آیین بودا: تفاوت میان نسخه‌ها
جز (The LinkTitles extension automatically added links to existing pages (https://github.com/bovender/LinkTitles).) |
|||
| (۵ نسخهٔ میانی ویرایش شده توسط ۲ کاربر نشان داده نشد) | |||
| خط ۱: | خط ۱: | ||
[[پرونده: | [[پرونده:D246da33-05c9-4dfa-8a21-3971e8b9962e.jpg|بندانگشتی|مجسمه بودا]] | ||
آیین بودا که نخست در هند بنیاد گذاشته شد، در دوران سلسله ی خَن غربی ( 206 پیش از میلاد تا 25 پس از میلاد) از هند و از طریق آسیای مرکزی به [[چین]] معرفی شد. در سال دوم پیش از میلاد، پادشاهِ دایوِجی(Dayuezhi) | آیین بودا که نخست در هند بنیاد گذاشته شد، در دوران [[سلسله ی خن|سلسله ی خَن غربی]] ( 206 پیش از میلاد تا 25 پس از میلاد) از هند و از طریق آسیای مرکزی به [[چین]] معرفی شد. در سال دوم پیش از میلاد، پادشاهِ دایوِجی(Dayuezhi) چین جینگ شیان(Qin Jingxian) (یا جینگ لو(Jing Lu))، یکی از دانشجویان دانشگاه ملی [[سلسله هان|سلسله ی هان]](← [[سلسله ی خن]]) را مخفیانه به هند فرستاد تا [[کتابخانه های سنتی و یا برج کتاب در چین|متون مقدس بودایی]] را بیاموزد. این سند نسبتاً قابل اعتماد، نخستین گزارش رسمی از چگونگی معرفی آیین بودا به [[چین]] است. | ||
امپراتور مینگ دی(Mingdi) از سلسله ی هان شرقی(← [[سلسله ی خن]])، شبی در سال 64 پس از میلاد، یک [[مرد طلایی]] که [[بودا در هنرهای سنتی عامیانه چین|بودا]] نام داشت را در عالم رؤیا دید. وی سپس هیئتی را برای فراگیری شریعت[i] [[بودا در هنرهای سنتی عامیانه چین|بودا]] به هند اعزام کرد. در سال 67 پس از میلاد، امپراتور 2 مانک بودایی به نام های کاسیاپا ماتانگا (Kasyapa Matanga) و دارماراکسا (Dharmaraksa) از هند مرکزی را به [[چین]] دعوت کرد تا از لویانگ[ii] دیدار کنند. آنان سوار بر اسبی سفید از [[هند]] وارد [[چین]] شده، و تصویری از [[بودا در هنرهای سنتی عامیانه چین|بودا]] و 42 فصل از مبانی اعتقادی[iii] این آیین را به همراه خود آوردند، و به همین مناسبت معبدی به نام معبد اسب سفید در بیرون از شهر لویانگ بنا شد، که مانکها در آن اقامت کرده و متون مقدس را ترجمه کردند. بدین گونه بود که، ساختن [[معماری معابد و اماکن مذهبی در چین|معابد بودایی]]، [[هنر مجسمه سازی در چین|مجسمه ی بودا]] و ترجمه ی متون مقدس در [[چین]] آغاز شد. | |||
=== | === معرفی [[آیین بودا]] به منطقه ی سینک یانگ === | ||
در | همچنین در قرن اول میلادی، آیین بودا از [[هند]] به منطقه ای که امروزه به سین کیانگ معروف است معرفی شد. حاکم پادشاهی یوتیان[iv]یک [[معماری معابد و اماکن مذهبی در چین|معبد بودایی]] را در این منطقه احداث کرد. به دنبال آن، این این آیین در گوویزی(Guizi)، شوله(Shule)، شاچه(Shache)و گائوچانگ[v] نیز معرفی و در آنها هم [[معماری معابد و اماکن مذهبی در چین|معابد بودایی]] ساخته شد. همزمان، ساختن غارهایی به سبک هندی و مجسمه هایی به سبک گاندهارا یا قندهارا و [[هنر نقاشی در چین|نقاشی های دیواری]] و [[هنر معماری در چین|معماری]] و [[هنر در چین|هنرهای بودایی گوناگون]] در اطراف گوویزی و یوتیان توسعه پیدا کرد. | ||
=== | === تلاش برای آشنایی با [[آموزه های بودا]] === | ||
در | در نتیجه ی معرفی آیین بودا به [[چین]]، تعداد زیادی از مردم برای کسب دانش و تبلیغ آموزه های این آیین به خارج از [[چین]] مسافرت می کردند. در این دوران، اندیشمندان بودایی چینی و خارجی از طریق پامیر پر از برف، و از فراز کوه های بلند و صحراهای کویری یا دریاهای بیکران، به کشور یکدیگر رفت و آمد کرده و سختی های وصف ناپذیری را متحمل می شدند. فاشیان (Fa Xian) یکی از راهب های [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|سلسله ی جین]](Eastern Jin) شرقی(420-317 میلادی)، نخستین شخصی بود که رسما برای سفر زیارتی و فراگیری متون مقدس به هندوستان مسافرت کرد و سفر او موفقیت های زیادی را در پی داشت. وی در سال 399 میلادی از شهر چانگاَن(پایتخت آنروز چین- شی اَن امروز)به راه افتاد و پس از شش سال به هند مرکزی رسیده و شش سال هم در آنجا اقامت کرد. بازگشت وی به [[چین]] از مسیر سریلانکا و دیگر کشورها بود كه آنهم سه سال طول کشید. او برای نخستین بار، متون کلاسیک بودایی را به [[چین]] آورد. وی همچنین کتابی تحت عنوان ''گزارش سفر من به هند''(Recored of My Journt to India)نوشته و در آن جزییات تجارب سفر زیارتیش به غرب و جنوب را توضیح داده است. این نخستین سفرنامه در [[تاریخ دوران باستان چین|چین باستان]] است که در مورد [[هند]]، [[سریلانکا]] و سایر کشورها از روی تجربیات شخصی یک مسافر نوشته شده، و در سفرهای زیارتی بعدی از آن به عنوان کتاب راهنما استفاده می شد. یادداشت های او حاوی اطلاعات با ارزش تاریخی و جغرافیایی فراوانی در مورد کشورهای واقع در مناطق غربی بود. ترجمه ی انگلیسی و فرانسوی این کتاب بعدها منتشر شد، و توسط پژوهشگران، محققان شرق شناس و باستان شناسان، مرتب از آن نقل قول شده و مورد ستایش و تحسین قرار گرفته است. | ||
