موقعیت اسلام و مسلمانان در جامعه اردن

هویت اسلامی‌ در اردن بسیار قوی است، هرچند آداب مذهبی در بین جمعیت اردن بسیار متنوع است. این عدم همسانی در آداب لزوما مربوط به تقسیمات روستایی - شهری یا تفاوت در سطح آموزش نیست. بعضی مشاهدات مذهبی در اردن حاکی از وجود بعضی عقاید متضاد با آموزه‌های اسلامی‌ است. بعضی از متخصصین این عقاید را به دوران قبل ار اسلام نسبت می‌دهند. در زندگی روزمره، مردم خداوند را مسئول همه اتفاقات نمی‌دانند هر چند حوادث را در زمینه ای دینی قرار می‌دهند که به آن‌ها معنی می‌بخشد. کلمه‌ی ان‌شاء‌الله معمولاً بعد از بیان نیت قرار می‌گیرد و واژه‌ی بسم الله در شروع انجام کارهای مهم. مسلمانان اردن بر این باورند که در کارهایی که انسان می‌تواند انجام دهد، خداوند انتظار دارد انسان بسیار تلاش کند و خداوند مسلمانان را در حوادث و مشکلات و ناگواری‌ها یاری می‌رساند. اغلب افراد سعی در نشان دادن اهتمام خود بر انجام امور مذهبی دارند اما عده‌ای نیز چنین نیستند. توجه به نماز جماعت و دعاهای جمعی در دهه 1980 برای تقویت ارزش‌ها و عقاید اسلامی‌ گسترش یافت. گرچه در این دهه به طور سنتی بعضی دیدگاه‌های اجتماعی باعث عدم شرکت زنان در فعالیت‌های دینی شده بود، اما در این دهه تغییرات زیادی در فعالیت‌های مذهبی زنان به وجود آمد؛ زنان جوان به خصوص دانشجویان در مساجد نماز می‌خواندند و بدین وسیله جایگاه خود را در جامعه اسلامی‌ ارتقاء بخشیدند. زنان عموما بیش از مردان به اموری دینی اهتمام دارند.

در اردن به طور کلی ارتباط بین جوامع مذهبی مختلف نسبتا خوب است؛ پس از فتح اولیه اردن، تعداد کثیری از مردم این کشور به اسلام گرویدند، اما پیش از آن که اردن تحت کنترل مسلمانان درآید، اسلام در اردن رواج داشت، فرماندار غسانیان در امان از اولین کسانی بود که اسلام آورد. هنگامی‌ که منطقه تحت کنترل حکومت اسلامی‌ قرار گرفت، مسیحیان نسبت به دوران بیزانس آزادی بیشتری برای عبادت یافتند. کشیش‌ها دیگر مجبور نبودند تصمیماتی که توسط شورا‌های مختلف اتخاذ می‌شد را به اجبار اجرا کنند. با باز شدن بیابان سوریه بر قبایل بدوی شبه جزیره، بسیاری از مناطق روستایی اردن مسلمان شدند. مسیحیت هم‌چنان دین مهم شهر‌ها و شهرستان‌هایی مانند دمشق و اورشلیم بود، اما مردم روستا‌ها روز به روز بیشتر به اسلام می‌گرویدند. جنبش اصلاحات مذهبی مانند شیعه قرامطه (Qaramitah) از حمایت بسیار قوی روستاییان برخوردار شد چنان که در قرن یازدهم مسیحیان در اقلیت بودند. صلیبیون غربی کار‌های کوچکی برای بهبود شرایط مسیحیان شرقی تحت سلطه خود یا مسلمانان انجام دادند. تعداد مسیحیان در سوریه به عنوان مسیحیان شرقی کاهش یافت و به اسلام گرویدند تا از صلیبیون فاصله بگیرند. کسانی که مسیحی باقی ماندند هویت شرقی و عربی خود را حفظ کردند.

مغول‌هایی که در قرن 13 به منطقه هجوم آوردند، در ابتدا به مسیحیت علاقه نشان دادند و برخی از نخبگان مغول به مسیحیت نسطوری (Nestorian Christianity) گرویدند اما در نهایت نسلی از مغول‌ها که در خاورمیانه و آسیای مرکزی مستقر شدند و حکمرانی کردند به اسلام گرایش یافتند. عثمانی‌ها بر اساس روش‌های قدیمی‌ حکمرانی ‌نظامی‌ به نام نظام ملت ایجاد کردند که به موجب آن هر گروه مذهبی مسئول امور مربوط به خود در جامعه ‌بود. رهبران ادیان نه تنها به نمایندگی از دین خود، بلکه به عنوان نماینده جوامع کوچک تر حضور پیدا می‌کنند. اکثر مسیحیان اردن توسط اسقف کلیسای ارتدکس شرقی حمایت می‌شوند.

