خدمات و فعالیت های رایزنی فرهنگی ایران در روسیه در حوزه ایرانشناسی
خدمات و فعالیت های رایزنی فرهنگی ایران در روسیه
در حوزه ایرانشناسی
رایزنی فرهنگی ایران در روسیه یکی از نهادهای فعال در گسترش و ترویج ایرانشناسی، زبان و ادبیات فارسی است و این رایزنی در زمینه‌های مختلف فرهنگی و علمی با دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی مختلف روسیه همکاری می‌کند. کمک به انتشار آثار ایران شناسان روس و فراهم نمودن امکان سفر آنان به ایران و حضور در فراهمایی‌های علمی از دیگر فعالیت‌های رایزنی فرهنگی ایران در روسیه به شمار می‌آید. همچنین از سال 1379 ( سال 2000 میلادی) به همت رایزنی فرهنگی، دانشجویان و استادان روسی زبان برای شرکت در دوره های آموزشی به صورت رایگان به ایران اعزام می‌شوند. (1) . یکی از مهمترین اقدامات رایزنی فرهنگی ایران در روسیه، برگزاری دوره‌های آموزشی و کارگاه‌های ایرانشناسی برای محققان و دانشجویان روس است که با حمایت و همکاری مراکز دانشگاهی انجام می‌شود. علاوه بر این، برگزاری نمایشگاه‌های هنری و فرهنگی ایران و ترجمه آثار برجسته ایرانی به زبان روسی، از دیگر خدماتی است که به توسعه ایرانشناسی در روسیه کمک می‌کند.
در مجموع رایزنی فرهنگی ایران به عنوان یک نهاد دیپلماتیک و فرهنگی، نقش مهمی در ترویج و گسترش ایرانشناسی در خارج از کشور ایفا می‌کند. این نهاد با هدف معرفی فرهنگ و زبان فارسی، برقراری ارتباطات فرهنگی و علمی، و تقویت روابط بین‌المللی از طریق ادبیات، فعالیت‌های متنوعی را از گذشته تا کنون به جد انجام می‌دهد.
نمونه‌ای از اهم فعالیت‌های رایزنی فرهنگی ایران در روسیه در حوزه ایرانشناسی که با حوزه زبان و ادبیات فارسی نیز همپوشانی دارند مشخصا می توان موارد زیر را اشاره و فهرست بندی نمود:
· همایش سالانه ایرانشناسان و استادان زبان فارسی از سال2014 ( توسط سفارت و با همکاری رایزنی فرهنگی)
· راه اندازی بنیاد بین المللی ایرانشناسی در روسیه ؛
· راه اندازی انجمن ایرانشناسان اوراسیا ؛
· تاسیس انجمن ایرانشناسان جوان روسیه ؛
· برگزاری جایزه منطقه‌ای کتاب سال ایران و اسلام در حوزه روس زبان ؛
· ایجاد مرکز مطالعات نسخ خطی ایران و اسلام در انستیتو نسخ خطی سن‌پترزبورگ ؛
· تولید پادکست «با لهجه فارسی» ؛
· ایجاد نخستین لغتنامه آکادمیک آنلاین فارسی به روسی؛
· برگزاری مجموعه نشست‌های تعاملات ادبی ایران و روسیه در مسکو
· انتشار مجله الکترونیکی کاروان به زبان روسی
o همایش سالانه ایرانشناسان و استادان زبان فارسی
این همایش با تاکید بر ضرورت تقویت شناخت متقابل بین دو ملت ایران و روسیه؛ از سال 2014 ( 1393) به همت سفارت جمهوری اسلامی ایران در روسیه و با همکاری رایزنی فرهنگی سفارت کشورمان برگزار می‌شود و در آن ایرانشناسان، استادان کرسی‌های زبان و ادبیات فارسی، پژوهشگران و فعالان حوزه فرهنگی روسیه و کشورهای حوزه اوراسیا، دیدگاه‌های خود را در زمینه راه‌های تحکیم و تعمیق مناسبات دوجانبه، بویژه در زمینه فرهنگی، پژوهشی، دانشگاهی و علمی بیان می‌کنند. تاکنون 7 دوره از این همایش برگزار شده است.
