سینمای تاجیکستان

ورود سینما به تاجیکستان به سال 1929م. و رسیدن واسیلی کوزی از تاشکند به این کشور باز می­‌گردد. سینما زیر نظارت کمیته‌­ای مستقل از وزارت فرهنگ قرار داشت. این کمیته همانند یک وزارتخانه کار می‌کند و بودجه مستقل دارد. این کمیته یک شورای هنری داشت که فیلم­‌هایی را سفارش می­‌داد و اغلب عنوان و مضمون آن‌ها را نیز تعیین می­کرد. این فیلم­‌ها شامل فیلم­‌های مستند و هنری می­شد. این تن‌ها رویه موجود نبود. فیلم­‌سازان می­‌توانستند پیشنهاد‌های خود را ارائه دهند. کانون هنرمندان سینمای تاجیکستان در ساختمان فیلارمونی در دوشنبه قرار گرفته است. دولت خدانظرف تا سال 1990م. هنگامی که به عنوان رئیس کانون هنرمندان سینمای اتحاد شوروی برگزیده شد، اولین دبیر کانون بود. صنعت فیلم تاجیک در جریان جنگ داخلی متحمل ضربه شدیدی شد. هیچ فعالیت فرهنگی یا هنری دیگری دچار چنین ضربه‌ای نشد. می­‌توان گفت این صنعت به طور کامل نابود شد و تن‌ها 14 درصد از آن باقی ماند. استودیو‌ها غارت و امکانات آن‌ها نابود شد. بازیگران، کارگردانان و تکنسین­‌ها یا کشته یا مجبور به ترک کشور شدند.

در بخش تولید فیلم­‌های سینمایی، تاجیک- کینو (بعد‌ها تاجیک ­فیلم) در ۱۹۳۰ تأسیس شد و تا پیش از دهه­‌ی ۱۹۸۰ تعداد اندکی فیلم تولید کرد (از جمله، مهاجر، ۱۹۳۴، از کامیل یارماتُف؛ و سلسله فیلم‌‌هایی از اسطوره‌ی ایرانی رستم مانند داستان رستم، ۱۹۷۱ و رستم و سهراب، ۱۹۷۲ از بوریس کیمیاگُرف (۷۹ - ۱۹۲۰) و چهره‌‌های اساطیری دیگری از منظومه‌ی حماسی شناهنامهی فردوسی). اما با ظهور گلاسنوست و پرسترویکا، گونه و سبک‌‌های متنوعی از این سینما سربرآوردند تا تاریخ گذشته‌ی کشور را که سال‌‌های درازی فراموش شده بود زنده کنند.

در این میان آثار دولت خدانطرُف (متولد ۱۹۴۴)، از چهره‌‌های پیشتاز نهضت ضدکمونیستی و اکنون مدیرکل اتحادیه­‌ی فیلم‌سازان (بازار مشترک کشور‌های مستقل، CIS)، در سینمای تاجیکستان جایگاه تعیین‌کننده‌ای دارند.