بعدها هنگامی‌ که جوامع دیگر به رسمیت شناخته شدند، رهبرانشان در برابر دولت مسئول آن‌ها بودند؛ مانند آنگلیکان اسقف اورشلیم. هنگامی‌که اردن به استقلال رسید، برخی از روابط قدیمی‌ عثمانی‌ها با اقلیت‌های مذهبی تحت تاثیر قرار گرفت. خصومت بین مسلمانان و مسیحیان اردن، به بخشی از تاریخ این کشور تبدیل نشد بلکه بر خلاف ادیان متفاوت در کشور‌های دیگر هر دو گروه رفتار صحیح و مناسبی با یکدیگر داشتند. پست‌های دولتی خاصی وجود دارد که برای داشتن آن‌ها باید مسلمان شوند، اما در کل تبعیض مبنی بر مذهب در اردن بسیار کم است. مسیحیان به ویژه فلسطینی‌ها، قشر تحصیل کرده و با سبک غربی این کشور را تشکیل می‌دادند و اغلب آن‌ها حرفه‌های تخصصی مانند پزشکی و تحصیلات عالیه داشتند. با وجود تغییراتی که در طول دهه‌های بعد از استقلال اردن پیش آمد، هنوز هم مسیحیان به مشاغل حرفه‌ای مانند پزشکی مشغول هستند. مشکلات اخیر بین جوامع مذهبی در خاورمیانه، مانند لبنان بر روابط مردم اردن تاثیر نگذاشته است و مبارزه بین شبه‌نظامیان مختلف مرتبط به گروه‌های مذهبی خاص در لبنان به کشور اردن انتقال پیدا نکرده است. حوادث ناگوار در اردن به ندرت رخ می‌دهد و در صورت بروز به سرعت از سوی دولت و رهبران گروه‌ها حل و فصل می‌شود. اردن مانند جزیره‌ی آرامش در منطقه است.

اردنی‌ها چه مسلمان چه مسیحی، محافظه‌کار هستند. در محیط‌های عمومی‌‌ محدودیت‌های اجتماعی در تعامل بین مردان و زنان وجود دارد. مردان و زنان با هم در تعامل هستند، اما در محدوده‌ی تعریف شده‌ی جامعه. بسیاری از زنان اردنی محجبه هستند. مسیحیان نیز محافظه‌کار هستند و به ندرت می‌توان دین افراد را از نوع پوشش آن‌ها تشخیص داد. ماهیت محافظه‌کار این کشور بدان معنی است که نمایش عمومی‌‌ احساسات مورد تأیید نمی‌باشد و افراد درگیر باید عواقب سنگین آن ‌را پذیرا شوند. شرافت چه برای مسیحیان و چه برای مسلمانان نقش مهمی‌ در جامعه بازی می‌کند. شرافت مرتبط با عملکرد اعضای خانواده است و می‌توان با رفتار ناشایست یکی از اعضای خانواده به خطر بیفتد. تمام خانواده با عملکرد یکی از اعضا قضاوت می‌شوند زیرا رفتار هر یک از اعضاء نشان دهنده سطح اخلاقیات کل خانواده می‌باشد. در حالی که اغلب این رفتار‌ها برخاسته از سنت‌ها می‌باشد، اما معمولاً از دین برای تصدیق کردن ارزش‌های سنتی مانند شرافت و ناموس استفاده می‌شود. اسلام و مسیحیت متداول در اردن، هم پایه این ادیان در کشور‌های دیگر خاورمیانه نمی‌باشد. مراسم مذهبی رایج در اردن اغلب محلی هستند تا عمومی. مثال مناسب در این باب مقام شیخ عمر بن ملکاوی ( Maqam Shaykh ‘Umar al- Malkawi) در ملکا (Malka) واقع در شمال اردن در نزدیکی رودخانه‌ی یرموک (Yarmuk) می‌باشد. اردن دارای مکان‌های متعددی است که هم مرتبط با عهد عتیق و عهد جدید می‌باشد و هم قران؛ بسیاری از این مکان‌ها، محل زیارت اردنی‌ها می‌باشد، آن‌ها عبادت می‌کنند ولی به طور کلی در خواست شفاعت نمی‌کنند. تصوف یا عرفان اسلامی‌ هرگز در میان اردنی‌ها گسترش نیافت و تنها چند مکان مرتبط با عارفان صوفی یا اخوت صوفی وجود دارد. تصوف در دمشق و قاهره نقش مهم‌تری نسبت به اردن دارد. اردنی‌هایی که جذب ابعاد عرفانی بیشتری نسبت به مذهب سنتی شده‌اند، برای کسب علم به اورشلیم، دمشق یا قاهره سفر می‌کنند. کسانی هم که مسیحی بودند به همین روش در صومعه‌های سوریه و لبنان کسب علم نمودند. بنابراین هم مسلمانان و هم مسیحیان به بیانات صحیح و درست ادیان گرایش دارند. یکی از کار‌هایی که مسلمانان و مسیحیان انجام می‌دهند نذر کردن در آرامگاه شخصیت‌های مهم مذهبی در مکان‌های مذهبی است. در سوریه‌ی بزرگ که شامل اردن می‌شود، این رفتار متقابل است، یعنی به منظور وعده‌های محکم با خداوند مسیحیان در مکان‌های مسلمانان و مسلمانان در جایگاه مسیحیان نذر می‌کنند. صومعه‌ی ارتدکس شرقی در سایدنیا (Saydniya) خارج از شهر دمشق از مکان‌های مربوط به مسیحیان ‌است که مورد استفاده مسلمانان قرار می‌گیرد، در حالی که آرامگاه یحیی تعمید دهنده (John the Baptist) در مسجد اموی در دمشق از مکان‌های مورد استفاده‌ی مسیحیان است که متعلق به مسلمانان می‌باشد. در سطح محلی نیز جایگاه مرتبط با شخصیت‌های قرآنی آل خضر به میزانی کمتر توسط مسلمانان و مسیحیان استفاده می‌شود.

