زنان در تونس

زنان در تونس

زن در فرهنگ مدیترانه‌ای جایگاه ویژه‌ای دارد. بسیاری از خدایان باستانی منطقه مدیترانه از جنس مونث بوده‌اند. واقعیت‌ها نشان می‌دهد که تاریخ زن در تونس اغلب تاریخ تظاهر به دفاع از حقوق زن بوده است و زنان تونس حتی پس از استقلال این کشور و با وجود شعارها و اقداماتی‌که حکومت بورقیبه و بن علی انجام دادند، از حقوق واقعی خویش به‌گونه‌ای بایسته و شایسته بهره‌مند نبوده‌اند. زنان تونس پیش از استقلال این کشور دارای جایگاه مناسبی نبودند. بورقیبه در خاطراتش جایگاه زن در تونس را پیش از استقلال به‌گونه‌ای به تصویر کشیده است که مهم‌ترین ویژگی‌های آن ازدواج در سنین پایین و آوردن فرزندان بسیار پس از ازدواج است. شیردهی به فرزند، انجام کارهای منزل مانند آسیاب‌کردن گندم، پختن نان، ریسندگی، لباس‌دوزی و شست‌وشوی لباس از مهم‌ترین کارهای روزمره زنان بوده است. پوشیدن چادر سفید متمایل به زرد که در تونس «سفساری»[i] خوانده می‌شود، در میان زنان بسیار مرسوم بوده است؛ اما امروزه، در مناطق شهری به‌ندرت دیده می‌شود.

زن تونسی پیش از استقلال این کشور حق خروج از منزل را فقط برای دو چیز داشت؛ یکی برای رفتن به خانه بخت و دیگری برای رفتن به خانه ابد. آن‌ها حق آموزش نداشتند و حضورشان در فعالیت‌های اجتماعی بسیار کمرنگ بود. رجال دین، به‌ویژه صوفیان در تثبیت وگسترش این رویکرد اجتماعی به زنان تونس نقش بسیار موثری داشتند. با ورود تونس به دوران معاصر، زنان نیز همراه مردان در مبارزات استقلال‌طلبانه این کشور شرکت کردند. طنین‌اندازشدن شعار دفاع از حقوق زنان از سوی افرادی، مانند شیخ عبدالعزیز ثعالبی، با نوشتن کتاب «روح التحرر فی القرآن» در سال ۱۹۲۱ میلادی و طاهر حداد با نگارش کتاب «امراتنا فی الشریعه و المجتمع» در سال۱۹۳۰ تحقق یافت و جریان فکری فرهنگی مهمی را در تونس به راه انداخت؛ جریانی اجتماعی‌که خواهان ارتقای جایگاه زنان و افزایش مشارکت آنان در فعالیت‌های ملی و منطقه‌ای بود و از سوی فرانسویان نیز به‌شدت حمایت می‌شد؛ این جنبش اجتماعی زنان، زمینه را برای قوت‌گرفتن جریان فمینیسم و زن‌سالاری در جامعه تونس فراهم کرد؛ جریانی‌که نتیجه طبیعی و حتمی افراطی‌گری در توجه به مرد و جنس ذکور در فرهنگ عمومی تونس بود؛ فرهنگی که در حقیقت زنان را نیمی از جمعیت جامعه نمی‌دید. با آغاز جنبش اجتماعی زنان در تونس بسیاری از زنانی که به هنگام درد زایمان دستمالی در دهان می‌گذاشتند تا صدایشان را نامحرم نشنود، به جریان کشف حجاب پیوستند و شعار تساوی حقوق زن و مرد را در عرصه‌های گوناگون سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و حقوقی سردادند.

امروزه، زنان تونسی در بسیاری از عرصه‌های اجتماعی سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و ورزشی حضوری فعال دارند و از حق رأی بسیار خوبی برخوردارند. در حال حاضر زن‌سالاری به‌ویژه در مناطق شهری، یک پدیده اجتماعی است که دستاورد آن ایجاد نوعی سرخوردگی و احساس حقارت در مردان است. بورقیبه و بن علی که شعار دفاع از حقوق زنان را سر می‌دادند، معتقد بودند زن تونسی مهم‌ترین مانع افراطی‌گری، به‌ویژه افراط‌گری دینی است و آینده تونس بدون مشارکت فعال زن معنا ندارد و زنان نقش مهمی در گسترش ارزش‌های اعتدال‌گرایانه و سلامت بشریت دارند. نیمی از نیروهای شاغل تونس را زنان تشکیل می‌دهند که بیشتر آن‌ها در مشاغلی، مانند کارگری و فروشندگی مشغول‌اند. مسئولیت‌های اجتماعی به همراه وظایف خانه‌داری، فشار زیادی را بر زنان وارد می‌کند و این احساس را در آن‌ها ایجاد کرده است که آزادی‌های داده‌شده به زنان در حقیقت کرامت زن را به‌عنوان یک انسان خدشه‌دار ساخته و او را در معرض آزارها و اذیت‌های گوناگون قرار داده است. بیشتر مشاغل خدماتی تونس بر عهده زنان است.