== | === پیدایش [[فرقه های مختلف بودایی در چین]] === | ||
در [[سلسله های جنوب و شمال|عصر سلسله های جنوبی و شمالی]](589-420 میلادی)، در آیین بودا یک جدایی جغرافیایی به وجود آمد( آیین یی (Yi) در جنوب و چان(Chan) در شمال). از آنجا که آیین بودا از راه های مختلفی وارد [[چین]] شده بود، و به دلیل اختلافات فرهنگی این مناطق، در جنوب [[چین]] بیشتر بر تئوری و تحلیل [[آموزه های بودا|اعتقادات بودایی]] تأکید می شد، در حالی که در شمال اغلب روی ریاضت کشی و مراقبه ی فکری این آیین اصرار به عمل می آمد. به هرحال، سبک های متفاوت آموزشی جنوب و شمال هر دو برای تأثیر گذاری روی یکدیگر تلاش می کردند، و مبنای اختلاف های آنها دقیقاً روشن و معین نبود. پس از اتحاد مجدد [[چین|سرزمین چین]] تحت حاکمیت سلسله ی سووی(Sui)(618-581 میلادی)، اختلافات فرقه های مختلف بودایی [[سلسله های جنوب و شمال|جنوب و شمال]] به تدریج از میان رفت. منشأ تمامی فرقه های گوناگون که توسط راهبان در [[سلسله های جنوب و شمال|دوران حاکمیت سلسله های جنوب و شمال]] پایه گذاری شده بودند، و یا آنهایی که در سلسله های بعدی به وجود آمدند، [[آموزه های بودا|اعتقادات بودایی]] هندی بود[vii]. | |||
== | === ورود جنبه های مختلف [[ورود فرهنگ هندی به چین|فرهنگ هندی به چین]] === | ||
همراه با گسترش [[ورود فرهنگ هندی به چین|فرهنگ بودایی هندی]]، سایر زمینه های فرهنگی هند مثل زبان، هنرهای بودایی، علوم پزشکی، ستاره شناسی، ریاضیات و فلسفه ی هندی نیز در [[چین]] گسترش یافت. ردپای ترجمه های دو طرفه از زبان های هندی و چینی به یکدیگر را می توان تا دوران بین [[سلسله ی خن|سلسله های هان شرقی و هان غربی]](589-220 میلادی) مشاهده کرد. راهب های بودایی [[چین]] همچنین تراش مجسمه و احداث غارمعبدها را از هندی ها آموختند. راهب هایی همچون لِه زون(Le Zun) و فالیانگ(Fa Liang)[[سلسله چین|عصرِ سلسله ی چین]] (394-352 میلادی) [[هنر مجسمه سازی در چین|مجسمه های بودا]] را در غارهای کوه مینگشا(Mingsha) در دونخوانگ[viii] از سنگ تراشیدند. اینها نخستین مجسمه های سنگی بودند که در غارهای موگائو(Mogao) ی دونخوانگ ساخته شدند و آغازی بر ساخت مجسمه های غول پیکر در [[چین]] به شمار می آیند. در [[سلسله تانگ|دوران سلسله ی تانگ]]، ستاره شناسانی از هند در [[چین]] به عنوان مدیران مراکز ستاره شناسی اشتغال داشتند. در سال 718 میلادی، یکی از آنان به نام گو[[تاما]] سیدا(Gautama cida) مأمور شد تا کتاب تقویم هندی«گراهای نه گانه(The Nine Graha)» را که بعداً بخشی از ''کتاب بزرگ تقویمی کَی یوان''(The Kaiyuan Great Calender Book) شد، به چینی ترجمه کند. در نتیجه، فرهنگ هندی نه تنها اندیشمندان بودایی، بلکه معماران، ستاره شناسان و حسابگران تقویمی را هم به همراه خود آورد. | |||
=== هضم و همسان شدن آیین بودا با [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] === | |||
پس از معرفی آیین بودا به [[چین]]، ارتباط و ممزوج شدن این آیین با [[فرهنگ عمومی در چین|فرهنگ سنتی بومی]] آغاز و به تدریج بخش مهمی از [[فرهنگ چینی|فرهنگ چین]] شد. از آنجا که آیین بودا جزء نخستین ادیانی بود که از خارج به [[چین]] معرفی شده و نخستین امتزاج با [[فرهنگ چینی]] شکل می گرفت، تأثیر آن در تفکر و فرهنگ مردمان این سرزمین هم بیش از سایرین عمیق و پایدار است. | |||
تکامل و انسجام این همسان سازی و امتزاج فرهنگی پیش از ورود آن به مرحله ی بلوغ در [[سلسله سویی|دوران سلسله های سویی]] و [[سلسله تانگ|تانگ]]، بیش از هفت یا هشت قرن طول کشید. چینی سازی آیین بودا به طور اجمال به سه دوره ی تکاملی تقسیم می شود. از [[سلسله ی خن|دوران سلسله ی خَن]] تا دوران سه پادشاهی(280-220 میلادی)، [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|دوران سلسله های جین غربی و جین شرقی]](420-265 میلادی)، و زمانی که برای نخستین بار آیین بودا به [[چین]] معرفی شد. در آغاز معرفی آیین بودا در [[چین]]، برای فایق آمدن به محدودیت های زبانی و ادراکی، اندیشمندان بودایی چینی معمولاً از کلمات، ایده ها و واژه های مشابه یا هم معنا در فلسفه ی سنتی [[چین]] برای ترجمه و توضیح یک ایده یا واژه ی بودایی استفاده می کردند. اگرچه این روش به عمومی سازی آیین بودایی کمک کرد، ولی ادراک ها و برداشت ها معمولاً متفاوت، نامتناسب و یا حتی تفسیرهای وارون های را از متون مقدس ارایه می دادند. در نتیجه، در خلال [[سلسله های جنوب و شمال|دوران سلسله های جنوبی و شمالی]]، دانشمندان بودایی تمام تلاش خود را به کار می بردند تا از استفاده ی محض از مفاهیم ادراکی، به توضیح نویسی معانی درست آنها تغییر روش دهند. | |||