هفتمین دوره همایش سالانه ایرانشناسان و استادان زبان فارسی در بهمن 1402 با حضور بیش از 120 ایران شناس و استاد زبان فارسی برگزار شده است. در این همایش شرکت کنندگان ضمن طرح دیدگاه های خود در زمینه راه های تحکیم و تعمیق مناسبات دوجانبه ؛ بویژه در زمینه فرهنگی؛ پژوهشی ؛ دانشگاهی و علمی؛ بر ضرورت تقویت بنیان های شناخت متقابل بین دو ملت ایران و روسیه تاکید کردند. محمدحسین رجبی دوانی رئیس وقت بنیاد ایرانشناسی ؛ الکساندر بزبورودوف رئیس وقت دانشگاه دولتی روسیه؛ فرهاد ابراهیم اف ایرانشناس روس؛ گنادی آودی یف اولین رایزن فرهنگی شوروی درایران؛ لودمیلا اودی یوا شاعر و نویسنده روس از جمله میهمانان و سخنران این همایش بودند. در این مراسم بمناسبت هشتادمین سال تولد الکساندر پالیشوک استاد برجسته دانشگاه دولتی زبان شناسی روسیه؛ با اهدای هدایایی از خدمات وی در آموزش زبان فارسی تقدیر به عمل آمد.
ششمین همایش ایرانشناسان و اساتید زبان و ادبیات فارسی اوراسیا به همت رایزنی فرهنگی و سفارت ایران در روسیه در خرداد ماه 1401 با سخنرانی غلامعلی حداد عادل رئیس بنیاد سعدی و فرهنگستان زبان و ادب فارسی و با حضور بیش از 70 نفر از ایران شناسان و استادان زبان فارسی از روسیه و حوزه اوراسیا ازجمله قزاقستان؛ تاجیکستان وارمنستان در مسکو برگزار شد. در این همایش که پس از دو سال وقفه بخاطر کرونا برگزار شد موضوعات و مسائل ایرانشناسی و زبان فارسی در حوزه اوراسیا در سه پنل تخصصی مورد بررسی و تبادل نظر قرار گرفت. پنل سوم این همایش با تاکید بر ایرانشناسان جوان به سخنرانی 8 استاد جوان از دانشگاه های مختلف روسیه اختصاص یافته بود.
پنجمین همایش سالانه ایرانشناسان و استادان زبان فارسی روسیه و حوزه اوراسیا با حضور بیش از یکصد تن از ایران شناسان مناطق مختلف روسیه و نمایندگانی از قرقیزستان، قزاقستان، ارمنستان، تاجیکستان و حوزه بالتیک و نیز استادانی از کشورمان در آذر 1398 برگزار شده است.
چهارمین همایش سالانه ایرانشناسان و استادان زبان فارسی در روسیه با هدف تقویت ایرانشناسی و بررسی راه های گسترش زبان فارسی؛ مسائل و مشکلات موجود و چشم اندازهای آتی در تاریخ 23 آذر1397 در مسکو برگزار شد. در این همایش یک روزه 27 نفر از اندیشمندان؛ اساتید و صاحبنظران روسی و ایرانی در سه بخش وضعیت کنونی و چشم اندازهای آتی ایران شناسی و زبان فارسی در فدراسیون روسیه را مورد بحث و تبادل نظر قرار دادند. در این همایش علاوه بر مسکو اندیشمندانی از سن پترزبورگ؛ قازان؛ داغستان؛ آستراخان؛ ولادی قفقاز ؛ ساراتوف ؛ چلیابینسک و آلتای حضور داشتند.
سومین هماش سالانه ایرانشناسان و اساتید زبان فارسی روسیه در 16 دسامبر سال2016 در محل اقامتگاه سقارت ج.ا.ایران در مسکو برگزار گردید. این همایش با حضور سنایی رایزن فرهنگی سفارت؛ روسای دانشگاه های روسیه و مدیران مراکز زبان فارسی و ایرانی در دانشگاه ها؛ چند تن از روسای انستیتو شرقشناسی وابسته به فرهنگستان علوم روسیه؛ روسای بخش دانشگاه فدرال قازان و دانشگاه دولتی آستراخان؛ معاون رئیس انستیتو نسخه های خطی شرقی سن پترزبورگ و تعدادی از اعضای نویسندگان روسیه از این شهر؛ و نیز جمع کثیری از مقامات و شخصیت های علمی و دانشگاهی از مراکز علمی و گروه های درسی زبان فارسی دانشگاه های مختلف روسیه برگزار گردید. در این همایش در خصوص مواردی همچون فعالیت های انجام شده در حوزه ایران شناسی روسیه در سال2016؛ اقدامات انجام شده در حوزه تدریس زبان فارسی در روسیه در سال2016؛ بررسی کاستی ها و مشکلات ایرانشناسی و تدریس زبان فارسی در روسیه و ارائه راهکارها برای حمایت و ارتقای ایران شناسی و تدریس زبان فارسی در روسیه بررسی؛ بحث و تبادل نظر صورت گرفت.