مشهورترین فیلم‌‌های سینمایی خدانطرُف، اولین بهار جوانی (۱۹۸۲) و نغمه‌ی جویبار‌ها در زیر برف (۱۹۸۲)، تصویری غنایی از زندگی در کوهساران پیامبر را به نمایش می­‌گذارند. او در فیلم استاد (۱۹۸۸) با استفاده از فیلم‌‌های آرشیوی می‌کوشد زندگی شاعر انقلابی، ابوالقاسم لاهوتی، و سیر و سلوک او را به تصویر بکشاند. در میان پیروان خدانطرُف چند تن قابل ذکر هستند مستندسازی به ‌نام مارگاریتا قاسموا (متولد ۱۹۳۸ - فریاد، ۱۹۸۸؛ جاده‌ی سفید، ۱۹۸۹)، سفربک سُلیف (به نام اهورامزدا، ۱۹۸۹)، پولاد احمدفُ (دست اول، ۱۹۸۸) و جنادیژ آرتیکُف (استالین­‌آباد ۱۹۳۷، ۱۹۸۹)، که همگی با گرایشی عامه پسندانه تاریخ تاجیکستان را می‌کاوند. کارگردان پرآوازهی دیگر تاجیک، باکو سادیکُف، فیلم پایان‌نامه‌اش در VGIK، آدونیس چهاردهم، که در آن از حیوانات استفاده کرده بود، در سال ۱۹۷۷ توقیف شد اما ده سال بعد پس از آنکه تعدادی جایزه‌ی بین‌­المللی دریافت نمود، آزاد شد. این طنز سیاسی همچنان در ذهن سادیکف زنده بود تا آنکه در فیلم بعدی خود، گردباد (۱۹۸۹)، دوباره بدان پرداخت و در بخش ویژه‌ی جشنواره‌ی کن به نمایش درآمد، و در فیلم دیگرش، بخارای خجسته (۱۹۹۱) نیز تاریخ اجمالی و آرمانی شهر بخارا از دوران باستان تا دوران کنونی به تصویر کشید.

بخاری خجسته نیز مانند فیلم شکل ظاهر (۱۹۸۸) از والری آخادُف (متولد ۱۹۴۵)، زمان علف‌‌های زرد (۱۹۹۱) از مریم یوسُپُوف و فیلم‌‌های برادران (۱۹۹۱) و کُش به کُش (۱۹۹۳- جایزهی شیر نقره‌ای از جشنواره­ی ونیز) از بختیار خداتظرُف چندین جایزه نصیب سادیکف کرد و نمونه‌ای فرعی از سینمای "موج نوی" تاجیکستان شد. سینمای تاجیکستان پدیده‌ی عجیبی است. زیرا پس از فروپاشی شوروی که سرمایه‌گذاری و نظارت مرکزی در آن ضعیف شد، ظاهراً به تولید مشترک با کمپانی‌‌های مستقلی متکی است که در حال حاضر تعدادشان به ده کمپانی می‌رسد. با این حال این کشور (با جمعیت ۷ میلیونی) سالانه هفت تا هشت فیلم سینمایی در همه‌ی زمینه‌‌ها تولید می‌کند و پایتخت آن، شهر دوشنبه، اخیراً یک جشنواره‌ی فیلم به راه انداخته و در آن فیلم‌‌هایی از ترکیه، ایران، افغانستان و هند عرضه می‌شود.

استودیو فیلم­‌های ادبی و مستند تاجیک در سال 1930 در شهر دوشنبه تأسیس شد. استودیو فیلم تاجیک در سال 1932 به نام «تاجیک کینو»، در سال 1936 به «تاجیک فیلم»، در سال 1938 «استودیو فیلم استالین‌آباد و اتحادیه تولیدی فیلم‌‌های کودکان» و سرانجام از سال 1958 به نام استودیوی  فیلم «تاجیک فیلم» نامگذاری شد.

در ابتدا این استودیو به تولید فیلم­‌های تاریخی و مستند رو آورد که «وقت هلاکت امیران» نخستین اثر ساخته شده این کمپانی بود که در سال 1932 روی پرده رفت. از سال 1938 دوبله فیلم‌‌ها به زبان تاجیکی شروع شد.

نیز نگاه کنید به

سینمای سیرالئون؛ سینمای زیمبابوه؛ سینمای کانادا؛ سینمای روسیه؛ سینمای تونس؛ سینمای ژاپن؛ سینمای کوبا؛ سینمای لبنان؛ سینمای مصر؛ صنعت فیلم و سینمای چین؛ سینمای سنگال؛ سینمای آرژانتین؛ سینمای فرانسه؛ سینمای مالی؛ سینمای ساحل عاج؛ سینمای تایلند؛ سینمای اسپانیا؛ سینمای اردن؛ سینمای اتیوپی؛ سینمای قطر؛ سینمای گرجستان؛ سینمای بنگلادش؛ سینمای سریلانکا؛ سینمای قزاقستان؛ سینمای افغانستان