در این روند، آیین بودا از نظر شکلی و اعتقادی از شکل اصلی خود خارج و با [[کنفوسیوس و اندیشه های او|کنفوسیوس]] در هم آمیخت، و هرکدام بخش جدایی ناپذیری از دیگری شد. حاصل این امتزاج ظهور فرقه ی بودایی چان است که به آیین بودایی چین نیز مشهور است. آیین بودایی چان معتقد است که«[[بودا در هنرهای سنتی عامیانه چین|بودا]] تنها در اندیشه ی خود انسان موجود است» و راه رسیدن به آن این است که فرد خود را برای «اشراق ناگهانی» آماده کند. این روش غیر از رسیدن به بودا از طریق داسابومی(Dasabhumi)(ده مرحله در 52 قسمت تکاملی تبدیل شدن از بودیساتوا[x] به بودا) است که توسط آیین بودایی هندی توصیه شده است. ولی این روش خیلی نزدیک به «به آهستگی منتقل کردن هرآنچه را که میبینی و یا میشنوی به ذهن»، راه انگیزش درونی به روش [[آیین بومی کنفوسیوس|آیین کنفوسیوس]] است. | |||
=== [[نقش بوداییان چین در گسترش بودیسم در شرق آسیا]] === | |||
پس از معرفی آیین بودایی هند به [[چین]]، این آیین توسط راهب های چینی در [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی]] این کشور هضم شد، همگون شد و شکل تازه ای یافت، و سپس به سرعت در کشورهای مختلف شرق و جنوب شرق آسیا رواج یافته و تأثیر چشمگیری در توسعه ی مبادلات فرهنگی میان این کشورها گذاشت. در آن زمان، [[چین]] به منزله ی پایگاه قابل اعتماد بوداییگری برای سایر کشورهای منطقه شمرده می شد. [[ویتنام]]، کره و [[ژاپن]] آیین بودا را مستقیماً از [[چین]] گرفتند، در حالی که این آیین در کامبوج، میانمار، [[اندونزی]] و [[تایلند]] نیز بیشتر به خاطر نفوذ آیین بودایی چینی محبوبیت و شهرت یافت. | |||
در | [[ویتنام]] با [[چین]] دارای مرزهای قابل دسترس و آسانی برای رفت و آمد است. در اواخر قرن دوم میلادی، موو رونگ(Mou Rong)دانشمند معروف چینی، کتابی در مورد بودا با عنوان ''پیرامون'' ''حقیقت و ناروایی''(On the Truth and Uncertanity)در جیائوجی(Jiaozhi)(هانوی کنونی در ویتنام) نوشت تا آیین بودا را تبلیغ کند. در قرن سوم میلادی، راهب های زیادی از [[چین]] برای تبلیغ اندیشه ی بودا به سبک چینی به ویتنام رفتند. در نتیجه، متون بودایی که به [[زبان چینی]] منتشر میشد از گذشته های دور توسط بوداییان ویتنامی هم مورد استفاده قرار میگرفت. اغلب بوداییان چان در ویتنام از مکتب این دانشمند بودایی منشعب شده اند. | ||
ارتباط بودایی بین [[چین]] و کره از قرن چهارم میلادی، یا در عصر سه پادشاهی( گائوگوولی(Gaogouli)، شینلوو(Xinluo) و بَی جی(Baiji) در کره آغاز شد. در سال 372 میلادی، نمایندهای از سوی [[سلسله چین|سلسله ی چین]] به همراه راهبی به نام شون دائو(Shun Dao)به کره اعزام شد تا تصویری از [[بودا در هنرهای سنتی عامیانه چین|بودا]] و متون مقدس و دیگر آموزه های مذهبی را به آن کشور هدیه کنند. دو سال بعد، راهب دیگری به نام اَه دائو(Ah Dao)وارد این کشور شد. در سال 375 میلادی، دو معبد در کره برای اقامت شون دائو و اَه دائو احداث شد. این امر آغاز گرایش به آیین بودا در سرزمین کره بود. | |||
آیین بودا در | در حوالی قرن ششم، آیین بودا از [[چین]] در [[ژاپن]] انتشار یافت. طبق مدارک تاریخی، نخستین راهبان و راهبه[xii] ها در ژاپن چینی بودند و نخستین [[معماری معابد و اماکن مذهبی در چین|معابد بودایی]] در این کشور هم توسط چینی ها ساخته شد. در آن زمان دیگر آیین بودا در کره گسترش یافته بود. لذا این آیین یا از طریق کره و یا به صورت مستقیم از [[چین]] به [[ژاپن]] معرفی گردید. در نتیجه آیین بودا در [[چین]] وارد مرحله ی جدیدی شد. | ||
== | === [[تاثیر بودیسم در توسعه فرهنگ ایدئولوژیک چین]] === | ||
آیین بودایی چینی بیشترین تأثیرها را در فرهنگ و جهان بینی چینی از خود برجای گذاشته است. در دوران [[سلسله تانگ|سلسله های تانگ]] و [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|سونگ]]، آیین بودا بخشی از جریان اصلی تفکرات اجتماعی بود، و به حلقه ی وصل جدایی ناپذیر گذشته و آینده در [[تاریخ چین|تاریخ تفکر چینی]] تبدیل شده بود. آیین بودا فلسفه ی چینی را غنی تر ساخت. این آیین عملکرد موضوع خودآگاهی، نظریه ی معرفت، نظریه ی اخلاقی، و نظریه ی زمان و مکان را از دیدگاه جهان مجرد تبیین کرد. و موضوعات فراوان فکری و نگرشی در خصوص تضادهای رقابت آمیز همچون دروغ و راست، حقیقت و مجاز، مرگ و زندگی، اشراق ناگهانی و اشراق تدریجی، نسبی و مطلق بودن، فانی و جاودان، کل و جزء، موقتی و پایداری را مطرح و مقوله های فلسفه ی چینی را غنی تر ساخت. آیین بودایی و [[آیین بومی تائو|طریقت تائویی]] نبوغ و پندارها را در [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] توسعه دادند. اولاً، در [[هنر نقاشی در چین|نقاشی سنتی چینی]] توسط دانشمندان، نقاشی های متنوع بودایی و [[آیین بومی تائو|تائویی]] پدیدار شدند. ثانیاً، تعدادی اثر مشهور ادبی با موضوعات بودایی و یا [[آیین بومی تائو|تائویی]] در [[ادبیات چینی|ادبیات سنتی چین]] به وجود آمد. این کارها به همراه خود مفاهیم هنری جدید، سبک تازه، و روش بدیعی در نوشتن پدید آوردند. | |||