زنان تونس صحبت‌کردن همزمان به دو زبان فرانسوی و عربی را بیش از مردان دوست دارند. پیش از انقلاب، استفاده از عکس باحجاب برای کارت ملی وگذرنامه زنان ممنوع بود؛ اما پس از انقلاب به‌صورت اختیاری درآمده است. از مهم‌ترین زنان تاریخی تونس می‌توان به شخصیت‌هایی مانند شاهزاده علیسه (موسس قرطاج)، کاهنه (رهبر شورشیان بربر در زمان فتح إفریقیه توسط مسلمانان)، اسماء دختر اسد بن فرات (د۲۵۰ق)، خدیجه دختر امام سحنون (د۲۷۰ق)، مهربه دختر حسن بن غلبون تمیمی (شاعره و از خانواده اغلبیان)، اروی قیروانی (شاهزاده اغلبی‌که مهریه یا صداق قیروانی با او شناخته می‌شود)، ام ملال و ام علو (از شاهزاده خانم‌های صنهاجی)، خدیجه معروف به خدوج (از شعرای قرن چهارم قمری)، جازیه (از زنان معروف دوران هلالیین)، عطف (شاهزاده خانم و خیر معروف دوران حفصی)، زینب تجانیه (شاعره معروف دوره حفصی)، عایشه معروف به سیده منوبیه (صوفی و متوفی به سال ۶۶۵ ق)، سیده شریفه عایشه (شاعره و هنرمند خوشنویس قرن هفتم قمری)، شاهزاده عزیزه عثمانه (همسر حموده پاشای عثمانی و سازنده بیمارستان صادقی متوفی به سال ۱۰۸۰ ق)، امنه دختر علی بای بن حسین بن علی (موسس سلسله حسینیون و از حافظان قرآن و متوفی به سال ۱۲۳۸ق) اشاره کرد. نخستین تشکل زنان معاصر تونس با عنوان «جمعیت زنان مسلمان»(جمعیه السیدات المسلمات)، را مرحومه سعاد نیفر همسر مرحوم شیخ محمد صالح نیفر در سال ۱۹۴۷ میلادی راه‌اندازی کرد که بیشتر فعالیت ادبی داشت. وزارت امور زن و خانواده و کودک(وزاره شوون المرأه و الأسره و الطفل)، سیاست‌گذار دولت در حوزه زنان است، روز ۱۳ اوت روز ملی زن در تونس است، دکتر الفه یوسف (متولد ۱۹۶۶م) نویسنده و استاد دانشگاه از فعالان تونسی در حوزه زنان است که در روان‌شناسی، زبان‌شناسی و علوم اسلامی متخصص است و از منتقدان نگاه سنتی دینی به زنان است. «تعدد معنا در قرآن» موضوع پایان‌نامه دکتری وی بود که در سال ۲۰۰۲ از آن دفاع کرد؛ «زنان ناقص عقل و دین»، «سرگردانی زن مسلمان» و «قرآن و روانکاوی» از دیگر تألیفات اوست.

نیز نگاه کنید به

زنان در تایلند؛ زنان در ژاپن؛ زنان در روسیه؛ زنان در کانادا؛ زنان در لبنان؛ زنان مصر؛ وضعیت زنان در چین؛ زنان در افغانستان؛ زنان در سنگال؛ زنان در آرژانتین؛ زنان در فرانسه؛ زنان در مالی؛ زنان در سوریه؛ زنان در سودان؛ زنان در ساحل عاج؛ زنان در زیمبابوه؛ زنان در اوکراین؛ زنان در اسپانیا؛ زنان در اردن؛ زنان در اتیوپی؛ زنان در قطر؛ زنان در بنگلادش؛ زنان در گرجستان؛ زنان در تاجیکستان؛ زنان در قزاقستان؛ زنان در سیرالئون

پاورقی

[i] این که گفته می‌شود لباس سفساری مخصوص دولتمردان بوده است، درست به نظر نمی‌رسد.

[ix] جهت اطلاع بیشتری به‌کتاب: «کلاعی، امین، ۲۰۰۲ م، الهجرهالتونسیه إلی الدول العربیه، مرکز النشر الجامعی، تونس» مراجعه فرمایید.