دومین همایش سالانه ایرانشناسان و استادان زبان فارسی روسیه و حوزه اوراسیا که در دی ماه 1394 با حضور چهره‌های علمی و فرهنگی دو کشور برگزار شد ؛ ضمن طرح و بررسی مشکلات ؛ پیشنهادهایی برای بهتر شدن وضعیت ایرانشناسی و آموزش زبان فارسی در روسیه ارائه گردید.
اولین کنفرانس ایرانشناسان روسیه در بیستم مهر ماه 1390 با حضور پژوهشگران برجسته ایرانی و روس در محل انستیتو شرقشناسی مسکو برگزار گردید. شرکت کننندگان در این کنفرانس به بررسی و تبادل نظر در باره آخرین دستاوردهای ایرانشناسی در روسیه پرداختند. این نخستین کنفرانس در نوع خود در روسیه بود که با هدف انسجام و هدفمندی فعالیت های پژوهشی ایرانشناسی در فدراسیون روسیه برگزار گردید.
o تأسیس بنیاد بین‌المللی ایرانشناسی در مسکو:
بنیاد بین المللی ایران شناسی در 21 دی ماه سال 1386 ( 18 ژانویه 2018) بمنظور حمایت از مطالعات ایرانی در روسیه؛ با اهتمام رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسكو و بر اساس قوانین و مقررات فدراسیون روسیه به ثبت رسیده است (2).
ایجاد و گسترش ارتباط میان ایران شناسان در سطح روسیه، ایران و منطقه ؛ حمایت و توسعه ایران شناسی در روسیه و اقلیم روس زبان و نیز مطالعات میراث و مفاخر اسلامی و ایرانی در آسیای میانه و روسیه را می توان از جمله اهداف ؛ اولویت ها و محورهای كاری این بنیاد برشمرد. محل فعالیت دفتر بنیاد در طبقه چهارم کتابخانه ادبیات خارجی روسیه قرار دارد.
در سال2010 میلادی ( 1389) دکتر محسن حیدرنیا مسئولیت دفتر بنیاد ایرانشناسی در روسیه را بر عهده گرفت. فعالیت های بنیاد بین المللی ایرانشناسی مسكو از سال1391 راكد شده بود تا این که در دی ماه 1394 با حضور سلیمانی معاون وقت پژوهشی وآموزشی سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی مجددا بازگشایی و سرپرست جدید آن معرفی گردید (3). گفتنی است فعالیت های بنیاد مذکور از سال1398بخاطر وجود مشکلاتی متوقف شده است.
o راه اندازی انجمن ایرانشناسان اوراسیا( تاسیس در شهریور1395)
تاسیس انجمن بین المللی ایرانشناسان اوراسیا با هدف گسترش و هم افزایی تحقیقات ایران شناسی و نیز هماهنگی اقدام های این حوزه در پهنه وسیع آسیایی- اروپایی در دستور کار جدی رایزنی فرهنگی ایران در روسیه بوده و قرار بود پس از معرفی و اعلام موجودیت آن در خلال کنفرانس اوراسیایی در مسکو در مهر1395؛ رسما فعالیت خود را آغاز نماید. اطلاعاتی از شروع رسمی فعالیت این انجمن و کم و کیف این فعالیت ها از تاریخ اشاره شده در دست نیست.
o تاسیس انجمن ایرانشناسان جوان روسیه
o ایجاد مرکز مطالعه میراث مکتوب ایران و اسلام وابسته به انستیتو نسخ خطی شرقی فرهنگستان علوم روسیه در سن پترزبورگ ( سال1396) -بامشارکت رایزنی فرهنگی؛ انجمن دانش پژوهان میراث مکتوب اسلامی و انجمن ایرانشناسان جوان روسیه
حوزه ایران شناسی با اندوخته و توان عظیم خود می تواند عامل مهمی در تقویت ارتباطات بین مردم ایران و دیگر مردم جهان شده و زمینه مهمی در گسترش تفاهم بین ملت ها شود.
روسیه مهمترین پایگاه مرجع ایران شناسی در جهان به شمار می رود و صدها كارشناس مسلط به تاریخ، ادب و فرهنگ و هنر ایرانی و فارسی به تحقیق و پژوهش در این حوزه مشغول بوده و هستند كه صدها اثر ماندگار در این زمینه پدید آورده اند.