[[لی بی شاعر چینی|لی بَی]][xiii] شاعر مشهور دوران [[سلسله تانگ|سلسله ی تانگ]]، یکی از بهترین های عصر خود بوده است. وی ابیاتی همچون<blockquote>«همانگونه که من آرام برای مراقبه مینشینم/ تمام جهان در درون موهایم رسوخ می کند» را سروده است. </blockquote>وی اشعار فراوان دیگری سروده که مملو از تفکر جاودانگی به همراه احساس دلپذیری از طبیعت است. اشعار بوداییِ [[سلسله تانگ|عصر تانگ]] اثر مستقیمی بر شاعران [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|دوران سونگ]] گذاشته است. اوج سرایش غزلیات «چی» در [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|عصر سونگ]]، اغلب برگرفته از داستان های [[آیین بومی تائو|تائویی]] بود. به علاوه، تعداد زیادی از دست نوشته ها و متون ادبی هم مفاهیم رمان های خلق شده در [[سلسله تانگ|دوران سلسله های تانگ]] و [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|جین]] را بیان می کردند. بین داستان های ادبی و قصیده های اُپرایی برگرفته شده از سوتراهای بودایی و شکل گیری [[ادبیات چینی|ادبیات بعدی متداول چینی]]، ارتباط منطقی وجود دارد. نقل قول از عقاید فرقه ی چان نه تنها از سوی اندیشمندان مکتب اصولی در [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|دوران سلسله های سونگ]] و [[سلسله مینگ|مینگ]] ادامه یافت، بلکه در آثار ادبی ادبیات متداول بعدی نیز تا حدودی تأثیر داشته است. | |||
آیین بودا در اوایل [[سلسله چینگ|دوران چینگ]] نیز که اندیشه های علمی خود را از طریق روش استدلال های عقلانی، همزمان موضوعات تازه را اخذ و به آنها شکل جدیدی داده و آن ها را غنی تر می ساختند، متفکران زیادی را تحت تأثیر قرار داد. | |||
=== [[معرفی فرهنگ سنتی چین در کشورهای شرق آسیا همراه با آیین بودا]] === | |||
با معرفی [[فرهنگ چینی|فرهنگ بودایی چینی]] به کشورهای فوق الذکر، [[زبان چینی|زبان]] ، [[ادبیات چینی|ادبیات]]، [[هنر در چین|هنر]]، علم پزشکی، ریاضیات، [[ادبیات باستان در چین|ادبیات کلاسیک]] و [[تاریخ و تمدن چین|تاریخ]] و دیگر مهارت های تولیدی چینی هم معرفی می توان گفت که مبادلات فرهنگ بودایی به عنوان «کانال» یا «پنجره»ای در خدمت دیگر اشکال مبادلات فرهنگی بین [[چین]] و سایر کشورها بوده است. نقشی که آیین بودا در توسعه ی گونه ای دیگر از روابط فرهنگی داشته است، ارزش توجه و مطالعه ی بیشتر را دارد. | |||
نیز | === [[نقش متقابل هنر بودایی و چینی در توسعه هنرهای چینی]] === | ||
زمینه های هنری بودایی، همچون پیکر تراشی و [[هنر نقاشی در چین|نقاشی]] تصاویر بودا، و ایجاد بتکده ها نیز از [[هند]] به [[چین]] معرفی شده است. در [[سلسله های سونگ، لیائو، جین و شیای غربی|دوران وِی، جین]] و [[سلسله های جنوب و شمال|سلسله های جنوبی و شمالی]]، اگرچه مهارت طراحی [[هنر مجسمه سازی در چین|مجسمه ها]] تحت تأثیر گاندهارا و اوپاگوپتای هندی بود، ولی درعین حال، مجسمه های مدل چینی ویژگی خاص خود را داشتند، مثل مجسمه های اولیه ی موجود در غارمعبدهای لونگمِن(Longmen) که با سبک و مشخصه ی عالمانه و پرشکوهش از مجسمه های متأثر از سبک هندی متمایز هستند. | |||
[ | طی [[سلسله سویی|دوران سلسله های سووی]] و [[سلسله تانگ|تانگ]]، [[هنر در چین|هنر بودایی چینی]]، روند چینی سازی خود را نیز پشت سر گذاشت. تعداد بی شماری از مجسمه های بودا با تلاش عالمان هنرمند بلند مرتبه ی چینی ساخته شدند. نمونه ی آنها روکاناهای بودا در معبد فِنگ شیان در لونگمِن است. این پیکره های عظیم بودا، لباس کاسایاهای چینی را پوشیده با گردنی گِرد، با وقار و با قلبی مهربان به نظر میرسند، و دارای سیمایی زیبا و چاق و چشمانی به وضوح مهربان و با فراست هستند. این مشخصات دقیقاً منبعث از ایده های محسنات [[کنفوسیوس و اندیشه های او|کنفوسیوسی]] است که در پی جمع کردن میان پرهیز کاری و زیبایی درونی و بیرونی با هم است را به نمایش می گذارند. | ||
[ | چگونگی مبادلات بین [[فرهنگ چینی|فرهنگ آیین بودایی چینی]] و خارجی نشان می دهد که برای رواج یافتن یک فرهنگ خارجی در [[چین|سرزمین چین]]، فرهنگ خارجی باید با ویژگی های [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] کنار بیاید. در عین حال، برای [[فرهنگ چینی|فرهنگ سنتی چین]] مواجهه و هضم و همسان سازی فرهنگ خارجی در خود، سخت و ترسناک نیست<ref>سابقی، علی محمد(1392). جامعه و فرهنگ [[چین]]. تهران: موسسه فرهنگی، هنری و انتشاراتی بین المللی الهدی. </ref>. | ||
== نیز نگاه کنید به == | |||
[ | * [[ادیان در چین]] | ||
* [[آیین بومی تائو]] | |||
[ | * [[آیین بومی کنفوسیوس]] | ||
* [[فرهنگ چینی]] | |||
[ | |||
[ | |||
[ | |||
[ | |||
[ | |||
[ | |||
== پاورقی == | == پاورقی == | ||