اردنی‌های مسلمان و مسیحی تاریخ مشترک دارند و از لحاظ فرهنگی تفاوت بسیار کمی‌ بین آن‌ها دیده می‌شود. بسیاری از شهر‌ها یا روستا‌های اردن، بخش‌های ویژه‌ای برای زندگی اقوام مذهبی دارند و شاید این دلیل مهمی‌ باشد که مردم اردن شناخت منصفانه ای نسبت به هم دارند. هنگامی‌که باقی بخش‌های خاورمیانه درگیر خشونت‌های فرقه ای بودند، اردن سهم ناچیزی از این درگیری‌ها را تجربه کرد؛ به عنوان مثال پس از قتل  عام سال 1981 توسط شبه نظامیان مسیحی در اردوگاه‌های پناهندگان در صبرا (Sabra) و شطیله(Shatilla)، برخی از جوانان مسلمان در پی انتقام از مسیحیان برآمدند، اما روحانیون مساجد سخنرانی‌هایی در برابر چنین خشونت‌هایی انجام دادند و به روابط صمیمی‌بلند مدت بین اقوام اردنی اشاره کردند. اردن یک کشور مسلمان محافظه‌کار‌ است که اقلیت غیر مسلمان آن مورد آزار و اذیت قرار نمی‌گیرند.

به لحاظ قانونی تغییر دین برای افراد به دین اسلام آزاد است و با آغوش باز پذیرفته می‌شود اما کسی که بخواهد دین خود را از اسلام به ادیان دیگر تغییر دهد مرتد شناخته می‌شود ولی حد بر او جاری نمی‌شود، اما از تمامی‌حقوق یک مسلمان اعم از میراث و ازدواج و... محروم می‌گردد. کسی که از ادیان دیگر به دین اسلام می‌آید تمامی‌حقوق یک مسلمان اعم از ازدواج، میراث و... برای وی درنظر گرفته می‌شود. کسی که از دین مسیحیت به اسلام وارد و ثبت شود، نمی‌تواند مجددا به دین مسیحیت برگردد.

نیز نگاه کنید به

اسلام و مسلمانان کانادا؛ اسلام و مسلمانان کوبا؛ اسلام و مسلمانان لبنان؛ اسلام و مسلمانان مصر؛ اسلام در چین؛ اسلام و مسلمانان تونس؛ اسلام و مسلمانان روسیه؛ اسلام و مسلمانان سنگال؛ اسلام و مسلمانان فرانسه؛ اسلام و مسلمانان آرژانتین؛ اسلام در اردن؛ اسلام در مالی؛ اسلام در ساحل عاج؛ اسلام و مسلمانان زیمبابوه؛ اسلام و مسلمانان تایلند؛ اسلام و مسلمانان اوکراین؛ اسلام و مسلمانان اسپانیا؛ اسلام و مسلمانان اتیوپی؛ اسلام و مسلمانان سیرالئون ؛ اسلام و مسلمانان بنگلادش