مکتب ایران شناسی روسیه در تاریخ دویست ساله خود، منشاء خدماتی به فرهنگ و تمدن ایرانی و معرفی شایسته آن به جهان بوده و ایران شناسان نقش برجسته ای در گسترش روابط ایران و روسیه در عرصه های مختلف داشته اند.
وجود گنجینه‌ای از میراث مکتوب مثل نسخ خطی و اسناد، وجود میراث فرهنگی مثل آثاری که در موزه‌هاست، وجود صدها ایرانشناس در طول 200 سال در فدراسیون روسیه، وجود مراکز علمی ـ دانشگاهی متعدد در زمینه ایرانشناسی، تولیدآثار ارزشمند علمی ایرانشناسان روس و همچنین محوریت روسیه در ایرانشناسی حوزه روس‌زبان، از خصوصیاتی و ویژگی های ایرانشناسی در روسیه است و در جای دیگر یافت نمی‌شود.
تشکیل انجمن ایرانشناسان اوراسیا و انجمن ایرانشناسان جوان در سال 1393 به ابتکار رایزنی فرهنگی ایران در روسیه نیز بر اساس توجه به همین اهمیت و جایگاه ایرانشناسی و پیشینه آن در روسیه صورت گرفته است.
در نشستی که در شهریور 1395 در تهران درموضوع بررسی راهکارهای ایرانشناسی در روسیه و کشورهای مستقل هم‌سود برگزار شد؛ ملکی رایزن وقت فرهنگی ایران در روسیه اولویت نمایندگی فرهنگی را ارتقای سطح ایرانشناسی در حوزه کشورهای مستقل هم‌سود بیان نمود و گفت ایرانشناسی در هر کجای دنیا با هر نیتی انجام شده باشد، خروجی تمام آن‌ها این است که تمام ایرانشناسان به تمدن ایران زمین بسیار احترام می‌گذارند و آن را یک فرهنگ مقتدر و صاحب جایگاه ویژه می‌دانند؛ بخشی از احترامی که اکنون در خارج از کشور نسبت به ایران وجود دارد نیز نتیجه تلاش‌های آن‌ها میباشد. وی افزود: "ما گاه ایرانشناسی را تنها با حوزه جغرافیای ایران امروز و مردم آن در نظر می‌گیریم؛ حال اینکه ایرانشناسی، شناخت تنوع اقوام، ملت‌ها، ادیان و حوزه‌های فرهنگی است که در قلمروی تاریخی تمدن ایران قرار می‌گیرند"(4).
ایرانشناسی در دانشگاه سن‌پترزبورگ سابقه‌ای به قدمت دو قرن دارد. در سال ۲۰۱۸، دویستمین سال مراسم بینانگذاری ایرانشناسی در دانشگاه سن‌پترزبورگ روسیه برگزار گردید. در طول این دو قرن، ایرانشناسان زیادی در روسیه پرورش یافته و فعالیت کرده‌اند که شاید بتوان گفت در طول این مدت حدود ۵۰۰ ایرانشناس در این کشور فعالیت کرده و تا امروز بالغ بر۱۲۰ تن ایرانشناس تربیت کرده است.
نقش انجمن ایرانشناسی اوراسیا در توسعه ایرانشناسی جهان
انجمن ایرانشناسی اوراسیا می‌تواند به عنوان محلی برای حضور ایرانشناسان روس‌زبان ایفای نقش کند. رایزنی فرهنگی ایران در روسیه در هنگام اقدام برای تاسیس این انجمن مقدماتی را فراهم نمود از جمله حدود ۵۰ نفر از ایرانشناسان مطرح دنیا، از آمریکا تا ژاپن، چین، هند و کشورهای آسیای مرکزی، قفقاز و روسیه و ایران به صورت انتخاب‌شده برای عضویت در این انجمن دعوت شدند. بیش از ۴۰ نفر آمادگی خود را برای حضور و همکاری در آن اعلام نمودند.