[i] - Dharma (دارما در سنت هندو نظام اخلاقی و جهانی است و مفهوم فضیلت و عدالت و شریعت و قانون و آیین و حتی مذهب و دین و تکالیف شرعی را هم شامل می شود که در مکاتب فلسفی آیین بودا مفهوم «عنصر» یا شیئ و پدیده را پیدا کرده است. مترجم). | <small>[i] - Dharma (دارما در سنت هندو نظام اخلاقی و جهانی است و مفهوم فضیلت و عدالت و شریعت و قانون و آیین و حتی مذهب و دین و تکالیف شرعی را هم شامل می شود که در مکاتب فلسفی آیین بودا مفهوم «عنصر» یا شیئ و پدیده را پیدا کرده است. مترجم).</small> | ||
[ | <small>[ii] - Luoyang ( پایتخت آن روز چین – مترجم)</small> | ||
[ | <small>[iii] - The 42-Chapter Sutra( سوترا سبک نگارش مبانی فلسفی و اعتقادی به صورت ابیات و سوره های بسیار کوتاه و مختصر است که مطالب را به اختصار و ایجاز هرچه تمام تر بیان می کند. مترجم).</small> | ||
[ | <small>[iv] - Yutian (گفته می شود که یوتیان قبیله ای ایرانی نژاد بودند که در منطقه ای بین کاشغر و خُتَن در سین کیانگ به مدت یکصد سال حکومت کردند. طبق بررسی به عمل آمده هنوز هم زبان و برخی از اصطلاحات رایج در این منطقه به زبان شرق ایران آن دوران نزدیک است. مترجم).</small> | ||
[ | <small>[v] - Gaochang ( شهری در نزدیکی تورفان که هنوز هم خرابه های آن موجود است و به آستانه معروف است- مترجم)</small> | ||
[ | <small>[vii] - براساس خبر منتشره در روزنامه مردم مورخ 7 ژوئن2005، به نقل از آمار منتشره از سوی انجمن بوداییان چین، درحال حاضر در این کشور بیش از 34مرکز آوزش علوم بودایی، ده هزار معبد و 200هزار راهب و راهبه در حال فعالیت هستند.</small> | ||
[ | <small>[viii] - Dunhuang ( مجموعه غار های دونهوانگ در استان کَنسو از مهمترین آثار تاریخی و فرهنگی آیین بودا در چین است که مجسمه ها و نقاشی های فوق العاده نفیس و ارزشمند موجود در آن گنجینه ی گرانبهایی است که نمونه ی آن را در کمتر جایی می توان مشاهده کرد. مترجم). </small> | ||
[ | <small>[x] - Bodhisattva ( بودای بالقوه که هنوز به مقام بودایی دست نیافته است. یکی از خصوصیات فرقه ی ماهایانا عبادت و پرستش بودا های آینده یا همان بودیساتوا ها است. بودیساتوا از دو واژۀ بودی یعنی خرد و عقل و ساتوا یعنی جوهر تشکیل شده است. به عبارت دیگر بودیساتوا یعنی کسی که خرد و دانایی در جوهر او موجود است. مترجم).</small> | ||
[xii] - Nuns ( زنان راهبه یا مانک بودایی – مترجم) | <small>[xii] - Nuns ( زنان راهبه یا مانک بودایی – مترجم)</small> | ||
[xiii] - Li Bai (شاعر بسیار معروف چینی هم عصر دوران سلسله ی تانگ که متولد مناطق غربی چین است «بنا به نقلی از سرزمین شرق ایران» بوده است - مترجم) | <small>[xiii] - Li Bai (شاعر بسیار معروف چینی هم عصر دوران سلسله ی تانگ که متولد مناطق غربی چین است «بنا به نقلی از سرزمین شرق ایران» بوده است - مترجم)</small> | ||
== کتابشناسی == | == کتابشناسی == | ||
نسخهٔ کنونی تا ۲۴ مهٔ ۲۰۲۴، ساعت ۰۳:۲۵
آیین بودا که نخست در هند بنیاد گذاشته شد، در دوران سلسله ی خَن غربی ( 206 پیش از میلاد تا 25 پس از میلاد) از هند و از طریق آسیای مرکزی به چین معرفی شد. در سال دوم پیش از میلاد، پادشاهِ دایوِجی(Dayuezhi) چین جینگ شیان(Qin Jingxian) (یا جینگ لو(Jing Lu))، یکی از دانشجویان دانشگاه ملی سلسله ی هان(← سلسله ی خن) را مخفیانه به هند فرستاد تا متون مقدس بودایی را بیاموزد. این سند نسبتاً قابل اعتماد، نخستین گزارش رسمی از چگونگی معرفی آیین بودا به چین است.
امپراتور مینگ دی(Mingdi) از سلسله ی هان شرقی(← سلسله ی خن)، شبی در سال 64 پس از میلاد، یک مرد طلایی که بودا نام داشت را در عالم رؤیا دید. وی سپس هیئتی را برای فراگیری شریعت[i] بودا به هند اعزام کرد. در سال 67 پس از میلاد، امپراتور 2 مانک بودایی به نام های کاسیاپا ماتانگا (Kasyapa Matanga) و دارماراکسا (Dharmaraksa) از هند مرکزی را به چین دعوت کرد تا از لویانگ[ii] دیدار کنند. آنان سوار بر اسبی سفید از هند وارد چین شده، و تصویری از بودا و 42 فصل از مبانی اعتقادی[iii] این آیین را به همراه خود آوردند، و به همین مناسبت معبدی به نام معبد اسب سفید در بیرون از شهر لویانگ بنا شد، که مانکها در آن اقامت کرده و متون مقدس را ترجمه کردند. بدین گونه بود که، ساختن معابد بودایی، مجسمه ی بودا و ترجمه ی متون مقدس در چین آغاز شد.
معرفی آیین بودا به منطقه ی سینک یانگ
همچنین در قرن اول میلادی، آیین بودا از هند به منطقه ای که امروزه به سین کیانگ معروف است معرفی شد. حاکم پادشاهی یوتیان[iv]یک معبد بودایی را در این منطقه احداث کرد. به دنبال آن، این این آیین در گوویزی(Guizi)، شوله(Shule)، شاچه(Shache)و گائوچانگ[v] نیز معرفی و در آنها هم معابد بودایی ساخته شد. همزمان، ساختن غارهایی به سبک هندی و مجسمه هایی به سبک گاندهارا یا قندهارا و نقاشی های دیواری و معماری و هنرهای بودایی گوناگون در اطراف گوویزی و یوتیان توسعه پیدا کرد.
