیاق» به معنی سفر به خیر یا "توقم قاغار" به معنی زین گذاری یکی از رسوم دیرینه قزاق‌ها بوده است «جول آیاق» یک نوع میهمانی است که برای کسانی که قصد سفر دارند بر پا می‌شود.

پرولیک نوع دیگری از میهمانی است که برای همسایگان تازه وارد برگزار می‌شود، در این میهمانی، گاه میزبان علاوه بر دعوت از همسایه تازه وارد از تعدادی دیگر از همسایگان قدیمی دعوت به عمل می‌آورند تا ضمن احترام به میهمان تازه وارد بین او همسایگان قدیمی آشنایی به عمل آید.

وقتی شخصیت محبوب و مشهوری در یک خانواده‌ی قزاق میهمان شود و شب را در آنجا بگذراند، فردای آن روز مادر خانواده به نیت آن که فرزند وی نیز مثل او مرد بزرگی شود کودک خود را در محل خواب آن شخص می‌خواباند.

نیز نگاه کنید به

آداب و رسوم روسیه؛ آداب و رسوم کانادا؛ آداب و رسوم کوبا؛ آداب و رسوم لبنان؛ آداب و رسوم  مصر؛ آداب و رسوم تونس؛ آداب و رسوم افغانستان؛ آداب و رسوم عامیانه ی مردم چین؛ آداب و روسوم جشن سال نو در ژاپن؛ آداب و رسوم سنگال؛ آداب و رسوم آرژانتین؛ آداب و رسوم فرانسه؛ آداب و رسوم زیمبابوه؛ آداب و رسوم تایلند؛ آداب و رسوم اوکراین؛ آداب و رسوم اسپانیا؛ آداب و رسوم اردن؛ آداب و رسوم قطر؛ آداب و رسوم کشور سودان؛ آداب و رسوم تاجیکستان.