گفتنی است نخستین کنگره انجمن ایرانشناسان اوراسیا در چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی؛ اول اسفتد سال1397 در محل موزه ارمیتاژ در سن پترزبورگ روسیه برگزار شد. دراین مراسم که خانم ادسکینا معاون موزه ارمیتاژ، پروزوروف، رهبر علمی انستیتو نسخ خطی آکادمی علوم روسیه، پاول لوریه رییس انجمن ایرانشناسان اوراسیا و نیز سلیمانی رایزن وقت فرهنگی ایران در روسیه حضور داشتند؛ ابراهیمی ترکمان رئیس وقت سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی طی سخنانی؛ کنگره انجمن ایرانشناسان اوراسیا را بستر ساز همکاری ها و تصمیم سازی ها در ارتباطات گسترده فرهنگی دانست و با اظهار تاسف از اینکه تاکنون این قلمرو بیشتر در حوزه جغرافیا تعریف شده و از سال ۲۰۰۰ با شکل‌گیری مجمع اقتصادی اوراسیا در بخشی از این قلمرو جغرافیایی وسیع، چارچوبی برای همکاری‌های اقتصادی تعریف شد؛ شکل‌گیری نخستین کنگره ایرانشناسان اوراسیا در این مقطع زمانی را گشودن دریچه تازه‌ای از روشنی معرفت بر روی وسیع‌ترین واحد جغرافیایی جهان قلمداد نمود.
در این کنگره دو روزه که به همت رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران در مسکو و با همکاری انستیتو شرقشناسی سنت پترزبورگ و موزه ارمیتاژ برگزار شد، بخشی هم به بزرگداشت اکیموشکین ایرانشناس نامی روس و عرضه مطالعات دانشمندان در زمینه تاریخ معاصر و زبانشناسی و ادبیات و... اختصاص یافته بود(5).
o برگزاری جایزه منطقه‌ای کتاب سال اسلام و ایران در حوزه روس زبان
از دیگر اقدامات برای توسعه ایرانشناسی در روسیه، برگزاری جایزه منطقه‌ای کتاب سال با همکاری دبیرخانه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران است. این جایزه در حوزه روس زبان در دو رشته ایرانشناسی و اسلام‌شناسی در روسیه انجام شده است. اصلی‌ترین مراکز ایرانشناسی در سطح فدراسیون روسیه مشارکت جدی و همکاری خوبی با رایزنی فرهنگی ایران در مسکو در این فعالیت دارند.
نخستین جایزه منطقه ای کتاب سال ایران و اسلام در حوزه روس زبان با هدف شناسایی و معرفی آثار علمی ارزشمند در دو رشته مطالعات اسلامی و ایرانی، برای اولین بارآذرماه1395در کتابخانه ادبیات خارجی مسکو برگزار شد.
این جایزه شامل سه بخش تالیف، ترجمه و تصحیح در منطقه روس زبان است و موضوعات در رشته مطالعات اسلامی شامل معارف اسلامی، تاریخ اسلام، پیامبر اسلام، رجال، اخلاق، علوم قرآنی، حدیث، ترجمه متون اسلامی، قرآن پژوهی و تفسیر، فقه و حقوق، علم کلام و فلسفه را در بر می گیرد.
در رشته مطالعات ایرانی نیز موضوعات این جایزه شامل زبان و زبان شناسی ایرانی، مردم شناسی، تاریخ علم در ایران، شعر و ادب فارسی، تاریخ ایران، هنر و معماری ایرانی، تاریخ و تمدن ایران باستان، ترجمه آثار اندیشمندان ایرانی، مطالعات ایران امروز بود.
یک گروه از برجسته ترین اسلام شناسان روسیه تحت سرپرستی پروفسور پرزوروف اسلام شناس شهیر و عضو آکادمی علوم روسیه داوری آثار اسلام شناسی و یک گروه از برجسته ترین ایران شناسان روسیه تحت سرپرستی پروفسور میخاییل ناومکین عضو آکادمی علوم روسیه ارزیابی و داوری آثار واصله به دبیرخانه را به عهده داشتند.
آثار برتر و نفرات برگزیده در مراسمی که به همین مناسبت در آذرماه1395 همزمان با نمایشگاه کتاب"نان فیکشن" در کتابخانه ادبیات خارجی (رودامینو) مسکو برگزار شد که مقامات علمی و فرهنگی ایران و روسیه در آن حضور داشتند.
گفتنی است رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در فدراسیون روسیه با همکاری دبیرخانه جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، موسسه خانه کتاب ایران، بنیاد بین المللی ایران شناسی – مسکو، بنیاد مطالعات اسلامی- مسکو، انستیتو اطلاعات علوم اجتماعی آکادمی علوم فدراسیون روسیه، انستیتو شرق شناسی آکادمی علوم فدراسیون روسیه جایزه منطقه ای کتاب سال اسلام و ایران در حوزه روس زبان را برگزار کردند(6).