تلاش برای آشنایی با آموزه های بودا
در نتیجه ی معرفی آیین بودا به چین، تعداد زیادی از مردم برای کسب دانش و تبلیغ آموزه های این آیین به خارج از چین مسافرت می کردند. در این دوران، اندیشمندان بودایی چینی و خارجی از طریق پامیر پر از برف، و از فراز کوه های بلند و صحراهای کویری یا دریاهای بیکران، به کشور یکدیگر رفت و آمد کرده و سختی های وصف ناپذیری را متحمل می شدند. فاشیان (Fa Xian) یکی از راهب های سلسله ی جین(Eastern Jin) شرقی(420-317 میلادی)، نخستین شخصی بود که رسما برای سفر زیارتی و فراگیری متون مقدس به هندوستان مسافرت کرد و سفر او موفقیت های زیادی را در پی داشت. وی در سال 399 میلادی از شهر چانگاَن(پایتخت آنروز چین- شی اَن امروز)به راه افتاد و پس از شش سال به هند مرکزی رسیده و شش سال هم در آنجا اقامت کرد. بازگشت وی به چین از مسیر سریلانکا و دیگر کشورها بود كه آنهم سه سال طول کشید. او برای نخستین بار، متون کلاسیک بودایی را به چین آورد. وی همچنین کتابی تحت عنوان گزارش سفر من به هند(Recored of My Journt to India)نوشته و در آن جزییات تجارب سفر زیارتیش به غرب و جنوب را توضیح داده است. این نخستین سفرنامه در چین باستان است که در مورد هند، سریلانکا و سایر کشورها از روی تجربیات شخصی یک مسافر نوشته شده، و در سفرهای زیارتی بعدی از آن به عنوان کتاب راهنما استفاده می شد. یادداشت های او حاوی اطلاعات با ارزش تاریخی و جغرافیایی فراوانی در مورد کشورهای واقع در مناطق غربی بود. ترجمه ی انگلیسی و فرانسوی این کتاب بعدها منتشر شد، و توسط پژوهشگران، محققان شرق شناس و باستان شناسان، مرتب از آن نقل قول شده و مورد ستایش و تحسین قرار گرفته است.
پیدایش فرقه های مختلف بودایی در چین
در عصر سلسله های جنوبی و شمالی(589-420 میلادی)، در آیین بودا یک جدایی جغرافیایی به وجود آمد( آیین یی (Yi) در جنوب و چان(Chan) در شمال). از آنجا که آیین بودا از راه های مختلفی وارد چین شده بود، و به دلیل اختلافات فرهنگی این مناطق، در جنوب چین بیشتر بر تئوری و تحلیل اعتقادات بودایی تأکید می شد، در حالی که در شمال اغلب روی ریاضت کشی و مراقبه ی فکری این آیین اصرار به عمل می آمد. به هرحال، سبک های متفاوت آموزشی جنوب و شمال هر دو برای تأثیر گذاری روی یکدیگر تلاش می کردند، و مبنای اختلاف های آنها دقیقاً روشن و معین نبود. پس از اتحاد مجدد سرزمین چین تحت حاکمیت سلسله ی سووی(Sui)(618-581 میلادی)، اختلافات فرقه های مختلف بودایی جنوب و شمال به تدریج از میان رفت. منشأ تمامی فرقه های گوناگون که توسط راهبان در دوران حاکمیت سلسله های جنوب و شمال پایه گذاری شده بودند، و یا آنهایی که در سلسله های بعدی به وجود آمدند، اعتقادات بودایی هندی بود[vii].
ورود جنبه های مختلف فرهنگ هندی به چین
همراه با گسترش فرهنگ بودایی هندی، سایر زمینه های فرهنگی هند مثل زبان، هنرهای بودایی، علوم پزشکی، ستاره شناسی، ریاضیات و فلسفه ی هندی نیز در چین گسترش یافت. ردپای ترجمه های دو طرفه از زبان های هندی و چینی به یکدیگر را می توان تا دوران بین سلسله های هان شرقی و هان غربی(589-220 میلادی) مشاهده کرد. راهب های بودایی چین همچنین تراش مجسمه و احداث غارمعبدها را از هندی ها آموختند. راهب هایی همچون لِه زون(Le Zun) و فالیانگ(Fa Liang)عصرِ سلسله ی چین (394-352 میلادی) مجسمه های بودا را در غارهای کوه مینگشا(Mingsha) در دونخوانگ[viii] از سنگ تراشیدند. اینها نخستین مجسمه های سنگی بودند که در غارهای موگائو(Mogao) ی دونخوانگ ساخته شدند و آغازی بر ساخت مجسمه های غول پیکر در چین به شمار می آیند. در دوران سلسله ی تانگ، ستاره شناسانی از هند در چین به عنوان مدیران مراکز ستاره شناسی اشتغال داشتند. در سال 718 میلادی، یکی از آنان به نام گوتاما سیدا(Gautama cida) مأمور شد تا کتاب تقویم هندی«گراهای نه گانه(The Nine Graha)» را که بعداً بخشی از کتاب بزرگ تقویمی کَی یوان(The Kaiyuan Great Calender Book) شد، به چینی ترجمه کند. در نتیجه، فرهنگ هندی نه تنها اندیشمندان بودایی، بلکه معماران، ستاره شناسان و حسابگران تقویمی را هم به همراه خود آورد.
هضم و همسان شدن آیین بودا با فرهنگ سنتی چین
پس از معرفی آیین بودا به چین، ارتباط و ممزوج شدن این آیین با فرهنگ سنتی بومی آغاز و به تدریج بخش مهمی از فرهنگ چین شد. از آنجا که آیین بودا جزء نخستین ادیانی بود که از خارج به چین معرفی شده و نخستین امتزاج با فرهنگ چینی شکل می گرفت، تأثیر آن در تفکر و فرهنگ مردمان این سرزمین هم بیش از سایرین عمیق و پایدار است.
تکامل و انسجام این همسان سازی و امتزاج فرهنگی پیش از ورود آن به مرحله ی بلوغ در دوران سلسله های سویی و تانگ، بیش از هفت یا هشت قرن طول کشید. چینی سازی آیین بودا به طور اجمال به سه دوره ی تکاملی تقسیم می شود. از دوران سلسله ی خَن تا دوران سه پادشاهی(280-220 میلادی)، دوران سلسله های جین غربی و جین شرقی(420-265 میلادی)، و زمانی که برای نخستین بار آیین بودا به چین معرفی شد. در آغاز معرفی آیین بودا در چین، برای فایق آمدن به محدودیت های زبانی و ادراکی، اندیشمندان بودایی چینی معمولاً از کلمات، ایده ها و واژه های مشابه یا هم معنا در فلسفه ی سنتی چین برای ترجمه و توضیح یک ایده یا واژه ی بودایی استفاده می کردند. اگرچه این روش به عمومی سازی آیین بودایی کمک کرد، ولی ادراک ها و برداشت ها معمولاً متفاوت، نامتناسب و یا حتی تفسیرهای وارون های را از متون مقدس ارایه می دادند. در نتیجه، در خلال دوران سلسله های جنوبی و شمالی، دانشمندان بودایی تمام تلاش خود را به کار می بردند تا از استفاده ی محض از مفاهیم ادراکی، به توضیح نویسی معانی درست آنها تغییر روش دهند.
در این روند، آیین بودا از نظر شکلی و اعتقادی از شکل اصلی خود خارج و با کنفوسیوس در هم آمیخت، و هرکدام بخش جدایی ناپذیری از دیگری شد. حاصل این امتزاج ظهور فرقه ی بودایی چان است که به آیین بودایی چین نیز مشهور است. آیین بودایی چان معتقد است که«بودا تنها در اندیشه ی خود انسان موجود است» و راه رسیدن به آن این است که فرد خود را برای «اشراق ناگهانی» آماده کند. این روش غیر از رسیدن به بودا از طریق داسابومی(Dasabhumi)(ده مرحله در 52 قسمت تکاملی تبدیل شدن از بودیساتوا[x] به بودا) است که توسط آیین بودایی هندی توصیه شده است. ولی این روش خیلی نزدیک به «به آهستگی منتقل کردن هرآنچه را که میبینی و یا میشنوی به ذهن»، راه انگیزش درونی به روش آیین کنفوسیوس است.
نقش بوداییان چین در گسترش بودیسم در شرق آسیا
پس از معرفی آیین بودایی هند به چین، این آیین توسط راهب های چینی در فرهنگ سنتی این کشور هضم شد، همگون شد و شکل تازه ای یافت، و سپس به سرعت در کشورهای مختلف شرق و جنوب شرق آسیا رواج یافته و تأثیر چشمگیری در توسعه ی مبادلات فرهنگی میان این کشورها گذاشت. در آن زمان، چین به منزله ی پایگاه قابل اعتماد بوداییگری برای سایر کشورهای منطقه شمرده می شد. ویتنام، کره و ژاپن آیین بودا را مستقیماً از چین گرفتند، در حالی که این آیین در کامبوج، میانمار، اندونزی و تایلند نیز بیشتر به خاطر نفوذ آیین بودایی چینی محبوبیت و شهرت یافت.
ویتنام با چین دارای مرزهای قابل دسترس و آسانی برای رفت و آمد است. در اواخر قرن دوم میلادی، موو رونگ(Mou Rong)دانشمند معروف چینی، کتابی در مورد بودا با عنوان پیرامون حقیقت و ناروایی(On the Truth and Uncertanity)در جیائوجی(Jiaozhi)(هانوی کنونی در ویتنام) نوشت تا آیین بودا را تبلیغ کند. در قرن سوم میلادی، راهب های زیادی از چین برای تبلیغ اندیشه ی بودا به سبک چینی به ویتنام رفتند. در نتیجه، متون بودایی که به زبان چینی منتشر میشد از گذشته های دور توسط بوداییان ویتنامی هم مورد استفاده قرار میگرفت. اغلب بوداییان چان در ویتنام از مکتب این دانشمند بودایی منشعب شده اند.
ارتباط بودایی بین چین و کره از قرن چهارم میلادی، یا در عصر سه پادشاهی( گائوگوولی(Gaogouli)، شینلوو(Xinluo) و بَی جی(Baiji) در کره آغاز شد. در سال 372 میلادی، نمایندهای از سوی سلسله ی چین به همراه راهبی به نام شون دائو(Shun Dao)به کره اعزام شد تا تصویری از بودا و متون مقدس و دیگر آموزه های مذهبی را به آن کشور هدیه کنند. دو سال بعد، راهب دیگری به نام اَه دائو(Ah Dao)وارد این کشور شد. در سال 375 میلادی، دو معبد در کره برای اقامت شون دائو و اَه دائو احداث شد. این امر آغاز گرایش به آیین بودا در سرزمین کره بود.
در حوالی قرن ششم، آیین بودا از چین در ژاپن انتشار یافت. طبق مدارک تاریخی، نخستین راهبان و راهبه[xii] ها در ژاپن چینی بودند و نخستین معابد بودایی در این کشور هم توسط چینی ها ساخته شد. در آن زمان دیگر آیین بودا در کره گسترش یافته بود. لذا این آیین یا از طریق کره و یا به صورت مستقیم از چین به ژاپن معرفی گردید. در نتیجه آیین بودا در چین وارد مرحله ی جدیدی شد.
تاثیر بودیسم در توسعه فرهنگ ایدئولوژیک چین
آیین بودایی چینی بیشترین تأثیرها را در فرهنگ و جهان بینی چینی از خود برجای گذاشته است. در دوران سلسله های تانگ و سونگ، آیین بودا بخشی از جریان اصلی تفکرات اجتماعی بود، و به حلقه ی وصل جدایی ناپذیر گذشته و آینده در تاریخ تفکر چینی تبدیل شده بود. آیین بودا فلسفه ی چینی را غنی تر ساخت. این آیین عملکرد موضوع خودآگاهی، نظریه ی معرفت، نظریه ی اخلاقی، و نظریه ی زمان و مکان را از دیدگاه جهان مجرد تبیین کرد. و موضوعات فراوان فکری و نگرشی در خصوص تضادهای رقابت آمیز همچون دروغ و راست، حقیقت و مجاز، مرگ و زندگی، اشراق ناگهانی و اشراق تدریجی، نسبی و مطلق بودن، فانی و جاودان، کل و جزء، موقتی و پایداری را مطرح و مقوله های فلسفه ی چینی را غنی تر ساخت. آیین بودایی و طریقت تائویی نبوغ و پندارها را در فرهنگ سنتی چین توسعه دادند. اولاً، در نقاشی سنتی چینی توسط دانشمندان، نقاشی های متنوع بودایی و تائویی پدیدار شدند. ثانیاً، تعدادی اثر مشهور ادبی با موضوعات بودایی و یا تائویی در ادبیات سنتی چین به وجود آمد. این کارها به همراه خود مفاهیم هنری جدید، سبک تازه، و روش بدیعی در نوشتن پدید آوردند.
لی بَی[xiii] شاعر مشهور دوران سلسله ی تانگ، یکی از بهترین های عصر خود بوده است. وی ابیاتی همچون
«همانگونه که من آرام برای مراقبه مینشینم/ تمام جهان در درون موهایم رسوخ می کند» را سروده است.