معرفی آثار برتر اول تا سوم و نظرات داوری مسابقه نخستین جایزه منطقه ای "کتاب سال: ایران. اسلام"
بخش ایران به همراه شرح مختصرآثار:
مقام اول: ایوانف آ. آ. آثار مسی و برنزی (برنجی) ساخت ایران در نیمه دوم قرن چهاردهم- نیمه قرن هجدهم/ آ. آ. ایوانف، موزه دولتی ارمیتاژ. – سنت پترزبورگ: انتشارات دولتی. 2014، 304 ص. مصور.
کاتالوگ مذکور برای نخستینبار به معرفی بزرگترین مجموعه محصولات مسی و برنزی (برنجی) ساخت ایران در نیمه دوم قرن چهاردهم تا اواسط قرن هجدهم میپردازد و شامل معرفی 162 قطعه میباشد. در کاتالوگ حاضر بخش قابلتوجهی به مقالهای با موضوع توسعه تولید فلز در ایران اختصاص داده شدهاست و در آن توجهای ویژه به مسائل تاریخگذاری آثار، تقسیمبندی زمانی هنر ایران و موقعیت اجتماعی استادان مسگر شدهاست.
مقام دوم: آداماوا، آ. ت. چشمانداز ایرانِ پیسِتسکی از انزلی تا تهران. انتشارات: ارمیتاژ. سنت پترزبورگ. 2015، 208 ص.
این کتاب به چشم انداز ایران، از منظر پاول یاکولویچ پیسِتسکی اختصاص داده شده است. چشم اندازی که اتفاقات سفارت روسیه در دوره ریاست سپهبد آ. ان. کروپاتکین را بیان می کند. وی در سال 1895 "جهت اجرای دستورات ویژه و فوری"- تهیه گزارش تاجگذاری امپراتور نیکلای دوم- به تهران اعزام شده بود.
چشم انداز پیسِتسکی اثری تاریخی منحصر به فردی است که اجازه می دهد بارها و بارها به عنوان مسافر روس و اروپایی قرن نوزده، ناظر مناظری بدیع همچون جاده بندر انزلی ایران در ساحل جنوبی دریای خزر تا پایتخت ایران باشید. در این میان تصاویر زمینه ای پست باتلاقی گیلان، رشته کوه پرابهت البرز، استپ های بی انتها، شهرها و روستاها، کاخ ها و کاروانسراها از برابر دیدگان مشاهده گران می گذرد.
تکنیک عالی نقاشی آبرنگ ارزش ویژهای به اثر پیسِتسکی بخشیده است. اثر مذکور جهت مطالعه متخصصین و طیف گسترده ای از خوانندگان علاقه مند به تاریخ روابط متقابل روسیه و ایران در نظر گرفته شده است.
مقام سوم: رازی، نجمالدین. مرصاد العباد. ترجمه از فارسی، مقدمه، توضیحات و اعلام: ام. گ. کاظیموف. باکو: 2014.
مرصاد العباد نجم الدین رازی یکی از آثار مهم با موضوعیت تصوف می باشد. این اثر به سال 1223 نگاشته شد و هم در محافل تصوف و هم در میان افراد تحصیلکرده محبوبیت بسیاری یافت. اثر ذکرشده متشکل از پنج فصل و چهل بخش می باشد و به مجموعه مسائل تئوری و عملی تصوف پرداخته است. علاوه براین، دیدگاه های نجم الدین درخصوص پیدایش جهان، جایگاه انسان در جهان و تقدیر وی شرح داده می شود.
بخش اسلام به همراه شرح مختصر آثار:
مقام اول: مومینوف، آ. ک. مذهب حنفی و تاریخچه آن در آسیای مرکزی- آلماتی:انتسکلاپدیاسی، 2015.
مونوگرافی حاضر اثر مومینوف – محقق اسلام شناس و عرب شناس – به پژوهش با موضوع نقش و دانش متکلمان مذهب حنفی و تاریخ آسیای میانه در قرون هشتم تا پانزدهم اختصاص یافته است. این اثر براساس نسخه خطی بومی ترکان و مغولان محمود بن سلیمان الکفوی (متوفی در سال989/1581) "کتائب أعلام الأخیار من فقهاء مذهب النعمان المختار" نگاشته شده است و در آن به نقش کلیدی متکلمان حنفی در تعاملات متقابل اسلام و سنن فرهنگی بومی، انطباق آن در منطقه با ترکیب قومیتی مختلف، بویژه اقتصاد، فرهنگ، آداب و رسوم و اعتقادات نشان داده شده است. علاوه بر این، تاریخ حوزه علمیه در آسیای مرکزی به تصویر کشیده می شود. حوزه علمیه ای که انسان های بزرگی با آثاری برجسته با موضوع توسعه تمدن اسلامی به جهان معرفی کرد.