وی اشعار فراوان دیگری سروده که مملو از تفکر جاودانگی به همراه احساس دلپذیری از طبیعت است. اشعار بوداییِ عصر تانگ اثر مستقیمی بر شاعران دوران سونگ گذاشته است. اوج سرایش غزلیات «چی» در عصر سونگ، اغلب برگرفته از داستان های تائویی بود. به علاوه، تعداد زیادی از دست نوشته ها و متون ادبی هم مفاهیم رمان های خلق شده در دوران سلسله های تانگ و جین را بیان می کردند. بین داستان های ادبی و قصیده های اُپرایی برگرفته شده از سوتراهای بودایی و شکل گیری ادبیات بعدی متداول چینی، ارتباط منطقی وجود دارد. نقل قول از عقاید فرقه ی چان نه تنها از سوی اندیشمندان مکتب اصولی در دوران سلسله های سونگ و مینگ ادامه یافت، بلکه در آثار ادبی ادبیات متداول بعدی نیز تا حدودی تأثیر داشته است.
آیین بودا در اوایل دوران چینگ نیز که اندیشه های علمی خود را از طریق روش استدلال های عقلانی، همزمان موضوعات تازه را اخذ و به آنها شکل جدیدی داده و آن ها را غنی تر می ساختند، متفکران زیادی را تحت تأثیر قرار داد.
معرفی فرهنگ سنتی چین در کشورهای شرق آسیا همراه با آیین بودا
با معرفی فرهنگ بودایی چینی به کشورهای فوق الذکر، زبان ، ادبیات، هنر، علم پزشکی، ریاضیات، ادبیات کلاسیک و تاریخ و دیگر مهارت های تولیدی چینی هم معرفی می توان گفت که مبادلات فرهنگ بودایی به عنوان «کانال» یا «پنجره»ای در خدمت دیگر اشکال مبادلات فرهنگی بین چین و سایر کشورها بوده است. نقشی که آیین بودا در توسعه ی گونه ای دیگر از روابط فرهنگی داشته است، ارزش توجه و مطالعه ی بیشتر را دارد.
نقش متقابل هنر بودایی و چینی در توسعه هنرهای چینی
زمینه های هنری بودایی، همچون پیکر تراشی و نقاشی تصاویر بودا، و ایجاد بتکده ها نیز از هند به چین معرفی شده است. در دوران وِی، جین و سلسله های جنوبی و شمالی، اگرچه مهارت طراحی مجسمه ها تحت تأثیر گاندهارا و اوپاگوپتای هندی بود، ولی درعین حال، مجسمه های مدل چینی ویژگی خاص خود را داشتند، مثل مجسمه های اولیه ی موجود در غارمعبدهای لونگمِن(Longmen) که با سبک و مشخصه ی عالمانه و پرشکوهش از مجسمه های متأثر از سبک هندی متمایز هستند.
طی دوران سلسله های سووی و تانگ، هنر بودایی چینی، روند چینی سازی خود را نیز پشت سر گذاشت. تعداد بی شماری از مجسمه های بودا با تلاش عالمان هنرمند بلند مرتبه ی چینی ساخته شدند. نمونه ی آنها روکاناهای بودا در معبد فِنگ شیان در لونگمِن است. این پیکره های عظیم بودا، لباس کاسایاهای چینی را پوشیده با گردنی گِرد، با وقار و با قلبی مهربان به نظر میرسند، و دارای سیمایی زیبا و چاق و چشمانی به وضوح مهربان و با فراست هستند. این مشخصات دقیقاً منبعث از ایده های محسنات کنفوسیوسی است که در پی جمع کردن میان پرهیز کاری و زیبایی درونی و بیرونی با هم است را به نمایش می گذارند.
چگونگی مبادلات بین فرهنگ آیین بودایی چینی و خارجی نشان می دهد که برای رواج یافتن یک فرهنگ خارجی در سرزمین چین، فرهنگ خارجی باید با ویژگی های فرهنگ سنتی چین کنار بیاید. در عین حال، برای فرهنگ سنتی چین مواجهه و هضم و همسان سازی فرهنگ خارجی در خود، سخت و ترسناک نیست[۱].
نیز نگاه کنید به
پاورقی
[i] - Dharma (دارما در سنت هندو نظام اخلاقی و جهانی است و مفهوم فضیلت و عدالت و شریعت و قانون و آیین و حتی مذهب و دین و تکالیف شرعی را هم شامل می شود که در مکاتب فلسفی آیین بودا مفهوم «عنصر» یا شیئ و پدیده را پیدا کرده است. مترجم).
[ii] - Luoyang ( پایتخت آن روز چین – مترجم)
[iii] - The 42-Chapter Sutra( سوترا سبک نگارش مبانی فلسفی و اعتقادی به صورت ابیات و سوره های بسیار کوتاه و مختصر است که مطالب را به اختصار و ایجاز هرچه تمام تر بیان می کند. مترجم).
[iv] - Yutian (گفته می شود که یوتیان قبیله ای ایرانی نژاد بودند که در منطقه ای بین کاشغر و خُتَن در سین کیانگ به مدت یکصد سال حکومت کردند. طبق بررسی به عمل آمده هنوز هم زبان و برخی از اصطلاحات رایج در این منطقه به زبان شرق ایران آن دوران نزدیک است. مترجم).
[v] - Gaochang ( شهری در نزدیکی تورفان که هنوز هم خرابه های آن موجود است و به آستانه معروف است- مترجم)
[vii] - براساس خبر منتشره در روزنامه مردم مورخ 7 ژوئن2005، به نقل از آمار منتشره از سوی انجمن بوداییان چین، درحال حاضر در این کشور بیش از 34مرکز آوزش علوم بودایی، ده هزار معبد و 200هزار راهب و راهبه در حال فعالیت هستند.
[viii] - Dunhuang ( مجموعه غار های دونهوانگ در استان کَنسو از مهمترین آثار تاریخی و فرهنگی آیین بودا در چین است که مجسمه ها و نقاشی های فوق العاده نفیس و ارزشمند موجود در آن گنجینه ی گرانبهایی است که نمونه ی آن را در کمتر جایی می توان مشاهده کرد. مترجم).
[x] - Bodhisattva ( بودای بالقوه که هنوز به مقام بودایی دست نیافته است. یکی از خصوصیات فرقه ی ماهایانا عبادت و پرستش بودا های آینده یا همان بودیساتوا ها است. بودیساتوا از دو واژۀ بودی یعنی خرد و عقل و ساتوا یعنی جوهر تشکیل شده است. به عبارت دیگر بودیساتوا یعنی کسی که خرد و دانایی در جوهر او موجود است. مترجم).
[xii] - Nuns ( زنان راهبه یا مانک بودایی – مترجم)
[xiii] - Li Bai (شاعر بسیار معروف چینی هم عصر دوران سلسله ی تانگ که متولد مناطق غربی چین است «بنا به نقلی از سرزمین شرق ایران» بوده است - مترجم)