مقام دوم: تانِیوا- سلامتشایوا لولا ظریفونا. فواید الفواد (1322-1308). سخنان (ملفوضات) شیخ چشتیه نظام الدین اولیاء، مرید حقیقی شاعر مشهور پارسی گوی هند، امیر حسن دهلوی تشکیل شده است. کتاب اول- رونوشت نسخ خطی موجود در کتابخانه مولانا آزاد (علیگره). انیستیتو شرقشناسی اکادمی علوم روسیه. مسکو: 2015، 616 ص.
فواید الفواد (1322-1308) اثری ارزشمند در زمینه تاریخ، تفکر اجتماعی و فرهنگ دوره سلاطین دهلی می باشد. این کتاب، متشکل از گفتگوهای مربی برجسته - شیخ نظام الدین اولیاء-، با شاگردان خود، به عنوان کتاب درسی برای پیروان تصوف سلسله چشتیه تبدیل شد. به منظور تقویت مفاهیم کلامی مربوط به حوزه عرفان فکری، در روایات، مثالهای سرگرم کننده، گفته های صوفیان و حتی اشعاری از حضرت علی (ع) گنجانده می شد.
مقام سوم: قونوی، صدرالدین. مفتاح الغیب/ صدرالدین قونوی. ترجمه از زبان عربی مقدمه و یادداشت از یانیس اشوتس؛ دانشکده فلسفه آکادمی علوم – مسکو: - ادبیات شرق، 2015، 207 ص. (تاریخ فلسفه شرق؛ سرویراستار ام. ت. استیپانیانتس).
"مفتاح الغیب" – مهمترین تالیف صدرالدین قونوی - متفکر برجسته عرفان قرن سیزدهم- میباشد. متن اصلی این اثر، برای اولین بار در روسیه به چاپ رسیدهاست و در آن به تجزیه و تحلیل دقیق ویژگیهای انسان کامل پرداختهاست. در نسخه ترجمه، بخشهای مقدمه و یادداشت نیز آورده شدهاست.
آندری لوکاشف ایران شناس، اسلام‌شناس و روزنامه نگار روس درباره جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی ایران گفت: جایزه جهانی کتاب سال جمهوری اسلامی ایران، میان ایرانشناسان روسیه اعتبار بسیاری دارد و هرساله نشریات به این رویداد می‌پردازند و بازخورد رسانه‌ای خوبی دارد. البته دلیل این امر، غنای آکادمیک رشته‌های ایرانشناسی و اسلام‌شناسی در روسیه است که باعث شده در دوره‌های متمادی آثار روسی در این رویداد فرهنگی ایران برگزیده شوند.
o ایجاد مرکز مطالعات نسخ خطی ایران و اسلام در انستیتو نسخ خطی سن‌پترزبورگ
ایجاد مرکز مطالعات نسخ خطی ایران و اسلام در انستیتو نسخ خطی سن‌پترزبورگ یکی دیگر از راهکارهایی است که برای توسعه ایرانشناسی در روسیه در نظر گرفته شده است. سن‌پترزبورگ، بزرگترین محل نگهداری نسخ خطی در منطقه است و این حرکت در صورت استمرار و توسعه؛ قابل انجام و تعمیم در کتابخانه مرکزی قازان تاتارستان نیز می باشد.
گشایش این مرکز، نه تنها کمک فراوانی به درک و شناخت عمیق سوابق فرهنگی دو کشور می کند بلکه گام بلندی برای ایجاد تجربه های جدید مشترک در زمینه های ایران شناسی و اسلام شناسی است.
این مرکز همچنین به عنوان کانون همکاری های دو نهاد ایرانی و روسی و با هدف ایجاد پایگاهی برای تحقیق بر روی اسناد تاریخی و نسخ خطی موجود در روسیه و آسیای میانه به ویژه برای پژوهشگران جوان بنیان گذاری شده است.
گفتنی ست مرکز مطالعات میراث مکتوب ایران و اسلام در شهریور ماه 1395 با حضور سید رضا صالحی امیری رئیس وقت سازمان اسناد و کتابخانه ملی ایران و جمع زیادی از دانشمندان ایران شناس، خاورشناسان و دانشجویان و فرهیختگان ایرانی و روسی در انستیتو نسخ خطی شرقی سن پترزبورگ افتتاح شده است(7).
در انستیتوی نسخ خطی شرقی بیش از سه هزار نمونه خطی به زبان فارسی حفظ و نگهداری می شود.
o تولید پادکست «با لهجه فارسی» [1]
این پادکست ها توسط دانش‌آموختگان زبان فارسی و ایرانشناسی دانشگاه‌های روسیه و با حمایت رایزنی فرهنگی سفارت جمهوری اسلامی ایران در مسکو تولید می‌شود. هدف از انتشار پادکست ها، معرفی شنیداری «ایران» به روس‌زبان‌هایی است که آشنایی چندانی با ایران ندارند. پادکست «با لهجه فارسی» را که اول و پانزدهم هر ماه منتشر می‌شود، می‌توان از پادگیرهای مختلف مانند یاندکس‌موزیک، گوگل پادکست و انکور بشنوید. تا کنون این پادکست 6 قسمت تولید کرده است که قسمت اول درباره تاریخ و آشپزی ایرانی، قسمت دوم درباره تهران، قسمت سوم درباره شیراز، قسمت چهارم درباره اصفهان، قسمت پنجم درباره یزد و نهایتا قسمت ششم مربوط به شهر مشهد است.
o انتشار مجله الکترونیکی کاروان[2] به زبان روسی:
مجله الکترونیکی «کاروان» ماهنامه ای است که ضمن معرفی فرهنگ ؛ هنر و ادبیات ایران به مخاطب و خواننده روس زبان؛ تلاش می کند پیوندهای فرهنگی ایران و روسیه را نیز برجسته و به عنوان بستری برای ترویج فرهنگ و مهمان‌نوازی ایرانی در جهان روسی زبان عمل نماید.
این ماهنامه از آوریل 2011 ( فروردین 1390) کار خود را زیر نظر رایزنی فرهنگی ایران در روسیه آغاز و با انتشار چهلمین شماره اش در آوریل 2016 به کار خود پایان داد. البته نشریه الکترونیکی مذکور از شماره 41 به بعد خارج از چارجوب رایزنی فرهنگی و بصورت شخصی تهیه و منتشر می شود. تا اکتبر 2024- مهر 1403 شمسی- شماره های منتشر شده کاروان به 111 رسیده است.
o برگزاری مجموعه نشست‌های تعاملات ادبی ایران و روسیه در مسکو:
همانند شب شعر شهریار به مناسبت روز شعر و ادب فارسی، بزرگداشت نظامی گنجوی، بزرگداشت پروین اعتصامی، بزرگداشت حافظ و...همچنین برگزاری نشست در مناسبت‌های ملی و مذهبی ایران از جمله اقدامات رایزنی فرهنگی برای شناساندن هرچه بیشتر و بهتر ایران به مردمان روس و روسیه است.
منابع:
- کریمی ریابی الهه، نوروزی مهناز، روابط فرهنگی ایراى و فدراسیون روسیه، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی و قفقاز، سال بیست و هفتم، شماره 115، پاییز 1400، صص 142- 123، ص 11
- خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، بازگشایی بنیاد بین المللی ایران شناسی مسكو، به آدرس: www.irna.ir/xjdbxN
- بازگشایی بنیاد بین المللی ایرانشناسی مسکو؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی؛ 13/10/1394؛
https://www.irna.ir/news/81904175/
- توسعه ایرانشناسی در روسیه؛ خبرگزاری آران؛ 6/6/1395/ http://fa.arannews.com/News/51216/
- ابراهیمی ترکمان:کنگره انجمن ایرانشناسان بسترساز همکاری های گسترده فرهنگی است؛ ایسنا؛1/12/1397؛
https://www.isna.ir/news/97120100445/
- برگزاری نخستین جایزه منطقه ای کتاب سال اسلام و ایران در حوزه روس زبان؛ دیپلماسی ایرانی؛ 12 آذر1395؛
http://www.irdiplomacy.ir/fa/news/1965096/
7. مرکز مطالعات میراث مکتوب ایران و اسلام در روسیه افتتاح شد؛ خبرگزاری جمهوری اسلامی؛ 31 شهریور1395؛
https://www.irna.ir/news/82238386/
[1] Подкаст " С персидским акцентом"
[2] Караван